Η ταινία Επαναστάτης Χωρίς Αιτία (Αγγλ. Rebel Without a Cause) είναι δράμα παραγωγής 1955, σε σκηνοθεσία Νίκολας Ρέι. Αντικείμενο της ταινίας είναι η ιστορία μιας ομάδας προβληματισμένων εφήβων, μέσω της οποίας ο Ρέι ασκεί κριτική πάνω στον αμερικανικό τρόπο ζωής. Η ταινία αποτελεί στροφή πάνω στη θεματολογία του σκηνοθέτη, που μέχρι εκείνη την περίοδο δημιούργούσε ταινίες με θέμα τον κόσμο της παρανομίας σε μεγάλα αστικά κέντρα.[1][2]. Με την πάροδο των χρόνων η ταινία έλαβε θρυλική υπόσταση χάρη στην ερμηνεία του Τζέιμς Ντιν (στον διασημότερό του ρόλο), ο οποίος απεβίωσε πριν την πρεμιέρα της στους κινηματογράφους. Ο Ντιν υποδύεται τον Τζίμι Σταρκ το καινούργιο αγόρι σε μια μικρή πόλη, που υπακούει τους γονείς του, ερωτεύεται την πιο δημοφιλή κοπέλα του σχολείου (την οποία υποδύεται η Νάταλι Γουντ) κι έρχεται σε σύγκρουση με τους νταήδες της τάξης του. Ο Ρέι μέσα από την ιστορία του πρωταγωνιστή αποπειράται τα παρουσιάσει την ηθική παρακμή της αμερικανικής νεολαίας, την αποξένωση μεταξύ των ανθρώπων και το χάσμα των γενεών.
Η ταινία δανείστηκε τον τίτλο της από το μυθιστόρημα του 1944 του ψυχιάτρου Ρόμπερτ Μ. Λίντνερ με τίτλο Rebel Without a Cause: The Hypnoanalysis of a Criminal Psychopath.
Το 1990 η ταινία επελέγη από τη Βιβλιοθήκη του Αμερικάνικου Κογκρέσου ως τμήμα του Εθνικού Μητρώου Κινηματογράφου ως πολιτιστικά, ιστορικά και αισθητικά σημαντική. Το 1998 το Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου κατέταξε την ταινία στην 59η θέση στη λίστα με τις 100 καλύτερες ταινίες όλων των εποχών.
Υπόθεση
Ο δεκαεπτάχρονος Τζιμ Σταρκ (Τζέιμς Ντιν) είναι το νέο αγόρι της πόλης. Οι γονείς του αναγκάστηκαν να μετακομίσουν λόγω της ατίθασης συμπεριφοράς του γιου τους που είχε ως αποτέλεσμα να αποβληθεί για πολλοστή φορά από το προηγούμενο σχολείο του. Λίγες μέρες μετά τη μετακόμισή της οικογένειας Σταρκ σε ένα από τα προάστια του Λος Άντζελες, ο Τζιμ καταλήγει μεθυσμένος στο αστυνομικό τμήμα της περιοχής, αναγκάζοντας τους δικούς του να πάνε να τον πάρουν. Η συμπεριφορά του νέου οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην αδιαφορία που δείχνουν οι δικοί του για εκείνον καθώς και στις συνεχείς συγκρούσεις μεταξύ τους. Αυτό που εξοργίζει περισσότερο τον Τζιμ είναι το γεγονός ότι ο πατέρας του (Τζιμ Μπάρκους) δεν είναι σε θέση να δείξει πυγμή ενάντια στον αυταρχικό χαρακτήρα της μητέρας του (Ροσέλ Χάντσον). Η καινούργια σχολική χρονιά ξεκινά κι ο Τζιμ έχει ελπίδες ότι οι καινούργιες γνωριμίες που πρόκειται να κάνει θα του δώσουν την αγάπη, την οποία στερείται από τους δικούς του. Όταν όμως φτάνει στο Λύκειο Ντόσον, διαπιστώνει ότι για άλλη μια φορά θα πρέπει να σηκώσει το ανάστημά του για να αντιμετωπίσει τους νταήδες της τάξης του. Μόνος του φίλος είναι άλλος ένας περιθωριοποιημένος μαθητής, ο Πλάτο (Σαλ Μίνεο) και κρυφός του πόθος είναι η Τζούντι (Νάταλι Γουντ) το δημοφιλέστερο κορίτσι της τάξης.
Παραγωγή
Η εταιρία Warner Bros. αγόρασε τα δικαιώματα του βιβλίου του Ρόμπερτ Λίντερ με τίτλο Rebel Without a Cause: The Hypnoanalysis of a Criminal Psychopath με σκοπό τη δημιουργία ταινίας βασισμένη σε αυτό. Όλες οι προσπάθειες του να γραφτεί το κατάλληλο σενάριο κατά τα τέλη της δεκαετίας του '40 απεδείχθησαν αποτυχημένες. Το 1947 ο Μάρλον Μπράντο πέρασε από ακρόαση στην οποία κλήθηκε να ερμηνεύσει κομμάτι του μη ολοκληρωμένου ακόμα σεναρίου. Η πλοκή του σεναρίου το οποίο χρησιμοποιήθηκε στο τέλος για την ταινία, ήταν εντελώς διαφορετική από εκείνη του βιβλίου του Λίντερ. Ο Έρβιν Σούλμαν ήταν ο πρώτος σεναριογράφος εργάστηκε στη συγγραφή του σεναρίου. Ο Σούλμαν ήθελε να αλλάξει το όνομα του πρωταγωνιστή σε Χέραν Ντεβίλ, σύμφωνα με τα γραφόμενα του Γιούργκεν Μίλερ στο βιβλίο του Movies of the '50s. Ο Σούλμαν έγραψε μερικές από τις σκηνές της ταινίας, πολλές από τις οποίες κόπηκαν στο μοντάζ με τη δικαιολογία ότι ήταν προκλητικές για την εποχή.
Ο ρόλος του επαναστάτη Τζιμ Σταρκ ανατέθηκε στο ανερχόμενο αστέρι της περιόδου Τζέιμς Ντιν. Για το ρόλο της Τζούντι πέρασαν από ακρόαση η Μάργκαρετ Ο'Μπράιεν, η Ντέμπι Ρέινολντς και η Τζέιν Μάνσφιλντ τις οποίες ο Ρέι θεώρησε ακατάλληλες για το ρόλο. Ο σκηνοθέτης της ταινίας Νίκολας Ρέι δεν ήθελε τη Νάταλι Γουντ για το ρόλο της Τζούντι, καθώς θεωρούσε ότι η ηθοποιός δεν ήταν σε θέση να υποδυθεί το παλιοκόριτσο. Σύμφωνα με τη βιογραφία της Γουντ, ο σκηνοθέτης άλλαξε γνώμη όταν ένα βράδυ που η ηθοποιός επέστρεφε από ένα ξέφρενο πάρτι με φίλους είχε αυτοκινητιστικό δυστύχημα. Ο Ρέι τότε έσπευσε στο νοσοκομείο για να τη δει. Η ηθοποιός βρισκόταν σε ντελίριο κι ο σκηνοθέτης άκουσε τον γιατρό να την αποκαλεί παλιοκόριτσο. Τότε η Γουντ είπε στον Ρέι: Άκουσες πως με αποκάλεσε Νικ; Τώρα μπορώ να έχω το ρόλο;
Τα γυρίσματα ξεκίνησαν στις 28 Μαρτίου του 1955 κι ολοκληρώθηκαν στις 25 Μαΐου του 1955. Η ταινία επρόκειτο να γυριστεί σε ασπρόμαυρη φωτογραφία, αλλά ο Τζακ Γουόρνερ κατάλαβε ότι επρόκειτο να γίνει τεράστια επιτυχία, καθώς ο Τζέιμς Ντιν προοριζόταν για μεγάλη καριέρα κι αποφάσισε ότι θα ήταν προτιμότερο να γύριζαν την ταινία σε έγχρωμη φωτογραφία. Κάποιες σκηνές που είχαν ήδη γυριστεί έπρεπε να γυριστούν ξανά με χρώμα.
Κομμένη σκηνή
Σύμφωνα με το σενάριο, η πρώτη σκηνή της ταινίας επρόκειτο να απεικονίσει έναν πατέρα που κρατούσε στα χέρια του ένα παιχνίδι. Μια ομάδα εφήβων επρόκειτο να τον ξυλοκοπήσει αφήνοντας να πέσει από τα χέρια του το παιχνίδι. Ο ήρωας της ταινίας Τζιμ Σταρκ, σε κατάσταση μέθης, επρόκειτο να βρει το παιχνίδι και να αρχίσει να παίζει μαζί του. Η σκηνή αυτή θεωρήθηκε πολύ βίαιη κι αφαιρέθηκε από την ταινία. Το άνοιγμα της ταινίας παρουσιάζει τον Τζιμ Σταρκ να παίζει με το παιχνίδι, χωρίς όμως να γίνεται αναφορά στην προέλευσή του.
Αναφορές στην ομοφυλοφιλία
Σύμφωνα με το άρθρο Dangerous Talents που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Vanity Fair το 2005, ο Νίκολας Ρέι, ο σεναριογράφος Στιούαρτ Στερν, ο Τζέιμς Ντιν κι ο Σαλ Μίνεο, ήθελαν να αφήσουν υπόνοιες πάνω στις σεξουαλικές προτιμήσεις του Πλάτο (τον οποίον υποδύεται ο Μίνεο). Το αρχικό σενάριο τον περιέγραφε ως ομοφυλόφιλο, αλλά ο Κώδικας Λογοκρισίας του Χέιζ, που είχε ακόμη ισχύ κατά τη δεκαετία του '50, απαγόρευε οποιαδήποτε νύξη πάνω στο θέμα. Οι τέσσερις άνδρες συνεργάστηκαν ώστε να προσθέσουν στοιχεία στην ταινία που προσανατολίζουν το θεατή πάνω στις προτιμήσεις του Πλάτο. Παράδειγμα αποτελούν η φωτογραφία του ηθοποιού Άλαν Λαντ την οποία είχε κρυμμένη στο ερμάρι του ο Πλάτο, ο τρόπος με τον οποίο ο Μίνεο κοιτάζει τον Ντιν καθώς και η αναφορά στον Πλάτωνα μέσω του ονόματος του ήρωα.
Καταραμένη ταινία
Το Επαναστάτης Χωρίς Αιτία θεωρείται από πολλούς καταραμένη ταινία, καθώς κι οι τρεις πρωταγωνιστές της πέθαναν πρόωρα κι υπό ανεξήγητες συνθήκες.[3][4] Την αρχή έκανε ο Τζέιμς Ντιν που σκοτώθηκε σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα τον Σεπτέμβριο του 1955. Ο Σαλ Μίνεο δολοφονήθηκε το 1976 σε ηλικία 37 ετών σε ένα σοκάκι πίσω από την πολυκατοικία στην οποία διέμενε στο Χόλιγουντ, ενώ η Νάταλι Γουντ σκοτώθηκε το 1981, ενώ βρισκόταν σε κρουαζιέρα με το σύζυγό της Ρόμπερτ Βάγκνερ. Η Γουντ βρέθηκε πνιγμένη κοντά στο νησί της Σάντα Καταλίνα της Καλιφόρνιας, το μυστήριο του θανάτου της παραμένει ανεξήγητο, καθώς ήταν γνωστό ότι η ηθοποιός δεν ήξερε κολύμπι.
Υποδοχή
Η ταινία, έχοντας προϋπολογισμό 1.5 εκατομμυρίου δολαρίων έκανε εισπράξεις 4.5 εκατομμυρίων[5] και θεωρήθηκε μεγάλη επιτυχία για την εποχή και οι κριτικοί της εποχής επαίνεσαν την ερμηνεία του Ντιν και των συμπρωταγωνιστών του.
Η ιστοσελίδα των κριτικών Rotten Tomatoes δίνει στην ταινία βαθμολογία 95%.[6]
Βραβεία
Η ταινία έλαβε συνολικά τρεις υποψηφιότητες για Όσκαρ χωρίς όμως να κερδίσει κάποιο. Η Νάταλι Γουντ προτάθηκε για Όσκαρ Β' Γυναικείου Ρόλου, το οποίο έχασε από την Τζο Βαν Φλιτ για το Ανατολικά της Εδέμ (East of Eden, 1955), ενώ ο Σαλ Μίνεο προτάθηκε για Όσκαρ Β' Ανδρικού Ρόλου το οποίο έχασε από τον Τζακ Λέμον για την ταινία Μίστερ Ρόμπερτς (Mr. Roberts). Ο Τζέιμς Ντιν έλαβε υποψηφιότητα (μετά θάνατον) για την πρώτη από τις δυο ταινίες που γύρισε εκείνη τη χρονιά, το Ανατολικά της Εδέμ.
Βραβεία Ακαδημίας Κινηματογράφου (Όσκαρ)
Υποψηφιότητα:
Β’ Ανδρικού Ρόλου – Σαλ Μίνεο
Β’ Γυναικείου Ρόλου – Νάταλι Γουντ
Συγγραφής καλύτερης ιστορίας για ταινία – Νίκολας Ρέι
Άλλα Βραβεία:
Βραβεία BAFTA
Βράβευση:
Καλύτερη Ταινία
Καλύτερου Ξένου Ηθοποιού - Τζέιμς Ντιν
Παραπομπές
Variety film review; October 26, 1955, page 6.
Harrison's Reports film review; October 22, 1955, page 170.
Warren, Jarod. «7 of the Strangest and Unexplainable Film Curses». www.cinelinx.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 2018-12-12.
Rebel Without a Cause, ανακτήθηκε στις 2018-12-12
'The Top Box-Office Hits of 1956', Variety Weekly, January 2, 1957
Rebel Without a Cause, ανακτήθηκε στις 2018-12-12
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Επαναστάτης Χωρίς Αιτία στην IMDb
Κινηματογράφος, Ηθοποιοί, Σκηνοθέτες, Ταινίες
Εγκυκλοπαίδεια Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
