Ο Ιωάννης της Αγγλίας ή Ιωάννης ο Ακτήμων (John of England)(Οξφόρδη, 1166 - 1216) ήταν βασιλιάς της Αγγλίας, και δούκας της Ακουιτανίας (1199-1216), από τη δυναστεία των Πλανταγενετών και πέμπτος γιος του βασιλιά της Αγγλίας Ερρίκου Β' και της Ελεονώρας της Ακουιτανίας. Διαδέχτηκε στο θρόνο της Αγγλίας τον αδελφό του, Ριχάρδο Α'. Ονομάστηκε «Ακτήμων» γιατί έχασε την κληρονομιά των γαλλικών κτήσεων από τον πατέρα του, λόγω της συμμαχίας του με τον εχθρό. Οι μεγαλύτεροι αδελφοί του σε συμπαράσταση με την μητέρα τους Ελεονώρα της Ακουιτανίας που ήταν αιχμάλωτη του Ερρίκου Β' από το 1173 εξεγέρθηκαν κατά του πατέρα τους. Σε μικρή ηλικία αρραβωνιάστηκε την Αλάις, κόρη του Ουμπέρτου Γ' της Σαβοΐας, και ήλπιζε ότι με το γάμο αυτό θα αποκτούσε μεγάλη πρόσβαση στις Άλπεις, κληρονομώντας το Πεδεμόντιο και την Σαβοΐα. Ο βασιλιάς Ερρίκος του υποσχέθηκε τα κάστρα στη Νορμανδία, που είχε υποσχεθεί πριν στον άλλο του γιο Γοδεφρείδο. Η Αλάις ταξίδεψε στην Αγγλία προκειμένου να επισκεφτεί την αυλή του Άγγλου βασιλιά Ερρίκου Β' αλλά πέθανε πριν πραγματοποιηθεί ο γάμος.

Ο Γεράλδος του Βάλες περιγράφει ένα ζωγραφικό πίνακα που βρήκε στη σάλα του Ουίντσεστερ, παριστάνοντας έναν αετό να δέχεται επίθεση από τρεις νεοσσούς, ενώ ένας τέταρτος από πίσω παρακολουθούσε. Όταν ρώτησε τον Ερρίκο Β' ποιό είναι το νόημα της συγκεκριμένης τοιχογραφίας ο βασιλιάς του είπε: «Oι τέσσερις νεοσσοί είναι οι τέσσερις γιοι μου που επιθυμούν να με καταδιώξουν ως το θάνατο μου. Ο τέταρτος που παρακολουθεί και δεν μετέχει είναι αυτός που θα μου δώσει το τελειωτικό χτύπημα. Πραγματικά ο τέταρτος νεοσσός ήταν ο μικρότερος γιος του, Ιωάννης ο Ακτήμων, ο έως τότε αγαπημένος γιος του πατέρα του που δεν συμμετείχε στη συνωμοσία των αδελφών του. Όταν στράφηκε και εκείνος εναντίον του, ο βασιλιάς Ερρίκος Β' στενοχωρήθηκε τόσο πολύ που οδηγήθηκε στο θάνατο από μαρασμό.

Σχέσεις με τον πατέρα του και τον αδελφό του Ριχάρδο

Πριν στραφεί κατά του πατέρα του είχε διαμάχη με τον αδελφό του Ριχάρδο σχετικά με το δουκάτο της Ακουιτανίας (1184). Το 1185 έγινε κυβερνήτης της Ιρλανδίας αλλά οι κάτοικοι του είχαν τόσο υποτιμητική συμπεριφορά που αναγκάστηκε να φύγει σε 8 μήνες. Κατά τη διάρκεια της απουσίας του Ριχάρδου στην 3η Σταυροφορία (1190 - 1194), επιχείρησε να ανατρέψει τον Γουλιέλμο Λόνγκσάμπ, επίσκοπο του Έλι, τον οποίο ο Ριχάρδος είχε εγκαταστήσει κυβερνήτη της χώρας κατά τη διάρκεια της απουσίας του. Αυτό ενέπνευσε πολλούς συγγραφείς να δημιουργήσουν το θρύλο του μεγάλου λαϊκού ήρωα Ρομπέν των Δασών. Ο Ιωάννης ήταν περισσότερο δημοφιλής από τον Γουλιέλμο Λόνγκσάμπ. Το επαναστατημένο πλήθος εισέβαλε στην πόλη του Λονδίνου και έθεσε τον Γουλιέλμο υπό περιορισμό στον πύργο. Ο Ριχάρδος, επιστρέφοντας από την αποτυχημένη Τρίτη Σταυροφορία συνελήφθη από το δούκα της Αυστρίας Λεοπόλδο Ε' και αιχμαλωτίστηκε από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Ερρίκο ΣΤ', που ζητούσε λύτρα για την απελευθέρωση του. Ο Ιωάννης, που επιζητούσε την εξουσία, έστειλε μυστικό γράμμα στον αυτοκράτορα Ερρίκο ζητώντας να κρατήσει φυλακισμένο τον Ριχάρδο για όλη του την ζωή. Αντίθετα, οι υπερασπιστές του Ριχάρδου κατάφεραν να συγκεντρώσουν το ποσό των απαιτούμενων λύτρων, θέλοντας την απελευθέρωση του βασιλιά τους, αφού ο Ιωάννης είχε γίνει εξαιρετικά αντιπαθής. Μετά τις αψιμαχίες, τελικά ο Ριχάρδος συγχώρεσε τον Ιωάννη και τον όρισε διάδοχο του στον θρόνο.

Βίαιη κατάληψη του θρόνου

Όταν πέθανε ο Ριχάρδος ο Ιωάννης δεν κέρδισε την αναγνώριση από το λαό ως βασιλιάς, καθώς οι περισσότεροι επιθυμούσαν τον Αρθούρο της Βρεττάνης (γιο Γοδεφρείδου, τέταρτου γιου του Ερρίκου Β' που είχε πεθάνει πριν τον πατέρα του).

Επακολούθησε πόλεμος ανάμεσα στον Ιωάννη και τον ανιψιό του Αρθούρο που είχε και την υποστήριξη του βασιλιά της Γαλλίας Φιλίππου Β' Αυγούστου. Τελικά ο Φίλιππος Β' ήρθε σε συμφωνία με τον Ιωάννη, αναγνωρίζοντας τον τελευταίο ως βασιλιά της Αγγλίας (1200) και παραχωρώντας τις περιοχές Νορμανδίας - Ακουιτανίας, υπό την προϋπόθεση ότι θα ήταν στην υψηλή κυριαρχία του Φιλίππου Β'. Στη διαμάχη που ξέσπασε με τους βαρόνους στο Πουατού, ζήτησαν την βοήθεια του βασιλιά της Γαλλίας. Ο Φίλιππος κάλεσε τον Ιωάννη στην αυλή του (1202) για να του ζητήσει τον λόγο που παντρεύτηκε την Ισαβέλλα της Ανγκουλέμης, αφού ήταν αρραβωνιασμένη με τον Γκυ των Λουζινιάν. Ο Ιωάννης αρνήθηκε να τη χωρίσει και ο Φίλιππος τον κήρυξε έκπτωτο από τα εδάφη του σε Νορμανδία και σε Ακουιτανία λόγω της κακής του διοίκησης. Τα πρόσφερε ως δώρα στον ανιψιό του Αρθούρο, που τον αναγνώρισε ως βασιλιά της Αγγλίας αρραβωνιάζοντας τον και με την κόρη του Μαρία. Εξοργισμένος ο Ιωάννης ο Ακτήμων (1203), παρήγγειλε την παρασκευή ναυπηγείου στο Πόρτσμουθ ώστε να επισκευάσει τεράστιο στόλο. Το Πόρστμουθ μετατράπηκε στο μεγαλύτερο ναυτιλιακό κέντρο της χώρας του, όπου μόλις μέσα στον πρώτο χρόνο είχε υπό την κατοχή του 45 μεγάλες γαλέρες, προσθέτοντας 4 ετησίως. Κατασκεύασε επίσης τεράστιο ναυπηγείο, και τα πρώτα εμπορικά και μεταφορικά πλοία του. Γι' αυτό το λόγο, ο Ιωάννης ο Ακτήμων πιστώνεται με τον τίτλο του ιδρυτή της σύγχρονης Βρετανικής ναυτιλίας.

Στη συνέχεια άρχισε να επιζητεί συμμάχους και παντρεύτηκε την Ιωάννα κόρη του Ουαλλού πρίγκηπα Λιουέλιν του Μέγα. Συνέλαβε την μητέρα του Ελεονώρα της Ακουιτανίας, όπως και τον ανιψιό του Αρθούρο που τον φυλάκισε (1203). Τίποτα δεν έγινε γνωστό από τότε σχετικά με τον μικρό Αρθούρο. Σύμφωνα με τα χρονικά του Μαργκάμ, τον σκότωσε ο Ιωάννης με τα ίδια του τα χέρια και πέταξε το πτώμα του στον Τάμεση. Κατόπιν συνέλαβε και φυλάκισε για όλη της την ζωή και την ανιψιά του Ελεονόρα.

Σύγκρουση με τον πάπα

Ήρθε σε μεγάλη σύγκρουση με τον πάπα (1205 - 1213) σχετικά με την διαδοχή του Ούμπερ Βάλτερ, αρχιεπισκόπου του Καντέρμπουρι, που πέθανε το 1205 και ο Ιωάννης ο Ακτήμων περιπλέχθηκε σε μακρόχρονη διαμάχη με τον πάπα Ιννοκέντιο Γ'. Στην αρχή, το εκκλησιαστικό συμβούλιο του Καντέρμπουρι επέλεξε τον Ρεζινάλντ, αλλά ο Ιωάννης επιθυμούσε τον Ιωάννη του Γκρέι, ο οποίος ήταν υποτακτικός του και εξελέγη τη δεύτερη φορά. Οι δύο υποψήφιοι έφτασαν στην παπική αυλή προκειμένου ο ένας από τους δύο να πάρει από τον πάπα το χρίσμα του αρχιεπισκόπου. Ο πάπας παρουσίασε ως νέο αρχιεπίσκοπο του Καντέρμπουρι τον Στέφανο Λάνγκτον. Τόσο ο βασιλιάς όσο και πολλοί επίσκοποι και βαρόνοι αρνήθηκαν να τον αποδεχτούν. Ο Ιωάννης δήμευσε την εκκλησιαστική περιουσία ενώ ο Ιννοκέντιος έβλεπε ότι μόνο κακό κάνει η μακρόχρονη έλλειψη εκκλησιαστικών υπηρεσιών. Αφόρισε τον Ιωάννη (1209), ενώ αργότερα τον απείλησε (1213) με ακόμα βαρύτερα μέτρα. Ο Ιωάννης που ήταν απασχολημένος σε πόλεμο εναντίον των βαρώνων αναγκάστηκε να υποκύψει, και δέχτηκε να πληρώνει 1000 μάρκα ετησίως στον πάπα με τον όρο να τον υποστηρίξει στον πόλεμο κατά των βαρόνων.

Σύγκρουση με τους βαρόνους

Οι βαρόνοι εξεγέρθηκαν εναντίον της αυταρχικής του διακυβέρνησης αναγκάζοντας τον να υπογράψει την Μάγκνα Κάρτα (15/6/1215) που αποτελούσε το 1ο Σύνταγμα σε ολόκληρη την μοναρχική ιστορία. Στη συνέχεια ενθαρρύνθηκε από τον πάπα να καταπατήσει τον λόγο του και οι βαρόνοι προσκάλεσαν τον διάδοχο της Γαλλίας Λουδοβίκο να έρθει να τους βοηθήσει. Ο Ιωάννης άρχισε να περιφέρεται όλη την χώρα μόνος του προσπαθώντας να αποφύγει να περάσει από περιοχές όπου βρίσκονταν επαναστατημένοι βαρόνοι. Ένα δυνατό παλιρροϊκό κύμα τον χτύπησε και προκάλεσε βλάβες στην υγεία και το μυαλό του. Αρρώστησε από δυσεντέρεια και πέθανε, ενώ σύμφωνα με φήμες δηλητηριάστηκε. Τον διαδέχθηκε ο επτάχρονος γιος του, Ερρίκος Γ' της Αγγλίας, ενώ ο Λουδοβίκος εξακολουθούσε να διεκδικεί τον αγγλικό θρόνο.

Κληρονόμοι

Αφού αποκήρυξε την πρώτη σύζυγο του (1200) παντρεύτηκε αμέσως την μόλις 13 ετών τότε Ισαβέλλα της Ανγκουλέμης (1187 - 1246) και παιδιά τους ήταν :

* Ερρίκος Γ' της Αγγλίας

* Ριχάρδος, κόμης της Κορνουάλης (1209 - 1272)

* Ιωάννα (1210 - 1238) σύζυγος του βασιλιά της Σκωτίας Αλεξάνδρου Β'

* Ισαβέλλα (1214 - 1241) σύζυγος του Γερμανού αυτοκράτορα Φρειδερίκου Β'

* Ελεονώρα (1215 - 1275)

Πηγές

* http://www.icons.org.uk/theicons/collection/magna-carta/biography/king-john

* King John, by W.L. Warren

* The Feudal Kingdom of England 1042–1216, by Frank Barlow

* Medieval Europe: A Short History (Seventh Edition), by C. Warren Hollister