Άφρα Μπεν

Η Άφρα Μπεν (αγγλικά:Aphra Behn, 1640; - 16 Απριλίου 1689) ήταν Βρετανή συγγραφέας, ποιήτρια και μεταφράστρια. Θεωρείται μια από τις πρώτες Αγγλίδες συγγραφείς που κέρδιζαν τα προς το ζην από τη συγγραφική τους εργασία[8] και χρησίμευσε ως λογοτεχνικό πρότυπο για επόμενες γενεές γυναικών συγγραφέων. Η Βιρτζίνια Γουλφ έγραψε γι' αυτήν: "όλες οι γυναίκες μαζί έχουν χρέος να ραίνουν με λουλούδια τον τάφο της Άφρα Μπεν... γιατί αυτή ήταν που κέρδισε για λογαριασμό τους το δικαίωμα να λένε εκείνο που σκέπτονταν[9]".

Βιογραφία

Οι πληροφορίες σχετικά με τη ζωή της είναι ελάχιστες, ειδικά όσον αφορά στα παιδικά της χρόνια. Σύμφωνα με μία εκδοχή γονείς της ήταν ο κουρέας Τζον Έιμις και η γυναίκα του Έιμι, ενώ σύμφωνα με άλλες οι γονείς της ονομάζονταν Κούπερ ή Τζόνσον. Η Μπεν γεννήθηκε κατά τη διάρκεια του Αγγλικού εμφύλιου πόλεμου μάλλον στο Κεντ. Η ίδια αφηγείται στο μυθιστόρημά της Ορουνόκο ότι ταξίδεψε με την οικογένειά της στο Σουρινάμ και ο πατέρας της πέθανε κατά την διάρκεια του διάπλου. Κατά την παραμονή της σε αυτήν τη χώρα διατείνεται ότι συνάντησε έναν Αφρικανό σκλάβο, η ιστορία του οποίου αποτέλεσε τη βάση για το βιβλίο της Ορουνόκο[10], όμως δεν υπάρχουν σχετικές ιστορικές αποδείξεις.

Λίγο μετά την υποτιθέμενη επιστροφή της στην Αγγλία από το Σουρινάμ το 1664, η Μπεν ίσως παντρεύτηκε με τον Γερμανό ή Ολλανδό έμπορο Γιόχαν Μπεν, από τον οποίον σύντομα ή χώρισε ή έμεινε χήρα. Πάντως από το σημείο αυτό άρχισε στα επαγγελματικά της να χρησιμοποιεί το όνομα κυρία Μπεν. Είναι αξιοσημείωτο ότι το όνομά της δεν αναφέρεται σε φορολογικά ή εκκλησιαστικά αρχεία. Κατά τη διάρκεια της ζωής της ήταν επίσης γνωστή ως Ανν Μπεν, Κυρία Μπιν, πράκτορας 160 και Astrea. Για την πολυτάραχη ζωή της γενικά υπάρχουν μόνο εικασίες και αντικρουόμενες πληροφορίες από πηγές αμφιβόλου αξιοπιστίας. Ανεξακρίβωτη παραμένει και η σχέση της με τον καθολικισμό. Η πρώτη καλά τεκμηριωμένη δραστηριότητά της είναι η αποστολή της ως κατάσκοπος στην Αμβέρσα εξ ονόματος του βασιλιά Καρόλου Β΄ της Αγγλίας[11].

Μετά την επιστροφή της στο Λονδίνο άρχισε να εργάζεται για το Βασιλικό Θίασο. Το πρώτο της έργο, η ρομαντική κωμικοτραγωδία Γάμος με το ζόρι, ανέβηκε στη σκηνή το 1670. Στην εποχή της εγκαινιάστηκε η αθυρόστομη κωμωδία ηθών, γνωστή ως "Κωμωδία της Παλινόρθωσης"[8] και αυτό το είδος υπηρέτησε και η Μπεν.Το πιο δημοφιλές της έργο αποδείχτηκε το The Rover. Συνολικά έγραψε και ανέβασε 19 έργα. Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών 1670 και 1680 ήταν μια από τους πιο παραγωγικούς συγγραφείς στη Βρετανία.

Κατά τα τελευταία τέσσερα χρόνια της ζωής της, η υγεία της είχε κλονιστεί σοβαρά, βασανιζόταν από τη φτώχεια και τα χρέη, αλλά συνέχιζε να γράφει μανιωδώς. Πέθανε στις 16 Απριλίου του 1689, και θάφτηκε στο Αββαείο του Ουέστμινστερ[9], όχι όμως στη "Γωνιά των Ποιητών", αλλά στην Ανατολική Στοά, κοντά στα σκαλιά της εκκλησίας. Η επιγραφή στην ταφόπλακα γράφει: "Εδώ κείτεται μια απόδειξη ότι το Πνεύμα δεν μπορεί ποτέ να είναι επαρκής τρόπος άμυνας κατά της θνητότητας."
Αποτίμηση του έργου της

Μετά τη σαιξπηρική εποχή το αγγλικό θέατρο περιέπεσε σε κατάσταση αδράνειας, μέχρι που έφτασε να απαγορευτεί, την περίοδο που στα πολιτικά πράγματα θριάμβευσε ο Όλιβερ Κρόμγουελ και οι Πουριτανοί. Με την Παλινόρθωση και την επιστροφή του Καρόλου Β’ στην εξουσία, άρχισε να πνέει νέος άνεμος. Υιοθετήθηκαν νέα στοιχεία από τα θέατρα της ηπειρωτικής Ευρώπης, άλλαξε η σκηνική δομή των θεάτρων. γυναίκες άρχιζαν να παίζουν για πρώτη φορά τους γυναικείους ρόλους, άλλαξαν τα γούστα του κοινού ως προς το είδος των θεαμάτων και άλλαξε και το ίδιο το κοινό, που ήταν διψασμένο για νέα πράγματα, εκλεπτυσμένα, με επαναστατικές τάσεις, που απεχθανόταν τις παλιές χυδαίες κωμωδίες. Η ανανεωμένη κωμωδία της Παλινόρθωσης έφτασε στην υψηλότερη βαθμίδα της με το έργο του Ουίλιαμ Κόνγκρηβ (1670-1729) The Way of the world[12] (1700)[8].

Μέσα σε αυτό το κλίμα ξεκίνησε η δράση της Μπεν, η οποία θεωρείται πλέον μια από τους σημαντικότερους δραματουργούς και μυθιστοριογράφους του 17ου αιώνα. Υπήρξε πολυγραφότατη[13], έγραψε θεατρικά έργα, ποίηση, νουβέλες, διηγήματα και μυθιστορήματα, έκανε μεταφράσεις από τα γαλλικά. Έγινε διάσημη για την ειλικρινή παρουσίαση των γυναικείων συναισθημάτων και επιθυμιών, εκπέμποντας ένα πρωτοφεμινιστικό μήνυμα, κάτι που στοίχισε στην υστεροφημία της στα μετέπειτα χρόνια. Χρειάστηκε να περάσει ολόκληρος ο 18ος αιώνας και η άκρως σεμνότυφη και συντηρητική βικτοριανή εποχή, κατά την οποία θεωρούσαν τόσο την ίδια όσο και τα γραπτά της ανήθικα, για να επαναξιολογηθεί το έργο της και να εκτιμηθεί η συμβολή της στα αγγλικά γράμματα. Το 1915 ο μελετητής της δραματουργίας του 17ου αιώνα Μόνταγκιου Σάμερς επιμελήθηκε μια εξάτομη συλλογή των έργων της και την ανέσυρε από την περιφρόνηση και την αφάνεια[14]. Η Βιρτζίνια Γουλφ σε κάποιες ομιλίες της του 1928 της αναγνωρίζει μια σπουδαία πρωτοκαθεδρία: ως η πρώτη γυναίκα που κέρδιζε τα προς το ζην από τα γραπτά της, άνοιξε το δρόμο σε άλλες γυναίκες να μπορούν να κάνουν κι αυτές το ίδιο, απέδειξε ότι ήταν εφικτό. Πέρα από την οποιαδήποτε λογοτεχνική της αξία, η Μπεν έδωσε, με το παράδειγμά της, πρακτική αξία στη γραφή, με συνέπεια, εκατοντάδες γυναίκες της μεσαίας τάξης να ασχοληθούν για βιοποριστικούς λόγους με τη συγγραφή και τη μετάφραση, κατάφερε να καταρρίψει το μοντέλο της γυναίκας-συγγραφέως που αντιπροσωπευόταν, μέχρι την εποχή της, από λόγιες αριστοκράτισσες που πέρναγαν με τη συγγραφή την ώρα τους, δίνοντας διέξοδο στην ανία τους. Αυτός είναι και ο βασικός λόγος για τον οποίον η Γουλφ θεωρεί ότι όλες οι γυναίκες οφείλουν να την τιμούν εναποθέτοντας άνθη στον τάφο της[9].
Εργογραφία
Θεατρικά έργα

The Forc'd Marriage (1670)
The Amorous Prince (1671)
The Dutch Lover (1673)
Abdelazer (1676)
The Town Fop (1676)
The Rover, Μέρος 1 (1677) και Μέρος 2 (1681), ελληνική μετάφρ. Το καρναβάλι του έρωτα[15]
Sir Patient Fancy (1678)
The Feigned Courtesans (1679)
The Young King (1679)
The False Count (1681)
The Roundheads (1681)
The City Heiress (1682)
Like Father, Like Son (1682)
Prologue and Epilogue to Romulus and Hersilia, ή The Sabine War (November 1682)
The Lucky Chance (1686)
The Emperor of the Moon (1687)

μεταθανάτια

The Widow Ranter (1689)[22]
The Younger Brother (1696)

Μυθιστορήματα και νουβέλες

The Fair Jilt (1688)
Agnes de Castro
Love-Letters Between a Nobleman and His Sister (1684)
Oroonoko (1688), ελληνική μετάφραση: Ορουνόκο, 2008, Εκδόσεις Μαΐστρος

Ποίηση

Poems upon Several Occasions, with A Voyage to the Island of Love (1684)
Lycidus ή The Lover in Fashion (1688)

Παραπομπές

(Γαλλικά) BNF authorities. data.bnf.fr/ark:/12148/cb12150606c. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015.
«Aphra Behn». Biografisch Portaal. 13618853.
«Encyclopædia Britannica» (Αγγλικά) biography/Aphra-Behn. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
(Αγγλικά) SNAC. w6gb27jf. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
(Αγγλικά) Find A Grave. 10242. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
Virginia Blain, Isobel Grundy, Patricia Clements: The Feminist Companion to Literature in English. σελ. 77. ISBN-13 978-0-300-04854-4. ISBN-10 0-300-04854-8.
(Γαλλικά) BNF authorities. data.bnf.fr/ark:/12148/cb12150606c. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015.
Φύλλις Χάρτνολ (1980). «Το αγγλικό θέατρο της Παλινόρθωσης». Στο: Ανδρέας Παππάς, επιμ. Ιστορία του θεάτρου. Αθήνα: Εκδόσεις Υποδομή, σελ. 130-135. ISBN 960-7183-12-6.
Βιρτζίνια Γουλφ (1980, Α' ανατύπωση 1993). «IV». Ένα δικό σου δωμάτιο. Αθήνα: Εκδόσεις Οδυσσέας, σελ. 85-88. ISBN 960-210-142-3.
Άφρα Μπεν (2008). Ορουνόκο ή Ο Σκλάβος Πρίγκηπας. Αθήνα: Εκδόσεις Μαΐστρος, σελ. 1-206. ISBN 978-960-8252-60-8.
Janet Todd (1997). The Secret Life of Aphra Behn. Rutgers University Press, σελ. 1-564. ISBN 978-0813524559.
The Way of the World by William Congreve.
«Aphra Behn». Encyclopædia Britannica. 29 Αυγούστου 2017. Ανακτήθηκε στις 16 Οκτωβρίου 2017.
Άφρα Μπεν (2008). «Επίμετρο της Ασπασίας Βελισσαρίου». Ορουνόκο ή Ο Σκλάβος Πρίγκηπας. Αθήνα: Εκδόσεις Μαΐστρος, σελ. 189-206. ISBN 978-960-8252-60-8.

Τουλάτου Ισμα Μ. (7 Νοεμβρίου 1999). «Ζωντανεύοντας την Αγγλία της Παλινόρθωσης». Το Βήμα. Ανακτήθηκε στις 11 Οκτωβρίου 2017.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Έργα του/της Aphra Behn στο Project Gutenberg