ART

EVENTS

Το Χόμπιτ: Η Μάχη των Πέντε Στρατών (αγγλικά: The Hobbit: The Battle of the Five Armies) είναι αμερικανική, επική, περιπετειώδης ταινία φαντασίας παραγωγής 2014. Τη σκηνοθεσία και την παραγωγή ανέλαβε ο Πίτερ Τζάκσον και το σενάριο έγραψε ο ίδιος μαζί με τους Φραν Γουόλς, Φιλίπα Μπόγιενς και Γκιγιέρμο Ντελ Τόρο. Είναι η τρίτη και τελευταία προσθήκη της σειράς ταινιών Χόμπιτ (The Hobbit) και είναι βασισμένη στο μυθιστόρημα Το Χόμπιτ (The Hobbit) του Τζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν. Αποτελεί συνέχεια της ταινίας Χόμπιτ: Η Ερημιά του Νοσφιστή (The Hobbit: The Desolation of Smaug, 2013), λειτουργεί ως πρίκουελ της τριλογίας Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών (The Lord of the Rings) και σηματοδοτεί την έκτη και τελευταία μεταφορά του έργου του Τόλκιν με θέμα τη Μέση Γη. Αφού ο Δράκος Νοσφιστής φεύγει από το Βουνό της Μοναξιάς, οι κάτοικοι της Λιμνούπολης βλέπουν μια απειλή να τους πλησιάζει. Ορκ, Νάνοι, Ξωτικά και Άνθρωποι προετοιμάζονται για πόλεμο. Εν τω μεταξύ ο Μπίλμπο βλέπει τον Θόριν σιγά σιγά να τρελαίνεται και προσπαθεί να τον βοηθήσει. Ο Γκάνταλφ διασώζεται από τη φυλακή του Νεκρομάντη και οι διασώστες του συνειδητοποιούν ποιος είναι ο Νεκρομάντης. Πρωταγωνιστούν οι Μάρτιν Φρίμαν, Ίαν ΜακΚέλεν, Ρίτσαρντ Άρμιταζ, Εβάντζελιν Λίλι, Λι Πέις, Λουκ Έβανς, Μπένεντικτ Κάμπερμπατς, Κεν Στοτ, Τζέιμς Νέσμπιτ, Κέιτ Μπλάνσετ, Ίαν Χολμ, Κρίστοφερ Λι, Χιούγκο Γουίβινγκ και Ορλάντο Μπλουμ.

Η ταινία κυκλοφόρησε στους κινηματογράφους των Ηνωμένων Πολιτειών στις 17 Δεκεμβρίου 2014. Απέσπασε κατά κύριο λόγο θετικά σχόλια από τους κριτικούς, με τους περισσότερους να επαινούν τη μικρότερη διάρκειά της και το ικανοποιητικό φινάλε.[3][4] Έγινε η δεύτερη μεγαλύτερη εισπρακτική επιτυχία του 2014[5] με τα συνολικά έσοδα να φτάνουν τα 962,2 εκατομμύρια δολάρια παγκοσμίως[6] και έλαβε μία υποψηφιότητα για Όσκαρ.[7]
Πλοκή

Η ταινία ξεκινάει με τον Μπίλμπο και τους Νάνους να παρακολουθούν από το Βουνό της Μοναξιάς το δράκο Νοσφιστή να καταστρέφει τη Λιμνούπολη. Ο Άρχοντας της πόλης με τη σωματοφυλακή του και τον ακόλουθο του, τον Άλφριντ, προσπαθούν να ξεφύγουν με μία βάρκα φορτωμένη με χρυσάφι ενώ οι Νάνοι Μπόφουρ, Όιν, Φίλι και Κίλι, μαζί με την Ξωτικιά Τόριελ και τα παιδιά του Βάρδου, Μπέιν, Σίγκριντ και Τίλντα, προσπαθούν να βγουν από τη φλεγόμενη πόλη. Παράλληλα, ο Βάρδος καταφέρνει να αποδράσει από τη φυλακή και με τη βοήθεια του γιου του, Μπέιν, σκοτώνει τον Νοσφιστή, σημαδεύοντας τον με το Μαύρο Βέλος. Το σώμα του δράκου πέφτει από τον ουρανό και συνθλίβει τον Άρχοντα της Λιμνούπολης και τους στρατιώτες του. Στις όχθες της λίμνης, ο Βάρδος χρίζεται από τον λαό ο νέος ηγέτης της Λιμνούπολης και μαζί με τους επιζήσαντες κατοίκους και την οικογένεια του, ψάχνουν καταφύγιο στα ερείπια του Ντέιλ, ενώ η Τόριελ και ο Λέγκολας φεύγουν για του Βουνό Γκούνταμπαντ, όπου πιστεύουν ότι θα βρούνε απαντήσεις για τα Ορκ που επιτέθηκαν στο Έσγκαροθ (Λιμνούπολη) (δεύτερη ταινία). Καθώς φτάνουν στο Έρεμπορ, οι Φίλι, Κίλι, Μπόφουρ και Όιν ενημερώνονται από τον Μπίλμπο ότι ο Θόριν έχει τρελαθεί από την "αρρώστια του δράκου", τη λαχτάρα για χρυσό. Ο Θόριν ψάχνει απεγνωσμένα την Ιερή Πέτρα, την Καρδιά του Βουνού, την οποία μαθαίνουμε ότι την έκλεψε ο Μπίλμπο. Μην έχοντας επίγνωση αυτής της κλοπής, ο Θόριν διατάζει η είσοδος του Βουνού τη Μοναξιάς να σφραγιστεί, όταν αντιλαμβάνεται ότι οι επιζήσαντες από το Έσγκαροθ ήρθαν στο Ντέιλ.

Εν τω μεταξύ, έχοντας φυλακιστεί στο Ντολ Γκουλντούρ, ο Γκάνταλφ ο Γκρίζος δοκιμάζει ξόρκια, με τη βοήθεια του Ράνταγκαστ του Καφετή, προκειμένου να ελευθερωθεί από το κλουβί του, δίχως όμως αποτέλεσμα. Ένα τερατώδες Ορκ εμφανίζεται και ετοιμάζεται να τον σκοτώσει. Καταφθάνει όμως η Γκαλάντριελ, τηρώντας την υπόσχεση που έδωσε στο Γκάνταλφ και με ένα κύμα φωτός, νικάει το Ορκ. Ύστερα, κουβαλάει τον αναίσθητο Μάγο σε ένα πιο ανοιχτό μέρος αλλά παγιδεύεται από τις φασματικές μορφές των Δαχτυλιδοφαντασμάτων (Νάζγκουλ). Η φωνή του Νεκρομάντη ακούγεται να την απειλεί, αλλά εκείνη φανερώνει ότι δεν είναι μόνη της. Ο Άρχοντας Έλροντ και ο Σάρουμαν ο Λευκός κάνουν την εμφάνιση τους και πολεμάνε τα φαντάσματα. Η Γκαλάντριελ συνεφέρει τον Γκάνταλφ και ο Ράνταγκαστ έρχεται και τον παίρνει με το έλκηθρο του. Ο Έλροντ και ο Σάρουμαν νικούν τους Εννιά και ο Σάουρον εμφανίζεται μπροστά στα τρία εναπομείναντα μέλη του Λευκού Συμβουλίου. Η Γκαλάντριελ παίρνει μια σκοτεινή και αιθέρια μορφή και με τη βοήθεια του Σάρουμαν, διώχνει τον Νεκρομάντη. Ο Σάουρον όμως, χάνει μόνο τη φυσική του μορφή καθώς δραπετεύει και ο Έλροντ συνιστά να ειδοποιήσουν τις άλλες φυλές για την απειλή. Ο Σάρουμαν όμως, τον παροτρύνει να πάει την εξαντλημένη Γκαλάντριελ στην ασφάλεια του Λοθλόριεν ενώ ο ίδιος θα αντιμετωπίσει τον Σάουρον μόνος του. Έξω από το Ντολ Γκουλντούρ, ο Ράνταγκαστ δίνει το ραβδί του και ένα άλογο στον Γκάνταλφ, ο οποίος του ζητά να καλέσει όλα τα ζώα και τα πουλιά που είναι φίλοι τους στον επερχόμενο πόλεμο με τα Ορκ που έφυγαν από το Ντολ Γκουλντούρ με στόχο το Έρεμπορ (δεύτερη ταινία).

Ο Αζόγκ, ο οποίος κατευθύνεται με το στρατό του από Ορκ και Τρολ στο Βουνό της Μοναξιάς (Έρεμπορ), στέλνει τον γιο του, Μπολγκ, στο Γκούνταμπαντ να καλέσει και τον άλλο στρατό που βρίσκεται εκεί. Οι Λέγκολας και Τόριελ φτάνουν στο Γκούνταμπαντ και βλέπουν το στρατό του Μπολγκ, ο οποίος αποτελείται από Τελώνια και γιγάντιες νυχτερίδες, να ξεκινάει για το Βουνό της Μοναξιάς. Ενώ ο Βάρδος και οι κάτοικοι της Λιμνούπολης βρίσκουν καταφύγιο στη πόλη του Ντέιλ, ο Βασιλιάς Θράντουιλ και ο στρατός του από Ξωτικά καταφτάνει με προμήθειες και συμμαχούν με τον Βάρδο και τους Ανθρώπους, καθώς επιθυμεί να πάρει πίσω ένα πολύτιμο για αυτόν περιδέραιο από λευκά διαμάντια που βρίσκεται μέσα στο Βουνό της Μοναξιάς. Ο Βάρδος προσπαθεί να διαπραγματευτεί με τον Θόριν ώστε να αποφύγουν τον πόλεμο. Ο Θόριν όμως, αρνείται να συνεργαστεί, προς μεγάλη απογοήτευση των υπόλοιπων Νάνων, ενώ εξομολογείται στον Μπίλμπο πως είναι το μόνο πρόσωπο που εμπιστεύεται και του χαρίζει έναν αλυσιδωτό θώρακα από Μίθριλ, ως ένδειξη φιλίας. Την ίδια στιγμή, ο Γκάνταλφ καταφτάνει στο Ντέιλ και προειδοποιεί τους Ανθρώπους, τα Ξωτικά και τους Νάνους για το στρατό των Ορκ, που σκοπό έχουν να κατακτήσουν το Έρεμπορ, όχι μόνο για τον μεγάλο θησαυρό του, αλλά και για να επανακτήσουν το αρχαίο Βασίλειο της Άνγκμαρ που βρίσκεται βόρεια του Έρεμπορ. Την ίδια νύχτα, ο Μπίλμπο φεύγει κρυφά από το Έρεμπορ για να δώσει την Ιερή Πέτρα στους αντιπάλους (Ξωτικά και Ανθρώπους), καθώς πιστεύει ότι αυτό θα σημάνει τη λήξη του πολέμου. Την επόμενη μέρα, ο στρατός των Ανθρώπων και των Ξωτικών συγκεντρώνονται έξω από τις πύλες του Έρεμπορ και οι αρχηγοί τους προτείνουν την ανταλλαγή της Πέτρας για ένα μέρος του θησαυρού. Ο Θόριν μαθαίνει για την προδοσία του Μπίλμπο και ετοιμάζεται να τον σκοτώνει όταν επεμβαίνει ο Γκάνταλφ και με την φωνή του τον αναγκάζει να τον αφήσει. Εν τω μεταξύ, ο ξάδερφος του Θόριν, ο Ντέιν ο Σιδηρόπους, καταφτάνει με ένα στρατό από Νάνους των Σιδερένιων Λόφων για να ενισχύσει τον Θόριν και ετοιμάζεται να επιτεθεί στα Ξωτικά και στους Ανθρώπους. Πριν όμως προλάβει, ο στρατός του Αζόγκ εμφανίζεται μέσα από τη Γη, από τούνελ που έσκαψαν Σκουληκάνθρωποι. Με τα Ορκ να υπερτερούν αριθμητικά από το στρατό του Ντέιν, οι δυνάμεις του Βάρδου και του Θράντουιλ, μαζί με τον Γκάνταλφ και τον Μπίλμπο, αποφασίζουν να πολεμήσουν τα Ορκ, τα οποία αρχίζουν να επιτίθενται και στο Ντειλ.

Μέσα στο Έρεμπορ, ο Θόριν έχει μια αψιμαχία με τον Ντουάλιν, καθώς αρνείται να πολεμήσει και το μόνο που θέλει είναι να σώσει το χρυσάφι, ενώ υποφέρει και από παραισθήσεις. Ο Θόριν, περιπλανώμενος τότε μέσα στα αμύθητα πλούτη του Έρεμπορ, βλέπει ένα όραμα και καταλαβαίνει το κακό που του έχει κάνει η αγάπη του για τα πλούτη. Έτσι, ο Θόριν νικάει επιτέλους την "αρρώστια του δράκου", συνέρχεται και οδηγεί τη συντροφιά του στη μάχη. Ενώ οι υπόλοιποι Νάνοι βοηθούν τον Ντέιν, ο Θόριν κατευθύνεται προς το Κορακολόφο μαζί με τους Ντουάλιν, Φίλι και Κίλι για να σκοτώσουν τον Αζόγκ. Εν τω μεταξύ, η Τόριελ, αφού έχει εξοριστεί από τον Θράντουιλ, μαζί με τον Λέγκολας, που ήρθαν καλπάζοντας στο Ντέιλ, πηγαίνουν να προειδοποιήσουν τους Νάνους ότι ο στρατός του Μπολγκ πλησιάζει. Ο Μπίλπμο τους ακολουθεί χρησιμοποιώντας το Ένα Δαχτυλίδι. Όμως, πέφτει αναίσθητος, από ένα χτύπημα, ενώ ο Θόριν μάχεται με τον Αζόγκ για να εκδικηθεί το θάνατο του Φίλι, που σκότωσε ο Αζόγκ νωρίτερα, και του Κίλι, που πεθαίνει για να σώσει την Τόριελ από τον Μπολγκ. Αφού ο Λέγκολας σκοτώνει τον Μπολγκ, οι Αετοί καταφτάνουν, οδηγούμενοι από τον Ράνταγκαστ και τον Άρκο και οι δύο στρατοί των Ορκ καταστρέφονται.

Ο Μπίλμπο επανακτά τις αισθήσεις του και ανακαλύπτει ότι ο Αζόγκ σκοτώθηκε από τον θανάσιμα τραυματισμένο Θόριν, ο οποίος υποκύπτει στα τραύματά του και πεθαίνει, αφού πρώτα συμφιλιωθεί με τον Χόμπιτ και παραδεχτεί πόσο λάθος φέρθηκε. Παράλληλα, μετά από διαταγή του Θράντουιλ, ο Λέγκολας φεύγει για να συναντήσει έναν νεαρό φύλακα των Ντούνενταϊν, με το όνομα Γοργοπόδαρος. Η Τόριελ θρηνεί τον Κίλι και ο Θράντουιλ αποδέχεται την αγάπη τους. Ο Μπίλπμο αποχαιρετά τον Μπάλιν και τους υπόλοιπους Νάνους, τους Μπίφουρ, Μπόφουρ, Μπόμπουρ, Ντουάλιν, Γκλόιν, Όιν, Ντόρι, Όρι και Νόρι και επιστρέφει στο σπίτι του, στο Σάιρ, μαζί με τον Γκάνταλφ. Ο Γκάνταλφ αποκαλύπτει στον Μπίλμπο ότι γνωρίζει για το δαχτυλίδι που βρήκε και τον συμβουλεύει να το χρησιμοποιεί συνετά (παρόλα αυτά πιστεύει ότι είναι ένα απλό μαγικό δαχτυλίδι και δεν μοιάζει να έχει καταλάβει ότι πρόκειται για το δαχτυλίδι του Σάουρον). Ο Μπίλμπο επιστρέφει στο Μπαγκ Εντ και βρίσκει τα υπάρχοντά του να δημοπρατούνται επειδή θεωρήθηκε νεκρός. Στο τέλος, χρησιμοποιεί το συμβόλαιο του Θόριν για να αποδείξει την ταυτότητά του, αλλά τα πιο πολλά από τα υπάρχοντά του είχαν ήδη σφετεριστεί.

Εξήντα χρόνια μετά, ο ηλικιωμένος Μπίλμπο, την ημέρα των 111ων γενεθλίων του δέχεται επίσκεψη από τον Γκάνταλφ για να γιορτάσουν τα γενέθλιά του, θέτοντας έτσι σε κίνηση τα γεγονότα της ταινίας Η Συντροφιά του Δαχτυλιδιού.
Ηθοποιοί και Χαρακτήρες

Μάρτιν Φρίμαν στο ρόλο του Μπίλμπο Μπάγκινς
Ίαν ΜακΚέλεν στο ρόλο του Γκάνταλφ
Ρίτσαρντ Άρμιταζ στο ρόλο του Θόριν Δρύασπη
Μπένεντικτ Κάμπερμπατς ως η φωνή του Νοσφιστή και η φωνή του Νεκρομάντη
Ορλάντο Μπλουμ στο ρόλο του Λέγκολας
Εβάντζελιν Λίλι στο ρόλο της Τόριελ
Λουκ Έβανς στο ρόλο του Μπαρντ (Βάρδος)
Λι Πέις στο ρόλο του Θράντουιλ
Γκράχαμ ΜακΤάρβις στο ρόλο του Ντουάλιν
Κεν Στοτ στο ρόλο του Μπάλιν
Έινταν Τέρνερ στο ρόλο του Κίλι
Ντιν Ο' Γκόρμαν στο ρόλο του Φίλι
Μαρκ Χάντλοου στο ρόλο του Ντόρι
Τζεντ Μπρόφι στο ρόλο του Νόρι
Άνταμ Μπράουν στο ρόλο του Όρι
Τζον Κάλεν στο ρόλο του Όιν

Πίτερ Χάμπλτον στο ρόλο του Γκλόιν
Γουίλιαμ Κίρσερ στο ρόλο του Μπίφουρ
Τζέιμς Νέσμπιτ στο ρόλο του Μπόφουρ
Στίβεν Χάντερ στο ρόλο του Μπόμπουρ
Κέιτ Μπλάνσετ στο ρόλο της Γκαλάντριελ
Χιούγκο Γουίβινγκ στο ρόλο του Έλροντ
Κρίστοφερ Λι στο ρόλο του Σάρουμαν
Σιλβέστερ Μακόι στο ρόλο του Ράνταγκαστ
Ίαν Χολμ στον ρόλο του ηλικιωμένου Μπίλμπο Μπάγκινς
Μάνου Μπένετ στο ρόλο του Αζόγκ
Τζον Τούι στο ρόλο του Μπολγκ
Μπίλι Κόνολι στο ρόλο του Ντέιν
Μίκαελ Πέρσμπραντ στο ρόλο του Μπέορν (Άρκος)
Στίβεν Φράι στο ρόλο του Άρχοντα της Λιμνούπολης
Ράιαν Γκέιτζ στο ρόλο του Άλφριντ
Τζον Μπελ στο ρόλο του Μπέιν
Πέγκι και Μέρι Νέσμπιτ στο ρόλο των Τίλντα και Σίγκριντ

Παραγωγή

Το Χόπμιτ αρχικά είχε οραματιστεί ως μια ταινία χωρισμένη σε δύο μέρη, αλλά ο Πίτερ Τζάκσον επιβεβαίωσε τα σχέδιά του για μία τρίτη ταινία στις 30 Ιουλίου 2012, μετατρέποντας την κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου σε τριλογία.[8][9] Σύμφωνα με τον Τζάκσον, στην τρίτη ταινία θα διαδραματίζεται η Μάχη των Πέντε Στρατών και θα κάνει εκτενή χρήση των προσαρτημάτων που έγραψε ο Τόλκιν για να επεκτείνει την ιστορία της Μέσης Γης (που δημοσιεύθηκε στο πίσω μέρος Της Επιστροφή του Βασιλιά). Ο Τζάκσον επίσης δήλωσε ότι στην τρίτη ταινία θα χρησιμοποιήσει υλικό που γυρίστηκε για την πρώτη και δεύτερη ταινία και ότι επιπλέον γυρίσματα θα είναι απαραίτητα.[10] Ο τίτλος της τρίτης ταινίας ήταν Εκεί και Πάλι Πίσω (There and Back Again) τον Αύγουστο του 2012.[11] Τον Απρίλιο του 2014, ο Τζάκσον έδωσε το νέο τίτλο Η Μάχη των Πέντε Στρατών (The Battle of the Five Armies) καθώς θεωρούσε ότι ο καινούριος τίτλος ταίριαζε περισσότερο στην πλοκή της ταινίας.[12] Ο ίδιος δήλωσε: "Ο τίτλος 'Εκεί και Πάλι Πίσω' ήταν ο σωστός τίτλος για τη δεύτερη προσθήκη μίας σειράς ταινιών που αποτελείται από δύο μέρη. Η αναζήτηση για τη διεκδίκηση του Έρεμπορ, όταν ο Μπίλμπο φτάνει εκεί και μετά φεύγει συμπεριλήφθηκαν στη δεύτερη ταινία. Αλλά με τρεις ταινίες, ξαφνικά ο τίτλος δεν ταίριαζε καθώς ο Μπίλμπο έχει ήδη φτάσει 'εκεί' στη ταινία 'Η Ερημιά του Νοσφιστή'".[13] Ο Σον Γκάνερ, πρόεδρος του The Tolkien Society υποστήριξε την απόφαση αυτή: "'Η Μάχη των Πέντε Στρατών' συλλαμβάνει πολύ καλύτερα το που εστιάζει η ταινία αλλά επίσης απευθύνεται με μεγαλύτερη ακρίβεια στην ουσία της ιστορίας".[14]
Box office

Με προϋπολογισμό 250.000.000 δολάρια[15], η ταινία Χόμπιτ: Η Μάχη των Πέντε Στρατών έκανε άνοιγμα τριημέρου στην 1η θέση με 54,7 εκατομμύρια δολάρια.[6] Οι συνολικές εισπράξεις στο αμερικανικό box office έφτασαν τα 255,1 εκατομμύρια δολάρια και στον υπόλοιπο κόσμο συγκέντρωσε 707 εκατομμύρια δολάρια.[6] Παγκοσμίως απέφερε 962,2 εκατομμύρια δολάρια.[6] Ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη εισπρακτική επιτυχία του 2014 παγκοσμίως.[5] Ανάμεσα στις υπόλοιπες ταινίες της σειράς καταλαμβάνει την τρίτη θέση τόσο στην Αμερική όσο και παγκοσμίως.[16]
Βραβεία & Υποψηφιότητες

Βραβείο Κατηγορία Υποψήφιος Αποτέλεσμα
Όσκαρ[7] Μοντάζ Ηχητικών Εφέ Μπρεντ Μπερτζ & Τζέισον Κανόβας Υποψηφιότητα
BAFTA[17] Ειδικά Οπτικά Εφέ Τζο Λέτερι, Έριν Σάιντον, Ντέιβιντ Κλέιτον & Ρ. Κρίστοφερ Γουάιτ Υποψηφιότητα
Screen Actors Guild Awards[18] Καλύτερη Συνολική Ερμηνεία από Κασκαντέρ Υποψηφιότητα

Παραπομπές

The American Film Institute Catalog of Motion Pictures. 70667. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2020.
(Αγγλικά) Academy Awards Database. 4608. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2020.
Sullivan, Kevin P. (2 Δεκεμβρίου 2014). «Early The Hobbit: The Battle Of Five Armies Reviews Are Here». MTV. Ανακτήθηκε στις 26 Ιανουαρίου 2015.
«Χόμπιτ: Η Μάχη των Πέντε Στρατών στο Rotten Tomatoes». Rotten Tomatoes. Ανακτήθηκε στις 26 Ιανουαρίου 2015.
«2014 WORLDWIDE GROSSES». Box Office Mojo. Ανακτήθηκε στις 26 Ιανουαρίου 2015.
«Χόμπιτ: Η Μάχη των Πέντε Στρατών στο Box Office Mojo». Box Office Mojo. Ανακτήθηκε στις 26 Ιανουαρίου 2015.
«The 87th Academy Awards». oscars.org. Ανακτήθηκε στις 26 Ιανουαρίου 2015.
Jordan, Zakarin (30 Ιουλίου 2012). «Third 'Hobbit' Film Confirmed». The Hollywood Reporter. Ανακτήθηκε στις 26 Ιανουαρίου 2015.
Jackson, Peter (30 Ιουλίου 2012). «An unexpected journey». Facebook. Ανακτήθηκε στις 26 Ιανουαρίου 2015.
Outlaw, Kofi (24 Ιουλίου 2012). «'The Hobbit 3' Edges Closer to Production». ScreenRant. Ανακτήθηκε στις 26 Ιανουαρίου 2015.
McClintock, Pamela (31 Αυγούστου 2012). «Third 'Hobbit' Film Sets Release Date». The Hollywood Reporter. Ανακτήθηκε στις 26 Ιανουαρίου 2015.
Child, Ben (24 Απριλίου 2014). «Peter Jackson retitles The Hobbit part three The Battle of the Five Armies». The Guardian. Ανακτήθηκε στις 26 Ιανουαρίου 2015.
Hewett, Emily (24 Απριλίου 2014). «The Hobbit 3 gets awesome new title Hobbit: The Battle Of The Five Armies». Metro. Ανακτήθηκε στις 26 Ιανουαρίου 2015.
Gunner, Shaun (28 Απριλίου 2014). «The Battle of the Five Armies is the right name for the third Hobbit film». The Tolkien Society. Ανακτήθηκε στις 26 Ιανουαρίου 2015.
«Reese Witherspoon Isn't Nice or Wholesome in Wild, and That's What Makes It Great». Time. Ανακτήθηκε στις 26 Ιανουαρίου 2015.
«The Hobbit». Box Office Mojo. Ανακτήθηκε στις 26 Ιανουαρίου 2015.
«BAFTA Awards». bafta.org. Ανακτήθηκε στις 26 Ιανουαρίου 2015.
«The 21st Annual Screen Actors Guild Awards». sagawards.org. Ανακτήθηκε στις 26 Ιανουαρίου 2015.

Αμερικανικές ταινίες

Κινηματογράφος, Ηθοποιοί, Σκηνοθέτες, Ταινίες

Εγκυκλοπαίδεια Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License