Διαστημικός σταθμός

.

Διαστημικός σταθμός ονομάζεται κάθε διαστημόπλοιο ικανό να φέρει πλήρωμα αστροναυτών και να παραμένει στο διάστημα για μεγάλες χρονικές περιόδους (συνήθως περισσότερο από ένα έτος), ενώ διαθέτει αποβάθρες από τις οποίες μπορούν να προσδεθούν και να αναχωρήσουν άλλα διαστημόπλοια. Προκειμένου να παραμένει στο διάστημα χωρίς δαπάνη καυσίμων, ο διαστημικός σταθμός πρέπει να βρίσκεται σε τροχιά γύρω από κάποιο ουράνιο σώμα, π.χ. τη Γη ή τον Ήλιο, και για τον λόγο αυτό αποκαλείται και τροχιακός σταθμός (orbital station). Μέχρι σήμερα η ανθρωπότητα έχει κατορθώσει να δρομολογήσει διαστημικούς σταθμούς μόνο σε χαμηλή τροχιά γύρω από τη Γη (χαμηλή περιγήινη τροχιά, L.E.O.).

Οι διαστημικοί σταθμοί διακρίνονται από τα άλλα επανδρωμένα διαστημόπλοια από την έλλειψη ισχυρών προωθητικών μηχανισμών ή συστημάτων για προσεδάφιση: Φορτία και άνθρωποι μεταφέρονται προς και από τους σταθμούς με άλλα διαστημικά σκάφη. Σήμερα (2014) δύο διαστημικοί σταθμοί βρίσκονται σε τροχιά: ο μεγάλος Διεθνής Διαστημικός Σταθμός, που κατοικείται μόνιμα, και ο κινεζικός Τιάν-γκονγκ 1, που εκτοξεύθηκε το 2011 αλλά παραμένει ακατοίκητος τον περισσότερο χρόνο[1][2]. Προηγούμενοι ιστορικοί διαστημικοί σταθμοί υπήρξαν τα προγράμματα Σαλιούτ και Σκάιλαμπ, και μεταγενέστερα ο Μιρ.

Οι σύγχρονοι διαστημικοί σταθμοί είναι ερευνητικές βάσεις που χρησιμοποιούνται για να μελετηθούν οι επιπτώσεις της μακρόχρονης παραμονής στο διάστημα πάνω στο ανθρώπινο σώμα, να διεξαχθούν περισσότερα και πιο μακρόχρονα επιστημονικά πειράματα από όσα μπορούν να γίνουν μέσα σε άλλα διαστημικά σκάφη και τέλος να αποτελέσουν εξέδρες για την κατασκευή και εκτόξευση επανδρωμένων σκαφών προς άλλους πλανήτες. Μέχρι σήμερα, όλοι οι σταθμοί έχουν σχεδιασθεί έτσι ώστε να μπορούν να εναλλάσσονται στο εσωτερικό τους διαφορετικά πληρώματα, με το καθένα μέλος πληρώματος να παραμένει εκεί επί αρκετές εβδομάδες ή μήνες, σπανίως όμως περισσότερο από ένα γήινο έτος. Οι μεγαλύτερες επιδόσεις συνεχούς παραμονής ανθρώπου στο διάστημα έχουν όλες επιτευχθεί μέσα σε σοβιετικούς ή ρωσικούς διαστημικούς σταθμούς. Η μέγιστη διάρκεια παραμονής στο διάστημα σε μία μόνο αποστολή είναι 437,7 ημέρες (24ωρα) και επιτεύχθηκε από τον Βαλερί Πολιακόφ πάνω στον διαστημικό σταθμό Μιρ το 1994-1995. Μέχρι σήμερα, τρεις αστροναύτες έχουν ολοκληρώσει μεμονωμένες αποστολές με διάρκεια μεγαλύτερη του ενός γήινου έτους, όλοι πάνω στον Μιρ.

Διαστημικοί σταθμοί έχουν επίσης χρησιμοποιηθεί για στρατιωτικούς σκοπούς. Ο τελευταίος τέτοιος σταθμός ήταν ο Σαλιούτ 5, που χρησιμοποιήθηκε από το πρόγραμμα Αλμάζ της ΕΣΣΔ το 1976 και το 1977.[3]

Ιστορία
Πρώτοι οραματισμοί
Το «Τούβλινο Φεγγάρι» περιέχει την πρώτη γνωστή απεικόνιση ενός διαστημικού σταθμού

Δείτε επίσης: Ιστορία των διαστημικών πτήσεων

Οι διαστημικοί σταθμοί υπήρξαν το αντικείμενο οραματισμών ήδη από το 1869, όταν ο Αμερικανός πάστορας Έντουαρντ Ε. Χέιλ (Edward Everett Hale) δημοσίευσε το διήγημα The Brick Moon (= Το τούβλινο φεγγάρι)[4]. Ο πρώτος άνθρωπος που ασχολήθηκε επιστημονικά με το θέμα υπήρξε ο Ρώσος Κονσταντίν Τσιολκόφσκι περί το 1900. Ακολούθησε ο Γερμανός Χέρμαν Όμπερτ σχεδόν δύο δεκαετίες αργότερα. Το 1929 ο Χέρμαν Ποτότσνικ δημοσίευσε τη μελέτη του Το πρόβλημα του διαστημικού ταξιδιού, όπου αναφέρεται για πρώτη φορά η ιδέα ενός διαστημικού σταθμού σε σχήμα περιστρεφόμενου τροχού για τη δημιουργία τεχνητής βαρύτητας.

Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο Γερμανοί επιστήμονες διερεύνησαν τη θεωρητική ιδέα ενός τροχιακού όπλου ευρισκόμενου πάνω σε ένα διαστημικό σταθμό. Το λεγόμενο «όπλο του ήλιου» θα ήταν βασισμένο επάνω σε ένα σταθμό-εξέδρα που θα περιφερόταν γύρω από τη Γη σε ύψος 8200 χιλιομέτρων και θα χρησιμοποιούσε την ηλιακή ενέργεια[5].

Το 1951 ο Βέρνερ φον Μπράουν δημοσιοποίησε το σχέδιό του για ένα διαστημικό σταθμό σε σχήμα τροχού, σύμφωνα με την ιδέα του «περιστρεφόμενου τροχού» που είχε προταθεί για πρώτη φορά από τον Ποτότσνικ – ωστόσο, αυτός ο σχεδιασμός δεν θα έφθανε ποτέ στο στάδιο της κατασκευής μέσα στον 20ό αιώνα.

Περίπου την ίδια εποχή τα σοβιετικά σχεδιαστικά γραφεία, κυρίως το OKB-52 του Βλαντίμιρ Τσελομέι, σχεδίαζαν πάνω στις ιδέες του Τσιολκόφσκι για τους διαστημικούς σταθμούς. Η δουλειά του OKB-52 οδήγησε στο Πρόγραμμα Αλμάζ και (μαζί με το OKB-1) στον πρώτο διαστημικό σταθμό: τον Σαλιούτ 1. Ο εξοπλισμός που αναπτύχθηκε έστρωσε τον δρόμο για τους επόμενους Σαλιούτ και τον Μιρ, ακόμα και για τον σημερινό Διεθνή Διαστημικό Σταθμό.
Σαλιούτ, Αλμάζ και Σκάιλαμπ (1971–1986)

Κύρια λήμματα: Πρόγραμμα Σαλιούτ, Πρόγραμμα Αλμάζ και Σκάιλαμπ

Ο Όουεν Γκάριοτ σε «διαστημικό περίπατο» το 1973

Ο πρώτος διαστημικός σταθμός στην ιστορία της ανθρωπότητας υπήρξε ο Σαλιούτ 1, που εκτοξεύθηκε από την ΕΣΣΔ στις 19 Απριλίου 1971. `Οπως και όλοι οι διαστημικοί σταθμοί ήταν «μονολιθικός» δηλαδή σχεδιασμένος για να εκτοξευθεί και να τεθεί σε τροχιά ολόκληρος, αλλά μη επανδρωμένος, και να επανδρωθεί με πλήρωμα αργότερα. Οι μονολιθικοί σταθμοί γενικά περιείχαν όλα τα απαραίτητα εφόδια και πειραματικό εξοπλισμό κατά την εκτόξευσή τους, και θεωρούνταν «αναλωθέντες» και προς εγκατάλειψη όταν αυτά είχαν πλέον χρησιμοποιηθεί.

Οι πρώτοι σοβιετικοί διαστημικοί σταθμοί έφεραν όλοι την ονομασία «Σαλιούτ» (= «χαιρετισμός»), αλλά περιελάμβαναν δύο διακριτούς τύπους: τον πολιτικό και τον στρατιωτικό. Οι στρατιωτικοί σταθμοί (Σαλιούτ 2, Σαλιούτ 3 και Σαλιούτ 5) ήταν γνωστοί και ως «Αλμάζ».

Οι σταθμοί Σαλιούτ 6 and Σαλιούτ 7 κατασκευάσθηκαν με δύο αποβάθρες, που επέτρεπαν την επίσκεψη ενός δεύτερου πληρώματος με νέο διαστημόπλοιο: Το Σογιούζ 7K-T μπορούσε να παραμείνει 90 ημέρες στο διάστημα και μετά έπρεπε να αντικατασταθεί από ένα νέο σκάφος[6]. Η διαδικασία αυτή επέτρεπε τη συνεχή κατοίκηση του σταθμού. Το Σκάιλαμπ έφερε επίσης δύο αποβάθρες, αλλά η δεύτερη δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ. Η παρουσία της αργότερα επέτρεπε σε σκάφη ανεφοδιασμού Progress να προσδεθούν στον σταθμό με νέες προμήθειες για αποστολές μακράς διάρκειας.
Μιρ (1986–2001)

Κύριο λήμμα: Μιρ

Η Γη με τον σταθμό Μιρ

Αντίθετα με τους προηγούμενους διαστημικούς σταθμούς, ο σοβιετικός σταθμός Μιρ είχε ένα σύνθετο σχεδιασμό: αρχικώς εκτοξεύθηκε ένα τμήμα-πυρήνας και στη συνέχεια προστέθηκαν σε αυτό επιπλέον τμήματα (modules), συνήθως με έναν ειδικό ρόλο το καθένα. Αυτή η μέθοδος επιτρέπει μεγαλύτερη ευελιξία στη λειτουργία του σταθμού και καταργεί την ανάγκη για ένα μοναδικό τεράστιας ισχύος πύραυλο ή όχημα εκτοξεύσεως. Οι σύνθετοι αυτοί σταθμοί σχεδιάζονται εξαρχής για να δέχονται πολλαπλές αποστολές ανεφοδιασμού, για μεγαλύτερη διάρκεια χρήσιμης ζωής.
Ο Δ.Δ.Σ. (1998–σήμερα)

Κύριο λήμμα: Διεθνής Διαστημικός Σταθμός

Το τμήμα-πυρήνας του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού (ΔΔΣ) εκτοξεύθηκε το 1998.

Ο ΔΔΣ διαιρείται σε δύο κύρια μέρη, το Ρωσικό Τροχιακό Μέρος (ROS) και το Αμερικανικό Λειτουργικό Μέρος (USOS).

Τα τμήματα του USOS μεταφέρθηκαν στον σταθμό με πτήσεις διαστημικών λεωφορείων και συναρμολογήθηκαν «με το χέρι» στον ΔΔΣ από αστροναύτες σε «περιπάτους στο διάστημα». Με τον ίδιο τρόπο έγιναν οι συνδέσεις ηλεκτρισμού, μεταφοράς δεδομένων, προώσεως και ψυκτικών υγρών. Ως αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας συναρμολογήθηκε ένα ενιαίο σώμα που δεν είναι σχεδιασμένο για αποσυναρμολόγηση[7].
Ο ΔΔΣ υπό κατασκευή

Τα τμήματα του ROS μπορούν να εκτοξευθούν, να πετάξουν και να προσδεθούν από μόνα τους, χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση, χρησιμοποιώντας πυραύλους Πρότον[8]. Οι προαναφερθείσες συνδέσεις (ηλεκτρικού κ.ά.) γίνονται επίσης αυτόματα. Η ρωσική μέθοδος επιτρέπει τη συναρμολόγηση διαστημικών σταθμών σε τροχιά γύρω από άλλους πλανήτες ως προετοιμασία για μετέπειτα επανδρωμένες αποστολές. Το Τμήμα Ναούκα του ΔΔΣ θα χρησιμοποιηθεί και στον μελλοντικό ρωσικό διαστημικό σταθμό OPSEK, του οποίου ο κύριος στόχος είναι η υποστήριξη επανδρωμένης εξερευνήσεως του Ηλιακού Συστήματος.

Οι ρωσικοί τμηματικοί (modular) διαστημικοί σταθμοί «επόμενης γενεάς» θα διαφέρουν από τους μονολιθικούς στο ότι θα επιτρέπουν την ανασυναρμολόγησή τους υπό νέα διάταξη για την ικανοποίηση μεταβαλλόμενων αναγκών. Σύμφωνα με με μία αναφορά του 2009, η κατασκευάστρια εταιρεία ΡΚΚ Ενέργεια μελετά μεθόδους για την απόσπαση από τον ΔΔΣ μερικών τμημάτων του ROS όταν φθάσει το τέλος του ΔΔΣ, ώστε να τα χρησιμοποιήσει ως μία βάση για ένα νέο διαστημικό σταθμό, το Τροχιακό Κυβερνώμενο Πειραματικό Συγκρότημα (OPSEK). Η αναφορά περιέχει μία δήλωση από ανώνυμο Ρώσο μηχανικό που πιστεύει ότι, με βάση και την εμπειρία από τον Μιρ, θα πρέπει να είναι δυνατή μία διάρκεια ζωής 30 ετών, εκτός από την περίπτωση εκτεταμένων ζημιών από μικρομετεωροειδείς, επειδή τα ρωσικά τμήματα έχουν κατασκευασθεί έτσι ώστε να επιδέχονται ανακαίνιση σε τροχιά[9].
Τιάν-γκονγκ (2011–σήμερα)

Κύριο λήμμα: Τιάν-γκονγκ

Ο πρώτος κινεζικός διαστημικός σταθμός στην Ιστορία, ο Τιάν-γκονγκ 1, εκτοξεύθηκε τον Σεπτέμβριο του 2011. Σε αυτόν προσδέθηκε στη συνέχεια αυτόματα το μη επανδρωμένο σκάφος Σεντζού 8 τον Νοέμβριο του 2011. Ακολούθησε το επανδρωμένο Σεντζού 9, που προσδέθηκε στον Τιάν-γκονγκ 1 τον Ιούνιο του 2012, όπως και το επανδρωμένο Σεντζού 10 το 2013. Δύο ακόμα μικροί διαστημικοί σταθμοί, οι Τιάν-γκονγκ 2 και Τιάν-γκονγκ 3, αναμένεται να εκτοξευθούν κατά τα επόμενα έτη, προετοιμάζοντας την κατασκευή ενός μεγαλύτερου διαστημικού σταθμού περί το 2020.
Κατοικησιμότητα

Κύριο λήμμα: Επιδράσεις της παραμονής στο διάστημα στο ανθρώπινο σώμα

Οι διαστημικοί σταθμοί αντιμετωπίζουν διάφορα ζητήματα που περιορίζουν την κατοικησιμότητά τους για μεγάλα χρονικά διαστήματα, όπως τον μικρό βαθμό ανακυκλώσεως και την αίσθηση έλλειψη βαρύτητας, (λόγω της ελεύθερης πτώσης στην οποία βρίσκονται διαρκώς) Κάποια από αυτά τα προβλήματα προκαλούν έλλειψη άνεσης και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία. Στην περίπτωση ηλιακών εκρήξεων (εκλάμψεων)), όλοι οι σημερινοί διαστημικοί σταθμοί προστατεύονται από το μαγνητικό πεδίο της Γης και βρίσκονται κάτω από τις Ζώνες Βαν Άλεν.

Μελλοντικές διαστημικές κατοικίες ίσως να φιλοξενούν πολύ μεγαλύτερους αριθμούς ανθρώπων και να αποτελούν «διαστημικές πόλεις», τέτοια όμως σχέδια δεν έχουν υλοποιηθεί εξαιτίας του τεράστιου οικονομικού και πολιτικού κόστους τους. Τρόποι για την αντιμετώπιση αυτού του κόστους θα ήταν η κατασκευή μεγάλων αριθμών πυραύλων (οικονομίες κλίμακος), οι επαναχρησιμοποιούμενοι πύραυλοι, η χρήση πρώτων υλών από το διάστημα (ISRU, In Situ Resource Utilisation) ή μέθοδοι μεταβάσεως στο διάστημα χωρίς τη χρήση πυραύλων, όπως ο διαστημικός ανελκυστήρας.
Υποσυστήματα
Ηλιακοί συλλέκτες τμημάτων διαστημικού σταθμού

Ο κάθε διαστημικός σταθμός αποτελεί ένα πολυσύνθετο σύστημα με πολλά αλληλοσχετιζόμενα υποσυστήματα:

Δομικά στοιχεία
Ηλεκτρικό σύστημα
Σύστημα θερμικού ελέγχου
Προσδιορισμός και έλεγχος προσανατολισμού και θέσεως
Προωθητικά συστήματα
Αυτοματισμοί και ρομποτικά συστήματα
Υπολογιστικά συστήματα
Τηλεπικοινωνίες
Συστήματα υποστηρίξεως της ζωής
Συστήματα ανακυκλώσεως
Συστήματα προσδέσεως διαστημοπλοίων

Μικροβιολογία

Είδη μούχλας που αναπτύσσονται σε διαστημικούς σταθμούς μπορούν να παράγουν οξέα που διαβρώνουν ή υποβαθμίζουν μέταλλα, γυαλί και ελαστικό[10].
Κατάλογος διαστημικών σταθμών

(οι ημερομηνίες αναφέρονται στα διαστήματα κατά τα οποία οι σταθμοί κατοικούνταν από πληρώματα)

Διαστημικοί σταθμοί Σαλιούτ (ΕΣΣΔ, 1971–1986)
Σαλιούτ 1 (1971, 1 πλήρωμα, 1 αποτυχημένη πρόσδεση)
DOS-2 (1972, απέτυχε να εκτοξευθεί)
Σαλιούτ 2/Αλμάζ (1973, αχρηστεύθηκε λίγο μετά την εκτόξευσή του)
Κόσμος 557 (1973, κατέπεσε 11 ημέρες μετά την εκτόξευσή του)
Σαλιούτ 3/Αλμάζ (1974, 1 πλήρωμα, 1 αποτυχημένη πρόσδεση)
Σαλιούτ 4 (1975, 2 πληρώματα και 1 που δεν μπόρεσε να τεθεί σε τροχιά)
Σαλιούτ 5/Αλμάζ (1976–1977, 2 πληρώματα, 1 αποτυχημένη πρόσδεση)
Σαλιούτ 6 (1977–1981, 16 πληρώματα (5 μακράς παραμονής, 11 βραχείας, 1 αποτυχημένη πρόσδεση)
Σαλιούτ 7 (1982–1986, 10 πληρώματα (6 μακράς παραμονής, 4 βραχείας, 1 αποτυχημένη πρόσδεση)
Σκάιλαμπ (ΗΠΑ, 1973–1979, 3 πληρώματα)
Μιρ (ΕΣΣΔ/Ρωσία, 1986–2000, 28 πληρώματα μακράς παραμονής)
Διεθνής Διαστημικός Σταθμός (ISS) (Ρωσία, ΗΠΑ, European Space Agency, Ιαπωνία και Καναδάς 2000 μέχρι σήμερα, 36 πληρώματα μακράς παραμονής μέχρι τον Οκτώβριο του 2013)
Τιάν-γκονγκ (Κίνα, 2011 μέχρι σήμερα)
Τιάν-γκονγκ 1 (2011 μέχρι σήμερα, 2 πληρώματα μέχρι τον Ιούνιο του 2013)

Προγράμματα που ακυρώθηκαν

Manned Orbiting Laboratory της Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ, ματαιώθηκε το 1969, περίπου ένα έτος πριν την πρώτη σχεδιαζόμενη δοκιμαστική του πτήση.

Μία δεύτερη μονάδα του Σκάιλαμπ (το Skylab B) κατασκευάσθηκε ως ρεζέρβα. Εξαιτίας του υψηλού κόστους της παροχής φορέων εκτοξεύσεως και της βουλήσεως της NASA να σταματήσει τα προγράμματα Κρόνος και Απόλλων για να προετοιμασθεί για το πρόγραμμα του Διαστημικού Λεωφορείου, δεν πέταξε ποτέ. Το σκαρί του εκτίθεται στο Εθνικό Μουσείο Αέρα και Διαστήματος στην Ουάσινγκτον.

Μερικά πρόσθετα Σαλιούτ κατασκευάσθηκαν ως ρεζέρβες.

Το αμερικανικό πρόγραμμα του «Διαστημικού Σταθμού Ελευθερία» (Space Station Freedom), παρότι βρισκόταν υπό ανάπτυξη επί δεκαετία, δεν προχώρησε εξαιτίας και της λήξεως του Ψυχρού Πολέμου, και αντί για αυτό εξελίχθηκε το πρόγραμμα του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού.

Ο σοβιετικός/ρωσικός σταθμός Μιρ 2, που δεν κατασκευάσθηκε ποτέ και κάποια από τα στοιχεία του ενσωματώθηκαν στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό.

Η «Βιομηχανική Διαστημική Εγκατάσταση» (Industrial Space Facility), διαστημικός σταθμός που προτάθηκε την δεκαετία του 1980 και θα είχε ιδιωτική χρηματοδότηση. Το πρόγραμμα ματαιώθηκε όταν η εταιρεία που συστάθηκε για να τον κατασκευάσει, η Space Industries Incorporated, δεν μπόρεσε να εξασφαλίσει οικονομική ενίσχυση από την κυβέρνηση των ΗΠΑ[11].

Το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Columbus για ένα μικρό διαστημικό σταθμό, που εξελίχθηκε στο ομώνυμο τμήμα του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού.

Μελλοντικές δραστηριότητες
Καλλιτεχνική απεικόνιση του εσωτερικού ενός κυλίνδρου O'Neill

Η Κίνα αναμένεται να εκτοξεύσει δύο ακόμα διαστημικά εργαστήρια, τα Τιάν-γκονγκ 2 και Τιάν-γκονγκ 3 ως το 2016. Στη συνέχεια θα επιχειρήσει να εκτοξεύσει ένα διαστημικό σταθμό τριών τμημάτων και μάζας 60 τόνων μέχρι το 2020, με όνομα εργασίας Project 921-2 (έχει ζητηθεί από το κοινό να υποβάλει προτάσεις για ονόματα και σύμβολα του σταθμού αυτού[12].

Η αμερικανική εταιρεία Bigelow Aerospace αναπτύσσει τα σχέδια του «Εμπορικού Διαστημικού Σταθμού Bigelow», ενός ιδιωτικού συγκροτήματος σε χαμηλή περιγήινη τροχιά.[13] Η εταιρεία αναφέρεται στο αρχικό συγκρότημα του σταθμού από τρία μέρη ως «Διαστημικό Συγκρότημα `Αλφα»[14], ενώ ένας δεύτερος τροχιακός σταθμός, το «Διαστημικό Συγκρότημα Bravo», προγραμματιζόταν για αργότερα[15]

Τον Απρίλιο του 2008 η Ρωσική Διαστημική Υπηρεσία πρότεινε την κατασκευή του «Τροχιακού Κυβερνώμενου Πειραματικού Συγκρότηματος» (OPSEK), ενός διαστημικού ναυπηγείου για διαστημόπλοια υπερβολικά βαριά για εκτόξευση από τη Γη. Η κατασκευή του δεν θα αρχίσει πριν τη λήξη της λειτουργίας του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού[16].

Τον Δεκέμβριο του 2011 η Boeing πρότεινε τη χρήση του Node 4 ως πυρήνα μιας εξερευνητικής εξέδρας που θα μπορούσε να κατασκευασθεί στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό και να μεταφερθεί από εκεί σε ένα από τα λαγκρανζιανά σημεία του συστήματος Γης-Σελήνης (το 1ο ή το 2ο). Σκοπός της εξέδρας θα ήταν να υποστηρίξει αποστολές προσεδαφίσεως στη Σελήνη με ένα επαναχρησιμοποιήσιμο σκάφος.[17]

Η Ινδία σχεδιάζει να αναβαθμίσει το Τροχιακό Σκάφος ISRO ώστε να μπορεί να δέχεται προσδέσεις διαστημοπλοίων στο σχεδιαζόμενο ινδικό πρόγραμμα επανδρωμένων διαστημικών πτήσεων.

Δείτε επίσης

Κερίμ Κερίμοφ, σχεδιαστής των πρώτων διαστημικών σταθμών
Σταθμός προωθητικών, μελλοντικά συγκροτήματα τύπου διαστημικού σταθμού που θα επιτρέπουν τον ανεφοδιασμό πυραυλοκίνητων διαστημοπλοίων σε καύσιμα και οξειδωτικό

Παραπομπές

Morris Jones (12 July 2011). «Time Enough for Tiangong». SpaceDaily. Ανακτήθηκε στις 2011-07-12.
Barbosa, Rui. «China launches TianGong-1 to mark next human space flight milestone». NASASpaceflight.com.
Russian Space Stations (wikisource)
The First Space Station, Boy's Life, Σεπτέμβριος 1989.
Science: Sun Gun. Time Magazine. July 9, 1945.
D.S.F. Portree (1995). «Mir Hardware Heritage». NASA. Ανακτήθηκε στις 30 Νοεμβρίου 2010.
Thomas Kelly, et al. (2000). Engineering Challenges to the Long-Term Operation of the International Space Station. National Academies Press, σελ. 28–30. ISBN 0-309-06938-6.
«Mechanical and Aerospace Engineering - mae.usu.edu». Usu.edu. Ανακτήθηκε στις 2012-08-13.
Zak, Anatoly (22 May 2009). «Russia 'to save its ISS modules'». BBC News. Ανακτήθηκε στις 23 May 2009.
Trudy E. Bell (2007). «Preventing "Sick" Spaceships».
Kaplan, David (25 Αυγούστου 2007). «Space station idea was far-out at the time». Houston Chronicle. Ανακτήθηκε στις 2007-08-26.
pacedaily.com/reports/Countdown_begins_for_Chineses_space_station_program_999.html Countdown begins for Chineses space station program]
Bigelow Aerospace — Next-Generation Commercial Space Stations: Orbital Complex Construction, Bigelow Aerospace, accessed 2011-01-10.
Bigelow still thinks big, The Space Review, 2010-11-01, accessed 2011-01-10.
Balloons in Space: A History, Space.com, 2010-11-12, accessed 2011-01-10.
Прогресс: Россия построит на орбите завод по сборке межпланетных кораблей, Lenta.Ru, 12/4/2008.

«Exploration Gateway Platform hosting Reusable Lunar Lander proposed». NASASpaceFlight.com. 2011-12-02. Ανακτήθηκε στις 2012-08-13.

Βιβλιογραφία

Grujica, S. Ivanovich (July 7, 2008). Salyut: the first space station : triumph and tragedy. Praxis, σελ. 426. ISBN 0-387-73585-2.
Haeuplik-Meusburger: Architecture for Astronauts - An Activity based Approach. Springer Praxis Books, 2011, ISBN 978-3-7091-0666-2
Neri Vela, Rodolfo (1990). Manned space stations. Their construction, operation and potential application. Paris: European Space Agency SP-1137. ISBN 92-9092-124-2.
Παπαθανάσης, Ηλίας: «Διεθνής διαστημικός σταθμός `Αλφα», Περισκόπιο της Επιστήμης, Φεβρουάριος 1997, σελ.36

Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Commons logo
Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα
Διαστημικός σταθμός

"Giant Doughnut Purposed As Space Station" άρθρο της δεκαετίας του 1950 για την εξερεύνηση του διαστήματος και για μελλοντικό περιγήινο διαστημικό σταθμό
- Διαστημικοί σταθμοί

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License