Ο Προκόπιος (περίπου 500 - 565) ήταν Βυζαντινός ιστορικός.
Βιογραφικά στοιχεία
Τα λίγα βιογραφικά στοιχεία που ξέρουμε γι' αυτόν προέρχονται από τον ίδιο, μέσα από τα βιβλία του.
Γεννήθηκε στην Καισάρεια της Παλαιστίνης γύρω στο 500. Φαίνεται ότι ήταν αριστοκρατικής καταγωγής, σπούδασε ρητορική και σοφιστική αλλά και νομικά. Πήγε στην Κωνσταντινούπολη σε νεαρή ηλικία, όπου άσκησε το επάγγελμα του ρήτορα και του δικηγόρου. Εγκαταστάθηκε μόνιμα εκεί και από το 527 (το έτος που ανέβηκε στον αυτοκρατορικό θρόνο ο Ιουστινιανός) διορίστηκε στο επιτελείο του στρατηγού Βελισάριου με καθήκοντα γραμματέα και συμβούλου.
Ακολούθησε τον στρατηγό στην εκστρατεία του στην Ανατολή κατά των Περσών (527-531). Το 532 ο Βελισάριος ανακλήθηκε στην Κωνσταντινούπολη για την καταστολή της στάσης του Νίκα. Κατόπιν ακολούθησε τον στρατηγό στην Βόρεια Αφρική κατά των Βανδάλων (533-534) όπου έμεινε μέχρι το 536 και μετά πέρασε στην Σικελία, όπου ήταν ήδη ο Βελισάριος στην εκστρατεία του κατά των Οστρογότθων (535-540), και έζησε από κοντά την πολιορκία της Ρώμης από αυτούς και την πολιορκία και κατάληψη της πρωτεύουσάς τους Ραβέννας από τους Βυζαντινούς. Το 540 γύρισαν στην Κωνσταντινούπολη όπου ο Βελισάριος διορίστηκε στρατηγός στην Ανατολή κατά των Περσών για δεύτερη φορά.
Ο Προκόπιος ήταν αυτόπτης μάρτυρας του μεγάλου λοιμού (πανώλη) που σκόρπισε τον θάνατο στην Κωνσταντινούπολη (541-542), τον οποίο και περιγράφει πολύ αναλυτικά. Αυτό περίπου το διάστημα ο Βελισάριος πέφτει σε δυσμένεια και απομακρύνεται, πράγμα που έχει τις επιπτώσεις του και στον Προκόπιο. Όταν ο Βελισάριος ανακλήθηκε στην ενεργό δράση το 544 και τέθηκε επικεφαλής νέας εκστρατείας κατά των Οστρογότθων της Ιταλίας ο Προκόπιος μπήκε πάλι στην υπηρεσία του.
Από το 549 και μετά βρίσκεται σταθερά στην Κωνσταντινούπολη, όμως δεν έχουμε καμιά πληροφορία για τα τελευταία χρόνια της ζωής του (όπως και για τα πρώτα μέχρι το 527). Εικάζεται ότι πέθανε το 554, χρονιά στην οποία σταματάει το ιστοριογραφικό του έργο ή κατ' άλλους μεταξύ 560-570, που είναι και το πιθανότερο.
Το έργο του
Υπέρ των πολέμων λόγοι, ιστοριογραφικό έργο σε οκτώ βιβλία, που καλύπτουν την περίοδο 527 - 553/554. Τα επτά πρώτα βιβλία, που πρέπει να γράφτηκαν μεταξύ 548 και 550, κυκλοφόρησαν στην Κωνσταντινούπολη το 551 και αναφέρονται στις νικηφόρες εκστρατείες του Βελισάριου κατά των Περσών (Βιβλία Α' και Β'), των Βανδάλων (Βιβλία Γ' και Δ') και των Γότθων (Βιβλία Ε' και Ζ'). Στο τελευταίο όγδοο βιβλίο, που είναι συμπληρωματικό των προηγούμενων και γράφτηκε αργότερα (πάντως πριν από το 555) περιγράφει τα γεγονότα μεταξύ 551-553/554.
Περί Κτισμάτων, σε έξι βιβλία, όπου εξυμνεί τα έργα και τα οικοδομήματα που κατασκεύασε ο Ιουστινιανός σε ολόκληρη την αυτοκρατορία, που εικάζεται ότι γράφτηκε κατά παραγγελία της αυτοκρατορικής αυλής.
Ανέκδοτα ή Απόκρυφη Ιστορία, ένα τελείως διαφορετικό από τα προηγούμενα βιβλίο, όπου ανατρέπει την εικόνα που είχε δώσει για τον Ιουστινιανό και τον περίγυρό του στα άλλα βιβλία. Ο απίστευτος αυτός λίβελος θεωρήθηκε παλιότερα ότι δεν μπορεί να έχει γραφτεί από αυτόν. Η συγκριτική μελέτη του κειμένου όμως, απέδειξε ότι είναι δικό του. Δεν υπάρχει συμφωνία των ειδικών ούτε για το πότε γράφτηκε, ούτε για το πότε δημοσιεύτηκε αυτό το βιβλίο. Πάντως είναι αδύνατο να κυκλοφόρησε πριν τον θάνατο του Ιουστινιανού (565), αν και υπάρχει η άποψη ότι κυκλοφόρησε νωρίτερα σε στενό κύκλο δυσαρεστημένων αριστοκρατικών.
Η αξία του έργου του
Θεωρείται ο κορυφαίος ιστοριογράφος της Ύστερης Αρχαιότητας ή του Πρώιμου Μεσαίωνα. Η επιμελημένη παιδεία του είναι φανερή στον τρόπο που αντιμετωπίζει τα πράγματα. Η γλώσσα του και το έργο του μιμείται αρχαιοελληνικά πρότυπα, πράγμα που γίνειται ολοφάνερο στην περιγραφή του λοιμού του 542 στην Κωνσταντινούπολη, όπου μιμείται την αντίστοιχη περιγραφή του Θουκυδίδη για τον λοιμό της Αθήνας στα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου.
Έχει συζητηθεί πολύ η στάση του απέναντι στον Χριστιανισμό. Μέσα από τα βιβλία του φαίνεται ότι θεωρεί τον εαυτό του χριστιανό. Δεν είναι όμως φανατικός χριστιανός και οπωσδήποτε είναι επηρεασμένος και από αρχαιοελληνικές δοξασίες, όπως η ειμαρμένη. Μέσα στην διήγησή του παρεμβάλονται περιστατικά με θεόσταλτα σημάδια και όνειρα στα οποία φαίνεται να πιστεύει.
Τα ιστορικά κείμενά του δεν είναι μονότονες αφηγήσεις αλλά παρεμβάλλει πολλές πληροφορίες σχετικά με την ιστορία, τα ήθη και τα έθιμα των λαών που βρίσκονται γύρω από την αυτοκρατορία. Οι γεωγραφικές του πληροφορίες για τα σύνορα αυτών των φυλών είναι πολύτιμες σήμερα. Επίσης δεν αδιαφορεί για τα όσα συμβαίνουν στην αυτοκρατορία και αναφέρεται στην δημόσια διοίκηση, στα φορολογικά και σε άλλα θέματα. Οι πληροφορίες του στο Περί κτισμάτων είναι πολύ χρήσιμες στην κατανόηση της δημογραφικής κατανομής της αυτοκρατορίας, αλλά και στην σημερινή αρχαιολογία.
Στην Απόκρυφη ιστορία μας δείχνει ένα άλλο πρόσωπο, που οπωσδήποτε μειώνει το ιστορικό του κύρος, μια και αυτά που αναφέρει ξεπερνάνε σε ορισμένα σημεία τα όρια της υπερβολής. Κατηγορεί τον αυτοκράτορα για δεσποτική τυραννία, απληστία και διαφθορά και την γυναίκα του Θεοδώρα σαν ακόλαστη και διεφθαρμένη, παρουσιάζοντάς τους σαν δαιμονικά κατασκευάσματα. Οι κατηγορίες που εκτοξεύει πλήττουν και τον Βελισάριο και την γυναίκα του Αντωνίνα. Οπωσδήποτε η εμπάθεια με την οποία καταφέρεται απέναντι στον αυτοκράτορα μειώνει την αξιοπιστία αυτών που γράφει γι'αυτόν. Έχει εκφραστεί η άποψη ότι η στάση του στην Απόκρυφη ιστορία μπορεί να οφείλεται στην δυσαρέσκειά του γιατί ποτέ δεν κατάφερε να πάρει κάποιο ανώτατο αυλικό αξίωμα, αν και υπήρξε ιλλούστρος και συγκλητικός για κάποιο διάστημα.
Μικρό απόσπασμα
Στο παρακάτω μικρό απόσπασμα από το έργο του Υπέρ των πολέμων λόγοι, βιβλίο Γ', Βανδαλικός πόλεμος, περιγράφει το ξεκίνημα του πλοίου του Βελισάριου από την Κωνσταντινούπολη, στην εκστρατεία κατά των Βανδάλων:
Ἓβδομον ἤδη ἔτος τὴν αὐτοκράτορα ἀρχήν ἔχων Ἰουστινιανὸς βασιλεὺς ἀμφὶ θερινὰς τροπὰς τὴν στρατηγίδα ἐκέλευσε ναῦν ὁρμίσασθαι ἐς τὴν ἀκτὴν ἣ πρὸ τῆς βασιλέως αὐλῆς τυγχάνει οὖσα. ἐνταῦθα Ἐπιφάνειος ἀφικόμενος, ὁ τῆς πόλεως ἀρχιερεύς, εὐξάμενός τε ὅσα εἰκὸς ἦν τῶν τινα στρατιωτῶν ἄρτι βεβαπτισμένον τε καὶ τοῦ Χριστιανῶν ὀνόματος μεταλαχόντα εἰς τὴν ναῦν εἰσεβίβασεν. οὕτω τοίνυν ὅ τε στρατηγὸς Βελισάριος καὶ Ἀντωνίνα ἡ γυνὴ ἔπλεον. ξυνῆν δὲ αὐτοῖς καὶ Προκόπιος, ὅς τάδε ξυνέγραψε, πρότερον μὲν καὶ μάλα κατορρωδήσας τὸν κίνδυνον, ὄψιν δὲ ὀνείρου ἰδὼν ὕστερον ἣ αὐτὸν θαρσῆσαί τε ἐποίησε καὶ ἐς τὸ στρατεύεσθαι ὥρμησεν.
Βιβλιογραφία
- Börm, Henning: Prokop und die Perser. Stuttgart: Franz Steiner, 2007.
- Cameron, Averil: Procopius and the Sixth Century. Berkeley: University of California Press, 1985.
- Evans, James A. S.: Procopius. New York: Twayne Publishers, 1972.
- Greatrex, Geoffrey: The dates of Procopius' works. BMGS 18 (1994), 101-114.
- Greatrex, Geoffrey: Reecent work on Procopius and the composition of Wars VIII, BMGS 27 (2003), 45-67.
- Kaldellis, Anthony: Procopius of Caesarea: Tyranny, History and Philosophy at the End of Antiquity. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2004.
- Καρπόζηλος Α., Βυζαντινοί ιστορικοί και χρονογράφοι, τ. Α', εκδ. ΚΑΝΑΚΗ, Αθήνα, 1997, ISBN 960-7420-31-4
- Σαββίδης Α.Γ.Κ., Προκόπιος - Μιχαήλ Ψελλός - Άννα Κομνηνή - Ιωάννης Κίνναμος - Γεώργιος Σφραντζής, εκδ. ΗΡΟΔΟΤΟΣ, Θεσσαλονίκη, 2000, ISBN 960-7290-80-1
Εκδόσεις των βιβλίων του
Τα βιβλία του έχουν εκδοθεί σε πολλές γλώσσες. Σε νεοελληνική απόδοση υπάρχουν οι εκδόσεις:
- Ιστορία των Πολέμων, απόδ. Περικλή Ροδάκη, εκδ. ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ - ΛΙΒΑΝΗ, Αθήνα, 1996, SET ISBN 960-236-599-4
- Περί κτισμάτων, απόδ. Σοφία Κοκκίνου-Μαντά, εκδ. ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ, Αθήνα, 1996, ISBN
- Ανέκδοτα ή Απόκρυφη ιστορία, απόδ. Αλόη Σιδέρη, Εκδ. ΑΓΡΑ, Αθήνα 1988, ISBN
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
[1]
Εγκυκλοπαίδεια Βυζαντινής Αυτοκρατορίας
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
