Πολωνικό Θέατρο

Το Θέατρο στην Πολωνία, σ' όλη την πολυκύμαντη ιστορία της χώρας, δεν έπαψε ποτέ να αποτελεί ένα σημαντικό όργανο για τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης και μια μορφή διαμαρτυρίας ενάντια στις κοινωνικές συνθήκες, ασκώντας την πιο εκτεταμένη κριτική της κοινωνικής πραγματικότητας.

Η εισβολή της ναζιστικής Γερμανίας στην Πολωνία άρχισε το Σεπτέμβριο του 1939. Στα χρόνια της Κατοχής είχε αναληφθεί από τους Ναζί μια συστηματική προσπάθεια εκμηδένισης του πολωνικού έθνους, της ζωής και του πολιτισμού του. Εντούτοις, είναι εκπληκτικό ότι μέσα στιε δύσκολες αυτές συνθήκες γεννήθηκε ένα δυναμικό "αντεργκράουντ" θέατρο. 'Εργα ανέβαιναν κάτω από τις πιο δυσμενείς και ασυνήθιστες περιστάσεις: σε σπίτια, σε σοφίτες και υπόγεια, στα δάση ανάμεσα στα αντάρτικα αποσπάσματα και σε κρύπτες μοναστηριών.

Επαναστατικά έργα ανέβαιναν με μεγάλη επιτυχία, κρατώντας ζωντανή τη φλόγα της εθνικής ταυτότητας, όπως για παράδειγμα οι παραγωγές "Ο Πρίγκιπας Ποτέμκιν" του Ταντέους Μιτσίνσκι (Tadeusz Micinski, 1873 - 1918) και "Μη-θεία Κωμωδία" (Undivine Comedy, 1835) του Ζύγκμουντ Κραζίνσκι (Zygmunt Krasinski, 1812 - 1859). Μερικά από τα θεατρικά αυτά έργα υπήρξαν σημαντικά γεγονότα στην πολωνική πολιτιστική ζωή εκείνης της εποχής. Ανάμεσα σ' αυτά ξεχωρίζουν τα έργα "Μπαλλαντύνα" του Γιούλιους Σλοβάτσκι (Juliusz Slowacki, 1809 - 1849) και "Η επιστροφή του Οδυσσέα" του μεγάλου δραματουργού και φημισμένου ζωγράφου Στανισλάβ Ιγκνάσυ Βίτκιεβιτς (Stanislaw Ignacy Witkiewicz, 1885 - 1939).

Παράλληλα, γίνονταν και συζητήσεις για τις μεθόδους σκηνικής παρουσίασης έργων, όπως το μελόδραμα 'Χάλκα" του συνθέτη Στανισλάβ Μονιούσκο (Stanislaw Moniuszko, 1819 - 1872) ή "Η Λεγεώνα" του Στανισλάβ Βυσπιάνσκι (Stanislaw Wyspianski, 1869 - 1907), με τα οποία σχεδιαζόταν να εγκαινιασθεί η θεατρική δραστηριότητα στα θέατρα της Βαρσοβίας μετά την απελευθέρωση.

Με την ανάκτηση της ανεξαρτησίας το 1945, αρχίζει μια νέα εποχή για στην πολωνική ιστορία. Στο πλαίσιο της "σοσιαλιστικής" Πολωνίας, διαμορφώνεται μια νέα ιδεολογία, στηριγμένη στις πικρές μνήμες του γερμανικού φασισμού και προσανατολισμένη στην αποκατάσταση των ανθρωπίνων αξιών που ποδοπατήθηκαν βάναυσα στα κρεματόρια, τις φυλακές και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Το θέατρο άρχισε τη δραστηριότητά του στη μεταπολεμική Πολωνία με την παραγωγή του έργου του Αλεξάντερ Φρέντρο (Aleksander Fredro, 1793 - 1876) "Ταξίματα νεαρών κοριτσιών", που ανέβηκε τον Ιούλιο του 1944. Καθώς η απελευθέρωση της χώρας προχωρούσε, νέα θέατρα άνοιγαν. Το Μάιο του 1945, την ημέρα που ο πόλεμος τέλειωσε, δεκαέξι επαγγελματικοί θεατρικοί θίασοι ήταν σε λειτουργία. Για πολλά χρόνια μετά τον πόλεμο, το φαινόμενο της φασιστικής Γερμανίας απασχολούσε τους Πολωνούς διανοούμενους και συγγραφείς.

Στα χρόνια της κοινωνικής ανόρθωσης που ακολούθησαν τη δεκαετία του '50, καθώς τα δεινά του πολέμου και της κατοχής γίνινταν οδυνηρή πια ανάμνηση, μια νέα φιλοσοφία της ζωής κυριάρχησε στα γράμματα και τις τέχνες. Μέσα στο πλαίσιο τηυς νέας τάξης πραγμάτων που άρχισε να παγιώνεται στη μεταπολεμική Πολωνία, τα ιδεώδη του μαρξισμού και του ουμανισμού, του ρασιοναλισμού και του πραγματισμού, αλλά και του καθολικισμού, είναι εκείνα που διαμορφώνουν τη στάση ζωής του πολωνικού λαού.

Η ανακάλυψη και πάλι του Βίτολντ Γκομπρόβιτς (Witold Gombrowicz, 1904 - 1969), του Μπρούνο Σουλτς (Bruno Schulz, 1892 - 1942), που σκοτώθηκε το 1942 σ' ένα πογκρόμ των Ναζί, και πανω από όλους του Βίτκιεβιτς ήταν ήδη καταφανής στη διάρκεια της Κατοχής, αλλά μόνο στα τέλη της δεκαετίας του 1960 τα πολωνικά θέατρα κατακλύζονται από ένα κύμα σουρεαλιστικής φρενίτιδας. Ο Βίτκιεβιτς ανέβαινε σ' όλα τα θέατρα: τα σουρεαλιστικά έργα του παίζονταν μπροστά σ' ένα κατάπληκτο, πολλές φορές σοκαρισμένο, νέο ακροατήριο. Τα έργα του Γκομπρόβιτς παίζονταν κι αυτά: "Υβόνη, πριγκίπισσα της Βουργουνδίας", "Οπερέτα", "Ο Γάμος" κ. ά. Η σκηνοθετική τεχνική του "φτωχού θεάτρου" που καθιέρωσε ο Γιέρτσυ Γκροτόβσκι (Jerzy Grotowski, 1933 - 1999), ιδρύοντας το 1965 το "Θεατρικό Εργαστήρι", διεγείρει το υποσυνείδητο των θεατών.

Παράλληλα μ' αυτή την τάση, εμφανίζεται κι ένα δυναμικό ξαναγέννημα του Ρομαντισμού. Τα μεγάλα έργα των Πολωνών ραμαντικών επιστρέφουν σ' όλα τα πολωνικά θέατρα. Το ανέβασμα των "Προγόνων" του 'Ανταμ Μιτσκιέβιτς (Adam Mickiewicz, 1798 - 1855) είχε γίνει πάθος για τους σκηνοθέτες στη "λαική" δημοκρατία της Πολωνίας. Τα δράματά του "Ο Γάμος" και " Απελευθέρωση" καταγράφουν τη σύγχρονη κοινωνική συνείδηση. 'Αλλο έργο του, "Νύχτα Νοέμβρη", απέδειξε πόσο ανεξάντλητη ήταν η ρομαντική πηγή της πολωνικής σκέψης. Το ίδιο αληθεύει και με την επιτυχία των έργων "Στρατιώτες" (1968) και "Η υπόθεση του Νοέμβρη" (1968) του 'Ερνεστ Μπρυλ (Ernest Bryll, γεν. 1935).

Στα νεότερα χρόνια, τα έργα του Σλάβομιρ Μρόζεκ (Slawomir Mrozek, γεν. 1930), κυρίως η καφκική "Αστυνομία" (1958), "Το Πάρτυ" (1963) και το αλληγορικό "Τάνγκο" (1964), ήταν μια παρωδία της γκροτέσκας ποιότητας του σύγχρονου κόσμου. Μια εφιαλτική ατμόσφαιρα, με κοινωνικές προεκτάσεις, διαπερνά και το πρωτοποριακό έργο του Ταντέους Ρόζεβιτς (Tadeusz Rozewicz, γεν. 1921), όπως στα έργα "Οι αυτόπτες μάρτυρες" (1962) και "Η γριούλα συλλογίζεται" (1968).

Σήμερα, οι κοσμογονικές αλλαγές στο πολιτικό σκηνικό, ο εκδημοκρατισμός της ζωής και της κοινωνίας, η απελευθέρωση των ιδεών χαράζουν το δρόμο σε μια "μετα-κομμουνιστική" Πολωνία, που ψάχνει να βρει νέους εκπροσώπους της και στο θέατρο.

Πηγές

* Bogdan Suchodolski: "History of the Polish Culture", Warsaw, 1986.
* Jerzy Tymicki: "New Dignity: The Polish Theatre 1970 - 1985".

Θέατρο