O Ντίζι Γκιλέσπι (John Birks "Dizzy" Gillespie, 21 Οκτωβρίου 1917 - 6 Ιανουαρίου 1993) ήταν Αμερικανός τρομπετίστας της τζαζ, συνθέτης και τραγουδιστής. Ως συνθέτης και βιρτουόζος της τρομπέτας, συνέβαλε αποφασιστικά, μαζί με τον Τσάρλι Πάρκερ, στην εξέλιξη της μοντέρνας τζαζ και του μπίμποπ (bebop).
Βιογραφία
Ο Τζον Μπιρκς Γκιλέσπι γεννήθηκε το 1917, στη Νότια Καρολίνα, νεότερος γιος μίας οικογένειας με εννέα παιδιά. Σε ηλικία δέκα ετών, βίωσε το θάνατο του πατέρα του, ο οποίος ήταν ερασιτέχνης μουσικός και διέθετε δικό του μουσικό συγκρότημα, ενθαρρύνοντας την ενασχόληση του γιου του με τη μουσική. Αν και αρχικά ασχολήθηκε με την εκμάθηση του πιάνου, σε ηλικία δώδεκα ετών, στράφηκε στο όργανο της τρομπέτας, πάντα ως αυτοδίδακτος. Οι ικανότητες του, ήταν τέτοιες που του επέτρεψαν να λάβει μία μουσική υποτροφία για το Ινστιτούτο Laurinburg της Νότιας Καρολίνας, όπου συνέχισε να εξασκείται στο πιάνο και την τρομπέτα.
Το 1935 εγκατέλειψε τις σπουδές του και εγκαταστάθηκε στη Φιλαδέλφεια, με την πρόθεση να εργαστεί αποκλειστικά ως μουσικός. Στα πρώτα του βήματα, έγινε μέλος της ορχήστρας του Frankie Fairfax ενώ συμμετείχε για πρώτη φορά σε ηχογράφηση, με το συγκρότημα του Τέντι Χιλλ, αντικαθιστώντας τον Ρόι Έλντριτζ. Την ίδια περίοδο, απέκτησε το ψευδώνυμο Ντίζι (Dizzy). Το 1939, έγινε μέλος του συγκροτήματος του τζαζ τραγουδιστή Καμπ Κάλογουεϊ, ωστόσο εγκατέλειψε το σχήμα το 1941. O ίδιος ο Κάλλογουει αποκαλούσε τους αυτοσχεδιασμούς του Γκιλέσπι "κινέζικη μουσική", χαρακτηριστικό της πρωτότυπης τεχνοτροπίας που είχε αναπτύξει. Στην πορεία, ο Γκιλέσπι συμμετείχε σε αρκετά μουσικά σύνολα και συνεργάστηκε με τους Ντιούκ Έλλινγκτον, Κόλμαν Χώκινς, Μπίλι Έκσταϊν, Τσικ Γουέμπ, Μπένι Κάρτερ και άλλους. Ανάμεσα στις σημαντικές συνεργασίες του ήταν και αυτή με τον πιανίστα Ερλ Χάινς, καθώς στη διάρκειά της συνεργάστηκε με τον Τσάρλι Πάρκερ, ο οποίος επίσης συμμετείχε ως μουσικός στην ορχήστρα του, ενώ παράλληλα του δόθηκε η δυνατότητα να αναδείξει σε ένα βαθμό τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ερμηνείας του. Ως μέλος του συγκροτήματος του Χάινς, παρουσίασε την πρώτη του μουσική σύνθεση Night in Tunisia.
Μέχρι το 1944, ο Γκιλέσπι είχε αποκτήσει σημαντική φήμη ώστε να ηγείται ο ίδιος ορχήστρες. Η συνεχιζόμενη συνεργασία του με τον Τσάρλι Πάρκερ συνέβαλε στην εξέλιξη του είδους του μπίμποπ, παράλληλα με τη μουσική του σουίνγκ που ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής εκείνη την περίοδο. Σε αντίθεση με τον Πάρκερ, που συμμετείχε σε μικρά μουσικά σύνολα, ο Γκιλέσπι στόχευε στην δημιουργία μίας μεγάλης ορχήστρας (big band), την οποία οργάνωσε τελικά στις αρχές του 1945. Μετά από την εμπορική αποτυχία της, το Νοέμβριο του ίδιου έτους, σχημάτισε ένα κουιντέτο, στο οποίο συμμετείχε επίσης ο Πάρκερ. Αργότερα, το σύνολο απέκτησε και ένα έκτο μέλος, ενώ τελικά ο Γκιλέσπι επέκτεινε το σχήμα, επιχειρώντας για δεύτερη φορά την δημιουργία μιας μεγάλης ορχήστρας, την οποία κατάφερε να διατηρήσει για τέσσερα χρόνια. Στο διάστημα αυτό, συμμετοχή στην ορχήστρα είχαν ορισμένοι σημαντικοί τζαζ μουσικοί, όπως ο Τζον Κολτρέιν. Ο Γκιλέσπι, πειραματίστηκε μουσικά προσπαθώντας να ενσωματώσει αφρικανικά και κουβανέζικα μουσικά στοιχεία στη τζαζ. Διέλυσε την ορχήστρα του, το 1950, εξαιτίας οικονομικών προβλημάτων. Το 1956, και ενώ μέχρι τότε καθοδηγούσε μικρά σύνολα μουσικών, δημιούργησε για δεύτερη φορά μία μεγάλη ορχήστρα, με την οποία περιόδευσε στην Ευρώπη, στη Μέση Ανατολή και στη Λατινική Αμερική. Μετά τη διάλυση της ορχήστρας, το 1958, ο Γκιλέσπι συνέχισε να παίζει με μικρότερα μουσικά σχήματα, παραμένοντας ενεργός μέχρι το 1992. Στη δεκαετία του 1980, ηγήθηκε της ορχήστρας United Nations Orchestra.
Πέθανε το 1993, σε ηλικία 75 ετών, από καρκίνο.
Βιβλιογραφία
Dizzy Gillespie, Dizzy: To be or not to bop : the autobiography of Dizzy Gillespie with Al Fraser, Quartet Books, 1982 ISBN 0704333813 (αυτοβιογραφία)
Donald L. Maggin, Dizzy: The Life and Times of John Birks Gillespie, HarperEntertainment, 2005 ISBN 0688170889
Alyn Shipton, Groovin' High: The Life of Dizzy Gillespie, Oxford University Press, 2001 ISBN 0195144104
Μουσικά δείγματα
Hot House (μικρό ηχητικό απόσπασμα)
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Encyclopædia Britannica
Dizzy Gillespie Discography Project - Αναλυτική δισκογραφία
ε Παραλήπτες του Polar Music Prize
Δεκαετία του 1990
Σερ Πολ Μακάρτνεϊ \ Εσθονία \ Λετονία \ Λιθουανία (1992) Ντίζι Γκιλέσπι \ Βίτολντ Λουτοσλάβσκι (1993) Νικόλαους Άρνονκουρτ \ Κουίνσι Τζόουνς (1994) Σερ Έλτον Τζον \ Μεστισλάβ Ροστροπόβιτς (1995) Πιερ Μπουλέζ \ Τζόνι Μίτσελ (1996) Έρικ Έρικσον \ Μπρους Σπρίνγκστιν (1997) Ρέι Τσαρλς \ Ραβί Σανκάρ (1998) Στίβι Γουόντερ \ Ιάνης Ξενάκης (1999)
Δεκαετία του 2000
Μπομπ Ντίλαν \ Άιζακ Στερν (2000) Μπερτ Μπάκαρακ \ Ρόμπερτ Μουγκ \ Καρλχάιντς Στοκχάουζεν (2001) Σοφία Γκουμπαϊντούλινα \ Μίριαμ Μακέμπα (2002) Κιθ Τζάρετ (2003) Μπι Μπι Κινγκ \ Γκιέργκι Λίγκετι (2004) Χιλμπέρτο Χιλ \ Ντίτριχ Φίσερ-Ντίσκαου (2005) Λεντ Ζέπελιν \ Βαλερί Γκέργκιεβ (2006) Σόνι Ρόλινς \ Στιβ Ράιτς (2007) Πινκ Φλόιντ \ Ρενέ Φλέμιγκ (2008) Χοσέ Αντόνιο Αμπρέου \ El Sistema \ Πίτερ Γκάμπριελ (2009)
Δεκαετία του 2010
Μπγιορκ \ Ένιο Μορικόνε (2010) Κουαρτέτο Κρόνος \ Πάττι Σμιθ (2011) Πολ Σάιμον \ Γιο-Γιο Μα (2012) Γιουσού Ν’ Ντουρ \ Kaija Saariaho (2013) Τσακ Μπέρι \ Πίτερ Σέλαρς (2014) Έμιλου Χάρις \ Έβελιν Γκλένι (2015) Μαξ Μάρτιν \ Τσετσίλια Μπάρτολι (2016) Στινγκ \ Γουέιν Σόρτερ (2017) Metallica \ Afghanistan National Institute of Music (2018)
Εγκυκλοπαίδεια Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
