O Φρανκ Λόιντ Ράιτ (Frank Lloyd Wright, πραγματικό όνομα: Frank Lincoln Wright, 8 Ιουνίου 1867 - 9 Απριλίου 1959) ήταν Αμερικανός (Ουαλικής καταγωγής) αρχιτέκτονας, διακοσμητής, συγγραφέας, και εκπαιδευτικός, με περισσότερα από 1000 προσχέδια στο ενεργητικό του, τα οποία απέφεραν πάνω από 500 ολοκληρωμένες κατασκευές.[3]
Ο Ράιτ προώθησε την οργανική αρχιτεκτονική (με βασικό παράδειγμα την οικία Fallingwater), ήταν ο ηγέτης του αρχιτεκτονικού κινήματος των "εξοχικών σπιτιών" (Prairie School, με βασικά παραδείγματα τις οικίες Robie και Westcott) και ανέπτυξε την ιδέα του ουσονικού σπιτιού (usonian home), με βασικό παράδειγμα την οικία Rosenbaum. Η δουλειά του περιλαμβάνει πρωτότυπα και πρωτοποριακά παράδειγματα πολλών διαφορετικών τύπων κτιρίων, συμπεριλαμβανομένων γραφείων, εκκλησιών, σχολείων, ξενοδοχείων και μουσείων. Ο Ράιτ συχνά σχεδίαζε πολλά εσωτερικά στοιχεία των κτιρίων του, όπως έπιπλα και βιτρό.
Συνέγραψε είκοσι βιβλία και πληθώρα άρθρων, ενώ δημοφιλείς ήταν και οι διαλέξεις του σε ΗΠΑ και Ευρώπη. Η έντονη προσωπική του ζωή αποτελούσε συχνά το επίκεντρο της προσοχής, με προεξάρχουσα τη φωτιά και τους φόνους το 1914 στην οικία Taliesin.
Ήδη γνωστός ενόσω ζούσε, o Ράιτ αναγνωρίστηκε το 1991 από το Αμερικανικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτόνων ως "ο μεγαλύτερος Αμερικανός αρχιτέκτονας όλων των εποχών".[3]
Βιογραφία
Πρώιμα χρόνια
Ο Φρανκ Λόιντ Ράιτ γεννήθηκε στην αγροτική πόλη Richland Center του Ουισκόνσιν των ΗΠΑ το 1867. Παρότι το αρχικό του όνομα ήταν Φρανκ Λίνκολν Ράιτ, το άλλαξε μετά το διαζύγιο των γονιών του, για να τιμήσει την ουαλική οικογένεια της μητέρας του, τους Lloyd Joneses. Ο πατέρας του, Ουίλλιαμ Κάρι Ράιτ, ήταν θαυμαστός, στην τοπική κοινωνία, ρήτορας, δάσκαλος μουσικής, περιστασιακός δικηγόρος και ιερέας. Ο Ουίλλιαμ Ράιτ συνάντησε και παντρεύτηκε την Άννα Λόιντ Τζόουνς, δασκάλα στο σχολείο της κομητείας, όταν εργαζόταν ως διευθυντής στο εν λόγω σχολείο. Και οι δύο γονείς ήταν άτομα με ισχυρή προσωπικότητα και ιδιοσυγκρασιακά ενδιαφέροντα, στοιχεία που μεταλαμπάδευσαν στον Φρανκ. Η μητέρα του είχε την πεποίθηση όντας έγκυος, ότι μεγαλώνοντας το παιδί της θα έχτιζε πανέμορφα κτίρια. Ώθησε το γιο της προς αυτή την κατεύθυνση από νωρίς, διακοσμώντας το βρεφικό δωμάτιο με χαρακτικά Βρετανικών καθεδρικών, ενώ μερικά χρόνια αργότερα του έκανε δώρο ένα εκπαιδευτικό σετ από απλά σχήματα τα οποία μπορούσαν να συνδυαστούν σε τρισδιάστατες συνθέσεις. Ο Ράιτ στην αυτοβιογραφία του μιλά για την επίδραση που είχαν αυτές οι ασκήσεις στην προσέγγισή του στο σχεδιασμό. Πολλά από τα κτήριά του είναι αξιοσημείωτα για την γεωμετρική καθαρότητα που επιδεικνύουν.
Το σπίτι του Ράιτ στο Oak Park του Ιλλινόι
Η οικογένεια αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα και αυτό οδήγησε τους γονείς του Φρανκ σε διαζύγιο το 1881 (το οποίο οριστικοποιήθηκε το 1885). Μετά το διαζύγιο ο Ουίλλιαμ εγκατέλειψε το Ουισκόνσιν και ο Φρανκ ισχυρίζεται ότι δεν τον ξαναείδε ποτέ.[4] Ως ο μόνος άνδρας της οικογένειας πλέον, ο Φρανκ ανέλαβε την οικονομική υποστήριξη της μητέρας του και των δύο αδελφών του.
Ο Ράιτ φοίτησε στο λύκειο του Μάντισον, όμως δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι αποφοίτησε.[5] Έγινε δεκτός στο πανεπιστήμιο του Ουισκόνσιν ως ειδικός μαθητής στη σχολή πολιτικών μηχανικών το 1886. Το 1887 άφησε το πανεπιστήμιο χωρίς να πάρει πτυχίο (αν και του απενεμήθη τιμητικό διδακτορικό στις Καλές Τέχνες το 1955) και μετακόμισε στο Σικάγο, το οποίο ακόμα ανοικοδομούνταν από την καταστροφική φωτιά του 1871, για να δουλέψει στο αρχιτεκτονικό γραφείο του Joseph Lyman Silsbee. Μετά από ένα χρόνο άφησε το εν λόγω γραφείο για την εταιρεία αρχιτεκτόνων Adler & Sullivan, ως μαθητευόμενος του Louis Sullivan.[6]
To 1889 παντρεύτηκε την πρώτη του γυναίκα, την Κάθριν Λι "Κίττυ" Τόμπιν (1871-1959) και έχτισε το πρώτο του σπίτι σε έκταση που αγόρασε στο Oak Park του Ιλλινόι. Ο γάμος του τον βοήθησε να γίνει πιο γνωστός, καθώς η γυναίκα του ήταν κόρη πλούσιου επιχειρηματία. Από το 1890 ανέλαβε όλα τα οικιστικά σχέδια της εταιρείας που δούλευε. Το 1893 ο Louis Sullivan ανακάλυψε ότι ο Ράιτ δεχόταν και προσωπικές αναθέσεις. Αισθάνθηκε προδομένος και ζήτησε από τον Ράιτ να φύγει από την εταιρεία, κάτι που οδήγησε τον Ράιτ να ξεκινήσει το δικό του γραφείο, δουλεύοντας από το σπίτι του. Μέχρι το 1901 ο Ράιτ απαριθμούσε περίπου πενήντα ολοκληρωμένες κατασκευές, μεταξύ των οποίων πολλές οικίες στο Oak Park.
Τα "Εξοχικά Σπίτια"
Οικία Darwin D. Martin, Μπάφαλο, Νέα Υόρκη
Την περίοδο 1900-1917, τα οικιστικά του σχέδια ήταν για "εξοχικά σπίτια" (Prairie Houses), που αποκαλούνταν έτσι γιατί θεωρείται ότι το σχέδιό τους συμπλήρωνε αρμονικά την ύπαιθρο γύρω από το Σικάγο. Αυτά τα σπίτια χαρακτηρίζονταν από εκτεταμένα, χαμηλά κτίρια, με ρηχές, κεκλιμένες οροφές, καθαρές γραμμές, κρυφές καμινάδες, ταράτσες και γείσα, και χρήση τραχειών υλικών. Θεωρούνται δε τα πρώτα δείγματα του "ανοιχτού σχεδιασμού" (open plan). Η χειραγώγηση του εσωτερικού χώρου σε ιδιωτικά και δημόσια κτίρια είναι ένα από τα βασικά στοιχεία του ιδιώματος του Ράιτ. Βασική του άποψη ήταν πως ο άνθρωπος πρέπει να αποτελεί το επίκεντρο του όλου σχεδίου.
Πολλά παραδείγματα αυτής της δουλειάς είναι στο Μπάφαλο της Νέας Υόρκης, ως αποτέλεσμα της φιλίας μεταξύ του Ράιτ και του Darwin D. Martin, ενός στελέχους της εταιρείας Larkin Soap. Το 1902 η εταιρεία αποφάσισε να χτίσει ένα νέο κτίριο γραφείων. Ο Ράιτ πήγε στο Μπάφαλο και σχεδίασε όχι μόνο τα προσχέδια για το κτίριο γραφείων (που ολοκληρώθηκε το 1904 και κατεδαφίστηκε το 1950), αλλά και σπίτια για τρία υψηλόβαθμα στελέχη της εταιρείας, τα εξής:
Οικία George Barton, Μπάφαλο, 1903
Οικία Darwin D. Martin, Μπάφαλο, 1904
Οικία William Heath, Μπάφαλο, 1905
και αργότερα, το κτήμα Graycliff, Ντέρμπι Νέας Υόρκης, 1926
Η οικία Robie
Η οικία Westcott χτίστηκε στο Σπρίνγκφιλντ του Οχάιο, μεταξύ 1907 και 1908. Δεν ενσωματώνει απλώς τον πρωτοποριακό σχεδιασμό "εξοχικού σπιτιού" του Ράιτ, αλλά αντανακλά το πάθος του για την Ιαπωνική τέχνη και πολιτισμό, μέσω στοιχείων παραδοσιακού ιαπωνικού σχεδιασμού. Είναι το μόνο "εξοχικό σπίτι" στο Οχάιο και αντιπροσωπεύει μια σημαντική εξέλιξη στο στυλ του Ράιτ. Η οικία έχει μια εκτεταμένη πέργκολα 30 μέτρων, σκεπασμένη με ένα περίπλοκο ξύλινο πλέγμα, η οποία συνδέει το κυρίως σπίτι με την αυτόνομη αποθήκη και το γκαράζ, στοιχεία που υπάρχουν σε ελάχιστα ύστερα "εξοχικά σπίτια".
Άλλα σπίτια του Ράιτ που θεωρούνται αριστουργήματα της ύστερης περιόδου των "εξοχικών σπιτιών" (1907-1909), είναι η οικία Frederick Robie στο Σικάγο και η οικία Avery και Queen Coonley στο Riverside του Ιλλινόι. Η οικία Robie, με τις εκτεταμένες και τολμηρές γραμμές της οροφής, η οποία υποστηρίζεται από ένα ατσάλινο κανάλι μήκους 34 μέτρων, είναι η πλέον εντυπωσιακή. Το σαλόνι με τους χώρους εστίασης αποτελούν ουσιαστικά έναν ενιαίο, αδιάσπαστο χώρο. Αυτό το κτίριο είχε σημαντική επιρροή στους νέους Ευρωπαίους αρχιτέκτονες μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και μερικές φορές αποκαλείται "ο ακρογωνιαίος λίθος του μοντερνισμού". Εντούτοις το έργο του Ράιτ δεν έγινε γνωστό στην Ευρώπη, παρά μόνο μετά τη δημοσίευση του Wasmuth Portfolio.
Αξιοσημείωτα έργα μετά την εποχή των εξοχικών σπιτιών
Οικία Fallingwater, στο Bear Run της Πενσιλβανίας (1939)
Κατά την ταραχώδη δεκαετία του '30 ο Ράιτ σχεδίασε το Graycliff (ελληνικά: Γκρίζος γκρεμός), μια από τις πιο πρωτοποριακές κατοικίες της περιόδου και πρόδρομο της οικίας Fallingwater. Η έπαυλη Graycliff κατασκευάστηκε μεταξύ 1926 και 1929 για το ζεύγος Ίζαμπελ και Ντάργουιν Μάρτιν, στην κορυφή μιας χαράδρας πάνω από τη λίμνη Ίρι, νότια του Μπάφαλο της Νέας Υόρκης. Ο Ράιτ σχεδίασε ένα σύμπλεγμα τριών κτιρίων τα οποία ενσωματώνουν στοιχεία όπως μπαλκόνια υποστηριζόμενα από δοκούς, ταράτσες, "ταινίες" από παράθυρα και μια διάφανη "οθόνη" παραθύρων, η οποία προσφέρει θέα προς τη λίμνη από το μεγαλύτερο κτίριο του συμπλέγματος, την οικία Ίζαμπελ Ρ. Μάρτιν. Τα ολόφωτα κτίρια του Graycliff έχουν σχεδιαστεί στο "οργανικό" στιλ του Ράιτ και είναι χτισμένα από ασβεστόλιθο προερχόμενο από την κοντινή παραλία, γύψο στο χρώμα της ώχρας, με κόκκινες οροφές. Τα σχέδια του Ράιτ για τον περιβάλλοντα χώρο των κτιρίων περιλαμβάνουν υδάτινα στοιχεία που θυμίζουν τη λίμνη: ένα συντριβάνι, λιμνούλα, βυθισμένους κήπους και πέτρινο τοίχο σε σχήμα "καταρράκτη" που περιφράζει την ιδιοκτησία. Στο θερινό ηλιοστάσιο, το Graycliff ευθυγραμμίζεται με τον ήλιο που δύει στην λίμνη Ίρι, όπως σκόπευε ο Ράιτ.
Μια από τις πιο διάσημες ιδιωτικές οικίες του Ράιτ, η Fallingwater (ελληνικά: καταρράκτης) χτίστηκε μεταξύ 1935 και 1939 για το ζεύγος Έντγκαρ Κάουφμαν. Σχεδιάστηκε σύμφωνα με την επιθυμία του Ράιτ να θέσει τους ενοίκους κοντά στο φυσικό περιβάλλον, με ένα ρυάκι που καταλήγει σε καταρράκτη να περνάει κάτω από τμήμα του σπιτιού. Το οικοδόμημα είναι μια σειρά από μπαλκόνια υποστηριζόμενα από δοκούς, με ασβεστόλιθο για όλες τις κάθετες επιφάνειες και σκυρόδεμα για τις οριζόντιες. Η οικία κόστισε 155.000 δολάρια, συμπεριλαμβανομένης και της αμοιβής του αρχιτέκτονα (8.000 δολάρια). Οι μηχανικοί του ίδιου του Κάουφμαν είχαν υποστηρίξει ότι το σχέδιο δεν ήταν ασφαλές. Ο Ράιτ τους υπερκέρασε, αλλά ο εργολάβος πρόσθεσε κρυφά επιπλέον ατσάλι στα οριζόντια στοιχεία σκυροδέματος. Το 1994 η αρχιτεκτονική εταιρεία Ρόμπερτ Σίλμαν και Συνεργάτες εξέτασε το κτίριο και ανάπτυξε σχέδιο αναστήλωσής του. Στα τέλη της δεκαετίας του '90 προστέθηκαν ατσάλινα υποστηρικτικά στοιχεία κάτω από τη χαμηλότερη δοκό, εν αναμονή μιας λεπτομερούς δομικής ανάλυσης. Το Μάρτιο του 2002 ολοκληρώθηκε η ενίσχυση της χαμηλότερης ταράτσας.
Τη δεκαετία του '30 ο Ράιτ σχεδίασε και τα πρώτα "ουσονικά" σπίτια. Προοριζόμενα ως σπίτια υψηλής πρακτικότητας για πελάτες της μέσης τάξης, τα σχέδια βασίζονταν σε απλά αλλά κομψά γεωμετρικά στοιχεία. Τα ουσονικά του σπίτια έθεσαν ένα νέο στιλ για το σχεδιασμό των προαστιακών κατοικιών, το οποίο μιμήθηκαν πολλοί αρχιτέκτονες. Πολλά στοιχεία των σύγχρονων αμερικανικών κατοικιών προέρχονται από τις ιδέες του Ράιτ: ανοιχτός σχεδιασμός, ρηχά θεμέλια και απλοποιημένες τεχνικές οι οποίες επιτρέπουν περισσότερη εκμηχάνιση ή τουλάχιστον αποδοτικότητα κατά την ανέγερση.
Το Μουσείο Γκούγκενχαϊμ, στο κέντρο της Νέας Υόρκης (1959)
Το Μουσείο Γκούγκενχαϊμ στη Νέα Υόρκη απασχόλησε τον Ράιτ για 16 χρόνια (1943-1959)[7] και είναι πιθανώς το πιο αναγνωρίσιμο έργο του. Το κτίριο εγείρεται ως μία μπεζ σπείρα από την τοποθεσία του στην Πέμπτη Λεωφόρο, με το εσωτερικό του να θυμίζει το εσωτερικό κοχυλιού. Η μοναδική του κεντρική γεωμετρία έχει στόχο να επιτρέψει στους επισκέπτες να απολαύσουν αβίαστα τη συλλογή του μουσείου από πίνακες αφηρημένης τέχνης, ανεβαίνοντας με ανελκυστήρα στο ψηλότερο επίπεδο και στη συνέχεια να βλέπουν τους πίνακες κατεβαίνοντας περπατώντας στην κεντρική σπειροειδή ράμπα. Η εν λόγω ράμπα ενσωματώνει κυκλικά σχήματα και τριγωνικές απλίκες, στοιχεία που συμπληρώνουν τη γεωμετρική φύση της κατασκευής. Δυστυχώς, όταν το μουσείο ολοκληρώθηκε, αγνοήθηκαν αρκετές σημαντικές λεπτομέρειες των αρχικών σχεδίων του Ράιτ, συμπεριλαμβανομένης της επιθυμίας του να βαφτεί το εσωτερικό μπεζ. Επιπλέον το Μουσείο σχεδιάζει τις τρέχουσες εκθέσεις έτσι ώστε να προχωρά ο θεατής από το ισόγειο προς την κορυφή της ράμπας, αντί να κατεβαίνει από το ψηλότερο επίπεδο προς το ισόγειο.
Ο μόνος ουρανοξύστης που κατασκεύασε ο Ράιτ ήταν ο Πύργος Πράις, ένα κτίριο 19 ορόφων και ύψους 67 μέτρων, στο Μπάρτελσβιλ της Οκλαχόμα. Είναι επίσης ένα από τα δύο σωζόμενα κτίρια του Ράιτ με κατακόρυφο προσανατολισμό (το άλλο είναι ο Πύργος της εταιρείας S.C. Johnson Wax Research στο Ρασίν του Ουισκόνσιν). Εντολέας του Πύργου Πράις ήταν ο Χάρολντ Σ. Πράις της εταιρείας H. C. Price, μιας τοπικής εταιρείας χημικών και πετρελαιαγωγών. Άνοιξε για το κοινό τον Φεβρουάριο του 1956, ενώ στις 29 Μαρτίου 2007 ανακηρύχθηκε Εθνικό Ιστορικό Αξιοθέατο από το Αμερικανικό Υπουργείο Εσωτερικών.[8]
Παραπομπές
(Γαλλικά) BNF authorities. data.bnf.fr/ark:/12148/cb12388569w. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015.
www.arsny.com/mostwanted/. Ανακτήθηκε στις 19 Αυγούστου 2018.
Brewster, Mike (28-07-2004). «Frank Lloyd Wright: America's Architect». Business Week (The McGraw-Hill Companies). Ανακτήθηκε στις 17-10-2008.(Αγγλικά)
An Autobiography, by Frank Lloyd Wright, Duell, Sloan and Pearce, New York City, 1943, σ. 51
Frank Lloyd Wright: A Biography, by Meryle Secrest, University of Chicago Press, 1992, σ.72
Addison, Herb. et al. (2004). The New York Times Guide to Essential Knowledge. New York, NY: St. Martin's Press, σελ. 9. ISBN 0-312-31367-5.
Guggenheim Museum - History (Αγγλικά)
National Park Service - National Historic Landmarks Designated, 13 Απριλίου, 2007
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Frank Lloyd Wright Foundation Επίσημος ιστότοπος (Αγγλικά)
Μπράντον, Χένρι Όσκαρ (10-02-2002). «Ράιτ Φρανκ Λόιντ Ο αμφιλεγόμενος αυθεντικός». Πρόσωπα που άλλαξαν την ιστορία του κόσμου (Το ΒΗΜΑ online): σελ. Y10. Ανακτήθηκε στις 17-10-2008. (Ανακτήθηκε 30 Απριλίου 2011)
Φιλιππίδης, Μέμος (10-02-2002). «Από τα «εξοχικά σπίτια» στο Γκουγκενχάιμ». Πρόσωπα που άλλαξαν την ιστορία του κόσμου (Το ΒΗΜΑ online): σελ. Y02. Ανακτήθηκε στις 17-10-2008. (Ανακτήθηκε 30 Απριλίου 2011)
Εγκυκλοπαίδεια Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
