Ο Τόμας Τζέιμς Άλαν Χέντερσον (Thomas James Alan Henderson, 28 Δεκεμβρίου 1798 – 23 Νοεμβρίου 1844) ήταν Σκωτσέζος αστρονόμος και μαθηματικός, γνωστός ως ο πρώτος άνθρωπος που μέτρησε την απόσταση του Άλφα Κενταύρου, του πλησιέστερου αστρικού συστήματος, και ως ο πρώτος στην ιστορία Βασιλικός Αστρονόμος για τη Σκωτία.
Τα πρώτα χρόνια
Ο Χέντερσον γεννήθηκε στο Νταντί και πήγε εκεί στο γυμνάσιο αρρένων, ενώ στη συνέχεια μαθήτευσε ως δικηγόρος, κερδίζοντας εμπειρία ως σύμβουλος σε διάφορους ευγενείς. Ωστόσο, οι αγαπημένες ασχολίες του στον ελεύθερο χρόνο του ήταν η αστρονομία και τα μαθηματικά, και επινόησε μια νέα μέθοδο για τη χρήση σεληνιακών επιπροσθήσεων με σκοπό τη μέτρηση του γεωγραφικού πλάτους, την οποία διάβασε ο Τόμας Γιανγκ, υπεύθυνος του «Ναυτικού Αλμανάκ» του Βασιλικού Ναυτικού. Ο Γιανγκ βοήθησε τον νεαρό Χέντερσον να μπει στον κόσμο της αστρονομίας και με ένα γράμμα που είχε γράψει για να σταλεί μετά τον θάνατό του, το 1829, συνιστούσε στο Ναυαρχείο η θέση του να δοθεί στον Χέντερσον.
Σταδιοδρομία
Στην Αφρική
Ο Χέντερσον δεν πήρε τελικώς αυτή τη θέση, αλλά η σύσταση του Γιανγκ ήταν αρκετή ώστε να του εξασφαλίσει μία θέση στο Βασιλικό Αστεροσκοπείο του Ακρωτηρίου της Καλής Ελπίδος στη Νότια Αφρική. Εκεί πραγματοποίησε μεγάλο αριθμό αστρικών παρατηρήσεων από τον Απρίλιο του 1832 μέχρι τον Μάιο του 1833, μεταξύ των οποίων και αυτές για τις οποίες είναι γνωστός σήμερα. Τού είχε υποδειχθεί από τον Μάνουελ Τζ. Τζόνσον του αστεροσκοπείου της Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών στη Νήσο της Αγίας Ελένης ότι ο φωτεινός νότιος αστέρας Άλφα Κενταύρου είχε μεγάλη ιδία κίνηση, και ο Χέντερσον συμπέρανε ότι πιθανότατα ήταν σχετικώς κοντά στη Γη[3].
Τη δεκαετία 1830-1840 υπήρχε ένας ανταγωνισμός μεταξύ των αστρονόμων για το ποιος θα ήταν ο πρώτος που θα μετρούσε την απόσταση ενός αστέρα από την τροχιά της Γης χρησιμοποιώντας την ηλιοκεντρική παράλλαξη, κάτι δυνατό μόνο για τους εγγύτερους αστέρες. Ο Χέντερσον, αφού επέστρεψε στη Μεγάλη Βρετανία εξαιτίας προβλημάτων υγείας, άρχισε να επεξεργάζεται και να αναλύει τις μετρήσεις που είχε διεξαγάγει στη Ν. Αφρική, και τελικώς συμπέρανε ότι ο α Κενταύρου απείχε σχεδόν 1 παρσέκ, 3,25 έτη φωτός. Αυτή η τιμή είναι μέσα στα όρια του σφάλματός του σε σχέση με την πραγματική των 4,38 ετών φωτός, έχοντας μία διαφορά 25,8%.
Ωστόσο, ο Χέντερσον δίστασε να δημοσιεύσει το αποτέλεσμά του αμέσως, καθώς είχαν υπάρξει προηγούμενες απόπειρες για μέτρηση παραλλάξεως που είχαν κριθεί λανθασμένες εκ των υστέρων. Το αποτέλεσμα ήταν να «νικηθεί» από τον Φρίντριχ Βίλχελμ Μπέσελ, ο οποίος δημοσίευσε μία παραλλακτική απόσταση 10,3 ετών φωτός για τον αστέρα 61 Κύκνου (9,6% μικρότερη από την πραγματική απόσταση) το έτος 1838.[4] Ο Χέντερσον δημοσίευσε τα αποτελέσματά του το 1839. Αργότερα δημοσίευσε και επιβεβαιωτικές παρατηρήσεις του Τόμας Μακλήαρ[5]. Ο α Κενταύρου παρέμεινε ο κοντινότερος στη Γη γνωστός αστέρας μέχρι την ανακάλυψη του Εγγύτατου του Κενταύρου το 1915 από τον Ρόμπερτ Ίνες (που μπορεί να ανήκει επίσης στο σύστημα του α Κενταύρου).
Στη Σκωτία
Στο μεταξύ, οι μετρήσεις του Χέντερσον στο Ακρωτήριο οδήγησαν στον διορισμό του ως του πρώτου στην ιστορία Βασιλικού Αστρονόμου για τη Σκωτία, το 1834. Επιπλέον, του προσφέρθηκε η κενή έδρα της Αστρονομίας στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου μετά από σύσταση του ίδιου του τότε πρωθυπουργού Λόρδου Μέλμπουρν. Ας σημειωθεί ότι από όλους τους Βασιλικούς Αστρονόμους για τη Σκωτία μέχρι σήμερα μόνο τρεις ήταν Σκωτσέζοι, και από αυτούς οι δύο (ο Χέντερσον και ο Μάλκολμ Λονγκαίρ) γεννήθηκαν στο Νταντί. Από το 1834 μέχρι τον θάνατό του ο Χέντερσον εργάσθηκε στο Αστεροσκοπείο της Πόλεως του Εδιμβούργου (City Observatory, γνωστό τότε ως Αστεροσκοπείο του Λόφου Κάλτον)[6].
Τιμητικές διακρίσεις
Από το 1832 ο Χέντερσον ήταν ήδη μέλος της Βασιλικής Αστρονομικής Εταιρείας και τον Απρίλιο του 1840 δέχθηκε τη μεγαλύτερη τιμή, την εκλογή του ως εταίρου της Βασιλικής Εταιρείας[7].
Ονομάσθηκαν προς τιμή του
Ο αστεροειδής 3077 Χέντερσον
Ο κρατήρας Χέντερσον στην αθέατη από την Γη πλευρά της Σελήνης
Προσωπική ζωή και θάνατος
Ο Χέντερσον νυμφεύθηκε την Τζάνετ Μαίρη Άντι (Adie), κόρη του κατασκευαστή επιστημονικών οργάνων Αλεξάντερ Άντι, το 1836 και απέκτησαν μία κόρη, τη Τζάνετ Μαίρη Τζέιν Χέντερσον (1842-1893).[8]. Εξασθενημένος από καρδιοπάθεια, δεν άντεξε τον θάνατο της συζύγου του στη γέννα της κόρης τους και τη συνακόλουθη έλλειψη φροντίδας, και πέθανε δύο χρόνια αργότερα στο Εδιμβούργο, σε ηλικία 46 ετών. Η σορός του είναι θαμμένη στον οικογενειακό τάφο των Adie, στο Greyfriars Kirkyard[9].
Παραπομπές
(Αγγλικά) SNAC. w6gb3vc1. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
Southern Africa Association for the Advancement of Science. 1259. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
Glass, I.S. (2015). Proxima, the nearest star (other than the Sun). Mons Mensa.
Bessel, F.W. (1838b). «On the parallax of 61 Cygni». Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 4: 152–161. doi:10.1093/mnras/4.17.152. Bibcode: 1838MNRAS...4..152B.
Henderson, Thomas (1842). «The Parallax of Alpha Centauri, deduced from Mr Maclear's observations at the Cape of Goof Hope, in the years 1839 and 1840». Memoirs of the Royal Astronomical Society 12: 329–372.
Encyclopedia Britannica online. Ανακτήθηκε στις 20 Μαρτίου 2013.
«Library and Archive catalogue». Royal Society. Ανακτήθηκε στις 18 Νοεμβρίου 2010.
Hockey, Thomas (2009). The Biographical Encyclopedia of Astronomers. Springer Publishing. ISBN 978-0-387-31022-0. Ανακτήθηκε στις 22 Αυγούστου 2012.
http://www.royalsoced.org.uk/cms/files/fellows/biographical_index/fells_indexp1.pdf
Βιβλιογραφία
Αστρονομική Εταιρεία του Εδιμβούργου, Journal 38
Εγκυκλοπαίδεια του Ηνωμένου Βασιλείου
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
