Με τον αδόκιμο πλέον όρο Αζτέκοι εννοούμε τον κυρίαρχο πολιτισμό της πρόσφατης μετακλασικής περιόδου στην πυκνοκατοικημένη λεκάνη του Μεξικού, ο οποίος έφθασε στο σημείο να ελέγξει τις μεγάλες μεσοαμερικανικές περιοχές, βόρεια του κόλπου του Τεχουαντεπέκ (Tehuantepec).

Η προέλευση των Αζτέκων συνδέεται με τις μετακινήσεις πληθυσμών των προσφύγων Τολτέκων και της μετανάστευσης των Τσιτσιμέκ που εγκαταστάθηκαν στη λεκάνη του Μεξικού γύρω στο 1000, εγκαθιδρύοντας μικρά κράτη. Οι δυναστείες αυτών των κρατών διεκδικούσαν την καταγωγή τους από τους Τολτέκους και υιοθέτησαν τις ιδεολογίες τους, όπως επίσης την θεϊκής καταγωγής βασιλεία.

Οι Αζτέκοι, επίσης γνωστοί ως Τενότσα (Tenochca) ή Μέσικα (Mexica), ήταν η τελευταία φυλή Τσιτσιμέκ από το Αζτλάν, η οποία μετακινήθηκε πιθανώς εξαιτίας ξηρασίας ή υπερπληθυσμού. Μετά από αρκετές μετακινήσεις εγκαταστάθηκαν σε μερικές ακατοίκητες ελώδεις νήσους κοντά στη δυτική ακτή της Λίμνης Τεξκόκο (Texcoco) όπου, σύμφωνα με τον θρύλο, είδαν έναν οιωνό, ένδειξη της περιοχής στην οποία έπρεπε να χτιστεί η πρωτεύουσά τους: έναν αετό με ένα φίδι στο ράμφος του να κάθεται σε έναν κάκτο. Οι δίδυμες πόλεις Τενοτστιτλάν (Tenochtitlán) και Τλατελόλκο (Tlatelolco) ιδρύθηκαν το 1325 ή το 1345.

Οι Αζτέκοι μιλούσαν τη γλώσσα που ονομάστηκε αργότερα κλασική ναχουάτλ, μια παλιότερη μορφή της σημερινής ιθαγενούς γλώσσας του Μεξικού ναχουάτλ.

Εξάπλωση

Το 1367 οι Αζτέκοι άρχισαν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους ως μισθοφόροι στον κυβερνήτη της πόλης κράτους των Τεπανέκ Αζκαποτζάλκο (Azcapotzalco). Ο Αζκαποτζάλκ διεκδικούσε από τους κυβερνήτες της Τεξκόκο Texcoco την επικυριαρχία των νέων κρατών των Τσιτσιμέκ. Με μια σειρά συμμαχιών και εξεγέρσεων οι πόλεις των Αζτέκων έγιναν μεγαλύτερες και πλουσιότερες, με τους ίδιους τους Αζτέκους να αυξάνουν όλο και περισσότερο τη δύναμή τους. Το 1434 οι κυβερνήτες της πόλης των Αζτέκων Τενοτστιτλάν συνέπηξαν την αποκαλούμενη Τριπλή Συμμαχία με τους κυβερνήτες της Τεξκόκο και της Τλακοπάν. Όλα τα άλλα μικρά κράτη στη λεκάνη έγιναν φόρου υποτελή στη συμμαχία. Περί το 1500 υπολογίζεται ότι η Τριπλή Συμμαχία ήλεγχε μια περιοχή 200.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων και πιθανώς έναν πληθυσμό 10 εκατομμυρίων ανθρώπων. Η πλήρης κυριαρχία των Αζτέκων επί της Συμμαχίας επετεύχθη περίπου το 1502.

Αστικοποίηση

Ο αστικός πολιτισμός που ενσωμάτωσαν τον 15ο και 16ο αιώνα θεωρείται ουσιαστικά συνέχεια τους πολιτισμού της Τεοτιχουακάν. Οι Αζτέκοι με τη σειρά τους επένδυσαν πολύ χρόνο και προσπάθεια στην κατασκευή των πόλεών τους και των περιμετρικών γεωργικών συστημάτων. Στο κέντρο της Τενοτστιτλάν υπήρχε ένας ιερός περίβολος, στον οποίο κυριαρχούσε μια υψηλή πυραμίδα (60 μ.), όπου βρίσκονταν οι ναοί του Τλαλόκ (Tlaloc) του θεού της βροχής και του Χουϊτζιλοπότστλι (Huitzilopochtli) του θεού του πολέμου. Ο περίβολος περιελάμβανε επίσης τις ενδιαιτήσεις των ιερέων, μια μεγάλη αυλή για το παραδοσιακό παιχνίδι των Αζτέκων με τη σφαίρα, και ένα τζομπάντλι, στο οποίο επιδεικνύονταν τα κρανία των ανθρωποθυσιών. Γύρω από τον περίβολο βρίσκονταν τα ανάκτορα των κυβερνητών της Τενοτστιτλάν και δύο μεγάλες αγορές και πέρα από αυτά απλώνονταν περιμετρικά οι κατοικίες των πολιτών.

Γεωργία

Η γεωργία ήταν εντατική και απόλυτα εξαρτώμενη από τα συστήματα ελέγχου ύδατος της λεκάνης του Μεξικού, που διαμορφώθηκαν από την Τεοτιχουακάν Ι και ΙΙ (Teotihuacan). Τα συστήματα ελέγχου ύδατος (βλ. υδραυλικός δεσποτισμός) ήταν ζωτικής σημασίας και για την άρδευση και για την αποστράγγιση των λιμνών, αλλά πολύ περισσότερο για τον έλεγχο της παραγωγής. Οι Αζτέκοι χρησιμοποιούσαν επίσης την τεχνική των επιπλεόντων κήπων με την εκβάθυνση των λιμνών και τη συσσώρευση της ιλύος του πυθμένα σε επιλεγμένα σημεία,τα οποία διαμορφώνονταν κατάλληλα είτε για διακοσμητικούς είτε για καλλιεργητικούς σκοπούς.

Κοινωνία

Η κοινωνία των Αζτέκων διαστρωματώθηκε σε τρεις κύριες κατηγορίες: τους ευγενείς (πίλλι), τους συγγενείς του βασιλιά, πολίτες (ματσεχουάλες), που ανήκαν εκ γενετής σε μια από τις είκοσι πατριές και στους περιθωριοποιημένους ή κατακτημένοι (μαγιέκες), ποου εργάζονταν ως μισθωτοί. Κατά τα άλλα, το κράτος των Αζτέκων κυβερνιόταν από ένα στρατοκρατικό καθεστώς, ευρισκόμενο διαρκώς σε πόλεμο προκειμένου να κατακτηθούν άλλες χώρες για να αναγκαστούν να πληρώνουν φόρους και να αποφέρουν αιχμαλώτους για τις ανθρωποθυσίες.

Τέχνη

Η χειροτεχνία ήταν σημαντική υπόθεση, οι δε καλλιτέχνες των Αζτέκων ήταν άριστοι λιθοξόοι, που εκτός του λίθου χρησιμοποιούσαν οψιανό, διάφανους κρυστάλλους και πράσινο νεφρίτη. Άλλα έθνη, ιδιαίτερα οι Μιξτέκ (Mixtec) της Οαξάκα (Oaxaca) προώθησαν την πολύχρωμη κεραμεική, την κατασκευή θαυμάσιων χρυσών κοσμημάτων και περίπλοκων μωσαϊκών.

Οι Αζτέκοι είχαν επίσης ειδικευμένους γραφείς, που σχεδίαζαν και ζωγράφιζαν τα εικονογράμματα και εξειδικευμένους τεχνίτες που ασχολούνταν μόνο με τη σύνθεση φτερών για την κατασκευή πολυτελών ενδυμάτων και καλυμμάτων κεφαλής, τα οποία χρησιμοποιούσαν οι ευγενείς. Για τα χρώματά τους χρησιμοποιούσαν φυτικές ουσίες, ορυκτά και όστρεα, στα οποία πρόσθεταν φυτικό λίπος.

Θρησκεία

Βλ.Μυθολογία Αζτέκων

Οι Αζτέκοι κληρονόμησαν από τους Τολτέκους και τους Μάγια την πρακτική της ανθρωποθυσίας. Πίστευαν ότι οι κύριες θεότητές τους, ο Χουϊτζιλοπότστλι και ο Τεζκατλιπόκα, έπρεπε διαρκώς να τρέφονται με το αίμα και την καρδιά των θυσιασμένων θυμάτων, προκειμένου να διαιωνιστεί η ύπαρξη του κόσμου. Υπολογίζεται ότι περίπου 15.000 ετησίως θυσιάζονταν, τη σάρκα των οποίων έτρωγαν οι υψηλόβαθμοι πολεμιστές, οι ευγενείς και οι ιερείς.

Το τέλος

Η αυτοκρατορία των Αζτέκων τερματίστηκε απότομα στις 13 Αυγούστου του 1521 όταν ο Χερνάν Κορτέζ (Hernan Cortés) και οι κονκισταντόρ κατέλαβαν την πρωτεύουσα, σκότωσαν τον βασιλέα Μοντετσζούμα (Montechzuma) ή Μοντεζούμα (επίσης Μοκτεζούμα) II και εκχριστιάνισαν δια της βίας τους γηγενείς πληθυσμούς.

Χρονολόγιο

* 1100 Η προέλευση των Αζτέκων συνδέεται με τις μετακινήσεις πληθυσμών των προσφύγων Τολτέκων και της μετανάστευσης των Τσιτσιμέκ που εγκαταστάθηκαν στη λεκάνη του Μεξικού γύρω στο 1000, εγκαθιδρύοντας μικρά κράτη. Οι δυναστείες αυτών των κρατών διεκδικούσαν την καταγωγή τους από τους Τολτέκους και υιοθέτησαν τις ιδεολογίες τους, όπως επίσης την θεϊκής καταγωγής βασιλεία. Οι Αζτέκοι εγκαταλείπουν την πατρίδα του σε αναζήτηση νέας γης.

Το 1195 οι Αζτέκοι φθάνουν στην κοιλάδα του Μεξικού και εγκαθίστανται κοντά στη λίμνη Τεξκόκο. To 1325 γίνεται η ίδρυση της Τενοτστιτλάν και το κτίσμο του πρώτου ναού, ενώ το 1350 χτίζονται υπερυψωμένοι δρόμοι και κανάλια. Με μια σειρά συμμαχιών και εξεγέρσεων οι πόλεις των Αζτέκων έγιναν μεγαλύτερες και πλουσιότερες, με τους ίδιους τους Αζτέκους να αυξάνουν όλο και περισσότερο τη δύναμή τους. Το 1434 οι κυβερνήτες της πόλης των Αζτέκων Τενοτστιτλάν συνέπηξαν την αποκαλούμενη Τριπλή Συμμαχία με τους κυβερνήτες της Τεξκόκο και της Τλακοπάν. Όλα τα άλλα μικρά κράτη στη λεκάνη έγιναν φόρου υποτελή στη συμμαχία. Περί το 1500 υπολογίζεται ότι η Τριπλή Συμμαχία ήλεγχε μια περιοχή 200.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων και πιθανώς έναν πληθυσμό 10 εκατομμυρίων ανθρώπων. Η πλήρης κυριαρχία των Αζτέκων επί της Συμμαχίας επετεύχθη περίπου το 1502. Η κοινωνία των Αζτέκων διαστρωματώθηκε σε τρεις κύριες κατηγορίες: τους ευγενείς (πίλλι), τους συγγενείς του βασιλιά, πολίτες (ματσεχουάλες), που ανήκαν εκ γενετής σε μια από τις είκοσι πατριές και στους περιθωριοποιημένους ή κατακτημένοι (μαγιέκες), ποου εργάζονταν ως μισθωτοί. Κατά τα άλλα, το κράτος των Αζτέκων κυβερνιόταν από ένα στρατοκρατικό καθεστώς, ευρισκόμενο διαρκώς σε πόλεμο προκειμένου να κατακτηθούν άλλες χώρες για να αναγκαστούν να πληρώνουν φόρους και να αποφέρουν αιχμαλώτους για τις ανθρωποθυσίες. Η γεωργία ήταν εντατική και απόλυτα εξαρτώμενη από τα συστήματα ελέγχου ύδατος της λεκάνης του Μεξικού, που διαμορφώθηκαν από την Τεοτιχουακάν Ι και ΙΙ. Τα συστήματα ελέγχου ύδατος (βλ. υδραυλικός δεσποτισμός) ήταν ζωτικής σημασίας και για την άρδευση και για την αποστράγγιση των λιμνών, αλλά πολύ περισσότερο για τον έλεγχο της παραγωγής. Οι Αζτέκοι χρησιμοποιούσαν επίσης την τεχνική των επιπλεόντων κήπων με την εκβάθυνση των λιμνών και τη συσσώρευση της ιλύος του πυθμένα σε επιλεγμένα σημεία,τα οποία διαμορφώνονταν κατάλληλα είτε για διακοσμητικούς είτε για καλλιεργητικούς σκοπούς. Οι Αζτέκοι εξαπλώνονται και κυριαρχούν σε όλη την κοιλάδα. Οι Αζτέκοι συμμετέχουν στην Τριπλή Συμμαχία ενω το έτος 1440 αρχίζει η διακυβέρνηση του Μοκτεζούμα τοπυ πρώτου. Το 1452 καταστρέφεται η πρωτεύουσα Τενοτστιτλάν από πλημμύρα. Η χειροτεχνία ήταν σημαντική υπόθεση, οι δε καλλιτέχνες των Αζτέκων ήταν άριστοι λιθοξόοι, που εκτός του λίθου χρησιμοποιούσαν οψιανό, διάφανους κρυστάλλους και πράσινο νεφρίτη. Οι Αζτέκοι είχαν επίσης ειδικευμένους γραφείς, που σχεδίαζαν και ζωγράφιζαν τα εικονογράμματα και εξειδικευμένους τεχνίτες που ασχολούνταν μόνο με τη σύνθεση φτερών για την κατασκευή πολυτελών ενδυμάτων και καλυμμάτων κεφαλής, τα οποία χρησιμοποιούσαν οι ευγενείς. Για τα χρώματά τους χρησιμοποιούσαν φυτικές ουσίες, ορυκτά και όστρεα, στα οποία πρόσθεταν φυτικό λίπος. Το 1486 αρχίζει η διακυβέρνηση του Αχουϊζότου (Ahuizotu). Τον επόμενο χρόνο κτίζεται ο Μεγάλος ναός της Τενοτστιτλάν. Οι Αζτέκοι εξαπλώνονται νότια στις περιοχές των Μάγια. Το 1502 Γίνεται κυβερνήτης ο Μοκτεζούμε II. Το απόγειο της αυτοκρατορίας των Αζτέκων. Οι Αζτέκοι κληρονόμησαν από τους Τολτέκους και τους Μάγια την πρακτική της ανθρωποθυσίας. Πίστευαν ότι οι κύριες θεότητές τους, ο Χουϊτζιλοπότστλι και ο Τεζκατλιπόκα, έπρεπε διαρκώς να τρέφονται με το αίμα και την καρδιά των θυσιασμένων θυμάτων, προκειμένου να διαιωνιστεί η ύπαρξη του κόσμου. Υπολογίζεται ότι περίπου 15.000 ετησίως θυσιάζονταν, τη σάρκα των οποίων έτρωγαν οι υψηλόβαθμοι πολεμιστές, οι ευγενείς και οι ιερείς. Η αυτοκρατορία των Αζτέκων τερματίστηκε απότομα στις 13 Αυγούστου του 1521 όταν ο Χερνάν Κορτέζ (Hernan Cortés) και οι κονκισταντόρ κατέλαβαν την πρωτεύουσα, σκότωσαν τον βασιλέα Μοντετσζούμα και εκχριστιάνισαν δια της βίας τους γηγενείς πληθυσμούς.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

* Timothy Darvill, «Aztec» στο The Concise Oxford Dictionary of Archaeology. Oxford University Press, (Oxford, 2002).
* Johnston, Darcie Conner (ed.) Aztecs: Reign of Blood and Splendor, Time Incorporated Book Company: Alexandria, (Virginia, 1992).
* Townsend, Richard F., The Aztecs, Thames and Hudson: (London,1992).

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library