Χάρρυ Κρότο

Ο σερ Χάρολντ (Χάρρυ) Γουόλτερ Κρότο (Harry Kroto, Harold Walter Kroto, 7 Οκτωβρίου 1939 - 30 Απριλίου 2016) ήταν Άγγλος χημικός που μοιράστηκε το Βραβείο Νόμπελ Χημείας του 1996 με τους Ρόμπερτ Κερλ και Ρίτσαρντ Σμώλυ. Τελείωσε τη σταδιοδρομία του ως καθηγητής της χημείας στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Φλόριντα (από το 2004), ενώ πριν είχε περάσει το μεγαλύτερο μέρος της στο Πανεπιστήμιο του Σάσσεξ, στην Αγγλία.

Παιδική ηλικία και σπουδές

Ο Κρότο γεννήθηκε ως Harold Walter Krotoschiner στο Γουίσμπεχ του Κέμπριτζσαϊρ, στην Αγγλία. Γονείς του ήταν η Έντιθ και ο Χάιντς Κρότοσίνερ[3], επώνυμο Γερμανών της Σιλεσίας[4]: Η οικογένεια του πατέρα του καταγόταν από το Μπογιάνοβο της σημερινής Πολωνίας, ενώ της μητέρας του από το Βερολίνο. Και οι δύο γονείς του Χάρρυ γεννήθηκαν στο Βερολίνο, αλλά κατέφυγαν στη Μεγάλη Βρετανία τη δεκαετία του 1930 ως πρόσφυγες από το ναζιστικό καθεστώς, επειδή ο πατέρας ήταν Εβραίος. Ο Χάρρυ μεγάλωσε και πήγε σχολείο στο Μπόλτον, όπου είχε συνομήλικο και συμμαθητή τον γνωστό ηθοποιό Ίαν Μακέλεν. Το 1955 το οικογενειακό επώνυμο άλλαξε επισήμως σε «Κρότο».

Ως παιδί, ο Χάρρυ συναρπάστηκε από ένα σετ μεκανό. Σήμερα ο ίδιος αποδίδει στο μεκανό — μεταξύ άλλων — την ανάπτυξη δεξιοτήτων χρήσιμων στην επιστημονική έρευνα[4]. Ανέπτυξε ενδιαφέρον για τη χημεία, τη φυσική και τα μαθηματικά στο γυμνάσιο. Επειδή ο καθηγητής του στη χημεία Harry Heaney (που αργότερα έγινε καθηγητής πανεπιστημίου) πίστευε ότι το Πανεπιστήμιο του Σέφιλντ είχε το καλύτερο τμήμα χημείας στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο Χάρρυ πέτυχε να σπουδάσει εκεί.

Το 1961 πήρε το πτυχίο της χημείας με «άριστα» (first class honours degree) από το Πανεπιστήμιο του Σέφιλντ και το 1964 το διδακτορικό του από το ίδιο ίδρυμα. Η έρευνα για τη διδακτορική διατριβή του περιελάμβανε ηλεκτρονιακά φάσματα υψηλής αναλύσεως ελεύθερων ριζών που παράγονται από φωτόλυση (θραύση χημικών δεσμών από φως).

Ανάμεσα σε άλλα, όπως την παρασκευή των πρώτων φωσφαλκενίων (χημικών ενώσεων με διπλούς δεσμούς μεταξύ ατόμων άνθρακα και φωσφόρου), οι διδακτορικές του μελέτες περιελάμβαναν έρευνα για το υποξείδιο του άνθρακα, δηλαδή τη χημική ένωση O=C=C=C=O, κάτι που οδήγησε σε ένα γενικό ενδιαφέρον του Κρότο για μόρια που περιέχουν αλυσίδες ατόμων άνθρακα με πολυάριθμους πολλαπλούς δεσμούς. Αρχίζοντας την έρευνά του με ενδιαφέρον για την οργανική χημεία, όταν έμαθε για τη φασματοσκοπία έκλινε προς την κβαντική χημεία, ενώ αργότερα ανέπτυξε ενδιαφέρον για την αστροχημεία.
Σταδιοδρομία και έρευνα

Μετά από μεταδιδακτορική έρευνα στον Καναδά και στα Εργαστήρια Μπελ (ΗΠΑ), ο Κρότο άρχισε να διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Σάσσεξ στην Αγγλία το 1967. Εκλέχθηκε καθηγητής πρώτης βαθμίδας εκεί το 1975.

Κατά τη δεκαετία 1980-1989, ο Κρότο εγκαινίασε ένα ερευνητικό πρόγραμμα εκεί με στόχο την αναζήτηση αλυσίδων άνθρακα στον διαστρικό χώρο. Προγενέστερες έρευνες είχαν ανιχνεύσει το μόριο κυανοακετυλένιο (H-C≡C-C≡N). Η ερευνητική ομάδα του Κρότο αναζήτησε τη φασματική «υπογραφή» μακρότερων παρόμοιων μορίων, όπως είναι το κυανοβουταδιίνιο (H-C≡C-C≡C-C≡N) και το κυανοεξατριίνιο (H-C≡C-C≡C-C≡C-C≡N), και πράγματι ανακαλύφθηκαν.

Η απόπειρα ερμηνείας της παρουσίας τους οδήγησε στην ανακάλυψη του μορίου C60 (δείτε τα λήμματα μπακμινστερφουλερένιο, φουλερένια). Τότε ο Κρότο έμαθε για τη φασματοσκοπία με λέιζερ που εξασκούσαν οι Ρόμπερτ Κερλ και Ρίτσαρντ Σμώλυ στο Πανεπιστήμιο Ράις στο Τέξας. Πρότεινε στην ομάδα του ότι θα έπρεπε να χρησιμοποιήσουν τη συσκευή τους ώστε να προσομοιώσουν το είδος της χημείας του άνθρακα που επικρατεί στην ατμόσφαιρα ενός αστέρα άνθρακα.

Το πείραμα που διεξάχθηκε τον Σεπτέμβριο του 1985 απέδειξε όχι μόνο ότι οι αστέρες άνθρακα μπορούσαν να σχηματίζουν τέτοιες αλυσίδες, αλλά απεκάλυψε την ύπαρξη μιας εντελώς νέας δομής μορίων άνθρακα, αυτής του C60. Οι Κρότο, Σμώλυ και Κερλ πραγματοποίησαν αυτή την έρευνα μαζί με τους μεταπτυχιακούς φοιτητές Τζιμ Χηθ (σήμερα καθηγητή στο Καλτέκ), Σων Ο' Μπράιεν (σήμερα στην Texas Instruments) και Γιουάν Λιού (σήμερα στο Εθνικό Εργαστήριο Όουκ Ριτζ). Το Βραβείο Νόμπελ Χημείας μοιράσθηκε στους Κερλ, Κρότο και Σμώλυ το 1996.

Το 1995 ο Χάρολντ Κρότο συμμετείχε στην ίδρυση του κοινωφελούς Vega Science Trust, ενός εκπαιδευτικού οργανισμού στο Ηνωμένο Βασίλειο για τη δημιουργία υψηλής ποιότητας επιστημονικών ντοκιμαντέρ και ταινιών με διαλέξεις, συνεντεύξεις με κορυφαίους επιστήμονες, προγράμματα συζητήσεων και υλικό διδασκαλίας για προβολή από την τηλεόραση και το Διαδίκτυο. Το Vega έχει κάνει πάνω από 280 προγράμματα, από τα οποία περί τα 50 έχουν προβληθεί από την τηλεόραση του BBC, αλλά όλα τους υπάρχουν δωρεάν στον ιστοτόπο του Vega, που δρα ως επιστημονικός τηλεοπτικός σταθμός, σχεδιασμένος από τον ίδιο τον Κρότο ως απόδειξη του ενδιαφέροντός του για το ντιζάιν.
Ο Κρότο στην CSICON 2011

Το 2009 ο Κρότο πρωτοστάτησε σε μία δεύτερη πρωτοβουλία για την εκπαίδευση στις φυσικές επιστήμες, του GEOSET (Global Educational Outreach for Science, Engineering and Technology), μιας online αποθήκης εργαλείων διδασκαλίας που μπορεί να «κατεβάσει» δωρεάν το κοινό και οι διδάσκοντες. Το πρόγραμμα αποσκοπεί στην αύξηση των γνώσεων πάνω στις επιστήμες με τη δημιουργία ενός παγκόσμιου αποθετηρίου εκπαιδευτικών «βίντεο» και παρουσιάσεων από κορυφαία πανεπιστήμια.

Από το 2002 ως το 2004 ο Χάρολντ Κρότο διετέλεσε πρόεδρος της Βασιλικής Εταιρείας Χημείας[5]. Στη συνέχεια δέχθηκε την προσφορά της έδρας «Francis Eppes» στο Τμήμα Χημείας του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Φλόριντα, όπου ολοκλήρωσε την καριέρα του διεξάγοντας έρευνα στη νανοεπιστήμη και στη νανοτεχνολογία[6].

Ο Κρότο έδωσε την προσκεκλημένη διάλεξη στη Διεθνή Ολυμπιάδα Φυσικής του 2012, που έγινε στην Εσθονία[7].
Προσωπική ζωή

Το 1963 ο Κρότο νυμφεύτηκε τη Μάργκαρετ Χενριέτα Χάντερ, συμφοιτήτριά του στο πανεπιστήμιο, με την οποία απέκτησαν δύο παιδιά. Σε όλη τη ζωή του ο Κρότο υπήρξε φίλος του κινηματογράφου, του θεάτρου, της τέχνης και της μουσικής, έχοντας δημοσιεύσει και τη δική του γραφιστική τέχνη[8]. Ο Κρότο αποκαλεί τον εαυτό του «αφοσιωμένο άθεο»[4] και στις 15 Σεπτεμβρίου 2010 υπέγραψε μία ανοικτή επιστολή μαζί με 54 άλλα δημόσια πρόσωπα που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Guardian, όπου δήλωναν την αντίθεσή τους στην επίσημη επίσκεψη του Πάπα Βενέδικτου ΙΣΤ΄ στο Ηνωμένο Βασίλειο[9]. Είναι διακεκριμένος υποστηρικτής της Βρετανικής Ανθρωπιστικής Ενώσεως (British Humanist Association)[10] και το 2003 ήταν ένας από τους 22 τιμηθέντες με Νόμπελ που υπέγραψαν το ανθρωπιστικό μανιφέστο Humanism and Its Aspirations[11].

Απεβίωσε το 2016.
Τιμητικές διακρίσεις

Μετάλλιο Κόπλεϋ (Copley Medal)
Ο τίτλος του Ιππότη («σερ») την Πρωτοχρονιά του 1996[12].
Βραβείο Νόμπελ Χημείας του 1996
Επίτιμος διδάκτορας του Πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ (2011).[13]
Η Βόρεια Πανεπιστημιούπολη του Πανεπιστημίου του Σέφιλντ έχει δύο ινστιτούτα-κτήρια που φέρουν το όνομα του σερ Χάρρυ Κρότο: το Κέντρο Καινοτομίας Κρότο (Kroto Innovation Centre) και το Ερευνητικό Ινστιτούτο Κρότο (Kroto Research Institute).

Παραπομπές

(Αγγλικά) Find A Grave. 162003839. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
www.theguardian.com/science/2016/may/02/sir-harry-kroto-nobel-prize-winning-chemist-dies-carbon.
Harold Walter Kroto Biography – life, family, parents, name, wife, school, mother, young, born, college, time, year, Studied Chemistry in College. Notablebiographies.com. Ανακτήθηκε στις 25-12-2011.
«Harry Kroto – Autobiography». The Nobel Foundation. Ανακτήθηκε στις 21 Αυγούστου 2011.
RSC Presidents 1980 to Present Day. Rsc.org. Ανακτήθηκε στις 25-12-2011.
«FSU Profile».
http://www.uttv.ee/naita?id=12604
http://www.kroto.info/Graphics/index.html
«Letters: Harsh judgments on the pope and religion». The Guardian (Λονδίνο). 15 Σεπτεμβρίου 2010. Ανακτήθηκε στις 16 Σεπτεμβρίου 2010.
«Distinguished supporters». British Humanist Association. Ανακτήθηκε στις 21 Αυγούστου 2011.
«Notable Signers». Humanism and Its Aspirations. American Humanist Association. Ανακτήθηκε στις 2 Οκτωβρίου 2012.
The London Gazette. 29 Δεκεμβρίου 1995. http://www.london-gazette.co.uk/issues/54255/supplements/2. Ανακτήθηκε στις 21 Αυγούστου 2011.

«TAU Confers Its Highest Honor on Eight Distinguished Individuals». American Friends of Tel Aviv University. 23/5/2011. Ανακτήθηκε στις 10 Ιουνίου 2011. "At an impressive ceremony on May 14, Nobel Prize laureate Prof. Sir Harold Kroto of Florida State University and bioinformatics innovator Prof. Michael S. Waterman of the University of Southern California were among the recipients of Tel Aviv University Honorary Doctorate degrees awarded at this year's TAU Board of Governors meeting." Ελέγξτε τις τιμές ημερομηνίας στο: |date= (βοήθεια)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Commons logo
Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα
Χάρρυ Κρότο

Προσωπικός ιστοτόπος
Ο Κρότο σε ιστοσελίδα του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Φλόριντα
Ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου του Σέφηλντ
Vega Science Trust
Kroto Research Campus

Βραβευμένοι με Νόμπελ Χημείας (1976–2000)
Κατάλογος βραβευθέντων με Νόμπελ Χημείας

Γουίλιαμ Λίπσκομπ (1976) Ιλιά Πριγκοζίν (1977) Πίτερ Ντ. Μίτσελ (1978) Χέρμπερτ Σ. Μπράουν, Γκέοργκ Βίτιγκ (1979) Πολ Μπεργκ, Γουόλτερ Τζίλμπερτ, Φρέντερικ Σάνγκερ (1980) Κενίτσι Φουκούι, Ρόαλντ Χόφμαν (1981) Ααρών Κλαγκ (1982) Χένρι Τόουμπ (1983) Ρόμπερτ Μπρους Μέριφιλντ (1984) Χέρμπερτ Α. Χάουπτμαν, Τζερόμ Καρλ (1985) Ντάντλεϊ Ρ. Χέρσμπαχ, Γιουάν Τ. Λι, Τζον Σ. Πολάνι (1986) Ντόναλντ Τζ. Κραμ, Τσαρλς Τζ. Πέντερσεν, Ζαν-Μαρί Λεν (1987) Γιόχαν Ντάιζενχοφερ, Ρόμπερτ Χιούμπερ, Χάρτμουτ Μίχελ (1988) Σίντεϊ Όλτμαν, Τόμας Ρ. Τσεχ (1989) Ελάιας Τζέιμς Κόρεϊ (1990) Ρίτσαρντ Ρ. Ερνστ (1991) Ρούντολφ Α. Μάρκους (1992) Κάρι Μούλις, Μάικλ Σμιθ (1993) Τζορτζ Α. Όλαχ (1994) Πάουλ Τζ. Κρούτσεν, Μάριο Τζ. Μολίνα, Φ. Σέργουντ Ρόουλαντ (1995) Ρόμπερτ Κερλ, Ρίτσαρντ Σμόλεϊ, Χάρρυ Κρότο (1996) Πολ Ντ. Μπόιερ, Τζον Ε. Γουόκερ, Γιενς Κ. Σκόου (1997) Ουόλτερ Κον, Τζον Α. Ποπλ (1998) Αχμέντ Χ. Ζιουέλ (1999) Άλαν Τζ. Χίγκερ, Άλαν Τζ. Μακ Ντάιαρμιντ, Χιντέκι Σιρακάουα (2000)