Ο Χένρι Κλέι (Henry Clay, 12 Απριλίου 1777 - 29 Ιουνίου 1852) ήταν Αμερικανός πολιτικός και ρήτορας του 19ου αιώνα, ο οποίος εκπροσώπησε το Κεντάκυ τόσο στη Γερουσία όσο και στη Βουλή των Αντιπροσώπων, της οποίας διετέλεσε Πρόεδρος. Διετέλεσε επίσης Υπουργός Εξωτερικών από το 1825 έως το 1829.
Υποστήριζε πάντοτε μία επιθετική πολιτική απέναντι στη Μεγάλη Βρετανία και επηρέασε περισσότερο ίσως από οποιονδήποτε άλλον για την κήρυξη του πολέμου του 1812[7]. Ήταν ο επιφανής υποστηρικτής του Αμερικανικού Συστήματος, αγωνιζόμενος για την αύξηση των δασμών ώστε να προωθηθεί η βιομηχανία στις Ηνωμένες Πολιτείες, τη χρήση της ομοσπονδιακής χρηματοδότησης για την κατασκευή και τη συντήρηση υποδομών, και για μία ισχυρή εθνική τράπεζα. Αντιτάχθηκε στην προσάρτηση του Τέξας, φοβούμενος ότι θα εισήγαγε το ζήτημα της δουλείας στην πολιτική. Αντιτάχθηκε επίσης στον Αμερικανο-Μεξικανικό πόλεμο, γεγονός που του κόστισε ψήφους στις εκλογές του 1844.
Ο Χένρι Κλέι ήταν ένας μεγαλόσωμος, μάλλον άσχημος άνδρας, που διέθετε όμως σπουδαία ρητορικά χαρίσματα. Λόγω των αγώνων του και της σημαντικής συμβολής του στη διατήρηση της ειρήνης μεταξύ των Βορείων και των Νοτίων, του προσέδωσαν το επίθετο "Ο Μεγάλος Συμφιλιωτής". Το 1957 μία Επιτροπή της Γερουσίας επέλεξε τον Κλέι ως έναν από τους πέντε σημαντικότερους Αμερικανούς Γερουσιαστές[8]. Ο Χένρι Κλέι, περισσότερο από κάθε τι άλλο στη ζωή του, επιθυμούσε να γίνει Πρόεδρος των Η.Π.Α. Αν και έλαβε μέρος τρεις φορές στις προεδρικές εκλογές, δεν κατόρθωσε ποτέ να πραγματοποιήσει τη μεγάλη φιλοδοξία του. Ο Αβραάμ Λίνκολν, ηγέτης των Ουίγων στο Ιλινόι, ήταν μεγάλος θαυμαστής του Κλέι και υποστήριζε ολόψυχα το οικονομικό του πρόγραμμα[9].
Τα πρώτα χρόνια
Το μέρος που γεννήθηκε ο Χένρι Κλέι
Παιδική ηλικία
Ο Χένρι Κλέι γεννήθηκε στις 12 Απριλίου 1777 κοντά στο Ρίτσμοντ (Βιρτζίνια). Ήταν ο έβδομος από εννιά αδέλφια[10]. Ο πατέρας του, που ήταν καλλιεργητής, πέθανε τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1781[11]. Η μητέρα του Χένρι ξαναπαντρεύτηκε και ο νέος της σύζυγος αποδείχθηκε πολύ στοργικός πατριός για τον Χένρι. Αργότερα η οικογένεια μετακόμισε στο Ρίτσμοντ, ενώ η μητέρα του Χένρι έκανε άλλα επτά παιδιά κι έτσι ο Χένρι είχε συνολικά 16 αδέλφια[12].
Εκπαίδευση
Όταν ήταν παιδί, ο Κλέι δεν μπόρεσε να παρακολουθήσει ολόκληρη τη σχολική εκπαίδευση. Στο Ρίτσμοντ προσλήφθηκε ως υπάλληλος σε ένα κατάστημα και κατόπιν ο πατριός του του εξασφάλισε απασχόληση στο γραφείο ενός δικαστηρίου, όπου ο Κλέι έδειξε την ικανότητά του να κατανοεί τις λεπτομέρειες του νόμου[13]. Από παιδί ακόμη, η μεγάλη του επιθυμία ήταν να γίνει σπουδαίος ρήτορας. Μία μέρα, στο δικαστήριο του Ρίτσμοντ, είχε ακούσει τον Πάτρικ Χένρι να αγορεύει. Ύστερα απ' αυτό, ο νεαρός Κλέι άρχισε να προπονείται στη ρητορική. Αφού ο Κλέι εργάστηκε για τέσσερα χρόνια ως γραμματέας ενός δικαστή, ο δικαστής του βρήκε μία θέση στο γραφείο του γενικού εισαγγελέα Ρόμπερτ Μπρουκ. Ο Κλέι επισήμως δεν έλαβε καμία νομική παιδεία αλλά, όπως ήταν σύνηθες εκείνη την εποχή, "διάβαζε το νόμο" δουλεύοντας και μελετώντας[14]. Έτσι το 1797 έλαβε την άδεια ασκήσεως του επαγγέλματος του δικηγόρου.
Νομική σταδιοδρομία
Το δικηγορικό γραφείο του Χένρι Κλέι από το 1803 ως το 1810 στο Λέξινγκτον (Κεντάκυ)
Επιδιώκοντας να ασκήσει προσοδοφόρα το νομικό επάγγελμα, ο Κλέι μετακόμισε το Νοέμβριο του 1797 στο Λέξινγκτον (Κεντάκυ), κοντά στο μέρος όπου έμενε τότε η οικογένειά του. Γρήγορα έγινε διάσημος χάρις στις εξαιρετικές ρητορικές του ικανότητες[15]. Μέσα σε 5 χρόνια έγινε ένας από τους πιο γνωστούς δικηγόρους της περιοχής.
Η φωνή του Κλέι ήταν το σπαθί του. Είχε εκφραστικό πρόσωπο, σκεπτόταν γρήγορα, απαντούσε αμέσως και με επιτυχία στα επιχειρήματα των αντιπάλων του και μπορούσε να κερδίσει ασφαλώς μία υπόθεση, ανεξάρτητα από την πλευρά που υπεράσπιζε. Μερικοί από τους πελάτες του τον πλήρωναν με άλογα και γη. Μέχρι το 1812, ο Κλέι είχε γίνει ιδιοκτήτης μίας παραγωγικής έκτασης 600 στρεμμάτων και πολλών σκλάβων που δούλευαν τη γη. Στην αιχμή των εργασιών ο Κλέι είχε 60 σκλάβους, οι οποίοι δούλευαν στην παραγωγή καπνού και κάνναβης, των δύο κυριότερων προϊόντων των καλλιεργειών της περιοχής.
Γάμος και οικογένεια
Μετά το ξεκίνημα της νομικής του στραδιοδρομίας, ο Κλέι παντρεύτηκε στο Λέξινγκτον στις 11 Απριλίου 1799. Με τη σύζυγό του απέκτησαν 11 παιδιά (6 κόρες και 5 γιους), εκ των οποίων τα 7 πέθαναν πριν απ' αυτόν. Μέχρι το 1835 και οι 6 κόρες του πέθαναν από διάφορες αιτίες: από κοκκύτη, από κίτρινο πυρετό και από επιπλοκές στον τοκετό. Ο ένας του γιος, ο Χένρι Κλέι Τζούνιορ, σκοτώθηκε το 1847 στον Αμερικανο-Μεξικανικό πόλεμο.
Η σύζυγός του πέθανε το 1864 σε ηλικία 83 ετών και τάφηκε μαζί του στο μνημείο του στο Λέξινγκτον.
Αρχή της πολιτικής του σταδιοδρομίας
Στα 25 του χρόνια, ο Κλέι μεταπήδησε από τη δικηγορική στην πολιτική. Το 1803 εξελέγη βουλευτής στην τοπική βουλή της πολιτείας του Κεντάκυ. Ως βουλευτής, ο Κλέι υποστήριξε μία φιλελεύθερη ερμηνεία του συντάγματος της πολιτείας και αρχικά τη σταδιακή χειραφέτηση της δουλείας στο Κεντάκυ, αν και η πολιτική πραγματικότητα της εποχής τον ανάγκασαν να εγκαταλείψει τη θέση αυτή. Επίσης υποστήριξε την αλλαγή της πρωτεύουσας της πολιτείας, από το Φράνκφορτ στο Λέξινγκτον, και υπερασπίστηκε την Ασφαλιστική Εταιρεία του Κεντάκυ (Kentucky Insurance Company), την οποία έσωσε το 1804 από μία προσπάθεια κατάργησης του μονοπωλιακού της καθεστώτος[16].
Η επιρροή του Κλέι στο πολιτικό γίγνεσθαι του Κεντάκυ ήταν τέτοια ώστε το νομοθετικό σώμα της πολιτείας τον εξέλεξε μέλος της Γερουσίας των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο Κλέι έγινε γερουσιαστής στις 29 Δεκεμβρίου 1806 και υπηρέτησε για λιγότερο από ένα χρόνο[17].
Όταν εκλέχθηκε από το νομοθετικό σώμα, ο Κλέι ήταν κάτω από το συνταγματικά απαιτούμενο όριο των 30 ετών. Φαίνεται ότι το θέμα της ηλικίας του δεν το παρατήρησε κανένας άλλος γερουσιαστής και ίσως ούτε ο ίδιος ο Κλέι. Μετά από 3 μήνες και 17 ημέρες θητεία στη Γερουσία, ο Κλέι συμπλήρωσε την απαιτούμενη ηλικία[18][19].
Όταν ο Κλέι επέστρεψε στο Κεντάκυ το 1807, εκλέχθηκε πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων της πολιτείας[20] και το 1810 εξελέγη και πάλι γερουσιαστής.
Πρόεδρος της Βουλής και υποψήφιος Πρόεδρος των Η.Π.Α.
Πορτραίτο του Χένρι Κλέι
Το καλοκαίρι του 1811 ο Κλέι εξελέγη μέλος της Βουλής των Αντιπροσώπων, όπου και είχε την ευκαιρία να χρησιμοποιεί καλύτερα τις ρητορικές του ικανότητες. Την πρώτη μέρα της πρώτης του συνεδρίασης έγινε Πρόεδρος της Βουλής, κάτι που δεν είχε συμβεί ποτέ στο παρελθόν. Κατά τη διάρκεια των 14 ετών που ακολούθησαν την πρώτη του εκλογή, επανεξελέγη 5 φορές μέλος και πρόεδρος της Βουλής[21].
Ο Κλέι υποστήριζε την κήρυξη πολέμου του 1812 εναντίον της Μεγάλης Βρετανίας[22]. Το 1814 ήταν μεταξύ των μελών της επιτροπής που διαπραγματεύτηκε τη συνθήκη της Γάνδης, με την οποία τερματίστηκε ο πόλεμος.
Από την εποχή που βρέθηκε στην πρωτεύουσα, ο Κλέι έστρεψε το ενδιαφέρον του προς την προεδρία. Ήταν η θέση που φιλοδοξούσε να πετύχει και σ' αυτό αφιέρωσε όλες του τις προσπάθειες.
Από το 1812 ως το 1815, πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών ήταν ο Τζέιμς Μάντισον. Υπουργός των Εξωτερικών του ήταν ο Τζέιμς Μονρόε. Την εποχή εκείνη, ήταν συνήθεια ο εκάστοτε υπουργός των Εξωτερικών να βάζει υποψηφιότητα για την προεδρία στις επόμενες εκλογές. Ο Κλέι ήταν στενός φίλος του Μονρόε και όλοι περίμεναν ότι αυτός θα καταλάμβανε τη θέση του υπουργού των Εξωτερικών όταν ο Μονρόε θα γινόταν πρόεδρος. Εντούτοις, όταν το 1816 ο Μονρόε εξελέγη πρόεδρος, αντί του Κλέι διόρισε υπουργό των Εξωτερικών τον Τζον Κουίνσι Άνταμς.
Ο Κλέι θύμωσε πολύ. Στράφηκε εναντίον του παλιού φίλου του και κατά τη διάρκεια των 8 χρόνων που ο Μονρόε έμεινε πρόεδρος, έκανε τα πάντα για να καταπολεμήσει το πρόγραμμά του καθώς και το έργο του Άνταμς.
Στις προεδρικές εκλογές του 1824, ο Κλέι έθεσε υποψηφιότητα. Είχε αντιπάλους του τον Τζον Κουίνσι Άνταμς, τον Άντριου Τζάκσον και τον Ουίλιαμ Κρόφορντ. Στη διαλογή των ψήφων αποκαλύφθηκε ότι ο Άνταμς, ο Τζάκσον και ο Κρόφορντ είχαν συγκεντρώσει περισσότερες ψήφους αλλά κανείς δεν είχε αρκετή πλειοψηφία. Έπρεπε λοιπόν το Κογκρέσο των Ηνωμένων Πολιτειών να εκλέξει έναν από αυτούς για πρόεδρο και ήταν φυσικό ο Κλέι, ως πρόεδρος της Βουλής, να επηρέαζε την εκλογή.
Ο Κρόφορντ αρρώστησε και αποσύρθηκε. Αν και ο Τζάκσον είχε συγκεντρώσει περισσότερες ψήφους στις γενικές εκλογές, και η πολιτεία του Κλέι -το Κεντάκυ- είχε υποστηρίξει τον Τζάκσον, ο Κλέι στην τελική εκλογή υποστήριξε τον Άνταμς, που εξελέγη και πρόεδρος. Ο Άνταμς διόρισε τον Κλέι υπουργό των Εξωτερικών, προς μεγάλη αγανάκτηση των οπαδών του Τζάκσον, οι οποίοι διαμαρτυρήθηκαν για "αθέμιτη συναλλαγή". Ως υπουργός Εξωτερικών των Η.Π.Α., ο Κλέι υποστήριξε την Ελληνική Επανάσταση του 1821 και την ανεξαρτησία της Ελλάδας από την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Το 1828, ο Άνταμς έχασε τις προεδρικές εκλογές, που τις κέρδισε ο Τζάκσον, κι έτσι ο Κλέι έχασε τη θέση του υπουργού των Εξωτερικών.
Το 1832, ο Κλέι έλαβε και πάλι μέρος στις εκλογές, ως αντίπαλος του Τζάκσον. Ο Κλέι είχε καταρτίσει ένα πρόγραμμα που πίστευε ότι θα του εξασφάλιζε την πλειοψηφία και που βασιζόταν στην υποστήριξη των βιομηχανικών και εμπορικών κυρίως τάξεων. Εκείνο όμως που δεν είχε υπολογίσει ο Κλέι ήταν οι "απλοί άνθρωποι", η μεγάλη μάζα των ψηφοφόρων. Αυτοί υποστήριξαν τον Άντριου Τζάκσον κι έτσι ο Κλέι έχασε για δεύτερη φορά τη μάχη για την προεδρία.
Παρά την αποτυχία του, ο Κλέι άρχισε αμέσως να προετοιμάζεται για τις επόμενες εκλογές. Επειδή τόσο ο Τζάκσον, όσο και αυτός, ήταν μέλη του ιδίου κόμματος, του Δημοκρατικού, ο Κλέι δημιούργησε ένα νέο κόμμα, τους Ουίγους. Έκανε ό,τι μπορούσε για να κάνει το λαό να χάσει την εμπιστοσύνη του στην κυβέρνηση του Τζάκσον και προετοίμασε το έδαφος για τις εκλογές. Εντούτοις, παρά τις προσπάθειές του, ο διάδοχος του Τζάκσον, ο Μάρτιν Βαν Μπούρεν, κέρδισε τις εκλογές έναντι του υποψηφίου των Ουίγων, Ουίλιαμ Χένρι Χάρισον.
Το 1840, ο Κλέι περίμενε με πεποίθηση ότι θα οριζόταν εκείνος ως υποψήφιος των Ουίγων. Επειδή όμως είχε στο παθητικό του τις προηγούμενες αποτυχίες του, οι Ουίγοι όρισαν και πάλι ως υποψήφιό τους τον Χάρισον. Ο Κλέι πικράθηκε τόσο απ' αυτό, ώστε αρνήθηκε να δεχθεί την ονομασία του ως υποψηφίου για το αξίωμα του αντιπροέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών. Φαίνεται όμως πως η μοίρα δεν ήθελε να γίνει ποτέ πρόεδρος ο Κλέι. Γιατί, αν είχε δεχθεί την ονομασία του ως υποψηφίου για την αντιπροεδρία, θα είχε πραγματοποιήσει το όνειρο της ζωής του. Πράγματι, ο Ουίλιαμ Χένρι Χάρισον κέρδισε τις εκλογές αλλά πέθανε μόλις ένα μήνα αργότερα. Κι έτσι, πρόεδρος έγινε ο Τζον Τάιλερ και όχι ο Χένρι Κλέι, ο οποίος είχε αρνηθεί την αντιπροεδρία.
Τέλος, το 1844, η συνέλευση των Ουίγων εξέλεξε τον Κλέι ως υποψήφιο για το προεδρικό αξίωμα. Φαινόταν πια ότι το όνειρό του βρισκόταν στις παραμονές της πραγματοποιήσεως. Οι Δημοκρατικοί είχαν υποδείξει τον Τζέιμς Πολκ, για τον οποίο ο Κλέι έλεγε: "Μπορώ να τον νικήσω με το αριστερό μου χέρι". Εντούτοις, το γεγονός ότι ο Πολκ ήταν άσημος και άγνωστος, αποδείχθηκε πως ήταν υπέρ αυτού και όχι εναντίον του. Επειδή ήταν σχεδόν άγνωστος, δεν είχε κανείς κάτι για να τον κατηγορήσει, ενώ για τον Κλέι είχαν να πουν ένα σωρό πράγματα. Είπαν εις βάρος του αλήθειες, μισο-αλήθειες και ψέματα. Τον απεκάλεσαν δολοπλόκο και υποκριτή. Ο Κλέι δεν μπορούσε να απαρνηθεί το παρελθόν του και οι πολιτικοί του αντίπαλοι βρήκαν τον τρόπο να το χρησιμοποιήσουν εναντίον του.
Το σπουδαιότερο από τα ζητήματα που συνεζητούντο στις εκλογές αυτές, ήταν το ζήτημα των δούλων. Και στο σημείο αυτό οι συμβιβασμοί του Κλέι, που είχαν πάντοτε πετύχει να εξομαλύνουν τις διαφορές μεταξύ Βορείων και Νοτίων, στράφηκαν εναντίον του. Οι αντίπαλοί του υποστήριξαν ότι ο Κλέι κρατούσε πάντοτε αυτή τη συμβιβαστική στάση για να εξασφαλίζει ψήφους για το μέλλον. Κι έτσι, παρά τις προσπάθειες του Κλέι και τις θαυμάσιες αγορεύσεις του, ο αντίπαλός του κέρδισε τις εκλογές. Κάθε ελπίδα για να γίνει πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών είχε εκλείψει.
Η Συμφωνία του 1850
Μετά την αποτυχία του, ο Κλέι αποσύρθηκε στο κτήμα του στο Κεντάκυ. Μετά τον Αμερικανο-Μεξικανικό πόλεμο, το ζήτημα της δουλείας παρολίγον να χωρίσει και πάλι το έθνος σε δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα. Χωρίς φιλοδοξίες πια, ο Κλέι βγήκε από την απομόνωσή του για να βοηθήσει στη διατήρηση της ενότητας της χώρας του. Οι συμπατριώτες του τον εξέλεξαν αμέσως γερουσιαστή.
Μόλις έφθασε στην Ουάσινγκτον ο Κλέι άρχισε να διαπραγματεύεται ένα συμβιβασμό. Και δεν άργησε να τον πετύχει, πράγμα που έκανε τους πάντες να αναπνεύσουν με ανακούφιση και να τον θεωρήσουν σαν τον ειρηνοποιό, που γλύτωσε τη χώρα από αιματοκύλισμα και διχασμό. Η συμφωνία αυτή που έγινε γνωστή ως η "Συμφωνία του 1850", υπήρξε ο μεγαλύτερος θρίαμβος του Χένρι Κλέι -η τρίτη συνθήκη ειρήνης που είχε πετύχει μεταξύ Βορείων και Νοτίων[23][24].
Ο θάνατος
Μνημείο του Χένρι Κλέι στη Νέα Ορλεάνη (περ. 1890)
Ο Χένρι Κλέι πέθανε από φυματίωση στις 29 Ιουνίου 1852, εννέα χρόνια πριν ξεσπάσει ο Αμερικανικός Εμφύλιος Πόλεμος, ο πόλεμος που τόσο είχε προσπαθήσει να αποφύγει. Γιατί παρά τις προσωπικές του φιλοδοξίες, η μοναδική μεγάλη αγάπη του Χένρι Κλέι ήταν η Ένωση. Τάφηκε στο νεκροταφείο του Λέξινγκτον και η επιτύμβια πλάκα του γράφει: "I know no North — no South — no East — no West.".
Στη μνήμη του υπάρχουν:
Στήλη και άγαλμα στον τάφο του στο Λέξινγκτον του Κεντάκυ.
Μνημείο στο Πότσβιλ της Πενσυλβάνια[25].
Οδοί Κλέι σε διάφορες πόλεις, μεταξύ των οποίων στο Νιου Χέιβεν (Κονέκτικατ), Ρίτσμοντ (Βιρτζίνια) και Βίκσμπεργκ (Μισισίπι).
Όρος Κλέι στο Νιου Χάμσαϊρ.
Δεκαπέντε επαρχίες Κλέι σε διάφορες πολιτείες των Η.Π.Α.: Αλαμπάμα, Φλόριντα, Τζόρτζια, Ιλινόι, Ιντιάνα, Μινεσότα, Μισισίπι, Μιζούρι, Νεμπράσκα, Βόρεια Καρολίνα, Νότια Ντακότα, Τενεσί, Τέξας και Δυτική Βιρτζίνια (η επαρχία Κλέι στην Αϊόβα ονομάστηκε προς τιμήν του γιου του).
Στη Νέα Ορλεάνη υπάρχει λεωφόρος Κλέι και ένα μνημείο που αναγέρθηκε το 1860.
Λύκειο Χένρι Κλέι στο Λέξινγκτον (Κεντάκυ)[26], Γυμνάσιο Χένρι Κλέι στο Λος Άντζελες (Καλιφόρνια), Δημοτικό Χένρι Κλέι στο Σικάγο και στη γενέτειρα του Χένρι Κλέι.
Το Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Χένρι Κλέι, ένα δίγλωσσο ιδιωτικό σχολείο στο Καράκας (Βενεζουέλα).
Το υποβρύχιο USS Henry Clay (SSBN-625).
Η πόλη Κλέι στη Νέα Υόρκη (πολιτεία) και η ομώνυμη λεωφόρος.
Το χωριό Χένρι Κλέι (Henry Clay Village) λίγο έξω από το Γουίλμινγκτον στο Ντέλαγουερ.
Ο Κλέι είναι ένας από τους γερουσιαστές που τιμώνται με κενοτάφιο στο Νεκροταφείο του Κογκρέσου.
Τιμήθηκε από την Ταχυδρομική Υπηρεσία των Η.Π.Α. με ένα γραμματόσημο των 3¢ της σειράς "Μεγάλοι Αμερικανοί".
Η πόλη Κλέισμπεργκ στην κεντρική Πενσυλβάνια ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του Κλέι.
Σημειώσεις
Δαγκεροτυπία του Χένρι Κλέι
(Γαλλικά) BNF authorities. data.bnf.fr/ark:/12148/cb12034054z. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015.
(Αγγλικά) SNAC. w6xs5sgt. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
(Αγγλικά) Find A Grave. 203. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
(Αγγλικά) Find A Grave. 22633861. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
(Αγγλικά) Discogs. 3485868. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
(Γαλλικά) BNF authorities. data.bnf.fr/ark:/12148/cb12034054z. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015.
Clement Eaton, "Henry Clay and the Art of American Politics" σελ.25, Βοστώνη: Little, Brown and Company (1957)
Γερουσία των Η.Π.Α.: The "Famous Five"
Shearer Davis Bowman, "Comparing Henry Clay and Abraham Lincoln" σελ.495-512, Register of the Kentucky Historical Society, 106 (Καλοκαίρι-Φθινόπωρο 2008)
Glyndon G. Van Deusen, "The Life of Henry Clay" σελ.4 (1937)
Eaton, σελ.5
Eaton, σελ.6
Eaton, σελ.7
Carl Schurz, Henry Clay, Τόμος 1 σελ.8-9, Houghton Mifflin (1915)
Death of Henry Clay: Sketch of His Life and Public Career", New York Times, 30 Ιουνίου 1852, σελ. 1
David S. Heidler και Jeanne T. Heidler, "Henry Clay: The Essential American" σελ.48-51 (2010)
Carl Schurz, "Life of Henry Clay" σελ.38–39
Luke Finlay, "The Case Of Henry Clay.; Records of the Senate Show No Question Raised as to His Age", γράμμα στον εκδότη, New York Times (20 Ιουλίου 1935)
To 1972 o Τζο Μπάιντεν, μετέπειτα 47ος Αντιπρόεδρος των Η.Π.Α., εκλέχθηκε γερουσιαστής επίσης στην ηλικία των 29, αλλά έφτασε στην ηλικία των 30 πριν από την ορκωμοσία του.
Biography of Henry Clay
Eaton, σελ.23
Eaton, σελ.24
Eaton, σελ.188-192
Robert Remini, "Henry Clay: Statesman for the Union" σελ.732-750 (1991)
Historical Society of Schuylkill County: The Henry Clay Monument in Pottsville
Επίσημη ιστοσελίδα του Henry Clay High School
Αναφορές
"Χένρυ Κλαίυ: Ο Μεγάλος Συμφιλιωτής", Κλασσικά Εικονογραφημένα Νο 1032 σελ.46-47, Εκδόσεις Μ. Πεχλιβανίδη & Σία
Maurice G. Baxter, "Henry Clay and the American System" (1995)
Maurice G. Baxter, "Henry Clay the Lawyer" (2000)
Shearer Davis Bowman, "Comparing Henry Clay and Abraham Lincoln" σελ.495-512, Register of the Kentucky Historical Society, 106 (Καλοκαίρι-Φθινόπωρο 2008), 495–512
Thomas Brown, "Politics and Statesmanship: Essays on the American Whig Party" κεφάλαιο 5 (1985)
Clement Eaton, "Henry Clay and the Art of American Politics" (1957)
Samuel R. Gammon, "The Presidential Campaign of 1832" (1922)
David S. Heidler και Jeanne T. Heidler, "Henry Clay: The Essential American" (2010)
Michael F. Holt, "The Rise and Fall of the American Whig Party: Jacksonian Politics and the Onset of the Civil War" (1999)
Peter B. Knupfer, "The Union As It Is: Constitutional Unionism and Sectional Compromise, 1787–1861" σελ.119-157 (1991)
Bernard Mayo, "Henry Clay, Spokesman of the West" (1937)
Merrill D. Peterson, "The Great Triumvirate: Webster, Clay, and Calhoun" (1987)
George Rawlings Poage, "Henry Clay and the Whig Party" (1936)
Robert Remini, "Henry Clay: Statesman for the Union" (1991)
Robert Remini, "At the Edge of the Precipice: Henry Clay and the Compromise That Saved the Union" (2010)
Carl Schurz, "Life of Henry Clay", 2 τόμοι (1899)
Randall Strahan, "Leading Representatives: The Agency of Leaders in the Politics of the U.S. House" Johns Hopkins University Press (2007)
Randall Strahan, Vincent G. Moscardelli, Moshe Haspel και Richard S. Wike, "The Clay Speakership Revisited" Polity (2000) ISSN 0032-3497
Glyndon G. Van Deusen, "The Life of Henry Clay" (1937)
Harry L. Watson, "Andrew Jackson vs. Henry Clay: Democracy and Development in Antebellum America" (1998)
David Zarefsky, "Henry Clay and the Election of 1844: the Limits of a Rhetoric of Compromise" σελ.79-96, Rhetoric & Public Affairs (2003) ISSN 1094-8392
Henry Clay, "The Papers of Henry Clay 1797–1852", 11 τόμοι, University Press of Kentucky (1959–1992)
Henry Clay, "Works of Henry Clay", 7 τόμοι (1897)
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
The Henry Clay Center for Statesmanship
Henry Clay: A Resource Guide από τη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου
Έργα του/της Henry Clay στο Project Gutenberg
Γράμματα του Χένρι Κλέι, 1825-1851 στο Newberry Library
Γράμματα του Χένρι Κλέι
Εγκυκλοπαίδεια Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
