Η ταινία Δεσμώτης του ιλίγγου (Αγγλ. Vertigo) είναι ψυχολογικό θρίλερ παραγωγής 1958, σε σκηνοθεσία Άλφρεντ Χίτσκοκ. Το σενάριο της ταινίας, το οποίο έγραψαν οι Άλεκ Κόουπελ και Σάμιουελ Α. Τέιλορ, είναι βασισμένο στο αστυνομικό μυθιστόρημα των Μπουαλώ-Νάρσεζακ με τίτλο D'entre les morts. Στην ταινία πρωταγωνιστεί ο Τζέιμς Στιούαρτ στο ρόλο ενός αστυνομικού, ο οποίος αναγκάστηκε να αποσυρθεί πρόωρα από την ενεργό δράση λόγω ψυχολογικού σοκ που υπέστη κυνηγώντας έναν εγκληματία, το οποίο είχε ως αποτέλεσμα να υποφέρει από κατάθλιψη και ιλίγγους. Συμπρωταγωνίστρια του Στιούαρτ στην ταινία είναι η Κιμ Νόβακ στο ρόλο μιας γυναίκας που παρουσιάζει αλλόκοτη συμπεριφορά και κρατά ένα σκοτεινό μυστικό.
Η ταινία γυρίστηκε στο Σαν Φρανσίσκο της Καλιφόρνια στα στούντιο της εταιρίας Paramount και θεωρείται καινοτόμος εφόσον καθιέρωσε το dolly zoom, ένα οπτικό εφέ που στρεβλώνει την προοπτική δημιουργώντας σύγχυση. Το εφέ αυτό χρησιμοποιήθηκε για να μεταδώσει στο θεατή την αίσθηση ιλίγγου από την οποία υπέφερε ο Σκότι όταν κοιτούσε από ψηλά στο κενό. Το εφέ αυτό αποκαλείται συχνά The Vertigo Effect.
Η ταινία έλαβε ανάμεικτες κριτικές μετά την πρεμιέρα της το 1958, αλλά με την πάροδο του χρόνου έλαβε κλασική υπόσταση και πλέον θεωρείται ως ένα από τα σημαντικότερα έργα του σκηνοθέτη. Το 2012 οι κριτικοί του περιοδικού Sight & Sound την κατέταξαν στην πρώτη θέση στη λίστα με τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών[1], ενώ το Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου το 2007 την κατέταξε στην 9η θέση στη λίστα με τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών[2].
Υπόθεση
Ο Τζον "Σκότι" Φέργκιουσον (Τζέιμς Στιούαρτ) είναι αστυνομικός που έχει αποσυρθεί πρόωρα από την ενεργό δράση, εφόσον αντιμετωπίζει προβλήματα ακροφοβίας και κατάθλιψης. Ένας φίλος του από το κολέγιο, ο Γκάβιν Έλστερ (Τομ Χέλμορ) τον προσλαμβάνει για να παρακολουθήσει τη σύζυγό του Μάντλιν (Κιμ Νόβακ), η οποία τον τελευταίο καιρό συμπεριφέρεται αλλόκοτα. Η Μάντλιν, κατά τα λεγόμενα του συζύγου της πιστεύει ότι είναι η μετεμψύχωση μιας γυναίκας, της Καρλότα Βαλντέζ, που πέθανε πολλά χρόνια πριν. Ο Σκότι παρακολουθεί τη νεαρή γυναίκα και την σώζει από απόπειρα αυτοκτονίας. Έπειτα οι δυο τους γνωρίζονται κι ο ντέτεκτιβ ερωτεύται την όμορφη Μάντλιν. Το ζευγάρι ξεκινά μαζί τις έρευνες προκειμένου να συγκεντρώσει πληροφορίες πάνω στη γυναίκα της οποίας η ψυχή έχει κυριεύσει το σώμα της Μάντλιν. Οι πληροφορίες οδηγούν τον Σκότι και τη Μάντλιν σε ένα μοναστήρι, όπου η Μάντλιν κυριευμένη από το πνεύμα της Καρλότα ανεβαίνει τις σκάλες για να φτάσει στο καμπαναριό. Ο Σκότι υπόκειται κρίση ιλίγγου και δεν καταφέρνει να σταματήσει τη Μάντλιν από την πορεία της προς την κορυφή του καμπαναριού και η νεαρή γυναίκα αυτοκτονεί πέφτοντας από ψηλά. Ο Σκότι κυριεύεται από τις τύψεις, νοσηλεύεται για μικρό χρονικό διάστημα σε ψυχιατρική κλινική και δεν καταφέρνει να ξεχάσει την Μάντλιν. Μερικούς μήνες αργότερα, ενώ έχει βγει από την κλινική συναντά την Τζούντι Μπάρτον, μια γυναίκα που έχει την ίδια εμφάνιση με την Μάντλιν. Τότε ο Σκότι βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα νέο μυστήριο.
Αναγνώριση
Κατά τα τέλη της δεκαετίας του '50, οι κριτικοί του γαλλικού περιοδικού Cahiers du cinéma, άρχισαν να επανεξετάζουν το έργο του Χίτσκοκ, αναγνωρίζοντάς τον ως σοβαρό καλλιτέχνη. Παρόλα αυτα στις συνεντεύξεις του Χίτσκοκ με τον Γάλλο σκηνοθέτη Φρανσουά Τρυφώ, γίνεται μόνο μια αναφορά στην ταινία Δεσμώτης του Ιλίγγου. Η άνοδος της ταινίας και η αναγνώρισή της σημασίας της ξεκίνησε, σύμφωνα με τον Νταν Ωλιέ, το 1968 όταν ο Καναδός εκπαιδευτικός Ρόμπιν Γουντς εξέδωσε το βιβλίο του Hitchcock Films, στο οποίο αποκάλεσε την ταινία Δεσμώτης του Ιλίγγου: Το μεγαλύτερο αριστούργημα του σκηνοθέτη και μια από τιε τέσσερις ή πέντε ωραιότερες ταινίες που ο κινηματογράφος έχει χαρίσει στην ανθρωπότητα μέχρι κι εκείνη την περίοδο[3]. Σημαντικό ρόλο στην ανάδειξη της ταινίας ως μια από τις σημαντικότερες του σκηνοθέτη είχε το γεγονός ότι το έργο ήταν ένα από τα πέντε που βρισκόταν στην κατοχή του σκηνοθέτη κι αφαιρέθηκε από την κυκλοφορία το 1973. Η επαναπροβολή της στους κινηματογράφους 10 χρόνια αργότερα, έλαβε τεράστια απήχηση και διθυραμβικές κριτικές[4]. Ανάλογη υποδοχή έλαβε και το 1996 όταν προβλήθηκε η νέα αποκατεστημένη εκτέλεση της ταινίας σε φιλμ 70mm και με ψηφιακό ήχο[5].
Το 1989 η ταινία επελέγη από τη Βιβλιοθήκη του Αμερικάνικου Κογκρέσου ως τμήμα του Εθνικού Μητρώου Κινηματογράφου.
Η ταινία έλαβε επίσης αναγνώριση από το περιοδικό Sight & Sound. Κάθε 10 χρόνια από το 1952 αυτό το περιοδικό του Βρετανικού Ινστιτούτου Κινηματογράφου καλούσε τους μεγαλύτερους κριτικούς σε όλο τον κόσμο να επιλέξουν την καλύτερη ταινία όλων των εποχών. Η ταινία δε συμπεριλήφθη στις λίστες του περιοδικού μέχρι και το 1982, όπου κατέλαβε την 7η θέση[6]. Το 1992 κατέκτησε τη 4η θέση και το 2002 τη δεύτερη[7][8]. Το 2012 για πρώτη φορά ο Δεσμώτης του Ιλίγγου κατέλαβε την 1η θέση εκτοπίζοντας την ταινία Πολίτης Κέιν (Citizen Kane, 1941) του Όρσον Γουέλς από την πρώτη θέση, μια θέση που διατηρούσε από το 1962.[9][1].
Το 2005 η ταινία ήρθε 2η, στη λίστα του Βρετανικού περιοδικού Total Films με τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών, ακολουθώντας Τα Καλά Παιδιά (Goodfellas, 1991) του Μάρτιν Σκορσέζε που κατέλαβε την την πρώτη θέση[10].
Άλλες αναγνωρίσεις περιλαμβάνουν την 18η θέση στη λίστα AFI 100 Χρόνια... 100 Τρόμοι και στη λίστα AFI 100 Χρόνια... 100 Πάθη, στην 12η θέση στη λίστα AFI 100 Χρόνια Κινηματογραφικής Μουσικής, στην 1η θέση στη λίστα AFI Top 10 και 9η θέση στην πιο πρόσφατη λίστα με τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών το 2007[11]
Παραπομπές
«Vertigo is named 'greatest film of all time'». BBC News. 2 August 2012. Ανακτήθηκε στις 2012-08-18.
100 years, AFI website
Auiler 2000, σελ. 177
Auiler 2000, σελ. 190-1
Auiler 2000, σελ. 191
«BFI's Sight & Sound Critics' poll 1982». BFI. Ανακτήθηκε στις 2012-08-04.
«BFI's Sight & Sound Critics' poll 1992». BFI. Ανακτήθηκε στις 2012-08-04.
«BFI's Sight & Sound Critics' poll 2002». BFI. Ανακτήθηκε στις 2012-08-04.
«BFI's Sight & Sound Critics' poll 2012». BFI. Ανακτήθηκε στις 2012-08-04.
«Who is the greatest?». Total Film. 2005-10-24. Ανακτήθηκε στις 2010-08-04.
«AFI's 10 Top 10». American Film Institute. 2008-06-17. Ανακτήθηκε στις 2008-06-18.
Βιβλιογραφία
Auiler, Dan (1999). Vertigo: The Making of a Hitchcock Classic. London: Titan Books.
Auiler, Dan (2000). Vertigo: The Making of a Hitchcock Classic. Macmillan. ISBN 0-312-26409-7.
Truffaut, François; Hitchcock, Alfred (1985). Hitchcock. New York: Simon and Schuster. OCLC 273102.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Η ταινία στο imdb
Η ταινία στο cine.gr
Άλφρεντ Χίτσκοκ
Φιλμογραφία Cameos Βραβεύσεις και υποψηφιότητες
Ταινίες
Βωβές ταινίες
Ο Κήπος των Ηδονών (1925) Ο Αετός του Βουνού (1927) Ο Ενοικιαστής (1927) Το Ρινγκ (1927) Κατήφορος (1927) Η γυναίκα του αγρότη (1928) Εύκολη αρετή (1928) Η Πριγκίπισσα της Σαμπάνιας (1928) Εξιλέωσις Δικαίου (1929)
Βρετανικές ομιλούσες ταινίες
Σκότωσα για την Τιμή μου (1929) Η Ήρα και το παγόνι (1930) Έγκλημα (1930) Elstree Calling (1930, συν-σκηνοθεσία) Το παιχνίδι της σάρκας (1931) Mary (1931) Περιπέτειες Νεόπλουτων (1931) Νούμερο δεκαεπτά (1932) Lord Camber's Ladies (1932, μόνο παραγωγή) Βιεννέζικα βαλς (1934) Ο άνθρωπος που ήξερε πολλά (1934) Τα 39 σκαλοπάτια (1935) Μυστικός πράκτωρ (1936) Σαμποτάζ (1936) Νέος και αθώος (1937) Η Κυρία Εξαφανίζεται (1938) Η Ταβέρνα της Τζαμάικα (1939)
Χόλλυγουντ και κατοπινές
Ρεβέκκα (1940) Πριν από τη Θύελλα (1940) Δε σε Θέλω πια (1941) Υποψίες (1941) Σαμποτέρ (1942) Η Σκιά της Αμφιβολίας (1943) Στον ίσκιο του θανάτου (1944) Νύχτα Αγωνίας (1945) Υπόθεση Νοτόριους (1946) Υπόθεση Παραντάιν (1947) Ο Βρόχος (1948) Στον Αστερισμό του Αιγόκερω (1949) Πονεμένο Ρομάντζο (1950) Ο Άγνωστος του Εξπρές (1951) Η Εξομολόγηση (1953) Τηλεφωνήσατε Ασφάλεια Αμέσου Δράσεως (1954) Σιωπηλός Μάρτυς (1954) Το Κυνήγι του Κλέφτη (1955) Ποιος σκότωσε το Χάρι; (1955) Ο Άνθρωπος που Γνώριζε Πολλά (1956) 13 Εγκλήματα Ζητούν Ένοχο (1956) Δεσμώτης του Ιλίγγου (1958) Στη σκιά των τεσσάρων γιγάντων (1959) Ψυχώ (1960) Τα Πουλιά (1963) Μάρνι (1964) Το σχισμένο παραπέτασμα (1966) Τοπάζ (1969) Φρενίτις (1972) Οικογενειακή συνωμοσία (1976)
Μικρού Μήκους
Always Tell Your Wife An Elastic Affair Περιπέτεια στη Μαδαγασκάρη Καλό ταξίδι The Fighting Generation
Ντοκιμαντέρ
German Concentration Camps Factual Survey
Σχετικά με τον Χίτσκοκ
Hitchcockian Alfred Hitchcock Presents
1985 αναβίωση
Alfred Hitchcock Edition Clue Alfred Hitchcock's Mystery Magazine Alfred Hitchcock's Anthology Transatlantic Pictures High Anxiety Αριθμός 13 The Blackguard Alfred Hitchcock and the Making of Psycho Χίτσκοκ The Girl
Κινηματογράφος, Ηθοποιοί, Σκηνοθέτες, Ταινίες
Εγκυκλοπαίδεια Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
