Ο Ντάνιελ Ντεφόε (Daniel Defoe, 13 Σεπτεμβρίου 1660 – 24 Απριλίου 1731) ήταν Άγγλος επιχειρηματίας, συγγραφέας, δημοσιογράφος και φυλλαδιογράφος, ο οποίος έγινε διάσημος από το μυθιστόρημά του Ροβινσώνας Κρούσος. Υπήρξε ένας από τους θεμελιωτές του αγγλικού μυθιστορήματος. Ήταν παραγωγικός και ευέλικτος συγγραφέας, καθώς έγραψε περισσότερα από 500 βιβλία, φυλλάδια και άρθρα πάνω σε διάφορα θέματα (πολιτικής, εγκληματικότητας, θρησκείας, γάμου, ψυχολογίας κ.α.). Ήταν επίσης πρωτοπόρος της οικονομικής δημοσιογραφίας.
Τα πρώτα χρόνια
Ο Ντάνιελ Φόε (Daniel Foe), όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, γεννήθηκε στο Λονδίνο. Αργότερα πρόσθεσε το "Ντε" (De) στο επώνυμό του και υποστήριξε ότι ήταν απόγονος της οικογένειας Ντε Μπω Φω (De Beau Faux). Ο ακριβής τόπος και η ημερομηνία γέννησής του είναι άγνωστα, με τις περισσότερες πηγές να τοποθετούν το έτος γέννησης μεταξύ του 1659 και του 1661. Τα πρώτα χρόνια της ζωής του ο Φόε βίωσε μερικά από τα πιο ασυνήθιστα γεγονότα της αγγλικής ιστορίας: το 1665, 100.000 άτομα πέθαναν από τη Μεγάλη Πανώλη του Λονδίνου και το 1666 η Μεγάλη Πυρκαγιά χτύπησε τη γειτονιά του Ντεφόε αφήνοντας όρθια μόνο τρία σπίτια, ένα εκ των οποίων ήταν το δικό του[1]. Το 1667, όταν ο Φόε ήταν περίπου επτά ετών, ένας ολλανδικός στόλος πέρασε από τον ποταμό Τάμεση και επιτέθηκε στο Τσάθαμ. Τέλος, όταν ο Φόε ήταν περίπου δέκα ετών, η μητέρα του πέθανε[2][3].
Οι γονείς του ήτανε Πρεσβυτεριανοί σχισματικοί, γι' αυτό και ο Φόε εκπαιδεύτηκε σε σχισματική ακαδημία[4]. Κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου, η Αγγλία δεν ήταν ανεκτική σε θέματα θρησκείας. Η θρησκευτική διαμάχη ήταν πολιτικό ζήτημα. Οι Ρωμαιοκαθολικοί ήταν φοβισμένοι και μισητοί. Οι διαφωνούντες αρνήθηκαν να εναρμονιστούν με τις υπηρεσίες της Εκκλησίας της Αγγλίας και ήταν περιφρονημένοι και καταπιεσμένοι.
Επιχειρηματική σταδιοδρομία
Ντανιέλ Ντεφόε
Ο πατέρας του Ντάνιελ, Τζέιμς Φόε, προόριζε το γιο του για τον ιερατικό κλάδο. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι ο Ντάνιελ Φόε ήταν χριστιανός, δεν αισθανόταν μεγάλη κλίση για να γίνει κληρικός και προτίμησε να επιδοθεί στο εμπόριο. Μπήκε στον κόσμο των επιχειρήσεων ως γενικός έμπορος, πουλώντας σε διαφορετικές χρονικές στιγμές κάλτσες, μάλλινα αγαθά και κρασί. Αν και οι φιλοδοξίες του ήταν μεγάλες και αγόρασε κτήμα στην επαρχία και ένα πλοίο, σπάνια δεν είχε χρέη. Το 1684 ο Φόε παντρεύτηκε τη Μαίρη Τάφλεϊ, κόρη ενός Λονδρέζου εμπόρου, και έλαβε προίκα 3.700£. Λόγω των χρεών του και των πολιτικών προβλημάτων, ο γάμος του πιθανότατα να ήταν πολύ δύσκολος. Ωστόσο διήρκεσε 50 χρόνια και απέκτησαν μαζί οκτώ παιδιά, εκ των οποία επέζησαν τα έξι.
Το 1685 εντάχθηκε στην Εξέγερση του Μονμάουθ αλλά έλαβε χάρη. Το 1689 στέφθηκε βασιλιάς της Αγγλίας ο Γουλιέλμος Γ' και ο Φόε έγινε αμέσως ένας από τους στενούς του συμμάχους και μυστικός πράκτορας. Μερικές από τις πολιτικές του νέου βασιλιά οδήγησαν σε σύγκρουση με τη Γαλλία, με αποτέλεσμα να υποστούν ζημιές οι ευημερούσες εμπορικές δραστηριότητες του Φόε, ο οποίος είχε καθιερωθεί ως έμπορος. Το 1692, ο Φόε συνελήφθη για ένα χρέος ύψους 700£, αν και τα συνολικά του χρέη ανέρχονταν μάλλον σε 17.000£. Η στεναχώρια του ήταν μεγάλη γι' αυτό και πάντα υπεράσπιζε τους άτυχους οφειλέτες. Εν τούτοις υπάρχουν ενδείξεις ότι οι οικονομικές συναλλαγές του δεν ήταν πάντα ειλικρινείς.
Αφού αφέθηκε ελεύθερος, πιθανότατα ταξίδεψε στην Ευρώπη και τη Σκωτία και πρέπει να ήταν εκείνη την εποχή που εμπορευόταν κρασί στο Κάντιθ, στο Πόρτο και στη Λισαβόνα. Το 1695 επέστρεψε στην Αγγλία χρησιμοποιώντας το όνομα "Ντεφόε" και υπηρετώντας ως υπεύθυνος για την είσπραξη των φόρων επί των φιαλών, ενώ το 1696 λειτουργούσε ένα εργοστάσιο κεραμιδιών και τούβλων.
Συγγραφή
Φυλλαδιογραφία και φυλακή
Ο Ντάνιελ Ντεφόε στον κύφωνα
Το 1697 εκδόθηκε η πρώτη αξιοσημείωτη δημοσίευση του Ντεφόε, το Δοκίμιο Πάνω στο Σχεδιασμό, μία σειρά προτάσεων για την κοινωνική και οικονομική βελτίωση. Από το 1697 έως το 1698 υπερασπίστηκε το δικαίωμα του βασιλιά Γουλιέλμου Γ' της Αγγλίας να συγκροτήσει μόνιμο στρατό κατά τη διάρκεια του αφοπλισμού μετά τη Συνθήκη του Ράισβαϊκ (1697) που τερμάτισε τον Εννεαετή Πόλεμο (1688-1697). Το πιο επιτυχημένο του ποίημα, Ο Γνήσιος Άγγλος (1901), υπερασπιζόταν το βασιλιά Γουλιέλμο απέναντι στην αντίληψη της ξενοφοβίας των εχθρών του, σατιρίζοντας την αγγλική αξίωση στη φυλετική καθαρότητα. Με το σατιρικό αυτό ποίημα αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά η συγγραφική αξία του Ντάνιελ Ντεφόε.
Ο θάνατος του Γουλιέλμου Γ' το 1702 δημιούργησε για άλλη μια φορά πολιτική αναταραχή καθώς ο βασιλιάς αντικαταστάθηκε από τη βασίλισσα Άννα, η οποία άρχισε αμέσως επίθεση ενάντια στους διαφωνούντες με την Εκκλησία της Αγγλίας. Τα κείμενα του Ντεφόε και οι πολιτικές του δραστηριότητες είχαν ως αποτέλεσμα τη σύλληψή του και την τοποθέτησή του σε κύφωνα στις 31 Ιουλίου 1703, κυρίως λόγω ενός φυλλαδίου με τίτλο Ο Συντομότερος Δρόμος με τους Διαφωνούντες ή Προτάσεις για την Ίδρυση της Εκκλησίας[5]. Σ' αυτό ο Ντεφόε σατίριζε ανελέητα τόσο τους Συντηρητικούς όσο και τους διαφωνούντες που υποκριτικά άσκησαν τη λεγόμενη "περιστασιακή συμμόρφωση", όπως ο γείτονάς του από το Στόουκ Νιούινγκτον, σερ Τόμας Άμπνεϊ. Αν και δημοσιεύτηκε ανώνυμα, γρήγορα ανακαλύφθηκε η αληθινή πατρότητα του κειμένου και ο Ντεφόε συνελήφθη. Σύμφωνα με το θρύλο, η δημοσίευση του ποιήματός του Ύμνος στον Κύφωνα, έκανε το κοινό κατά τη διάρκεια του κυφωνισμού να του πετάει λουλούδια, αντί για τα συνήθη επιβλαβή αντικείμενα, και να πίνει στην υγειά του. Η ιστορικότητα του γεγονότος είναι υπό αμφισβήτηση από τους περισσότερους μελετητές, αν και ο Τζον Ρόμπερτ Μουρ αργότερα είπε ότι "Δεν υπήρξε κανένας άνθρωπος στην Αγγλία, εκτός από τον Ντεφόε, που να μπήκε σε κύφωνα και αργότερα να ξεχώρισε μεταξύ των συνανθρώπων του". Εντούτοις, υπάρχει η περίπτωση του Τόμας Κοχρέιν, 10ου κόμη του Νταντόλαντ και φημισμένου αξιωματικού του Βασιλικού Ναυτικού, ο οποίος καταδικάστηκε στον κύφωνα αλλά του δόθηκε χάρη από φόβο μήπως η δημοτικότητά του προκαλούσε ταραχές.
"Wherever God erects a house of prayer
the Devil always builds a chapel there;
And 't will be found, upon examination,
the latter has the largest congregation."
(Όπου ο Θεός ανεγείρει οίκο προσευχής
ο Διάβολος πάντα χτίζει ένα παρεκκλήσι εκεί
Και θα βρεθεί, μετά από εξέταση,
ότι ο τελευταίος έχει τη μεγαλύτερη συγκέντρωση)
Μετά από τρεις μέρες στον κύφωνα, ο Ντεφόε μπήκε στη φυλακή Νιουγκέιτ. Ο υπουργός Ρόμπερτ Χάρλεϊ, 1ος Κόμης της Οξφόρδης και Κόμης του Μόρτιμερ, μεσολάβησε για την απελευθέρωσή του με όρο τη συνεργασία του Ντεφόε ως μυστικός πράκτορας για λογαριασμό των Συντηρητικών (Tories). Σε αντάλλαγμα γι' αυτή τη συνεργασία, ο Χάρλεϊ κατέβαλε κάποια από τα ανεξόφλητα χρέη του Ντεφόε, βελτιώνοντας σημαντικά την οικονομική του κατάσταση. Μέσα σε μια εβδομάδα από την απελευθέρωσή του από τη φυλακή, ο Ντεφόε έγινε μάρτυρας της Μεγάλης Καταιγίδας του 1703 που προκάλεσε μεγάλες ζημιές στο Λονδίνο και το Μπρίστολ, ξεριζώνοντας εκατομμύρια δέντρα και σκοτώνοντας πάνω από 8.000 ανθρώπους, ως επί το πλείστον στη θάλασσα. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε το θέμα της Καταιγίδας (Storm, 1704), μιας συλλογής από αφηγήσεις αυτοπτών μαρτύρων[6]. Πολλοί θεωρούν αυτό το έργο του Ντεφόε ως ένα από τα πρώτα παραδείγματα σύγχρονης δημοσιογραφίας[7]. Την ίδια χρονιά δημιούργησε την περιοδική του Επιθεώρηση των Υποθέσεων της Γαλλίας, με την υποστήριξη του υπουργού Ρόμπερτ Χάρλεϊ, καταγράφοντας τα γεγονότα του Πολέμου της Ισπανικής Διαδοχής (1701-1714). Η Επιθεώρηση κυκλοφορούσε τρεις φορές την εβδομάδα, χωρίς διακοπή μέχρι το 1713. Ο Ντεφόε εντυπωσιάστηκε από το γεγονός ότι ένας άνθρωπος τόσο χαρισματικός, όσο ο Ρόμπερτ Χάρλεϊ[8], άφηνε ανοιχτά ζωτικής σημασίας έγγραφα και τον προειδοποίησε ότι σχεδόν προκαλούσε έναν ασυνείδητο υπάλληλο να διαπράξει προδοσία, κάτι που τελικά συνέβη με την υπόθεση του Γουίλιαμ Γκρεγκ. Όταν με το θάνατο της βασίλισσας Άννας έπεσαν οι Συντηρητικοί από την εξουσία, ο Ντεφόε συνέχισε να προσφέρει μυστικές υπηρεσίες στην κυβέρνηση και να εκδίδει φυλλάδια.
Δεν ήταν όλα τα φυλλάδια του Ντεφόε πολιτικού περιεχομένου. Ένα φυλλάδιο (που στην πραγματικότητα δημοσιεύθηκε ανώνυμα), με τίτλο Μία Πραγματική Σχέση της Εμφάνισης της κας Βιλ την Επόμενη Μέρα του Θανάτου της μ' αυτή της κας Μπαργκρέιβ στο Καντέρμπερι στις 8 Σεπτεμβρίου 1705, έχει ως θέμα την αλληλεπίδραση μεταξύ του πνευματικού και του φυσικού κόσμου. Πιθανότατα γράφτηκε για να υποστηρίξει το έργο του Σαρλ Ντρελενκούρ Η Παρηγοριά της Πιστής Ψυχής Ενάντια στους Φόβους του Θανάτου (Consolations de l'âme fidèle contre les frayeurs de la mort, 1651). Περιγράφει μία συνάντηση της κας Μπαργκρέιβ με την παλιά της φίλη, κα Βιλ, μετά το θάνατό της. Είναι σαφές απ' αυτό το κείμενο και από πολλά άλλα, ότι ενώ η πολιτική πτυχή της ζωής του Ντεφόε ήταν κυρίαρχη, δεν ήταν με κανένα τρόπο η μοναδική.
Τελευταία κείμενα και μυθιστορήματα
Η έκταση και τα στοιχεία της γραφής του Ντεφόε την περίοδο μετά την πτώση των Συντηρητικών το 1714 μέχρι την έκδοση του Ροβινσώνα Κρούσου το 1719 αμφισβητούνται ευρέως. Ο Ντεφόε σχολιάζει την τάση να αποδίδουν σ' αυτόν φυλλάδια άγνωστης πατρότητας, στο απολογητικό του έργο Έκκληση στην Τιμή και τη Δικαιοσύνη (Appeal to Honour and Justice, 1715) όπου υπερασπίζεται τη στάση του κατά την περίοδο που ήταν υπουργός ο Χάρλεϊ. Άλλα έργα που θεωρούνται ως προάγγελοι της μυθιστορηματικής του καριέρας είναι: Ο Οικογενειακός Εκπαιδευτής (The Family Instructor, 1715), ένα εξαιρετικά επιτυχημένο εγχειρίδιο άσκησης του θρησκευτικού καθήκοντος, Πρακτικά των Διαπραγματεύσεων του μονσιέ Μεναζέ (Minutes of the Negotiations of Monsr. Mesnager, 1717), στο οποίο υποδύεται τον Νικολά Μεναζέ, τον Γάλλο πληρεξούσιο που διαπραγματεύτηκε τη Συνθήκη της Ουτρέχτης (1713) και η Συνέχεια των Επιστολών που Γράφτηκαν από έναν Τούρκο Κατάσκοπο (A Continuation of the Letters Writ by a Turkish Spy, 1718), μία σάτιρα για την ευρωπαϊκή πολιτική και τη θρησκεία, την οποία υποτίθεται ότι έγραψε ένας Μουσουλμάνος στο Παρίσι.
Από το 1719 έως το 1724, ο Ντεφόε έγραψε τα μυθιστορήματα από τα οποία έγινε διάσημος (βλ. παρακάτω). Κατά την τελευταία δεκαετία της ζωής του, έγραψε επίσης εγχειρίδια συμπεριφοράς, μεταξύ των οποίων τη Θρησκευτική Ερωτοτροπία (Religious Courtship, 1722), τον Πλήρη Άγγλο Έμπορο (The Complete English Tradesman, 1726) και το Νέο Οικογενειακό Εκπαιδευτή (The New Family Instructor, 1727). Κυκλοφόρησε επιπλέον μία σειρά βιβλίων με θέμα την κατάρρευση της κοινωνικής τάξης, όπως Μελετώντας το Μεγάλο Νόμο της Υποταγής (The Great Law of Subordination Considered, 1724) και Η Δουλειά του Καθενός δεν είναι Δουλειά Κανενός (Everybody's Business is Nobody's Business, 1725) και έργα με υπερφυσική θεματολογία, όπως Η Πολιτική Ιστορία του Διαβόλου (The Political History of the Devil, 1726), Σύστημα Μαγείας (A System of Magick, 1726) και Ένα Δοκίμιο για την Ιστορία και την Πραγματικότητα των Φαντασμάτων (An Essay on the History and Reality of Apparitions, 1727). Τα έργα του με θέμα τα ταξίδια στο εξωτερικό και το εμπόριο περιλαμβάνουν τη Γενική Ιστορία των Ανακαλύψεων και των Βελτιώσεων (A General History of Discoveries and Improvements, 1727) και το Ναυτικό και Εμπορικό Άτλαντα (Atlas Maritimus and Commercialis, 1728). Ένα από τα σημαντικότερα έργα του είναι η Περιήγηση σε όλο το νησί της Μεγάλης Βρετανίας (A tour thro' the whole island of Great Britain, 1724–1727), η οποία παρείχε μία πανοραμική έρευνα του βρετανικού εμπορίου στις παραμονές της Βιομηχανικής Επανάστασης.
Μυθιστορήματα
Σπίτι κοντά στο Λονδίνο, όπου κατοικούσε κάποτε ο Ντεφόε.
Ροβινσώνας Κρούσος (Robinson Crusoe, 1719)
The Farther Adventures of Robinson Crusoe (1719)
Serious reflections during the life and surprising adventures of Robinson Crusoe: with his Vision of the angelick world (1720)
Κάπτεν Σίνγκλετον (Captain Singleton, 1720)
Ημερολόγιο της Χρονιάς της Πανούκλας (Journal of the Plague Year, 1722)
Συνταγματάρχης Τζακ (Colonel Jack, 1722)
Μολ Φλάντερς (Moll Flanders, 1722)
Ροξάνα (Roxana: The Fortunate Mistress, 1724)
Ο Ντεφόε έγραψε επίσης το τρίτομο ταξιδιωτικό βιβλίο Περιήγηση σε όλο το νησί της Μεγάλης Βρετανίας (1724-1727), μία ζωντανή από πρώτο χέρι άποψη για την κατάσταση της χώρας. Άλλα μη μυθοπλαστικά βιβλία περιλαμβάνουν τον Πλήρη Άγγλο Έμπορο (The Complete English Tradesman, 1726) και Λονδίνο, η Πιο Ακμάζουσα Πόλη στο Σύμπαν (London, the Most Flourishing City in the Universe, 1728). Ο Ντεφόε δημοσίευσε πάνω από 560 βιβλία και φυλλάδια και θεωρείται ο ιδρυτής της βρετανικής δημοσιογραφίας.
Τη μεγαλύτερη δόξα όμως ο Ντεφόε την απέκτησε όχι με τα πολιτικά άρθρα του, αλλά με τις αληθινές ιστορίες που έγραψε με λογοτεχνικό ύφος. Κάθε μια αναφέρεται και σ' ένα αληθινό περιστατικό. Ο Ντεφόε όμως με την πλούσια φαντασία του και το γλαφυρό του ύφος την στόλιζε μ' επεισόδια και περιπέτειες που συνάρπαζαν τον αναγνώστη. Το γνωστότερο από τα έργα του, εκείνο που έκανε αθάνατο το όνομά του, είναι ο Ροβινσώνας Κρούσος (1719), που και σήμερα θεωρείται ως ένα από τα κορυφαία περιπετειώδη έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Το μυθιστόρημα αναφέρεται στις περιπέτειες ενός άνδρα που ναυάγησε σε ένα έρημο νησί. Ο συγγραφέας βασίστηκε εν μέρει στην ιστορία του Σκωτσέζου ναυαγού Αλεξάντερ Σέλκιρκ, ο οποίος πέρασε τέσσερα χρόνια αποκλεισμένος σ' ένα νησί του αρχιπελάγους Χουάν Φερνάντες. Απ' την αφήγηση του ναυτικού, η δημιουργική φαντασία του Ντεφόε έπλασε ολόκληρη την περιπετειώδη και γεμάτη δράση ιστορία του ήρωά του. Ωστόσο, το βιβλίο του Τιμ Σέβεριν Αναζητώντας τον Ροβινσώνα Κρούσο (Seeking Robinson Crusoe, 2002) ξετυλίγει ένα πολύ ευρύτερο φάσμα πιθανών πηγών έμπνευσης. Ο Σέβεριν καταλήγει δηλώνοντας ότι ο πραγματικός Ροβινσώνας Κρούσος ήταν ο Χένρι Πίτμαν, ένας ναυαγός που ήταν υπάλληλος του Δούκα του Μονμάουθ. Ο Πίτμαν έγραψε ένα σύντομο βιβλίο σχετικά με την απεγνωσμένη απόδρασή του από μία σωφρονιστική αποικία της Καραϊβικής, όπου στάλθηκε λόγω της συμμετοχής του στην Εξέγερση του Μονμάουθ, και για το ακολουθούμενο ναυάγιο και τις μετέπειτα περιπέτειές του στο έρημο νησί. Το βιβλίο εκδόθηκε από τον Τζον Τέιλορ, του οποίου ο γιος, Γουίλιαμ Τέιλορ, εξέδωσε αργότερα το μυθιστόρημα του Ντεφόε. Ο Σέβεριν υποστηρίζει ότι από τη στιγμή που ο Πίτμαν φαίνεται να έχει ζήσει σε κατάλυμα πάνω από τον εκδοτικό οίκο του Τζον Τέιλορ και ο Ντεφόε εργαζόταν στην ίδια περιοχή εκείνη την εποχή, ο Ντεφόε μπορεί να τον είχε γνωρίσει προσωπικά και να έμαθε τις εμπειρίες του από πρώτο χέρι. Επίσης επισημαίνει ότι ακόμα κι αν ο Ντεφόε δεν είχε γνωρίσει τον Πίτμαν, όταν θα υπέβαλε στον εκδότη του ένα σχέδιο ενός μυθιστορήματος για ένα ναυαγό αναμφίβολα ο εκδότης του θα τον είχε ενημερώσει για το βιβλίο του Πίτμαν που εξέδωσε ο πατέρας του. Ο Σέβεριν αναφέρει επίσης άλλη μία δημοσιευμένη περίπτωση[9] ενός εγκαταλελειμμένου άντρα, ονόματι απλώς Γουίλ, της φυλής Μισκίτο της Κεντρικής Αμερικής, ο οποίος μπορεί να οδήγησε στην απεικόνιση του Παρασκευά.
"Κάποια μέρα που διέσχιζα την παραλία πηγαίνοντας να ρίξω μια ματιά στο σκάφος μου, διέκρινα κατάπληκτος το χνάρι ενός ανθρώπινου ποδιού πάνω στην άμμο!"
Ο Ροβινσώνας Κρούσος έχει θεωρηθεί κατ' επανάληψη ως μία αλληγορία για την ανάπτυξη του πολιτισμού, ως μανιφέστο του οικονομικού ατομικισμού και ως έκφραση της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας, αλλά δείχνει επίσης τη σημασία της μετάνοιας και απεικονίζει τη δύναμη των θρησκευτικών πεποιθήσεων του Ντεφόε. Η σταθερότητα, η υπομονή, η εφευρετικότητα του Ροβινσώνα, ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζει όλες τις δυσκολίες, αυτά είναι τα βασικά στοιχεία του έργου και αυτά του δίνουν τη μεγαλύτερη αξία. Επίσης, θεωρείται από πολλούς ως το πρώτο μυθιστόρημα που γράφτηκε στην αγγλική γλώσσα. Ο Ρόμπερτ Λούις Στίβενσον το θαύμαζε λέγοντας ότι η σκηνή με το αποτύπωμα του ποδιού ήταν μία από τις τέσσερις σημαντικότερες της Αγγλικής λογοτεχνίας και η πιο αξέχαστη, ενώ ο δρ. Γουέσλι Βέρνον διέκρινε στη σκηνή αυτή την προέλευση της εγκληματολογικής ποδιατρικής. Το μυθιστόρημα αυτό ενέμπνευσε ένα νέο είδος, τη Ροβινσωνιάδα, καθώς έργα όπως η Οικογένεια Ελβετών Ροβινσώνων (1812) του Γιόχαν Βυς προσαρμόζουν το σκεπτικό του μυθιστορήματος και προκαλούν σύγχρονες μετα-αποικιακές απαντήσεις, με έργα όπως το Μια γυναίκα στο νησί του Ροβινσώνα (Foe, 1986) του Τζον Μάξγουελ Κούτσι και το Παρασκευάς ή στις μονές του Ειρηνικού (Vendredi ou les Limbes du Pacifique, 1967) του Μισέλ Τουρνιέ. Ο Ντεφόε έγραψε δύο συνέχειες: το The Farther Adventures of Robinson Crusoe (1719) και το Serious reflections during the life and surprising adventures of Robinson Crusoe: with his Vision of the angelick world (1720). Τα Ταξίδια του Γκιούλιβερ (1726) του Τζόναθαν Σουίφτ εν μέρει παρωδούν το μυθιστόρημα του Ντεφόε.
Το επόμενο μυθιστόρημα του Ντεφόε ήταν ο Κάπτεν Σίνγκλετον (1720), μία διμερής ιστορία περιπέτειας, της οποίας το πρώτο μισό καλύπτει μία διάσχιση της Αφρικής και το δεύτερο μισό ασχολείται με την πειρατεία. Το έργο έχει επαινεθεί για την ευαίσθητη απεικόνιση της στενής σχέσης του ομώνυμου ήρωα και του θρησκευτικού μέντορά του, του Κουάκερου Γουίλιαμ Γουόλτερς.
Ο Συνταγματάρχης Τζακ (1722) ακολουθεί ένα ορφανό αγόρι από μία ζωή φτώχειας και εγκληματικότητας στην αποικιακή ευημερία, τις στρατιωτικές και οικογενειακές αναταράξεις και τον θρησκευτικό προσηλυτισμό, καθοδηγούμενο από μία προβληματική ιδέα του να γίνει «τζέντλεμαν».
Επίσης το 1722, ο Ντεφόε έγραψε το Μολ Φλάντερς, άλλο ένα πικαρέσκο που διηγείται σε πρώτο πρόσωπο την πτώση και την τελική αποκατάσταση μίας μοναχικής γυναίκας στην Αγγλία του 17ου αιώνα. Η ομώνυμη ηρωίδα εμφανίζεται ως πόρνη, δίγαμη και κλέφτρα, ζει στο Μιντ, διαπράττει μοιχεία και αιμομιξία, αλλά καταφέρνει να διατηρήσει τη συμπάθεια του αναγνώστη.
Το Μολ Φλάντερς και το τελευταίο μυθιστόρημα του Ντεφόε Ροξάνα (1724) αποτελούν παραδείγματα του αξιοθαύμαστου τρόπου με τον οποίο ο Ντεφόε κάνει οικείους τους φανταστικούς του χαρακτήρες, οι οποίοι μάλιστα είναι γυναίκες. Στο τελευταίο του έργο αφηγείται την ηθική και πνευματική παρακμή μίας εταίρας της υψηλής κοινωνίας.
Ένα έργο το οποίο συχνά εκλαμβάνεται ως μη μυθοπλαστικό είναι το Ημερολόγιο της Χρονιάς της Πανούκλας, ένα σύνθετο ιστορικό μυθιστόρημα που εκδόθηκε το 1722 με θέμα τη Μεγάλη Πανώλη του Λονδίνου του 1665. Το Νοέμβριο του 1703, μία καταιγίδα σαν τυφώνας χτύπησε το Λονδίνο, γνωστή σήμερα ως Μεγάλη Καταιγίδα (παραμένει μία από τις μεγαλύτερες καταιγίδες στη βρετανική ιστορία). Έτσι άλλο ένα από τα αξιοσημείωτα γεγονότα στη ζωή του Ντεφόε, η καταιγίδα, αποτέλεσε το θέμα ενός βιβλίου του (Η Καταιγίδα), όπου ο συγγραφέας περιγράφει τις συνέπειες του συμβάντος: "Οι δρόμοι καλύφθηκαν με τόσα κεραμίδια και πλάκες από τις στέγες των σπιτιών [...] ώστε όλα τα κεραμίδια σε ακτίνα 50 μιλίων δεν θα μπορούσαν να επισκευάσουν παρά μόνο ένα μικρό μέρος". Ο Ντεφόε έγραψε επίσης τις Αναμνήσεις Ενός Καβαλάρη (Memoirs of a Cavalier, 1720), που διαδραματίζεται κατά τη διάρκεια του Τριακονταετή Πολέμου και του Αγγλικού Εμφύλιου Πολέμου.
Η Ένωση Αγγλίας και Σκωτίας το 1707
Τουλάχιστον 545 τίτλοι, που κυμαίνονται από σατιρικά ποιήματα έως πολιτικά και θρησκευτικά φυλλάδια, έχουν αποδοθεί στον Ντεφόε. Εντούτοις οι Φέρμπανκ και Όουενς στο Critical Bibliography (1998) υποστηρίζουν έναν πολύ μικρότερο αριθμό (276 τίτλοι). Τα φιλόδοξα επιχειρηματικά σχέδια του Ντεφόε τον οδήγησαν σε πτώχευση το 1692, έχοντας να θρέψει μία γυναίκα και επτά παιδιά. Το 1703 δημοσίευσε ένα σατιρικό φυλλάδιο εναντίον των Συντηρητικών και υπέρ της θρησκευτικής ανεκτικότητας με τίτλο Ο Συντομότερος Δρόμος με τους Διαφωνούντες ή Προτάσεις για την Ίδρυση της Εκκλησίας. Όπως έχει συμβεί και με άλλα ειρωνικά κείμενα πριν και μετά, το φυλλάδιο αυτό παρεξηγήθηκε ευρέως και ασκήθηκε ποινική δίωξη εναντίον του συντάκτη για συκοφαντική δυσφήμιση. Καταδικάστηκε σε διαπόμπευση, πρόστιμο 200 μάρκων και προσωποκράτηση.
Το εξώφυλλο της Ιστορίας της Ένωσης της Μεγάλης Βρετανίας του Ντάνιελ Ντεφόε, τυπωμένο το 1709 στο Εδιμβούργο.
Σε απελπιστική κατάσταση ο Ντεφόε έγραψε στον Ουίλιαμ Πάτερσον, ιδρυτή της Τράπεζας της Αγγλίας, ο οποίος ήταν άνθρωπος της εμπιστοσύνης του Ρόμπερτ Χάρλεϊ, 1ου Κόμη της Οξφόρδης και Κόμη του Μόρτιμερ, κορυφαίου υπουργού της αγγλικής κυβέρνησης. Ο Χάρλεϊ αποδέχθηκε τις υπηρεσίες του Ντεφόε και τον απελευθέρωσε το 1703. Αμέσως εξέδωσε την Επιθεώρηση, η οποία κυκλοφορούσε αρχικά κάθε εβδομάδα και στη συνέχεια τρεις φορές την εβδομάδα, και στην οποία έγραφε ως επί το πλείστον ο ίδιος. Αυτό ήταν το κεντρικό φερέφωνο της αγγλικής κυβέρνησης που ήθελε να προωθήσει το Νομοσχέδιο για την Ένωση του 1707.
Ο Ντεφόε ξεκίνησε την εκστρατεία του στην Επιθεώρηση και σε άλλα φυλλάδια με στόχο την αγγλική γνώμη, υποστηρίζοντας ότι η ενοποίηση θα έθετε τέλος στην απειλή από το Βορρά και θα έφερνε ένα "ανεξάντλητο θησαυροφυλάκιο ανδρών" και μία νέα πολύτιμη αγορά που θα αύξανε τη δύναμη της Αγγλίας. Το Σεπτέμβριο του 1706 ο Χάρλεϊ έστειλε τον Ντεφόε ως μυστικό πράκτορα στο Εδιμβούργο για να κάνει ό,τι είναι δυνατόν για να βοηθήσει στην εξασφάλιση της συναίνεσης στη Συνθήκη της Ένωσης. Ο Ντεφόε είχε πλήρη συνείδηση του κινδύνου που διέτρεχε. Χάρη σε βιβλία όπως τα Γράμματα του Ντάνιελ Ντεφόε (The Letters of Daniel Defoe, επιμέλεια G. H. Healey, Οξφόρδη, 1955) έγιναν γνωστές πολύ περισσότερες δραστηριότητές του απ' ό,τι συνηθίζεται με τέτοιου είδους πράκτορες.
Οι πρώτες εκθέσεις του περιλάμβαναν ζωντανές περιγραφές των βίαιων διαδηλώσεων κατά της Ένωσης. "Ένας όχλος Σκωτσέζων είναι ο χειρότερος του είδους", ανέφερε. Χρόνια αργότερα, ο Τζον Κλερκ του Πένικιουκ, ένας κορυφαίος Ενωτικός, έγραψε στα απομνημονεύματά του ότι "ήταν ένας κατάσκοπος ανάμεσά μας, αλλά δεν ήταν γνωστός ως τέτοιος, διαφορετικά ο όχλος του Εδιμβούργου θα τον είχε κάνει κομμάτια".
Ο Ντεφόε ως Πρεσβυτεριανός που είχε υποφέρει στην Αγγλία για τις πεποιθήσεις του, έγινε δεκτός ως σύμβουλος στη Γενική Συνέλευση της Εκκλησίας της Σκωτίας και στις επιτροπές του Κοινοβουλίου της Σκωτίας. Στον Χάρλεϊ ανέφερε την απερισκεψία των Σκωτσέζων λέγοντας ότι δεν κίνησε καμία απολύτως υποψία ότι αλληλογραφεί με κάποιον στην Αγγλία και ότι ήταν σε θέση να επηρεάσει τις προτάσεις που τέθηκαν στο Κοινοβούλιο.
Για τη Σκωτία χρησιμοποίησε διάφορα επιχειρήματα, ακόμα και τα αντίθετα από αυτά που χρησιμοποιούσε στην Αγγλία, για παράδειγμα, αγνοώντας συνήθως το αγγλικό δόγμα της κυριαρχίας του Κοινοβουλίου λέγοντας στους Σκωτσέζους ότι μπορούσαν να έχουν απόλυτη εμπιστοσύνη στις εγγυήσεις της Συνθήκης. Μερικά από τα φυλλάδιά του γράφτηκαν δήθεν από Σκωτσέζους, παραπλανώντας ακόμα και αξιόπιστους ιστορικούς που τα επικαλέστηκαν ως αποδεικτικά στοιχεία της σκωτσέζικης κοινής γνώμης εκείνης της εποχής.
Το ίδιο ισχύει και για το βιβλίο του Ντεφόε Η Ιστορία της Ένωσης της Μεγάλης Βρετανίας, που τυπώθηκε το 1709 στο Εδιμβούργο[10], το οποίο μερικοί ιστορικοί εξακολουθούν να το αντιμετωπίζουν ως μία πολύτιμη πηγή πληροφοριών για τα δικά τους έργα. Το βιβλίο δεν ήταν ανώνυμο αλλά ανέφερε δύο φορές το όνομα του Ντεφόε[11][12], ο οποίος εισέπραττε δικαιώματα ως συγγραφέας του βιβλίου. Σ' αυτό, ο Ντεφόε επιχειρεί να εξηγήσει τα γεγονότα που οδήγησαν στο Νομοσχέδιο για την Ένωση του 1707 ξεκινώντας από τις 6 Δεκεμβρίου 1604 όταν παρουσιάστηκε στον βασιλιά Ιάκωβο Α' της Αγγλίας ένα προτεινόμενο σχέδιο για την ενοποίηση. Ο Ντεφόε φρόντισε να δώσει στην ιστορία του έναν αέρα αντικειμενικότητας, παρέχοντας χώρο και για επιχειρήματα κατά της Ένωσης, αλλά πάντα έχοντας ο ίδιος την τελευταία λέξη.
Αγνόησε τον κύριο αντίπαλο της Ένωσης, τον Άντριου Φλέτσερ, και δεν περιγράφει την εκτροπή του Δούκα του Χάμιλτον, τον επίσημο ηγέτη των διάφορων φατριών που ήταν αντίθετες στην Ένωση, ο οποίος φαινομενικά πρόδωσε τους πρώην συντρόφους του όταν μεταπήδησε στην Ενωτική/Κυβερνητική πλευρά στα αποφασιστικά τελικά στάδια της συζήτησης. Επίσης, δεν έκανε καμία προσπάθεια να εξηγήσει γιατί το Κοινοβούλιο της Σκωτίας, το οποίο ήταν τόσο ορμητικό για την ανεξαρτησία του από το 1703 έως το 1705, άλλαξε στάση το 1706.
Ο Ντεφόε έλαβε πολύ μικρή ανταμοιβή από τους χρηματοδότες του και φυσικά καμία αναγνώριση για τις υπηρεσίες του από την κυβέρνηση. Έκανε χρήση της εμπειρίας του από τη Σκωτία στο έργο Περιήγηση σε όλο το νησί της Μεγάλης Βρετανίας, όπου παραδέχθηκε ότι έπεσε έξω στην πρόβλεψή του ότι μετά την Ένωση θα αυξανόταν ο πληθυσμός και το εμπόριο της Σκωτίας.
Θάνατος
Ο Ντάνιελ Ντεφόε πέθανε στις 24 Απριλίου 1731 και τάφηκε στο Μπάνχιλ Φιλντς του Λονδίνου, όπου ο τάφος του είναι επισκέψιμος.
Ο Ντεφόε άφησε πίσω του σημαντικό λογοτεχνικό έργο. Κατά τη διάρκεια της ζωής του έχει υπογράψει τα κείμενά του χρησιμοποιώντας τουλάχιστον 198 ονόματα[13]. Η ικανότητά του να ζωντανεύει συναρπαστικά κάθε περιπέτεια, τον κατατάσσει μέσα στους σημαντικότερους συγγραφείς όλων των εποχών.
Επιλεκτική βιβλιογραφία
An Essay Upon Projects (1697, δοκίμιο)
Ο Γνήσιος Άγγλος (The True-Born Englishman, 1701, ποίημα)
Η Καταιγίδα (The Storm, 1704)
The Consolidator (1705)
Atlantis Major (1711)
Ο Οικογενειακός Εκπαιδευτής (The Family Instructor, 1715)
Ροβινσώνας Κρούσος (Robinson Crusoe, 1719) (ελλην.μετάφρ. Μ.Βαϊνάς, "ΑΙΓΟΚΕΡΩΣ")
The Farther Adventures of Robinson Crusoe (1719)
Ο Βασιλιάς των Πειρατών (The King of Pirates, 1719)
Serious Reflections of Robinson Crusoe (1720, δοκίμιο)
Κάπτεν Σίνγκλετον (Captain Singleton, 1720)
Αναμνήσεις ενός Καβαλάρη (Memoirs of a Cavalier, 1720)
Συνταγματάρχης Τζακ (Colonel Jack, 1722)
Ημερολόγιο της Χρονιάς της Πανούκλας (A Journal of the Plague Year, 1722) (ελλην.μετάφρ. Τάσσος Συμεωνίδης, "ΚΡΙΤΙΚΗ")
Μολ Φλάντερς (Moll Flanders, 1722) (ελλην.μετάφρ. Δημοσθένης Κούρτοβικ, "ΥΑΚΙΝΘΟΣ")
Γενική Ιστορία των Πειρατών (A General History of the Pyrates, 1724, το έργο υπογράφεται με ψευδώνυμο και η πατρότητά του αμφισβητείται)
Ροξάνα (Roxana: The Fortunate Mistress, 1724) (ελλην.μετάφρ. Νέλλη Κούρτη, "ΔΙΩΝΗ")
Περιήγηση σε όλο το νησί της Μεγάλης Βρετανίας (A tour thro' the whole island of Great Britain, 1724–1727)
Ο Πλήρης Άγγλος Έμπορος (The Complete English Tradesman, 1726, δοκίμιο)
Ένα Δοκίμιο Πάνω στη Λογοτεχνία (An Essay Upon Literature, 1726, δοκίμιο)
Mere Nature Delineated (1726, δοκίμιο)
Συζυγική Ασέλγεια (Conjugal Lewdness, 1727, δοκίμιο)
Ένα Σχέδιο του Αγγλικού Εμπορίου (A Plan of the English Commerce, 1728, δοκίμιο)
Ο Πειρατής Γκόου (The Pirate Gow, μία περιγραφή του Τζον Γκόου)
Αναφορές
Richard West, Daniel Defoe: The Life and Strange, Surprising Adventures, Νέα Υόρκη: Carroll & Graf Publishers (1998) ISBN 978-0-7867-0557-3
The Broadview Anthology of Literature: The Restoration and the Eighteenth Century, Τορόντο: Broadview Press (2006) ISBN 978-1-55111-611-2
John J. Richetti, The Life of Daniel Defoe, Malden, MA: Blackwell Publishing (2005)
Arthur Secord, Defoe in Stoke Newington, P.M.L.A. τ.66 σελ.211 (1951)
The Shortest-Way with the Dissenters; Or, Proposals for the Establishment of the Church (Αγγλικά)
The Storm: or, a collection of the most remarkable casualties and disasters which happen'd in the late dreadful tempest, both by sea and land, Λονδίνο: 1704
Τζον Τζ. Μίλερ, Writing Up a Storm, Wall Street Journal, 13 Αυγούστου 2011
Ο Ρόμπερτ Χάρλεϊ από το 1701 έως το 1705 ήταν πρόεδρος του Κοινοβουλίου, από το 1704 έως το 1708 υπουργός Εσωτερικών και από το 1710 έως το 1711 υπουργός Οικονομικών.
Γουίλιαμ Ντάμπιερ, A New Voyage round the World, 1697
The History of The Union of Great Britain, Εδιμβούργο (1709), Heirs of Anderson
Η πρώτη αναφορά του Ντεφόε ως συγγραφέα του βιβλίου
Η δεύτερη αναφορά του Ντεφόε ως συγγραφέα του βιβλίου
Adrian Room, A Dictionary of Pseudonyms and Their Origins, with Stories of Name Changes
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Έργα του/της Daniel Defoe στο Project Gutenberg (Αγγλικά)
Daniel Defoe στο Literature Network (Αγγλικά)
Η ζωή του Ντάνιελ Ντεφόε στο luminarium.org (Αγγλικά)
Defoe, Daniel 1661?-1731 στο WorldCat Identity (Αγγλικά)
Εγκυκλοπαίδεια του Ηνωμένου Βασιλείου
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
