Ο Χάρλοου Σάπλεϋ (Harlow Shapley, 2 Νοεμβρίου 1885 – 20 Οκτωβρίου 1972) ήταν Αμερικανός αστρονόμος[6][7]. Με τη χρήση μεταβλητών αστέρων, ο Σάπλεϋ εκτίμησε σωστά τις διαστάσεις του Γαλαξία μας και τη θέση του Ηλίου μέσα σε αυτόν[8].
Βιογραφικά στοιχεία
Ο Χ. Σάπλεϋ γεννήθηκε σε ένα αγρόκτημα στο Νάσβιλ του Μιζούρι και ήταν γιος του Γουίλις Σάπλεϋ και της Σάρα Στόγουελ-Σάπλεϋ[9]. Σταμάτησε το σχολείο στην πέμπτη δημοτικού, μελέτησε στο σπίτι και κάλυψε αστυνομικές ειδήσεις για μια εφημερίδα. Στη συνέχεια, επέστρεψε και «έβγαλε» τις 6 τάξεις της μέσης εκπαιδεύσεως μέσα σε δύο μόλις χρονιές.
Το 1907, σε ηλικία 22 ετών, ο Χ. Σάπλεϋ εισάχθηκε στο Πανεπιστήμιο του Μιζούρι με σκοπό να σπουδάσει δημοσιογραφία, αλλά όταν έμαθε ότι η Σχολή Δημοσιογραφίας θα άνοιγε τελικά ένα έτος αργότερα, αποφάσισε να σπουδάσει το πρώτο που θα έβρισκε στον κατάλογο του ιδρύματος. Απορρίπτοντας την αρχαιολογία (αργότερα είπε ότι δεν γνώριζε πώς να προφέρει τη λέξη!), επέλεξε το επόμενο θέμα, την αστρονομία.
Μετά την αποφοίτησή του, ο Σάπλεϋ έλαβε μία υποτροφία μεταπτυχιακών σπουδών για το Πανεπιστήμιο Πρίνστον, όπου μελέτησε υπό τον Χένρυ Νόρις Ράσελ και χρησιμοποίησε τη σχέση περιόδου-λαμπρότητας για τους κηφείδες (που είχε μόλις ανακαλυφθεί από την Ενριέττα Σ. Λίβιτ) για να βρει τις αποστάσεις σφαιρωτών σμηνών. Συνέβαλε σημαντικά στην απόρριψη της ιδέας ότι οι κηφείδες ήταν φασματοσκοπικώς διπλοί αστέρες και στην υιοθέτηση της απόψεως ότι ήταν παλλόμενοι μεταβλητοί αστέρες[10]. Υπήρξε ο πρώτος που συνειδητοποίησε ότι ο Γαλαξίας ήταν πολύ μεγαλύτερος από όσο πίστευαν ως τότε και ότι η θέση που κατείχε ο Ήλιος σε αυτόν δεν ήταν κεντρική ή αξιοσημείωτη με οποιονδήποτε τρόπο. Αυτή η ανακάλυψη είναι ένα μέρος της κοπερνίκειας αρχής, κατά την οποία η Γη δεν βρίσκεται στο κέντρο ούτε του Ηλιακού Συστήματος, ούτε του Γαλαξία, ούτε του Σύμπαντος.
Ο Σάπλεϋ συμμετείχε στη «Μεγάλη δημόσια συζήτηση» ("Great Debate") με τον Χέμπερ Κέρτις για τη φύση των «σπειροειδών νεφελωμάτων» και το πόσο μεγάλο είναι το Σύμπαν. Η συζήτηση αυτή έλαβε χώρα στις 26 Απριλίου 1920 στην Ουάσινγκτον. Σε αυτήν ο Σάπλεϋ υπεστήριξε τη λανθασμένη άποψη ότι τα σπειροειδή νεφελώματα (γνωστά σήμερα ως σπειροειδείς γαλαξίες) βρίσκονται μέσα στον Γαλαξία μας, ενώ ο Κέρτις επιχειρηματολόγησε υπέρ του ότι αποτελούν «Σύμπαντα-νησιά» μακριά έξω από τον δικό μας Γαλαξία και ότι είναι συγκρίσιμα σε διαστάσεις και φύση με αυτόν. Το θέμα αυτό και η συζήτηση αποτελούν την απαρχή της εξωγαλαξιακής αστρονομίας[11]. Χαρακτηριστικά θέματα στη συζήτηση ήταν το εάν ο Αντριάν βαν Μάανεν είχε μετρήσει περιστροφή σπειροειδούς νεφελώματος, η φύση και η λαμπρότητα των εκρήξεων (υπερ)καινοφανών που παρατηρούνταν στους σπειροειδείς γαλαξίες, καθώς και οι διαστάσεις του Γαλαξία μας. Ο Κέρτις κέρδισε το «ντιμπέιτ». Τα αστρονομικά ζητήματα διαλευκάνθηκαν σύντομα υπέρ των απόψεων του Κέρτις, όταν ο Έντγουιν Χαμπλ ανεκάλυψε κηφείδες στον Μέγα Γαλαξία της Ανδρομέδας.
Εκείνη την εποχή ο Σάπλεϋ εργαζόταν στο Αστεροσκοπείο του όρους Γουίλσον, όπου τον είχε προσλάβει ο Τζορτζ Χέιλ. Μετά την συζήτηση όμως προσλήφθηκε σε αντικατάσταση του Έντουαρντ Τσαρλς Πίκερινγκ ως διευθυντής του Αστεροσκοπείου του Χάρβαρντ.
Ο Σάπλεϋ συνέχισε τη λανθασμένη του προσέγγιση στο θέμα των μακρινών γαλαξιών, αντιτιθέμενος στις παρατηρήσεις του Χαμπλ που υπεδείκνυαν την ύπαρξή τους. Επέκρινε σφοδρά τον Χαμπλ και θεώρησε το έργο του κακή επιστήμη. Ωστόσο, οι ανακαλύψεις του Χαμπλ τελικώς αναδιαμόρφωσαν θεμελιωδώς την επιστημονική γνώμη σχετικά με το Σύμπαν[12].
Συνολικά ο Σάπλεϋ υπηρέτησε ως διευθυντής του Αστεροσκοπείου του Χάρβαρντ επί 31 χρόνια, από το 1921 μέχρι το 1952. Σε αυτή την περίοδο προσέλαβε τη Σεσίλια Πέιν-Γκαπόσκιν, ενώ συνεργασία μαζί του είχε εκεί επί ένα έτος και ο αββάς Ζωρζ Λεμαίτρ.
Ο Χάρλοου Σάπλεϋ συνέγραψε πολλά βιβλία αστρονομίας και άλλων επιστημών.
Κατά τη δεκαετία του 1940, ο Σάπλεϋ βοήθησε στην ίδρυση κυβερνητικών επιστημονικών οργανισμών, μεταξύ των οποίων το Εθνικό Ίδρυμα Επιστήμης. Είναι μάλιστα ο υπεύθυνος για την προσθήκη του «S» στην UNESCO (Εκπαιδευτική Επιστημονική και Πολιτιστική Οργάνωση των Ηνωμένων Εθνών).
Το 1947 ο Σάπλεϋ έγινε πρόεδρος της μεγαλύτερης γενικής επιστημονικής εταιρείας του κόσμου, της Αμερικανικής Ενώσεως για την πρόοδο της Επιστήμης. Στον λόγο του για την ανάληψη των καθηκόντων του αναφέρθηκε στον κίνδυνο των «ιδιοφυών μανιακών» και πρότεινε την εξάλειψη «όλων των πρωτευόντων που δείχνουν σημάδια ιδιοφυίας ή απλώς και ταλέντου»[13]. Ανέφερε και άλλες παγκόσμιες απειλές, όπως: ουσίες που καταστέλλουν την ερωτική επιθυμία, την ανία, παγκόσμιο πόλεμο με όπλα μαζικής καταστροφής και επιδημία πανούκλας[14].
Το 1950, ο Σάπλεϋ ήταν ο καθοριστικός παράγοντας πίσω από την οργάνωση εκστρατείας στους πανεπιστημιακούς κύκλους εναντίον του αμφιλεγόμενου ευπώλητου βιβλίου του ψυχιάτρου Εμμανουήλ Βελικόφσκυ Κόσμοι σε σύγκρουση.
Το 1953 έγραψε το Ζώνη του υγρού νερού (Liquid Water Belt), βιβλίο που έδωσε επιστημονική αξιοπιστία στη θεωρία της οικόσφαιρας του Χουμπέρτους Στρούγκολντ[15].
Στο βιβλίο του Περί αστέρων και ανθρώπων (1957) ο Σάπλεϋ πρότεινε τον όρο «μεταγαλαξίας» για αυτά που ονομάζονται σήμερα υπερσμήνη.
Εκτός από την αστρονομία, ο Σάπλεϋ είχε ένα ισόβιο ενδιαφέρον για τη μελέτη των μυρμηγκιών, τη μυρμηκολογία.
Ο Χάρλοου Σάπλεϋ πέθανε σε έναν οίκο ευγηρίας στο Μπώλντερ του Κολοράντο, σε ηλικία 86 ετών[6].
Προσωπική ζωή
Παρότι ο Χάρλοου Σάπλεϋ ήταν αγνωστικιστής, ενδιαφερόταν πολύ για τη θρησκεία[16][17]. Παρακολουθούσε τα συνέδρια του «Ινστιτούτου για τη Θρησκεία στην Εποχή της Επιστήμης» (Institute on Religion in an Age of Science) στο Σταρ Άιλαντ του Νιου Χάμσαϊρ και επιμελήθηκε το βιβλίο Science Ponders Religion (= «Η Επιστήμη συλλογιέται για τη Θρησκεία», 1960)[18].
Ο Σάπλεϋ νυμφεύθηκε τη Μάρθα Μπετζ (1891-1981) τον Απρίλιο του 1914. Η Μάρθα βοήθησε τον σύζυγό της στην αστρονομική έρευνα, τόσο στο όρος Γουίλσον, όσο και στο Αστεροσκοπείο του Χάρβαρντ, γράφοντας η ίδια πολλά άρθρα πάνω στους μεταβλητούς δι' εκλείψεων και άλλα ουράνια σώματα. Απέκτησαν μία θυγατέρα και 4 γιους, από τους οποίους ο ένας τιμήθηκε με Βραβείο Νόμπελ: Πρόκειται για τον μαθηματικό και οικονομολόγο Λόυντ Σάπλεϋ (γενν. 1923), που κέρδισε το Βραβείο Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών το 2012.
Τιμητικές διακρίσεις
Μετάλλιο Henry Draper της Αμερικανικής Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών (1926)
Βραβείο Ζυλ Ζανσέν της Γαλλικής Αστρονομικής Εταιρείας (1933)
Βραβείο Ράμφορντ της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών (1933)
Χρυσό Μετάλλιο της Βασιλικής Αστρονομικής Εταιρείας (1934)
Μετάλλιο Μπρους της Αστρονομικής Εταιρείας του Ειρηνικού (1939)
Μετάλλιο Ζανσέν από τη Γαλλική Ακαδημία Επιστημών (1940)
Μετάλλιο Πίου ΙΑ΄ (1941) [19]
Μετάλλιο Φραγκλίνου (1945)
Ονομάσθηκαν προς τιμή του
Ο αστεροειδής 1123 Σαπλεΰα, που ανακαλύφθηκε το 1928
Ο κρατήρας Σάπλεϋ στη Σελήνη
Το Υπερσμήνος Σάπλεϋ
Αποφθέγματα
Κάποιοι αναφέρουν ευσεβώς «Εν αρχή ο Θεός...», αλλά εγώ λέω «εν αρχή το υδρογόνο».
Οι θεωρίες καταρρέουν, αλλά οι καλές παρατηρήσεις δεν ξεθωριάζουν ποτέ.
Ουδείς εμπιστεύεται ένα μοντέλο εκτός από τον δημιουργό του. Αντιθέτως, ο καθένας εμπιστεύεται μία παρατήρηση, εκτός από αυτόν που την έκανε[20].
`Οταν μία από τις αναπόφευκτες υπερ-ιδιοφυΐες του μέλλοντος ανακαλύψει κάποια συσκευή ή τρόπο ικανό να εξαλείψει την ανθρωπότητα, και αυτή η ιδιοφυΐα είναι ένας παράφρων, ίσως αδύνατον να ανιχνευθεί ως τέτοιος, τότε θα χαθεί προθύμως καθώς θα δολοφονεί τους υπόλοιπους[21].
Πηγές
Νεκρολογία στο Nature
West, D., Harlow Shapley Biography of an Astronomer - The Man Who Measured the Universe, C&D Publications, 2015
Παραπομπές και σημειώσεις
(Γαλλικά) BNF authorities. data.bnf.fr/ark:/12148/cb12285120j. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015.
(Αγγλικά) SNAC. w6pn96xk. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
Encyclopædia Universalis. Encyclopædia Britannica Inc.. harlow-shapley. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
Internet Speculative Fiction Database. 25321. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
«Большая советская энциклопедия» (Ρωσικά) Great Russian Entsiklopedia, JSC. Μόσχα. 1969. Ανακτήθηκε στις 28 Σεπτεμβρίου 2015.
«Dr. Harlow Shapley Dies at 86. Dr. Harlow Shapley, Dean of American Astronomers, Dies at 86». New York Times. 21 Οκτωβρίου 1972. Ανακτήθηκε στις 2014-01-15. «Dr. Harlow Shapley, one of the world's best-known astronomers, died in a nursing home yesterday in Boulder, Colo., after a long illness. He was 86 years old.»
Goldberg, Leo (Ιανουάριος 1973). «Obituary: Harlow Shapley». Physics Today 26 (1): 107–108. doi:10.1063/1.3127920. Bibcode: 1973PhT....26a.107G.
Bart J. Bok. Harlow Shapely 1885-1972 A Biographical Memoir. National Academy of Sciences
Hockey, Thomas (2009). The Biographical Encyclopedia of Astronomers. Springer Publishing. ISBN 978-0-387-31022-0. Ανακτήθηκε στις 22 Αυγούστου 2012.
"On the Nature and Cause of Cepheid Variation," Shapley, H., Astrophysical Journal, 40, 448 (1914)
"The Scale of the Universe" Shapley, H. and Curtis, H.D., Bulletin of the National Research Council, 2, 169, σσ. 171-217 (1921)
Marcia Bartusiak (2010): The Day We Found the Universe, Random House Digital, Inc. σσ. x-xi.
«He's anti-genius». Sarasota Herald-Tribune: σελ. 9. 9 Ιανουαρίου 1947.
«People: Inside Dopester». Time Magazine. 6 Ιανουαρίου 1947.
James F. Kasting: How to find a habitable planet, σελ. 127
Kragh, Helge (2004). Matter and spirit in the Universe: scientific and religious preludes to modern cosmology. OECD Publishing, σελ. 237. ISBN 978-1-86094-469-7. «Ο Σάπλεϋ δεν ήταν οπαδός κάποιου ιδιαίτερου μοντέλου για το διαστελλόμενο Σύμπαν, αλλά διατηρούσε ισχυρές απόψεις για το θέμα των σχέσεων αστρονομίας και θρησκείας. Απόλυτα αγνωστικιστής, στην μεταπολεμική περίοδο συμμετείχε συχνά σε συζητήσεις για τις σχέσεις επιστήμης και θρησκείας, και το 1960 επιμελήθηκε έναν τόμο για το θέμα — Science Ponders Religion.»
I.S. Glass (2006). «Harlow Shapley: Defining our galaxy». Revolutionaries of the Cosmos: The Astro-physicists. Oxford University Press, σελ. 265–266. ISBN 9780198570998. «Παρότι ομολογημένα αγνωστικιστής, ο Σάπλεϋ ενδιαφερόταν βαθιά για τη θρησκεία και ήταν ένας γνήσια «θρησκευτικός» άνθρωπος από φιλοσοφικής πλευράς. «Δεν πηγαίνω ποτέ στην εκκλησία», είχε πει στη Σεσίλια Πέιν-Γκαπόσκιν, «είμαι υπερβολικά θρήσκος για να κάνω κάτι τέτοιο».»
"Varieties of Belief" (παρουσίαση του βιβλίου Science Ponders Religion από τον Edmund Fuller, 18 Δεκεμβρίου 1960, New York Times
«Harlow Shapley Wins Pius XI Prize. Harvard Observatory Chief Receives Astronomy Award of Pontifical Academy». New York Times. 1 Δεκεμβρίου 1941. Ανακτήθηκε στις 2014-01-15. «The Pope today attended the inauguration of the new academic year of the Pontifical Academy ...»
John Norbury. «Ian Roulstone and John Norbury describe improvements in the accuracy of climate predictions. - Project Syndicate». Project Syndicate. Ανακτήθηκε στις 11 Ιανουαρίου 2015. line feed character in |title= at position 98 (βοήθεια)
Paul F. Ellis (30/12/1946). «Most potent killer is believed genius maniac». The Spartanburg Herald: σελ. 5.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
H Μεγάλη Δημόσια Συζήτηση
Εγκυκλοπαίδεια Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
