O Ζερόμ Ζίλμπερμαν (Jerome Silberman, πιο γνωστός με το καλλιτεχνικό του όνομα Τζιν Γουάιλντερ, αγγλικά: Gene Wilder, 11 Ιουνίου 1933 - 29 Αυγούστου 2016) ήταν Αμερικανός ηθοποιός του θεάτρου και του κινηματογράφου, κωμικός, σκηνοθέτης, σεναριογράφος και συγγραφέας.[7][8][9]
Σπουδές
Γεννήθηκε στις 11 Ιουνίου 1933 στο Μιλγουόκι του Ουισκόνσιν στις ΗΠΑ. Ο πατέρας του ήταν ρωσοεβραίος μετανάστης που εμπορευόταν αλκοόλ ενώ η μητέρα του, επίσης ρωσικής καταγωγής, έπασχε από ρευματικό πυρετό απ' όταν ο Γουάιλντερ ήταν έξι ετών. Ένας γιατρός του είχε πει ότι θα ήταν καλό να την κάνει «να γελάει». Η μητέρα του πέθανε 17 χρόνια αργότερα.
Φοίτησε στο Washington High School στο Μιλγουόκι, όπου λάτρεψε το θέατρο όταν πήρε μέρος σε μια παράσταση βασισμένη στο έργο Ο θάνατος του εμποράκου]] του Άρθουρ Μίλερ. Σπούδασε στο τμήμα Επικοινωνίας και Θεατρικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Αϊόβα και κατόπιν έγινε δεκτός στη σχολή υποκριτικής στο Bristol Old Vic Theatre School στο Μπρίστολ στο Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ το 1958 πήρε πλήρη υποτροφία σπουδών από το HB Studio.
Τηλεόραση-Κινηματογράφος-Θέατρο
Ο Wilder ξεκίνησε την καριέρα του στο θέατρο του Μπρόντγουεϊ ενώ η πρώτη του εμφάνιση στον κινηματογράφο έγινε στην θρυλική ταινία Μπόνι και Κλάιντ του Άρθουρ Πεν όπου ενσάρκωσε τον τρομοκρατημένο νεκροθάφτη που απαγάγει το ζευγάρι του τίτλου. Ο πρώτος σημαντικός ρόλος του ήταν ως Leopold Bloom στην ταινία "The Producers" που κέρδισε το Όσκαρ πρωτότυπου σεναρίου. Αυτή ήταν η πρώτη από μια σειρά σημαντικών συνεργασιών με τον συγγραφέα και σκηνοθέτη Μελ Μπρουκς, ο οποίος συνεργάστηκε μαζί του τις δεκαετίες του 1960 και του 1970 και ο οποίος τον προτιμούσε ως πρωταγωνιστή χάρη στην υστερία και την τρέλα που μετά βίας συγκρατούσε ο Ουάιλντερ. Οι ρόλοι που ερμήνευσε σε διάφορες κωμωδίες του Μπρουκς θεωρούνται κλασικοί όπως κλασική θεωρείται και η ταινία "Ο Γουίλι Γουόνκα και το εργοστάσιο σοκολάτας".
Το 1972 μπήκε στο στόχαστρο του Γούντι Άλεν, ο οποίος θα του εξασφαλίσει ρόλο στο αλησμόνητο «Όλα όσα θα θέλατε να μάθετε για το σεξ» ενώ το 1974 θα κερδίσει έναν ρόλο την τελευταία κυριολεκτικά στιγμή στο σπαρταριστό φιλμ του Μελ Μπρουκς «Μπότες, Σπιρούνια και Καυτές Σέλες».
Κολοσσιαία στιγμή στην καριέρα του ο «Φρανκενστάιν Τζούνιορ», ταινία που γράφει ο ίδιος ο Τζιν Γουάιλντερ μαζί με τον φίλο του Μελ Μπρουκς, ενώ κράτησε τόσο τον πρωταγωνιστικό ρόλο όσο και τον σκηνοθετικό, κάτι που τον εκτόξευσε στην παγκόσμια κωμική δόξα. Ο Τζιν Γουάιλντερ κατόπιν έγραψε, σκηνοθέτησε και πρωταγωνίστησε σε δύο ταινίες, το «The Adventure of Sherlock Holmes' Smarter Brother» και το «The World's Greatest Lover», πριν πρωταγωνιστήσει στο πλευρό του Ρίτσαρντ Πράιορ στο «Silver Streak», μια μνημειώδη συνεργασία που έφερε το νέο κωμικό δίδυμο σε άλλες 4 σπαρταριστές ταινίες. Τεράστια επιτυχία γνώρισε και η ταινία που έγραψε και σκηνοθέτησε ο ίδιος ο Γουάιλντερ, "The Woman in Red". Τη δεκαετία του ’90, έπειτα από μια σειρά από ταινίες που πάτωσαν εισπρακτικά και τα προβλήματα υγείας που άρχισαν να εμφανίζονται σταδιακά, ο Τζιν Γουάιλντερ αποφάσισε να αποσυρθεί από την ενεργό υποκριτική δράση.
Κέρδισε ένα βραβείο Έμι το 2003 για τη συμμετοχή του ως γκεστ σταρ στην τηλεοπτική σειρά "Will and Grace". Ήταν δύο φορές υποψήφιος για βραβείο Όσκαρ, για τον ρόλο του στους «Παραγωγούς» αλλά και για το σενάριο της παρωδίας «Φρανκενστάιν Τζούνιορ», το οποίο είχε συνυπογράψει με τον Μπρουκς.
Προσωπική ζωή
Ήταν παντρεμένος τέσσερις φορές. Η πρώτη του σύζυγος ήταν η Mary Mercier και ο γάμος τους διήρκεσε περίπου πέντε χρόνια, η δεύτερη σύντροφός του ήταν η Mary Joan Schutz η οποία είχε ένα παιδί που ο ηθοποιός υιοθέτησε. Η τρίτη σύζυγός του ήταν η ηθοποιός Gilda Radner (παντρεύτηκαν το 1984), η οποία όμως πέθανε από καρκίνο των ωοθηκών το 1989. Το 1991 παντρεύτηκε για τέταρτη και τελευταία φορά, με την Karen Webb.
Ο Ουάιλντερ συμμετείχε πολύ ενεργά σε εκστρατείες ενημέρωσης για τον καρκίνο των ωοθηκών αφότου η τρίτη σύζυγός του πέθανε από την ασθένεια το 1989. Αυτός ήταν και ο λόγος που ο Wilder οδηγήθηκε στη δημιουργία του ιδρύματος Gilda Radner Ovarian Cancer Detection Center στο Λος Άντζελες.
Πέθανε στις 28 Αυγούστου 2016 στο Στάμφορντ του Κονέκτικατ μετά από επιπλοκές της νόσου Αλτσχάιμερ που αντιμετώπιζε. Είχε επίσης διαγνωστεί με το λέμφωμα non-Hodgkin το 1989.
Πολιτική
Το 2007 ο Τζιν Γουάιλντερ δήλωσε: Δεν είμαι ανοιχτά πολιτικός άνθρωπος. Δεν μ' αρέσει να διαφημίζω. Δίνω λεφτά σε κάποιον που στηρίζω, αλλά δεν μπαίνω και σε εξέδρα. Δε θέλω να πάω για πρόεδρος το 2008. Θα γράψω άλλο ένα βιβλίο, αντιθέτως.[10] Στις Αμερικάνικες εκλογές του 2008 δώρισε 2,300 δολάρια για να στηρίξει την υποψηφιότητα του Μπαράκ Ομπάμα.[11]
Φιλμογραφία
| Death of a Salesman | 1966 | 1966 |
| Bonnie & Clyde | Μπόνι και Κλάιντ | 1967 |
| The Producers | Αυτοί οι τρελοί τρελοί παραγωγοί | 1968 |
| Start the revolution without me | Αρχίστε την επανάσταση χωρίς εμένα | 1970 |
| Willie Wonka and the Chocolate Factory | Ο Γουίλι Γουόνκα και το εργοστάσιο σοκολάτας | 1971 |
| Everything you always wanted to know about sex but were afraid to ask | Τα πάντα γύρω από το σεξ | 1972 |
| Young Frankenstein | Φρανκενστάιν Τζούνιορ | 1974 |
| Thursday's game | Το παιχνίδι της Πέμπτης | 1974 |
| Rhinoceros | Ρινόκερος | 1974 |
| The Little Prince | Ο μικρός πρίγκηπας | 1974 |
| Blazing Saddles | Μπότες, σπιρούνια και καυτές σέλες | 1974 |
| The adventure of Sherlock Holmes' smarter brother | Ο πιο πονηρός αδερφός του Σέρλοκ Χολμς | 1975 |
| Silver Streak | Το ασημένιο τρένο | 1976 |
| The world's greater lover | Ο μεγαλύτερος εραστής του κόσμου | 1977 |
| Sunday Lovers | Κυριακάτικοι εραστές | 1980 |
| Stir crazy | Τώρα ... δεν μας σταματάει τίποτα | 1980 |
| Hanky Panky | Στη φωλιά ... της τρέλας | 1982 |
| The woman in red | Η γυναικάρα με τα κόκκινα | 1984 |
| Haunted honeymoon | Στοιχειωμένος μήνας του μέλιτος | 1986 |
| See no evil, hear no evil | Δεν βλέπω τίποτα, δεν ακούω τίποτα | 1989 |
| Funny about love | Το κωμικό χάδι του έρωτα | 1990 |
| Another you | Ένας άλλος σαν και εσένα | 1991 |
| The lady in question | Η υπό ερώτηση κυρία | 1999 |
| Murder in a small town | Φόνος στην μικρή πόλη | 1999 |
| Alice in Wonderland | Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων | 1999 |
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Gene Wilder στην IMDb
Τζιν Γουάιλντερ στο Internet Broadway Database (Αγγλικά)
Gene Wilder στο AllMovie (Αγγλικά)
The Gene Wilder Papers at the University of Iowa
http://www.allmovie.com/artist/gene-wilder-p116771/filmography (Αγγλικά)
David face.pngΒιογραφίεςApplications-multimedia.svgΚινηματογράφοςP culture.svgΘέατρο
Σύνδεσμοι σε καταλόγους καθιερωμένων όρων
WorldCat VIAF: 120670682 LCCN: no95029849 ISNI: 0000 0001 1456 258X GND: 130021210 SELIBR: 397713 SUDOC: 077137388 BNF: cb13901158z (data) BIBSYS: 3076174 MusicBrainz: e594bbfb-bda6-4a40-bc91-db64ace07ecf NLA: 36041523 NDL: 00744556 NKC: pna2009526051 BNE: XX1265484
Παραπομπές
«The New York Times». (Αγγλικά) The New York Times. The New York Times Company, A.G. Sulzberger. Μανχάταν, Νέα Υόρκη. 29 Αυγούστου 2016.
(Αγγλικά) SNAC. w67379cb. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
(Αγγλικά) Internet Broadway Database. 64930. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
(Αγγλικά) Find A Grave. 169071766. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
www.jsonline.com/multimedia/photos/movie-stars-you-might-have-forgotten-or-never-knew-were-born-in-wisconsin-b99443978z1-291732601.html.
«The New York Times». (Αγγλικά) The New York Times. The New York Times Company, A.G. Sulzberger. Μανχάταν, Νέα Υόρκη. 29 Αυγούστου 2016.
«Πέθανε ο σπουδαίος Gene Wilder». Ανακτήθηκε στις 2016-08-30.
«Πέθανε σε ηλικία 83 ετών ο Αμερικανός ηθοποιός, Gene Wilder». The Huffington Post. Ανακτήθηκε στις 2016-08-30.
Φιλόδημος. «Πέθανε ο μεγάλος κωμικός Τζιν Γουάιλντερ - Filodimos.gr». www.filodimos.gr. Ανακτήθηκε στις 2016-08-30.
«Gene Wilder Is Rooting For The Democrats - Starpulse.com». 2011-03-03. Ανακτήθηκε στις 2016-09-03.
«Gene Wilder Is Rooting For The Democrats - Starpulse.com». 2011-03-03. Ανακτήθηκε στις 2016-09-03.
Κινηματογράφος, Ηθοποιοί, Σκηνοθέτες, Ταινίες
Εγκυκλοπαίδεια Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
