.
Το πρόγραμμα επανδρωμένων πτήσεων Σογιούζ ξεκίνησε τη δεκαετία του 1960 από την τότε ΕΣΣΔ ως μέρος της προσπάθειάς της να στείλει ανθρώπους στη Σελήνη. Όταν ο στόχος αυτός εγκαταλείφθηκε, το Σογιούζ συνέχισε να εξελίσσεται ως μέρος τόσο ερευνητικών όσο και στρατιωτικών προγραμμάτων, κυρίως σε συνδυασμό με τους Σοβιετικούς διαστημικούς σταθμούς των δεκαετιών '70 και '80. Σήμερα είναι το μακροβιότερο διαστημικό πρόγραμμα στην ιστορία, με πάνω από σαράντα χρόνια εξέλιξης και εκατό αποστολές. Παρά τα αρχικά του προβλήματα, σήμερα αποτελεί το πιο αξιόπιστο μέσο μεταφοράς ανθρώπων και εξοπλισμού σε τροχιά και, όταν αποσυρθεί το διαστημικό λεωφορείο το 2011, θα είναι, μαζί με το κινέζικο Σενζού, το μόνο μέσο για τροχιακές επανδρωμένες πτήσεις. Το Σογιούζ θα αντικατασταθεί το 2014 από το επαναχρησιμοποιούμενο διαστημοπλάνο Κλίπερ.
Ιστορία
Η εξέλιξη του Σογιούζ άρχισε το 1964 από τον Σεργκέι Κορόλεφ, και ο αρχικός του σκοπός ήταν να αποτελέσει το μέσο με το οποίο οι Σοβιετικοί θα έφταναν στο φεγγάρι. Αυτό θα γινόταν με την ένωση σε τροχιά δυο ή περισσότερων διαστημοπλοίων Σογιούζ, χωρίς την ανάγκη ενός μεγάλου πυραύλου-φορέα, όπως ο Ν1 που τότε ανέπτυσσε η Σοβιετική Ένωση. Ο Κορόλεφ δεν έζησε για να δει το σχέδιό του να παίρνει σάρκα και οστά και, αν και τροποποιημένα μη επανδρωμένα Σογιούζ πέταξαν γύρω από τη Σελήνη ως μέρος του προγράμματος Ζοντ, η εξέλιξη του σκάφους πήρε άλλη τροπή. Συνδέθηκε με τα προγράμματα διαστημικών σταθμών, τόσο των αποτυχημένων στρατιωτικών Αλμάζ όσο και των Σαλιούτ και Μιρ. Παρά τα αρχικά του προβλήματα, που κόστισαν τη ζωή του κοσμοναύτη Βλαντιμίρ Μιχαήλοβιτς Κομάροφ στην πρώτη κιόλας πτήση και τριών άλλων κοσμοναυτών στην ενδέκατη, το Σογιούζ αποδείχτηκε ένα πολύ αξιόπιστο μέσο διαστημικών μεταφορών. Σήμερα χρησιμοποιείται για την εξυπηρέτηση του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού, τόσο με τη μεταφορά πληρωμάτων, όσο, μέσω της παραλλαγής μεταφοράς φορτίου Προγκρές, με τη μεταφορά εξοπλισμού και εφοδίων.
Το σκάφος
Το σκάφος Σογιούζ, όπως και τα περισσότερα Σοβιετικά, είναι παράδειγμα απλότητας και πρακτικότητας στη σχεδίαση, κάτι που του εξασφάλισε και τη μακροβιότητα και αξιοπιστία του. Προσφέρει 1,5 φορές το χώρο διαβίωσης του αμερικανικού Απόλλο, έχοντας μικρότερο συνολικό βάρος. Αποτελείται από τρία κυρίως τμήματα. Ένα σχεδόν σφαιρικό, τροχιακό τμήμα που χρησιμοποιείται ως θάλαμος αποσυμπίεσης και σύνδεσης με άλλα οχήματα ή διαστημικούς σταθμούς. Ένα τμήμα σε σχήμα καμπάνας, που αποτελεί το όχημα επανεισόδου και μπορεί να μεταφέρει τρία άτομα. Τέλος στο πίσω μέρος βρίσκεται ένα τρίτο τμήμα, το τμήμα οργάνων, στο οποίο βρίσκονται τα περισσότερα συστήματα και δεξαμενές καυσίμων και αέρα. Το τροχιακό τμήμα και το τμήμα οργάνων απορρίπτονται στο διάστημα και καίγονται στην ατμόσφαιρα. Το τμήμα επανόδου προσγειώνεται με τη βοήθεια αλεξιπτώτων και μικρών ανασχετικών πυραύλων που πυροδοτούνται σε μικρό ύψος από το έδαφος.
Το Σογιούζ εκτοξεύεται με τον πύραυλο-φορέα Σογιούζ, που αποτελεί εξέλιξη του πυραύλου Βοσχόντ με την προσθήκη ενός επιπλέον ορόφου.
Eξέλιξη και παραλλαγές
Πρώτη γενιά
Τα σκάφη Σογιούζ μπορούν να καταταχθούν σε σχεδιαστικές γενιές. Τα Σογιούζ 1 έως 11 (1967-1971) ήταν οχήματα πρώτης γενιάς, που μπορούσαν να μεταφέρουν έως τρία άτομα στο τμήμα επανεισόδου, χωρίς διαστημικές στολές λόγω έλλειψης χώρου. Οι στολές χρησιμοποιούνταν μόνο για εξωοχηματική δραστηριότητα και απορρίπτονταν μαζί με το τροχιακό τμήμα. Ξεχώριζαν από τις μη ευθύγραμμες φωτοσυλλεκτικές επιφάνειες και από τη χρήση του συστήματος "Ίγκλα" για την αυτόματη σύνδεση στο διάστημα, που απαιτούσε κεραίες ραντάρ. Τα πρώτα εννιά σκάφη δεν είχαν θυρίδα απευθείας σύνδεσης μεταξύ σκαφών, και οι μετακινήσεις των πληρωμάτων από το ένα σκάφος στο άλλο γίνονταν με διαστημικό περίπατο, και χρησιμοποιώντας το τροχιακό τμήμα ως θάλαμο αποσυμπίεσης.
Το πορθμείο Σογιούζ
Μετά το ατύχημα του Σογιούζ 11, το 1971, όπου τρεις κοσμοναύτες έχασαν τη ζωή τους από αποσυμπίεση, η σχεδίαση των σκαφών άλλαξε. Η πιο σημαντική μεταβολή ήταν ότι τώρα το πλήρωμα θα φορούσε διαστημικές στολές σε όλη τη διάρκεια της αποστολής. Η ικανότητα μεταφοράς ατόμων μειώθηκε από τρία σε δυο· η τρίτη θέση καταλήφθηκε από ένα σύστημα υποστήριξης ζωής. Επίσης καταργήθηκαν τα φωτοηλεκτρικά και το σκάφος χρησιμοποιούσε μπαταρίες. Ο τύπος αυτός χρησιμοποιήθηκε από το 1973 μέχρι το 1981 και εξυπηρέτησε τους σταθμούς Σαλιούτ.
Χρησιμοποιώντας τις παρατηρήσεις τους κατά τη διάρκεια της κοινής αμερικανορωσικής αποστολής Απόλλο-Σογιούζ, οι Σοβιετικοί απλοποίησαν και εκσυγχρόνισαν τη σχεδίαση των Σογιούζ. Ο νέος τύπος ήταν το Σογιούζ-Τ, με δυνατότητα μεταφοράς τριών ατόμων με στολές. Επίσης επέστρεψαν και οι επιφάνειες συλλογής ηλιακής ενέργειας. Ο τύπος χρησιμοποιήθηκε από το 1976 ως το 1986.
Σογιούζ ΤΜ και ΤΜΑ
Το Σογιούζ-ΤΜ ήταν η τέταρτη γενιά σκαφών (1986-2003) και χρησιμοποιήθηκε για τη μεταφορά από και προς το διαστημικό σταθμό Μιρ. Πέρα από άλλες βελτιώσεις διέθετε και καινούργιο, πιο έξυπνο σύστημα σύνδεσης με το σταθμό, το "Κουρς" (πορεία).
Το Σογιούζ-ΤΜΑ, που μπήκε σε χρήση το 2003, είναι η τελευταία παραλλαγή και χρησιμοποιείται για τη συγκοινωνία με το Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Διαθέτει περισσότερο χώρο και περισσότερες ανέσεις για το πλήρωμα.
Προγκρές
Τέλος το Προγκρές είναι παραλλαγή του Σογιούζ για τη μεταφορά υλικών και εφοδίων στο διάστημα. Η κάψουλα επανόδου έχει μετατραπεί σε αποθηκευτικό χώρο, και λείπουν τα συστήματα που έχουν να κάνουν με το χειρισμό και την υποστήριξη της ζωής του πληρώματος.
Σκάφη Σογιούζ χρησιμοποιήθηκαν στα πλαίσια του προγράμματος Ζοντ, για πτήσεις γύρω από τη Σελήνη με επιστροφή. Μετέφεραν κυρίως πειραματόζωα και χρησιμοποιούσαν διαφορετική τεχνική επανεισόδου στην ατμόσφαιρα. Δεν διέθεταν το τροχιακό διαμέρισμα των υπόλοιπων Σογιούζ.
Αρκετές επίσης ήταν και οι στρατιωτικές παραλλαγές που σχεδιάστηκαν, χωρίς όμως να πραγματοποιηθούν.
Σημαντικές αποστολές Σογιούζ
Σογιούζ 1 Πρώτη πτήση και πρώτος θάνατος ανθρώπου σε διαστημική αποστολή.
Σογιούζ 4 και Σογιούζ 5 Πρώτη σύνδεση δυο διαστημοπλοίων σε τροχιά.
Σογιούζ 11 Πρώτη επάνδρωση διαστημικού σταθμού (Σαλιούτ), πρώτο πολύνεκρο ατύχημα σε πτήση.
Σογιούζ 19 Κοινή αποστολή με σκάφος τύπου Απόλλο των Αμερικανών και σύνδεσή τους στο διάστημα.
Σογιούζ T-15 Πρώτη αποστολή στο διαστημικό σταθμό Μιρ και επίσκεψη, στην ίδια αποστολή, και στο σταθμό Σαλιούτ 7.
Σογιούζ ΤΜ-31 Πρώτη αποστολή στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό.
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
