.
Ο Κάρολος Ντίκενς (Τσαρλς Ντίκενς Charles Dickens, 7 Φεβρουαρίου 1812 - 9 Ιουνίου 1870) ήταν Άγγλος μυθιστοριογράφος.
Ο Κάρολος Ντίκενς υπήρξε ένας από τους πιο διάσημους Άγγλους μυθιστοριογράφους και κριτικούς της κοινωνίας. Επινόησε ορισμένους από τους γνωστότερους διεθνώς φανταστικούς χαρακτήρες και θεωρείται από πολλούς ως ο σπουδαιότερος συγγραφέας της Βικτωριανής Εποχής[23]. Τα έργα του έχαιραν άνευ προηγουμένου δημοτικότητας κατά τη διάρκεια της ζωής του, ενώ αυτή η δημοφιλία διατηρείται και σήμερα τόσο για τα μυθιστορήματα όσο και για τα διηγήματά του. Οι κριτικοί της λογοτεχνίας του 20ου αιώνα όπως και οι ακαδημαϊκοί τον έχουν αναγνωρίσει ως μια λογοτεχνική διάνοια[24][25].
Γενικά
Ο Ντίκενς γεννήθηκε στο Πόρτσμουθ. Αφού ο πατέρας του φυλακίστηκε λόγω χρεών, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το σχολείο για να εργαστεί σε εργοστάσιο. Παρά την απουσία επίσημης εκπαίδευσης, αναδείχθηκε σε ακούραστο επιστολογράφο, ενώ επιμελούνταν συντακτικά μια εβδομαδιαία έκδοση για 20 χρόνια. Έγραψε 15 μυθιστορήματα, 5 νουβέλες, εκατοντάδες διηγήματα και μη λογοτεχνικά άρθρα. Έδωσε έναν εκτεταμένο αριθμό διαλέξεων και ήταν στρατευμένος υπέρ των δικαιωμάτων των παιδιών, της εκπαίδευσης και άλλων κοινωνικών μεταρρυθμίσεων.π
Η πορεία του
Η λογοτεχνική επιτυχία του Ντίκενς ξεκίνησε με το λογοτεχνικό του ντεμπούτο, Τα έγγραφα του Πίκγουικ, μια ιστορία που άρχισε να εκδίδεται το 1836, σε μηνιαίες συνέχειες. Σε λίγα χρόνια είχε μετατραπεί σε διεθνή λογοτεχνική διασημότητα, γνωστής για το χιούμορ, τη σάτιρά της και τη διορατική ματιά της στους χαρακτήρες και την κοινωνία. Τα μυθιστορήματά του, εκδίδονταν σε μηνιαίες ή εβδομαδιαίες συνέχειες, πρωτοπορώντας στο εκδοτικό οικοσύστημα της λογοτεχνίας, που τελικά έγινε ο κανόνας της Βικτωριανής εποχής[26][27]. Αυτή η συγγραφική πρακτική επέτρεπε στον Ντίκενς να σφυγμομετρεί την απόκριση του κοινού και ακολούθως τροποποιούσε την πλοκή και την ανάπτυξη του χαρακτήρα, για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των αναγνωστών του[27]. Για παράδειγμα, στον Ντέηβιντ Κόπερφιλντ, όταν ο ποδίατρος της συζύγου του εξέφρασε τη δυσφορία του για τον τρόπο που η δεσποινίς Μάουτσερ αντιλαμβάνεται τις αναπηρίες της, ο Ντίκενς της προσέδωσε θετικά χαρακτηριστικά, ανυψώνοντάς την στα μάτια του αναγνώστη[28]. Επεξεργάζονταν προσεκτικά την πλοκή και εισήγαγε στη διήγησή του συχνά στοιχεία που αφορούσαν σε τοπικά ζητήματα[29]. Η πρακτική της συγγραφής σε συνέχειες προσέδωσε στις ιστορίες του ένα συγκεκριμένο ρυθμό, ο οποίος τονιζόταν από δραματικές στιγμές με αποτέλεσμα το κοινό να περιμένει με ανυπομονησία τη συνέχεια του μυθιστορήματος. Πλήθη φτωχών αναλφάβητων, πλήρωναν μισόλιρα σε εγγράμματους για να τους διαβάσουν τις μηνιαίες συνέχειες, καλλιεργώντας μια νέα γενιά επίδοξων αναγνωστών[30]. Η συνεχής δημοτικότητα των μυθιστορημάτων και των μικρών ιστοριών του, ήταν τέτοια που δε σταμάτησαν ποτέ να εκδίδονται.
Αναγνώριση
Ο Ντίκενς θεωρούταν ένας λογοτεχνικός κολοσσός της εποχής του[31]. Η νουβέλα του 1843, Χριστουγεννιάτικη Ιστορία, παραμένει δημοφιλής και συνεχίζει να εμπνέει διασκευές σε κάθε καλλιτεχνικό είδος. Συχνά έχουν διασκευαστεί επίσης ο Όλιβερ Τουίστ και οι Μεγάλες Προσδοκίες και όπως αρκετά μυθιστορήματά του επαναφέρουν μνήμες του Βικτωριανού Λονδίνου. Το μυθιστόρημα του 1859, Ιστορία Δύο Πόλεων, που εξελίσσεται σε Λονδίνο και Παρίσι, είναι το πιο γνωστό του ιστορικό μυθιστόρημα (βρίσκεται στην κορυφή της λίστας Βιβλία με περισσότερα από 100 εκατομ. αντίτυπα). Η δουλειά του έχει επαινεθεί, για τον ρεαλισμό της, την κωμωδία, το πεζογραφικό του ύφος, τους μοναδικούς χαρακτήρες και την κοινωνική κριτική, από συγγραφείς όπως ο Τζορτζ Γκίσινγκ, ο Τζορτζ Όργουελ, ο Λέων Τολστόι και ο Γκίλμπερτ Κηθ Τσέστερτον. Αντίθετα, ο Όσκαρ Ουάιλντ, ο Χένρι Τζέιμς και η Βιρτζίνια Γουλφ, τον επέκριναν για τη ντελικάτη συναισθηματικότητα, την απουσία ψυχολογικού βάθους και το χαλαρό πεζογραφικό ύφος. Ο όρος Ντικενσιανός έχει επικρατήσει για να περιγράψει φτωχές κοινωνικές συνθήκες ή αντιπαθείς χαρακτήρες στα όρια του κωμικού[32].
Βιογραφία
Το πατρικό του Κάρολου Ντίκενς, Κομέρσιαλ Ρόουντ 393, Πόρτσμουθ
Το πατρικό του Κάρολου Ντίκενς, Κομέρσιαλ Ρόουντ 393, Πόρτσμουθ
Ο Κάρολος Ντίκενς (πλήρες όνομα: Τσαρλς Τζον Χάφφαμ Ντίκενς) γεννήθηκε στις 7 Φεβρουαρίου 1812, στο Νο.1 της οδού Μάιλ Έντ (πλέον Κομμέρσιαλ Ρόουντ 393), στο Λάντπορτ της νήσου Πόρτσι (Πόρτσμουθ). Ήταν το δεύτερο από τα οκτώ παιδιά του Τζον Ντίκενς (1785-1851) και της Ελίζαμπεθ Ντίκενς, το γένος Μπάρροου (1789-1863). Ο πατέρας του ήταν κλητήρας στο Ταμείο Ναύτου και ήταν προσωρινά τοποθετημένος στην περιοχή. Νονός του ήταν ο Κρίστοφερ Χάφφαμ[33], εξαρτύων του Βασιλικού Ναυτικού, τζέντλεμαν και η κεφαλή μιας εδραιωμένης φίρμας. Πιστεύεται ότι ο Χάφφαμ αποτελεί την έμπνευση για τον Πωλ Ντόμπυ, τον ιδιοκτήτη μιας ναυτιλιακής εταιρείας στο έργο του Ντίκενς Ντόμπυ και Υιός του 1848[33].
Πατρικό του Ντίκενς στο Τσάθαμ (1817 - Μάιος 1821)
Τον Ιανουάριο του 1815 ο Τζον Ντίκενς ανακλήθηκε στο Λονδίνο και η οικογένεια μετακόμισε στην οδό Νόρφολκ Στριτ, στη συνοικία Φιτσρόβια[34]. Όταν ο Κάρολος ήταν τεσσάρων ετών, μετακόμισαν στο Σίρνες και από εκεί στο Τσάθαμ του Κεντ, όπου έμειναν ώσπου ο Κάρολος έγινε 11 ετών. Η πρώιμη παιδική του ηλικία μοιάζει να ήταν ειδυλλιακή αν και ο ίδιος θεωρούσε τον εαυτό του «ως ένα πολύ μικρό και όχι ιδιαίτερα καλομαθημένο παιδάκι»[35].
Ο Κάρολος όπως και τα άλλα παιδιά της ηλικίας περνούσε αρκετό καιρό με δραστηριότητες εκτός σπιτιού, αλλά ταυτόχρονα ήταν βιβλιοφάγος. Λάτρευε τα πικαρέσκα μυθιστορήματα, όπως αυτά του Τομπάιας Σμόλετ και του Χένρυ Φήλντινγκ, καθώς και τον Ροβινσώνα Κρούσο και τον Ζυλ Μπλας. Διάβαζε και ξαναδιάβαζε τις Χίλιες και Μία Νύχτες και το επτάτομο έργο Collection of Farces and Afterpieces της Ελίζαμπεθ Ίντσμπολντ[36]. Η εξαιρετική μνήμη που διέθετε, του επέτρεπε να διατηρεί ζωηρές αναμνήσεις της παιδικής του ηλικίας, όπως και μνήμες χαρακτήρων και γεγονότων, στοιχείο που χρησιμοποίησε στο λογοτεχνικό του έργο[37]. Η σύντομη εργασία του πατέρα του ως κλητήρα στο Ταμείο Ναύτου, του επέτρεψε την ολιγοετή πολυτέλεια ιδιωτικής εκπαίδευσης, αρχικά υπό δασκάλα και αργότερα στο Τσέιτεϊμ, υπό τον Ουίλλιαμ Γκάιλς, ένα σχισματικό[38].
Αυτή η περίοδος έληξε απότομα τον Ιούνιο του 1822, όταν ο Τζον Ντίκενς ανακλήθηκε στα κεντρικά του Ταμείου Ναύτου στον Οίκο Σόμερσετ και ακολούθως όλη η οικογένεια, εκτός του Καρόλου, που έμεινε πίσω για να τελειώσει τις εξετάσεις του, μετακόμισε στο Κάμντεν, στο Λονδίνο[39]. Η οικογένεια εγκατέλειψε το Κεντ, με χρέη που συσσωρεύονταν ραγδαία και καθώς ο Τζον δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στα έξοδά του[40], ο δανειστής του, ένας αρτοποιός, τον κυνήγησε για ένα χρέος 40 λιρών και τον έριξε στη φυλακή του Μάρσαλσι, στο Σάουθγουορκ, στο Λονδίνο, το 1824. Η σύζυγός του και τα νεαρότερα αδέλφια του Καρόλου, ακολούθησαν τον πατέρα τους στη φυλακή, όπως συνηθιζόταν για τους φτωχότερους οφειλέτες, καθώς δεν μπορούσαν να τους προσφέρουν αλλιώς στέγη και τροφή. Ο Κάρολος, δώδεκα πλέον ετών, διέμενε με την Ελίζαμπεθ Ρόυλανς, οικογενειακή φίλη, στο Κόλλετζ Πλέις 112, στο Κάμντεν[41]. Η Ρόυλανς ήταν «μια φτωχή γριά, γνωστή στην οικογένειά μας», την οποία ο Ντίκενς απαθανάτισε με «μερικές μικροαλλαγές και ωραιοποιήσεις», ως «κα. Πίπκιν» στο μυθιστόρημα Ντόμπυ και Υιός. Αργότερα, διέμεινε στη σοφίτα του σπιτιού ενός δικαστικού κλητήρα, του Άρτσιμπαλντ Ράσσελ, «ενός παχουλού, καλοκάγαθου και ευγενικού γερο-τζέντλεμαν ... με σύζυγο μια ήσυχη γριούλα» και το χωλό γιο τους, στην Λαντ Στριτ στο Σάουθγουορκ[42]. Παρείχαν στον Κάρολο την έμπνευση για τους Γκάρλαντς στο Παλαιοπωλείο (The old curiosity shop)[43].
Σχέδιο από τον Φρεντ Μπέρναρντ του Καρόλου Ντίκενς να δουλεύει στο εργοστάσιο παραγωγής βερνικιών παπουτσιών, αφότου ο πατέρας του είχε φυλακιστεί στο Μάρσαλσι, όπως δημοσιεύτηκε στο έργο του 1892 του Φόρστερ Life of Dickens.
Το προαύλιο της φυλακής Μάρσαλσι (περίπου το 1897), αφότου είχε κλείσειτο έτος 1842
Το προαύλιο της φυλακής Μάρσαλσι (περίπου το 1897). Η φυλακή είχε κλείσει το 1842
Περνούσε τις Κυριακές του στη φυλακή του Μάρσαλσι, για να βλέπει τον πατέρα του, μαζί με την αδερφή του Φράνσις, που ήταν ελεύθερη από τη μελέτη της στη Βασιλική Μουσική Ακαδημία[44]. Ο Ντίκενς αργότερα χρησιμοποίησε τη φυλακή ως το περιβάλλον του μυθιστορήματος Η μικρή Ντόρριτ. Ο Ντίκενς σε ηλικία δεκαπέντε ετών αναγκάστηκε να διακόψει το σχολείο για να πληρώσει τα έξοδα στέγασής του, για να βοηθήσει την οικογένειά του και στην αποπληρωμή χρέους του πατέρα του. Εργαζόταν σε δεκάωρες βάρδιες στην αποθήκη βερνικιών παπουτσιών του Γουώρρεν, στα Χάνγκερφορντ Στερς, κοντά στο σημερινό σιδηροδρομικό σταθμό του Τσάρινγκ Κρος. Έβγαζε μόλις 6 σελίνια την εβδομάδα κολλώντας ετικέτες σε βαζάκια με βερνίκι παπουτσιών. Οι κουραστικές και συχνά απάνθρωπες εργασιακές συνθήκες έμειναν βαθιά χαραγμένες στη μνήμη του Ντίκενς και επηρέασαν το λογοτεχνικό του έργο αλλά και τα δοκίμιά του. Αυτή η εμπειρία αποτελούσε το θεμέλιο για το ενδιαφέρον του στις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες και τις συμβάσεις εργασίας, την αυστηρότητα των οποίων επωμίζονταν αδίκως οι φτωχοί. Αργότερα, έγραψε χαρακτηριστικά: «... πόσο εύκολα θα μπορούσα να είχα παρασυρθεί σε τόσο νεαρή ηλικία»[45]. Χαρακτηριστικά διηγούνταν στο βιογράφο του Τζον Φόρστερ (από το The Life of Charles Dickens):
«Η αποθήκη βερνικιών ήταν το τελευταίο κτίριο στην αριστερή πλευρά του δρόμου, στην παλιά συνοικία των Χάνγκερφορντ Στερς. Επρόκειτο για ένα χαοτικό, ετοιμόρροπο παλιό οίκημα, που ρύπαινε τον ποταμό με τα απόβλητά του και είχε κυριολεκτικά κατακλυστεί από τους αρουραίους. Τα δωμάτια με τις ξύλινες επενδύσεις, τα σάπια πατώματα, η ετοιμόρροπη σκάλα και οι γκρίζοι γερο-αρουραίοι, που εφορμούσαν στα κελλάρια, τα σκουξίματα και γρατσουνίσματά τους να ηχούν από τις σκάλες όλη την ώρα, όπως και η βρωμιά και η αποσύνθεση του μέρους, είναι ξεκάθαρα ακόμη μπροστά μου, σα να βρισκόμουν και πάλι εκεί. Το λογιστήριο βρισκόταν στον πρώτο όροφο, έχοντας μια εποπτική άποψη του ποταμού και των φορτηγίδων κάρβουνου. Εκεί υπήρχε μια εσοχή, όπου ήταν το πόστο εργασίας μου. Αντικείμενο εργασίας μου ήταν να καλύπτω τα δοχεία με το βερνίκι: Πρώτα, με ένα φύλλο λαδόχαρτου και μετά με ένα κομμάτι μπλε χαρτιού. Μετά τα έδενα με σπάγγο και στο τέλος έκοβα κοντά και ταιριαστά το χαρτί, γύρω από το στόμιο, έτσι που έμοιαζε με δοχείο αλοιφής, που έβρισκε κανείς σε φαρμακείο. Όταν ολοκλήρωνα ένα συγκεκριμένο αριθμό πακεταρισμένων δοχείων, κολλούσα στο καθένα μια τυπωμένη ετικέτα και ξανάρχιζα από την αρχή. Δύο ή τρία άλλα αγόρια είχαν ανάλογα καθήκοντα στο ισόγειο με παρόμοιο μισθό. Ένα από αυτά, φορώντας μια κουρελιασμένη ποδιά και ένα χάρτινο καπέλο, ήρθε το πρωί της πρώτης μου Δευτέρας στην αποθήκη και μου έδειξε το κόλπο, με το οποίο έσφιγγε το σπάγγο και έδενε τον κόμπο. Ονομαζόταν Μπομπ Φάγκιν και πολύ αργότερα, λογοτεχνική αδεία, δανείστηκα το όνομά του στο μυθιστόρημα Όλιβερ Τουίστ[46].»
Όταν η αποθήκη μετακινήθηκε στην οδό Χάντος στην πολυάσχολη περιοχή του Κόβεντ Γκάρντεν, τα αγόρια εργάζονταν σε ένα δωμάτιο, που το παράθυρο φαινόταν από το δρόμο. Έτσι, συγκεντρώνονταν ένα μικρό κοινό στο δρόμο που τους παρακολουθούσε να εργάζονται. Κατ' εκτίμηση του βιογράφου του Ντίκενς, του Σάιμον Κάλλοου, η εργασία τους σε κοινή θέα ήταν «μια ακόμη εξέλιξη που επέτεινε τη μιζέρια του»[47].
Ο θάνατος της Ελίζαμπεθ Ντίκενς, γιαγιάς του Τζον Ντίκενς από τη μεριά του πατέρα του, απροσδόκητα κληροδότησε στον φυλακισμένο Τζον Ντίκενς 450 λίρες. Εν αναμονή της απόδοσης της κληρονομιάς, ο πατέρας του Καρόλου Ντίκενς αποφυλακίστηκε λίγους μήνες μετά τον εγκλεισμό του. Σύμφωνα με το Δίκαιο των Αρρύθμιστων Οφειλετών, ο Τζον Ντίκενς συμφώνησε την εξόφληση των χρεών του, στους πιστωτές του και έτσι η οικογένειά του έφυγε από τη φυλακή του Μάρσαλσι[48], αναζητώντας στέγη στο σπίτι της κυρίας Ρόιλανς.
Η μητέρα του Καρόλου, η Ελίζαμπεθ Ντίκενς, δεν στήριξε την άμεση αποχώρηση του γιου της από την αποθήκη βερνικιών. Αυτή η στάση επηρέασε βαθύτατα τον Κάρολο και τον ώθησε να διαμορφώσει την άποψη ότι ο πατέρας πρέπει να παίρνει τις αποφάσεις στην οικογένεια και ότι η μητέρα πρέπει να βρει το ρόλο της, περιορισμένη στα καθήκοντα του σπιτιού: «Ποτέ μετά δεν ξέχασα, δεν θα ξεχάσω, δεν μπορώ να ξεχάσω, ότι η μητέρα μου ήταν θετική, στο ενδεχόμενο επιστροφής μου στη βιοτεχνία βερνικιών». Η αδυναμία της μητέρας του να ανταποκριθεί στη θέλησή του για αποδέσμευση από το εργοστάσιο βερνικιών, ήταν καταλυτικός παράγοντας για την πικρία του απέναντι στις γυναίκες[49].
Η δίκαιη αγανάκτηση που πήγαζε από την προσωπική του κατάσταση και από τις συνθήκες ζωής των ανθρώπων της εργατικής τάξης έγινε ένα από τα κεντρικά θέματα του λογοτεχνικού του έργου και αυτήν τη δυστυχισμένη περίοδο της νιότης του υπενθυμίζει, στην αγαπητή και πιο αυτοβιογραφική του νουβέλα, τον Ντέιβιντ Κόππερφιλντ[50]: «Δεν είχα καμία συμβουλή, καμία δεύτερη γνώμη, καμία ενθάρρυνση, καμία παρηγοριά, καμία βοήθεια, καμία υποστήριξη, κανενός είδους, από κανέναν, όσο μπορώ να θυμηθώ, όσο και ελπίζω να πάω στον Παράδεισο!»[51].
Αφού ο Κάρολος Ντίκενς απαλλάχθηκε από τη δουλειά που μισούσε, εστάλη στην Ακαδημία του Οίκου Γουέλινγκτον στην πόλη του Κάμντεν, όπου παρέμεινε δύο χρόνια, ως το Μάρτιο του 1827. Δεν το θεωρούσε καλό σχολείο: «Πολλή από τη χαοτική, ανοργάνωτη διδασκαλία και την έλλειψη πειθαρχίας που τονίζονταν περαιτέρω από τη σαδιστική βιαιότητα του διευθυντή, τους ελεεινούς κλητήρες και τη γενική ατμόσφαιρα αποσάθρωσης, ενσωματώνονται στο έργο Ντέιβιντ Κόππερφιλντ, στην επιχείρηση του κου Κρικλ»[51].
Ο Ντίκενς εργάστηκε στο νομικό γραφείο των Έλλις και Μπλακμορ, δικηγόρων στο δικαστήριο επί της διασταύρωσης των οδών Χόλμπορν και Γκρέι Ινν, ως βοηθός κλητήρα από το Μάιο 1827 ως το Νοέμβριο του 1828. Είχε το χάρισμα του μίμου και μπορούσε να υποδυθεί πρόσωπα από το περιβάλλον του: πελάτες, δικηγόρους και κλητήρες. Ήταν φανατικός θεατρόφιλος. Ισχυρίζονταν ότι για τουλάχιστον τρία χρόνια παρακολουθούσε καθημερινά θεατρικές παραστάσεις. Ο αγαπημένος του ηθοποιός ήταν ο Τσαρλς Μάθιους και ο Ντίκενς είχε αποστηθίσει τους πολυμονολόγους του (φάρσες στις οποίες ο Μάθιους υποδυόταν όλους τους χαρακτήρες)[52]. Ακολούθως, έχοντας μάθει στενογραφία βάσει του συστήματος Γκέρνεϊ στον ελεύθερο χρόνο του, εγκατέλειψε τη δουλειά του κλητήρα για να ασχοληθεί με τη δημοσιογραφία. Ένας μακρινός συγγενής, ο Τόμας Κάρλτον, ήταν ανεξάρτητος ανταποκριτής σε υποθέσεις αστικού δικαίου και έτσι ο Ντίκενς κατόρθωσε να λάβει θέση στο ακροατήριο, ώστε να εργαστεί ως ανταποκριτής, καλύπτοντας τα νομικά τεκταινόμενα για σχεδόν τέσσερα χρόνια[53][54]. Αυτή η προϋπηρεσία είναι εμφανής στα έργα του Νίκολας Νίκλμπι, Ντόμπυ & Υιός και ιδιαίτερα στο έργο Ο Ζοφερός Οίκος. Η ζωντανή αναπαράσταση των μηχανορραφιών και της γραφειοκρατίας του νομικού συστήματος, διαφώτισαν το κοινό και λειτούργησαν ως όχημα διασποράς των αντιλήψεων του Ντίκενς, σχετικά με το βαρύ φορτίο που επωμίζονταν οι άποροι, που αναγκάζονταν λόγω συνθηκών να καταφύγουν στο Νόμο. Κανείς άλλος ανταποκριτής στο Λονδίνο δεν μπορούσε να συγκριθεί με τον Κάρολο Ντίκενς στην ακρίβεια και στην ταχύτητα των ειδήσεων.
Το 1830 ο Ντίκενς γνώρισε την πρώτη του αγάπη, τη Μαρία Μπίτνελλ, η οποία θεωρείται ότι αποτέλεσε το πρότυπο για το χαρακτήρα της Ντόρα στο έργο Ντέιβιντ Κόπερφιλντ. Οι γονείς της Μαρίας όμως, δεν το ενέκριναν για την κόρη τους και διέκοψαν τη σχέση τους, στέλνοντάς την σε σχολείο στο Παρίσι[55].
Δημοσιογραφία και πρώτα μυθιστορήματα
Το 1832, στην ηλικία των 20 ετών, ο Ντίκενς ήταν δραστήριος και η αυτοπεποίθησή του ολοένα και αυξανόταν[56]. Απολάμβανε τις μιμήσεις και την ψυχαγωγία που ήταν δημοφιλής στην εποχή του, δεν διέθετε ούτε ξεκάθαρη ούτε συγκεκριμένη άποψη του τι ήθελε να γίνει και παρόλα αυτά γνώριζε ότι επιθυμούσε φήμη. Με το θέατρο να του ασκεί έλξη –έγινε ένα από τα πρώτα μέλη της λέσχης Γκάρρικ[57]– κατόρθωσε να συμμετέχει σε διανομή ρόλου ηθοποιού στο Κόβεντ Γκάρντεν, όπου ο διαχειριστής Τζωρτζ Μπράντλεϊ και ο ηθοποιός Τσαρλς Κεμπλ θα τον αξιολογούσαν. Ο Ντίκενς προετοιμάστηκε ενδελεχώς και αποφάσισε να μιμηθεί τον κωμικό Τσαρλς Μάθιους, αλλά τελικά έχασε την ακρόαση εξαιτίας ενός κρυολογήματος. Πριν προκύψει άλλη ευκαιρία, είχε ήδη ξεκινήσει τη συγγραφική του καριέρα[58]. Το 1833 απέστειλε την πρώτη του ιστορία ("A Dinner at Poplar Walk") στο Λονδρέζικο περιοδικό Μηνιαίο Περιοδικό (Monthly Magazine)[59]. Ο Γουίλιαμ Μπάρροου, θείος του από την πλευρά της μητέρας του, του πρόσφερε εργασία στον Καθρέπτη της Βουλής (The Mirror of Parliament) και εργάστηκε στη Βουλή των Κοινοτήτων του Ηνωμένου Βασιλείου για πρώτη φορά στις αρχές του 1832. Νοίκιασε δωμάτιο στο πανδοχείο του Φέρνιβαλ και εργάστηκε ως πολιτικός ανταποκριτής, δημοσιογραφώντας για τις αντιδικίες του Κοινοβουλίου του Ηνωμένου Βασιλείου, ενώ ταξίδεψε σε αρκετά μέρη της Βρετανίας για να καλύψει εκλογικές εκστρατείες για λογαριασμό του Πρωινού Χρονικού (Morning Chronicle). Η δημοσιογραφία του, υπό τη μορφή σχεδιαγραμμάτων σε περιοδικά, αποτέλεσε την πρώτη ανθολογία διηγημάτων του, που δημοσιεύτηκε το 1836 υπό τον τίτλο Σκιαγραφήματα του Μποζ (Sketches by Boz), όπου το Μποζ ήταν οικογενειακό υποκοριστικό που ο ίδιος χρησιμοποιούσε ως ψευδώνυμο για μερικά χρόνια. Ο Ντίκενς το υιοθέτησε από το ψευδώνυμο Μωυσής, που είχε προσδώσει στο νεότερο αδελφό του, Αύγουστο Ντίκενς, βάσει ενός χαρακτήρα του έργου Ο Βικάριος του Γουέικφιλντ του Όλιβερ Γκόλντσμιθ. Οποτεδήποτε το πρόφερε κάποιος με κρυολόγημα, το «Μόουζεζ» μετατρέπονταν σε «Μπόουζεζ», που αργότερα συντμήθηκε σε «Μποζ». Ένας κριτικός λογοτεχνίας της εποχής του έγραψε το 1849: «Ο κος Ντίκενς, σαν να ήθελε να πάρει εκδίκηση για το περίεργο όνομά του, αποδίδει ακόμη πιο περίεργα ονόματα στις φανταστικές δημιουργίες του». Συνεισέφερε και επιμελήθηκε περιοδικά καθ' όλη τη διάρκεια της λογοτεχνικής του καριέρας. Τον Ιανουάριο του 1935 το Πρωινό Χρονικό εξέδωσε μια εσπερινή έκδοση υπό την επιμέλεια του κριτικού μουσικής της εφημερίδας, Τζορτζ Χόγκαρθ. Ο Χόγκαρθ κάλεσε τον Ντίκενς να συνεισφέρει με Σκιαγραφήματα Δρόμου. Αυτός έγινε τακτικός επισκέπτης στο σπίτι του πρώτου στο Φούλαμ, καθώς η αγάπη του Χόγκαρθ για τον Γουόλτερ Σκοτ, γνωστό Σκωτσέζο λογοτέχνη και κοινό ήρωα των δύο αντρών, του διέγειρε το ενδιαφέρον, ενώ απολάμβανε την παρέα των τριών θυγατέρων του Χόγκαρθ, της Τζορτζίνα, της Μαίρη και της δεκαεννιάχρονης Κάθριν.
Στις διαθέσιμες ώρες του έγραφε διηγήματα, βάζοντας μέσα τα πρόσωπα που γνώριζε, τους ανθρώπους που συναντούσε στο δρόμο και τους τύπους που δημιουργούσε με τη γόνιμη φαντασία του, εμφυσώντας στον καθένα τη γνώριμη πνοή του Ντίκενς. Την ίδια χρονιά, ένα άλλο από τα διηγήματά του δημοσιεύθηκε και αποτέλεσε την εκκίνηση της σταδιοδρομίας που επρόκειτο να δικαιώσει τη βαθιά πεποίθηση που είχε από τα πρώτα του παιδικά χρόνια ότι επρόκειτο να γίνει μεγάλος. Το Μάρτιο του 1836 κυκλοφόρησαν τα Χαρτιά του Πίκγουικ, που έγιναν ανάρπαστα από το αναγνωστικό κοινό. Μετά εκδόθηκε ο Όλιβερ Τουίστ, εμπνευσμένος από όσα είχε δει και γνωρίσει ο Ντίκενς στις περιοδείες του ως ανταποκριτής εφημερίδος.
Κατά τη διάρκεια των πρώτων αυτών επιτυχιών του, ο Ντίκενς είχε παντρευτεί την Αικατερίνη Χόγκαρθ και η οικογένειά του μεγάλωσε με γοργό ρυθμό, καθώς απέκτησε 10 παιδιά. Τα οικονομικά του επίσης βελτιώθηκαν πολύ και συνεχώς άλλαζε σπίτι, το ένα πιο μεγάλο από το άλλο.
Η δημοτικότητα του Ντίκενς μεγάλωνε κι αυτή. Έγινε γνωστός στην Αμερική, όσο ήταν και στην Αγγλία. Το 1842 διέσχισε τον Ατλαντικό και οι Αμερικανοί τον υποδέχθηκαν με τον χαρακτηριστικό ενθουσιασμό τους. Κι όμως, του νεαρού Ντίκενς οι Αμερικανοί τού φάνηκαν ακαλλιέργητοι και θορυβώδεις, μασούσαν καπνό, είχαν δούλους και δεν σέβονταν την ξένη πνευματική ιδιοκτησία. Δεν δίστασε καθόλου να εκφράσει τις απόψεις του και γυρίζοντας στην Αγγλία έγραψε, τις όχι και τόσο κολακευτικές, εντυπώσεις του από την Αμερική, στα Αμερικάνικα Σημειώματα» (1842) και στο Μάρτιν Τσάζλγουϊτ (1843-1844). Το 1843 είχε εκδώσει τα Χριστουγεννιάτικα Κάλαντα που γνώρισε πολύ μεγάλη επιτυχία, ενώ αργότερα ακολούθησε ο Ντέιβιντ Κόπερφιλντ.
Ο Ντέιβιντ Κόπερφιλντ (1849-1850) είναι σχεδόν η αυτοβιογραφία του Ντίκενς. Στο έργο αυτό απαθανατίζει τον πατέρα του στο πρόσωπο του κ. Μικόμπερ, και τον εαυτό του στο πρόσωπο του Ντέιβιντ (Δαβίδ). Το 1859 εξέδωσε την Ιστορία δύο πόλεων και το 1860-1861 εξέδωσε σε σειρές τις Μεγάλες Προσδοκίες.
Το 1867 μια πολύ δελεαστική προσφορά από την Αμερική τον έκανε να διασχίσει πάλι τον Ατλαντικό. Οι Αμερικανοί τον υποδέχθηκαν μ' έναν ενθουσιασμό άνευ προηγουμένου. Ξέχασαν τα όσα είχε γράψει κάποτε γι' αυτούς, αλλά κι αυτός αναίρεσε εκείνα τα λόγια του. Σ' ένα συμπόσιο που έκανε προς τιμήν του το Τυπογραφείο Ντελμόνικο της Νέας Υόρκης, έκανε μια πολύ εύγλωττη έκκληση για τη φιλία των δύο αγγλόφωνων λαών.
Το 1868 ο Ντίκενς επέστρεψε στην Αγγλία και δύο χρόνια αργότερα, το 1870, πέθανε στο Ρότσεστερ. Η σορός του τάφηκε στο Αββαείο του Γουεστμίνστερ.
Έργα
Αφίσα της εποχής που ανακοινώνει την ανάγνωση έργων του Ντίκενς στις 4 Φεβρουαρίου 1869
1836: Sketches by Boz (Σκίτσα από τον Μποζ), διηγήματα
1837: The posthumous papers of the Pickwick Club (Τα χαρτιά του Πίκγουικ), μυθιστόρημα
1838: The Mudfog papers, διηγήματα
1839: The adventures of Oliver Twist (Οι περιπέτειες του Όλιβερ Τουίστ), μυθιστόρημα
—μτφ. Νίκος Καζαντζάκης (εκδ. Ελευθερουδάκης, 1933 - διασκευή για παιδιά)
—μτφ. Πέτρος Αναγνωστόπουλος (εκδ. Γκοβόστης, 1954)
—μτφ. Πότης Στρατίκης (εκδ. Άγκυρα, 1962 - διασκευή για παιδιά)
—μτφ. Γεώργιος Τσουκαλάς (εκδ. Παπαδόπουλος, 1967 - διασκευή για παιδιά)
—μτφ. Ελένη Πολίτου (εκδ. Μίνωας, 1968 - διασκευή για παιδιά)
—μτφ. Κώστας Κυριαζής (εκδ. Εστία, 1970)
—μτφ. Δημήτρης Κορίνης (εκδ. Αστήρ, 1976 - διασκευή για παιδιά)
1839: The life and adventures of Nicholas Nickleby (Η ζωή και οι περιπέτειες του Νίκολας Νίκλεμπυ), μυθιστόρημα
—μτφ. Μανόλης Σκουλούδης (εκδ. Αστήρ, 1980 - έκδοση για παιδιά)
1841: The old curiosity shop (Το παλαιοπωλείο), μυθιστόρημα
—μτφ. Διονυσία Βικτωράτου, εικονογράφηση Μέντης Μποσταντζόγλου (εκδ. Παπαδημητρίου, 1986 - έκδοση για παιδιά, 166 σελ.)
—μτφ. Έφη Καλλιφατίδη (εκδ. Ωκεανίδα, 1996, 805 σελ.)
1841: Barnaby Rudge (Μπάρναμπυ Ρατζ), ιστορικό μυθιστόρημα
1841: Master Humphrey's clock (Το ρολόι του κυρ Χάμφρεϋ), διήγημα
1842: American Notes (Αμερικανικές σημειώσεις), ταξιδιωτικό
1843: A Christmas Carol (Χριστουγεννιάτικα κάλαντα), νουβέλα
—μτφ. Άγγ.Νίκας (εκδ. Κλασσικά Παπύρου, 1971)
—μτφ. Μαίρη Κιτσικοπούλου (εκδ. Καστανιώτης, 1999)
—μτφ. Μάρα Μοίρα (εκδ. Πατάκη, 2008)
1844: The life and adventures of Martin Chuzzlewit, μυθιστόρημα
1844: The chimes: a goblin story of some bells that rang an old year out and a new year in (Οι καμπάνες: μια χριστουγεννιάτικη ιστορία με ξωτικά), νουβέλα
—μτφ. Φώντας Κονδύλης (εκδ. Καστανιώτης, 1997)
—μτφ. Δημήτρης Κωστελένος (εκδ. Ζουμπουλάκης - Βιβλιοθήκη για όλους, 1983)
1845: The cricket on the hearth: a fairy tale of home (Το τριζόνι στο τζάκι), νουβέλα
—μτφ. Δημήτρης Κωστελένος (εκδ. Ζουμπουλάκης - Βιβλιοθήκη για όλους, 1983)
1846: Pictures from Italy (Εικόνες από την Ιταλία), ταξιδιωτικό
1846: The battle of life: a love story (Η μάχη της ζωής. Μια ιστορία αγάπης) διήγημα
—μτφ. Δημήτρης Κωστελένος (εκδ. Ζουμπουλάκης - Βιβλιοθήκη για όλους, 1983)
1848: Dealings with the Firm of Dombey and Son: wholesale, retail and for exportation (Ντόνμπυ και Υιός), μυθιστόρημα
—μτφ. Πιπίνα Τσμίκαλη (εκδ. Ν. Αλικιώτης & Υιοί, 1950 - διασκευή για παιδιά)
1848: The haunted man and the ghost's bargain (Ο κυνηγημένος άνθρωπος κι ένα παζάρι με το φάντασμα), νουβέλα
—μτφ. Άγγελος Νίκας (εκδ. Πάπυρος, 1971)
—μτφ. Δημήτρης Κωστελένος (εκδ. Ζουμπουλάκης - Βιβλιοθήκη για όλους, 1983)
1849: The life of Our Lord (Η ζωή του Κυρίου μας), παιδική ιστορία για τη ζωή του Ιησού Χριστού, πρωτοεκδόθηκε το 1934
—μτφ. Στέφανος Ροζάνης (εκδ. Ύψιλον, 1993)
1850: The personal history, adventures, experience and observation of David Copperfield the Younger of Blunderstone Rookery (Ντέιβιντ Κόπερφηλντ), μυθιστόρημα
—μτφ. Κ. Γεωργίου (εκδ. Δημητράκος, 1950 - διασκευή για παιδιά)
—μτφ. Σέργιος Πρωτόπαπας (εκδ. Γεμεντζόπουλος, 196;)
—μτφ. Μανόλης Σκουλούδης (εκδ. Αστήρ, 1976 - εικονογράφηση Μέντη Μποσταντζόγλου)
—μτφ. Τασία Καλογρίδου (εκδ. Άγκυρα, 1996 – έκδοση για παιδιά, 188 σελ.)
—μτφ. Ελισάβετ Βιντζηλαίου (εκδ. Ατραπός, 2006 - 401 σελ.)
—μτφ. Βεατρίκη Κάντζολα Σαμπατάκου (εκδ. Σαββάλας, 2012, έκδοση για παιδιά 80 σελ.)
1853: A child's history of England (Ιστορία της Αγγλίας για παιδιά)
1853: Bleak House (Ο Ζοφερός Οίκος), μυθιστόρημα
—μτφ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ (εκδ. Gutenberg, 2008, 2 τ.)
1853: The Long Voyage (Το μακρύ ταξίδι), διήγημα
1854: Hard times - for these times (Δύσκολα χρόνια), μυθιστόρημα
—μτφ. Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη (εκδ. Γ. Παπαδημητρίου, 1951)
—μτφ. Γιώργος Κοτζιούλας (εκδ. Χ. Μιχαλακέας, 1958)
—μτφ. Γεωργία Αλεξίου - Πρωταίου (εκδ. Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος, 1978)
—μτφ. Δέσπω Παπαγρηγοράκη (εκδ. Κέδρος, 2008)
1857: Little Dorrit (Η μικρή Ντόρριτ), μυθιστόρημα
—μτφ. Γεωργία Δεληγιάννη-Αναστασιάδη (εκδ. Μίνωας, 1993, έκδοση για παιδιά)
1857: The lazy tour of two idle apprentices (Το τεμπέλικο ταξίδι δύο οκνηρών μαθητευομένων), διήγημα
1859: Reprinted Pieces (Ξανατυπωμένα κομμάτια), διηγήματα
1859: A tale of two cities (Ιστορία δύο πόλεων), ιστορικό μυθιστόρημα
—μτφ. Καίσαρ Εμμανουήλ (εκδ. Πεχλιβανίδης, 1957 - διασκευή για παιδιά)
—μτφ. Γιώργος Νικολαΐδης (εκδ. Γεμεντζόπουλος, 1967)
—μτφ. Αθανάσιος Ζάβαλος (εκδ. Κέδρος, 2004)
—μτφ. Αναστ. Αγαπητού και Βικτώρια Τράπαλη (εκδ. Εξάντας, 1989)
1861: The haunted house (Το στοιχειωμένο σπίτι), διήγημα
1861: Great expectations (Μεγάλες προσδοκίες), μυθιστόρημα
—μτφ. Γεωργία Δεληγιάννη - Αναστασιάδη (εκδ. Γεωργίου Σ. Βλέσσα, 1949)
—μτφ. Γιάννης Λάμψας (εκδ. Ίκαρος, 1949)
—μτφ. Γιώργος Κοτζιούλας (εκδ. Ρομάντσο, 1956)
—μτφ. Νίκος Σαρλής (εκδ. Φιλολογική, 1956)
—μτφ. Αγγέλα Βερυκοκάκη (εκδ. Νέα Σύνορα - Λιβάνης, 1988)
—μτφ. Αθανάσιος Ζάβαλος (εκδ. Κέδρος, 571 σελ., 2006)
—μτφ. Παυλίνα Παμπούδη (εκδ. Πατάκη, 616 σελ., α΄ έκδ. 1998)
—μτφ. Τζέμη Τασάκου (εκδ. Παπαδόπουλος, έκδοση για παιδιά, 126 σελ., 2005)
1865: Our mutual friend (Ο κοινός μας φίλος), μυθιστόρημα
1866: Mugby Junction (Διασταύρωση Μάγκμπι), συλλογή 8 διηγημάτων
—μτφ. Κώστας Μπαρουξής (εκδόσεις της εφημερίδας Το Ποντίκι, 2009)
1866: The signal-man (Ο σηματωρός), διήγημα
—μτφ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου (εκδ. Άγρα, 2018)
1866: No thoroughfare (Απαγορεύεται η διέλευση), διήγημα
1868: A holiday romance (Γιορτινό Ειδύλλιο), διήγημα
1869: The uncommercial traveller (Ταξιδιώτης για λόγους μη επαγγελματικούς), διηγήματα και αναμνήσεις
1870: The mystery of Edwin Drood (Το μυστήριο του Έντουιν Ντρουντ), μυθιστόρημα
—μτφ. Γεωργία Αλεξίου - Πρωταίου (εκδ. Μαγκανιάς, χ.χ.)
—μτφ. Ανδρέας Παπασταύρος (εκδ. Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος, 1979)
—μτφ. Αθηνά Κακούρη (εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2008 – η μετάφραση τιμήθηκε με το Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης Βρετανικής Λογοτεχνίας του ΕΚΕΜΕΛ το 2009)
Σχετική βιβλιογραφία
Bowen, John (2003). Other Dickens: Pickwick to Chuzzlewit (2 έκδοση). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-926140-6.
Douglas-Fairhurst, Robert, "Becoming Dickens 'The Invention of a Novelist'", London: Harvard University Press, 2011
Gold, David L. (2009). González, Félix Rodríquez· Buades, Antonio Lillo, επιμ. Studies in Etymology and Etiology: With Emphasis on Germanic, Jewish, Romance and Slavic Languages. Universidad de Alicante. ISBN 978-84-7908-517-9.
Hart, Christopher (20 May 2007). «What, the Dickens World?». The Sunday Times (UK). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2008-07-05. Ανακτήθηκε στις 21 April 2012.
Heller, Deborah (1990). «The Outcast as Villain and Victim: Jews in Dickens Oliver Twist and Our Mutual Friend». Στο: Cohen, Derek· Heller, Deborah. Jewish Presences in English Literature. McGill-Queen's Press. σελίδες 40–60. ISBN 978-0-7735-0781-4.
Pope-Hennessy, Una (2007). Charles Dickens. Hennessy Press. ISBN 978-1-4067-5783-5.
Jarvie, Paul A. (2005). Ready to Trample on All Human Law: Finance Capitalism in the Fiction of Charles Dickens. Studies in Major Literary Authors. New York, NY: Routledge. ISBN 978-0-415-97524-7.
Johnson, Edgar, Charles Dickens: his tragedy and triumph, New York: Simon and Schuster, 1952. In two volumes.
Joshi, Prithi (2011). «Race». Στο: Ledger, Sally· Furneaux, Holly. Dickens in Context. Cambridge University Press. σελίδες 292–300. ISBN 978-0-521-88700-7.
Levine, Gary Martin (2003). The merchant of modernism: the economic Jew in Anglo-American Literature, 1864–1939. London: Routledge. ISBN 978-0-415-94109-9.
Manning, Mick & Granström, Brita, Charles Dickens: Scenes From An Extraordinary Life, Frances Lincoln Children's Books, 2011.
Mendelsohn, Ezra (1996). Literary Strategies: Jewish Texts and Contexts. Studies in Contemporary Jewry. 12. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-511203-0.
Meckier, Jerome (2002). Dickens's Great Expectations: Misnar's Pavilion Versus Cinderella. Lexington, KY: University Press of Kentucky. ISBN 978-0-813-12228-1.
Moore, Grace (2002). «Reappraising Dickens's 'Noble Savage'». The Dickensian 98 (458): 236–243.
Nayder, Lillian (2002). Unequal Partners: Charles Dickens, Wilkie Collins, and Victorian Authorship. Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-3925-4.
Dickens, Charles (1978). «Introduction». Στο: Patten, Robert L. The Pickwick Papers. Penguin Books. ISBN 978-0-415-22233-4.
Pointer, Michael (1996). Charles Dickens on the screen: the film, television, and video adaptations. Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-2960-2.
Slater, Michael (2009). Charles Dickens: A Life Defined by Writing. New Haven/London: Yale University Press. ISBN 978-0-300-11207-8.
Waller, Philip J. (2006). Writers, Readers, and Reputations: Literary Life in Britain, 1870–1918. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-820677-4.
Παραπομπές
Thomas Seccombe: «Dickens, Charles John Huffam» (Αγγλικά)
«Краткая литературная энциклопедия». (Ρωσικά) Συνοπτική Λογοτεχνική Εγκυκλοπαίδεια. The Great Russian Encyclopedia. Μόσχα. 1962.
«Dickens, Charles»
«Dickens, Charles»
Thomas Seccombe: «Dickens, Charles John Huffam» (Αγγλικά)
Archivio Storico Ricordi. 15633. Ανακτήθηκε στις 3 Δεκεμβρίου 2020.
«Dickens, Charles»
«Dickens, Charles»
Thomas Seccombe: «Dickens, Charles John Huffam» (Αγγλικά)
«Краткая литературная энциклопедия». (Ρωσικά) Συνοπτική Λογοτεχνική Εγκυκλοπαίδεια. The Great Russian Encyclopedia. Μόσχα. 1962.
«Dickens, Charles»
«Dickens, Charles» (Αγγλικά)
«Oxford Dictionary of National Biography» (Αγγλικά) Oxford University Press. Οξφόρδη. 2004. 7599.
Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data.bnf.fr/ark:/12148/cb119001186. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015.
Czech National Authority Database. jn19990001747. Ανακτήθηκε στις 1 Μαρτίου 2022.
«Краткая литературная энциклопедия». (Ρωσικά) Συνοπτική Λογοτεχνική Εγκυκλοπαίδεια. The Great Russian Encyclopedia. Μόσχα. 1962.
The Fine Art Archive. cs.isabart.org/person/15671. Ανακτήθηκε στις 1 Απριλίου 2021.
(Αγγλικά) Union List of Artist Names. 5 Νοεμβρίου 2010. 500106117. Ανακτήθηκε στις 14 Μαΐου 2019.
(Αγγλικά) Union List of Artist Names. 5 Νοεμβρίου 2010. 500106117. Ανακτήθηκε στις 22 Μαΐου 2021.
Ανακτήθηκε στις 14 Ιουνίου 2019.
«Kindred Britain»
d-nb.info/gnd/118525239. Ανακτήθηκε στις 29 Μαρτίου 2015.
Joseph Black· Leonard Conolly· Kate Flint· Isobel Grundy· και άλλοι., επιμ. (2007). The Broadview Anthology of British Literature: Concise Volume B. Broadview Press. σελ. 735-743. ISBN 978-1-55111-869-7.
Mazzeno, Laurence W (2008). The Dickens industry: critical perspectives 1836–2005. Studies in European and American literature and culture. Literary criticism in perspective. Camden House. σελ. 76. ISBN 978-1-57113-317-5.
Chesterton, G. K. (2005). Charles Dickens: A Critical Study (επανέκδοση). Kessinger Publishing. σελ. 100-126. ISBN 978-1-4179-1996-3.
Grossman, Jonathan H. (2012). Charles Dickens's Networks: Public Transport and the Novel. Oxford University Press. σελ. 54. ISBN 978-0-19-964419-3.
Lodge, David (2002). Consciousness & the Novel: Connected Essays. Harvard University Press. σελ. 118. ISBN 978-0-674-00949-3.
Ziegler, Alan (2007). The Writing Workshop Note Book: Notes on Creating and Workshopping. Soft Skull Press. ISBN 978-1-933368-70-2.
Stone, Harry (1987). Dickens' Working Notes for His Novels. Chicago University Press. σελ. 267-268. ISBN 978-0-226-14590-7.
Hauser, Arnold (1999). The Social History of Art: Naturalism, impressionism, the film age. London: Routledge. σελ. 116. ISBN 978-0415199483.
Cain, Lynn (2008). Dickens, family, authorship: psychoanalytic perspectives on kinship and creativity. Ashgate Publishing. σελ. 1. ISBN 978-0-7546-6180-1.
«Oxford Dictionaries - Dickensian». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Σεπτεμβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 5 Ιουνίου 2017.
West, Gilian. "Huffam and Son." Dickensian 95, no. 447 (Spring, 1999): 5–18.
Callow, Simon (2012). Charles Dickens and the Great Theatre of the World. Vintage. σελ. 5. ISBN 978-0345803238.
Forster, John (2006). Life of Charles Dickens. London: Diderot Publishing. σελ. 13. ISBN 978-90-77932-03-2.
Callow, Simon (2012). Charles Dickens and the Great Theatre of the World. Vintage. σελ. 9. ISBN 978-0345803238.
Ackroyd, Peter (1990). Dickens. London: Sinclar-Stevenson. σελ. 22-30. ISBN 1-85619-000-5.
Ackroyd, Peter (1990). Dickens. London: Sinclar-Stevenson. σελ. 40-41. ISBN 1-85619-000-5.
Callow, Simon (2012). Charles Dickens and the Great Theatre of the World. Vintage. σελ. 13. ISBN 978-0345803238.
Ackroyd, Peter (1990). Dickens. London: Sinclar-Stevenson. σελ. 19. ISBN 1-85619-000-5.
Pope-Hennessy, Una (1945). Charles Dickens 1812–1870. Chatto and Windus. σελ. 11.
Forster, John (2006). Life of Charles Dickens. London: Diderot Publishing. σελ. 27. ISBN 978-90-77932-03-2.
Ackroyd, Peter (1990). Dickens. London: Sinclar-Stevenson. σελ. 76. ISBN 1-85619-000-5.
Wilson, Angus (1972). The World of Charles Dickens. Penguin Books. σελ. 53. ISBN 978-0-670-02026-3.
Forster, John (2006). Life of Charles Dickens. London: Diderot Publishing. σελ. 23-24. ISBN 978-90-77932-03-2.
Forster, John (2006). Life of Charles Dickens. London: Diderot Publishing. σελ. 23-24. ISBN 978-90-77932-03-2.
Callow, Simon (2009). Dickens's Christmas: A Victorian Celebration. Frances Lincoln Ltd. σελ. 25. ISBN 978-0-7112-3031-6.
Schlicke, Paul (1999). Oxford Reader's Companion to Dickens. Oxford University Press. σελ. 157. ISBN 978-0-19-866213-6.
Wilson, Angus (1972). The World of Charles Dickens. Penguin Books. σελ. 58. ISBN 978-0-670-02026-3.
Cain, Lynn (2008). Dickens, family, authorship: psychoanalytic perspectives on kinship and creativity. Ashgate Publishing. σελ. 91. ISBN 978-0-7546-6180-1.
Wilson, Angus (1972). The World of Charles Dickens. Penguin Books. σελ. 61. ISBN 978-0-670-02026-3.
Callow, Simon (2012). Charles Dickens and the Great Theatre of the World. Vintage. σελ. 34,36. ISBN 978-0345803238.
Pope-Hennessy, Una (1945). Charles Dickens 1812–1870. Chatto and Windus. σελ. 18.
Wilson, Angus (1972). The World of Charles Dickens. Penguin Books. σελ. 64. ISBN 978-0-670-02026-3.
Davis, Paul (1998). Charles Dickens A to Z. Facts on File, Inc. σελ. 23. ISBN 978-0-8160-2905-1.
Callow, Simon (2012). Charles Dickens and the Great Theatre of the World. Vintage. σελ. 48. ISBN 9780345803238.
Tomalin, Claire (2012). The Invisible Woman. σελ. 7. ISBN 9780345803979.
Tomalin, Claire (2012). The Invisible Woman. Vintage. σελ. 76. ISBN 9780345803979.
Patten, Robert L. (2001). From Sketches to Nickleby (2o κεφάλαιο του "The Cambridge Companion to Charles Dickens"). Cambridge University Press. σελ. 16-18. ISBN 978-0521669641.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Έργα
Έργα του Καρόλου Ντίκενς στο Project Gutenberg.
Έργα του Καρόλου Ντίκενς από τη Faded Page.
Έργα του Καρόλου Ντίκενς ή σχετικά με αυτόν, από το Internet Archive.
Έργα του Καρόλου Ντίκενς, από το LibriVox (ηχογραφημένες αναγνώσεις βιβλίων που ανήκουν στο Κοινό Κτήμα).
Δημοσιογραφικό έργο του Καρόλου Ντίκενς Αρχειοθετήθηκε 2014-03-28 στο Wayback Machine. στο Dickens Journals Online, που περιέχει διαδικτυακές εκδόσεις των "Household Words" και "All the Year Round".
Κάρολος Ντίκενς, στη Βρετανική Βιβλιοθήκη.
Μουσεία
Μουσείο Ντίκενς Βρίσκεται σε ένα παλιό σπίτι του Ντίκενς, επί της οδού Ντόουτι, Λονδίνο, WC1
Μουσείο Γεννέτειρας Ντίκενς Αρχειοθετήθηκε 2011-07-09 στο Wayback Machine. Παλιό Κομμέρσιαλ Ρόουντ, Πόρτσμουθ
Μουσείο της Βικτωρίας και του Αλβέρτου Οι συλλογές της Βικτωρίας και του Αλβέρτου σχετικά με τον Ντίκενς
Οργανισμοί και πύλες
UK National Archives
The Dickens Fellowship, μια διεθνής κοινότητα αφοσιωμένη στη μελέτη του έργου του Ντίκενς και των έργων του.
Επιστολογραφία του Καρόλου Ντίκενς, με τις σχετικές επιστολές, 1834–1955
Εγκυκλοπαίδεια του Ηνωμένου Βασιλείου
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
