Σφαιροβολία

Η σφαιροβολία είναι ένα από τα αγωνίσματα ρίψεων των σύγχρονων αγώνων του στίβου.

Ιστορία

Ο Όμηρος αναφέρει αγώνες ρίψης λίθων από τους στρατιώτες των Αχαιών κατά την πολιορκία της Τροίας, αλλά δεν αναφέρει τίποτα σχετικά με το βάρος τους. Η πρώτη μαρτυρία για τη ρίψη βαρών (ή λίθων) αναφέρεται στα Σκωτσέζικα χάιλαντς.[1] Τον 16ο αιώνα, ο βασιλιάς Ερρίκος ο Η΄ της Αγγλίας αναφέρεται ως εξαιρετικά ικανός στη ρίψη βαρών και σφαίρας.

Οι πρώτες εκδηλώσεις που μπορούν να παρομοιαστούν με τη σύγχρονη σφαιροβολία αναφέρονται μεταξύ στρατιωτών που συναγωνίζονταν ποιος θα πετάξει πιο μακριά βλήματα κανονιού. "Κανονικά" αγωνίσματα σφαιροβολίας αναφέρονται στις αρχές του 19ου αιώνα στη Σκωτία, ενώ το 1866 αποτέλεσαν ένα από τα αγωνίσματα των Αγώνων Βρετανών Ερασιτεχνών (British Amateur Championships).[2]

Στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα λίγο πριν την Ελληνική Επανάσταση του 1821 αλλά και κατά τη διάρκεια αυτής, η σφαιροβολία αποτελούσε το κυρίαρχο αγώνισμα μεταξύ των Κλεφτών το λεγόμενο "λιθάρι", απ΄ όπου και οι ακόλουθοι στίχοι κλέφτικων τραγουδιών:

Μεσ΄ του βάλτου το πηγάδι, ρίχνουν κλέφτες το λιθάρι
το πετούν οι Αρβανίτες και περνούν τους Μωραΐτες
- Καραχάλιο παληκάρι, έλα ρίξε το λιθάρι
κι αν περάσεις εν΄ αχνάρι, μια ΄σημένια στο ζωνάρι
κι αν περάσεις στην πηλάλα, χάρισμά σου και μια πάλα.

---------------------------------------------------

"Σήμερα Δήμο μ΄ Πασχαλιά, σήμερα ν΄ πανηγύρι
τα παληκάρια στο χορό, τ΄ αγόρια στο λιθάρι.

Σύγχρονη εποχή
Ιστορική εξέλιξη

Στη σύγχρονη μορφή του, το αγώνισμα αυτό δε γίνεται πλέον με όργανο κάποιες βαριές πέτρες ή βολίδες κανονιού, αλλά με σταθμισμένα όργανα από συμπαγές μέταλλο, χυτοσίδηρο ή μπρούτζο σχήματος σφαιρικού, καλούμενου σφαίρα και εξ αυτού το όνομα του αγωνίσματος. Ο πρώτος αγώνας σφαιροβολίας τη νεώτερη εποχή διεξήχθη στις 23 Μαρτίου 1866 στο Στάμφορντ Μπριτζ του Λονδίνου για το αθλητικό πρωτάθλημα Αγγλίας ενώπιον 50.000 θεατών και νικητής αναδείχθηκε ο Φρίσερ με επίδοση 213,5 πόδια ή 10,52μ. Στις ΗΠΑ διεξήχθη για πρώτη φορά το 1876 με νικητή τον Χ.Ε. Μπουερμέγιερ με 9,88μ. Στον Καναδά πρώτος ρέκορντμαν αναφέρεται ο Λάμπρεχτ με 12,60 το 1882 που ήταν τότε από τα καλύτερα ρεκόρ παγκοσμίως. Το πρώτο επίσημο παγκόσμιο ρεκόρ ανήκει στον Άγγλο Στόνε με 11,12 το 1867 στο 2ο Αγγλικό πρωτάθλημα στίβου. Το 1883 ο Αμερικανός Λάμπρεχτ ξεπέρασε τα 13 μέτρα με 13,10. Ένας άλλος Αμερικανός ο Γ.Ρ.Γκρέι έρριξε 14,32μ το 1893. Τα 15 μέτρα ξεπέρασε πρώτος ο Αμερικανός Β. Κόι το 1905 με 15,08, τα 16μ ο Τσέχος Φ. Ντούντα το 1931 με 16,04μ, τα 17μ ο Αμερικανός Ζ. Τοράνς με 17,40 το 1934.[3]
Τα πρώτα παγκόσμια ρεκόρ

Η εξέλιξη του επίσημου παγκόσμιου ρεκόρ ως το 1910 έχει ως εξής:

• 11,12μ: Στόνε (1867)
• 11,56μ: Στόνε (1868)
• 11,58μ: Μίτσελ (1870)
• 11,79μ: Στόνε (1871)
• 12,92μ: Μπορ (1872)
• 13,10μ: Λάμπρεχτ (1883)
• 13,12μ: Μ. Κίνον (1885)
• 13,38μ: Γ.Ρ. Γκρέι (1888)
• 14,32μ: Γ.Ρ. Γκρέι (1893)
• 14,35μ: Δ. Χόργκαν (1899)
• 14,68μ: Δ. Χόργκαν (1900)
• 14,80μ: Ρ. Ρόουζ (1904)
• 15,08μ: Β. Κόι (1905)
• 15,12μ: Ρ. Ρόουζ (1907)
• 15,19μ: Ρ. Ρόουζ (1908)
• 15,32μ: Ρ. Ρόουζ (1909)
• 15,544μ: Ρ. Ρόουζ (1909)

Σφαίρα

Η σφαίρα (σφαιροβολίας) ζυγίζει 7,26 κιλά, (16 λίβρες) (για άνδρες) και 4 κιλά (για γυναίκες) με διάμετρο επίσης συγκεκριμένη, από 11-13εκ για τους άνδρες και από 9-11εκ για τις γυναίκες αντίστοιχα.
Βαλβίδα ρίψης

Η ρίψη γίνεται εντός των ορίων μιας κυκλικής περιοχής (βαλβίδας) τα όρια της οποίας δεν πρέπει να υπερβεί ο αθλητής κατά τη διάρκεια της προσπάθειάς του, με διάμετρο 2,13 μέτρα (7 πόδια). Στο ένα τμήμα της περιφέρειας της βαλβίδας (στη μεριά προς την οποία γίνεται η ρίψη) υπάρχει ένα σταθερό τμήμα ξύλου ,ο αναστολέας, (ύψους 10εκ και μήκους 122 εκ. ), σταθερά πακτωμένο στο έδαφος που χρησιμεύει τόσο ως σημείο κοντραρίσματος-φρεναρίσματος της κίνησης του αθλητή προς την κατεύθυνση της ρίψης, όσο και ως απώτερο όριο, εντός του οποίου πρέπει να κινηθεί ο αθλητής. Η βολή γίνεται προς τομέα κύκλου γωνίας 30 μοιρών με κέντρο το κέντρο της βαλβίδας.
Κανονισμοί

Για να είναι η βολή έγκυρη πρέπει:

ο αθλητής: να μην υπερβεί τα όρια της βαλβίδας κατά τη διάρκεια της ρίψης ,να μην ακουμπήσει το πάνω μέρος του αναστολέα παρά μόνο το πλαϊνό αυτού μέρος και μέχρι να προσγειωθεί το όργανο, να αρχίσει την προσπάθεια από κατάσταση ηρεμίας, να εξέλθει της βαλβίδας από το οπίσθιο ήμισυ μετά το πέρας της βολής και έχοντας τον έλεγχο της κίνησης και την ισορροπία του.
το όργανο: να ριφθεί με το ένα χέρι, από το ύψος του λαιμού με ώθηση του βραχίονα με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι πίσω από το κύριο σώμα της σφαίρας ο αντίστοιχος ώμος με κίνηση της σφαίρας ευθύγραμμη και όχι ημικυκλική, ενδεικτική ότι χρησιμοποιείται ο βραχίονας ως μοχλός στην κίνηση και όχι ως ενεργός πρωταγωνιστής και να ριφθεί εντός του τομέα!

Τεχνική

Μέσα στο χρόνο από όλους τους δυνατούς τρόπους που μπόρεσε να σκεφτεί το ανθρώπινο μυαλό για να εξωθήσει το βαρύ όργανο στη μεγαλύτερη δυνατή απόσταση, φτάσαμε στις αρχές του αιώνα να χρησιμοποιούνται παραλλαγές μιας πλάγιας μετατόπισης που μετέπειτα φέρνει σε θέση ρίψης τον αθλητή. Έτσι, ο αθλητής κρατώντας τη σφαίρα με το χέρι αντίθετα στη φορά της ρίψης, έπαιρνε φορά είτε με πλάγιο άλμα είτε με σταυρωτό βήμα και αυτή την ορμή προσπάθησε να μετατρέψει σε δύναμη ώθησης στο τελικό στάδιο της ρίψης. Οι αθλητές με τους τρόπους αυτούς κατόρθωσαν να φτάσουν να έχουν επιδόσεις έως και λίγο μικρότερες των 18μ.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1950, ο Αμερικανός Ιρλανδικής καταγωγής Parry O'Brien προσπάθησε να δώσει στη ρίψη του μεγαλύτερη ορμή στη φάση της μετατόπισης και ως εκ τούτου καλύτερες προϋποθέσεις δημιουργίας δυνάμεων για καλύτερες βολές. Μετέτρεψε λοιπόν τη μετατόπιση από πλάγια σε οπίσθια η νωτιαία. Άρχιζε την προσπάθειά του με την πλάτη στραμμένη προς τον τομέα και μετατόπιζε το σώμα του σε τούτη τη θέση ως το κέντρο της βαλβίδας, από όπου είχε το πλεονέκτημα της μεγαλύτερης ορμής αλλά και της μεγαλύτερης τροχιάς επιτάχυνσης του οργάνου. Κατόρθωσε έτσι να αφήσει εποχή στο αγώνισμα, να κερδίσει τους Ολυμπιακούς Αγώνες το 1952 και 1956 και να κάνει πάμπολλες καταρρίψεις του παγκόσμιου ρεκόρ, σπάζοντας το φράγμα των 18 αλλά και 19 μέτρων.

Τη δεκαετία του 1970, έπειτα από αρκετούς αθλητές που είχαν πειραματισθεί με μια τεχνική, κατά την οποία δημιουργούνταν ορμή από στροφή και όχι μετατόπιση, άρχισαν να εμφανίζονται τα πρώτα δείγματα ότι αυτός ο παλμός ίσως να πήγαινε το άθλημα στο επόμενο επίπεδο. Σχεδόν ταυτόχρονα, δυο χαρισματικοί αθλητές από δυο διαμετρικά αντίθετες "σχολές" αθλητισμού και νοοτροπίας, από τη Σοβιετική Ένωση ο Alexander Baryshnikov και τις Ηνωμένες Πολιτείες ο Brian Oldfield άρχισαν να σημειώνουν εξαιρετικές επιδόσεις. Αμφότεροι ήταν από το 1973 ανάμεσα στους καλύτερους αθλητές του αγωνίσματος, όμως το 1976 ο Baryshnikov καταρρίπτει το παγκόσμιο ρεκόρ σημειώνοντας επίδοση 22μ, ενώ ένα περίπου χρόνο νωρίτερα ο Oldfield σε αγώνες που είχαν ανεπίσημο χαρακτήρα και δεν ήταν αναγνωρισμένοι είχε σημειώσει την σχεδόν απίστευτη βολή των 22,86μ. Η επιλογή του Oldfield να μετέχει σε αγώνες με μια επαγγελματική αθλητική ένωση του στέρησε το δικαίωμα να αναγνωρισθούν οι λαμπρές επιδόσεις του από την επίσημη και ερασιτεχνική παγκόσμια ομοσπονδία, ή θα μπορούσε κανείς να πει ότι μετατόπισε χρονικά αυτή την αναγνώριση ως το 1984 όταν σε ηλικία 39 ετών έγινε κάτοχος του ρεκόρ Ηνωμένων Πολιτειών με 22,19μ. Το παγκόσμιο ρεκόρ με πολλές εναλλαγές ανάμεσα σε αθλητές που χρησιμοποίησαν κυρίως τον ευθύγραμμο παλμό κατέχει από το 1990 ένας αθλητής που χρησιμοποίησε την περιστροφική τεχνική, ο Αμερικανός Randy Barnes με 23,12μ.

Σήμερα οι αθλητές χρησιμοποιούν και τις δυο τεχνικές, την ευθύγραμμη και την περιστροφική που αμφότερες εμφανίζουν πλεονεκτήματα κατά περίπτωση αθλητή περισσότερο από ο,τιδήποτε άλλο.

Σε γενικές γραμμές η κρατούσα σημερινή άποψη είναι ότι η ευθύγραμμη τεχνική προσφέρεται για σταθερότητα επιδόσεων, ιδιαίτερα σε κρίσιμους αγώνες, ενώ η περιστροφική τεχνική εις βάρος, ενίοτε, της σταθερότητας δίδει περισσότερες πιθανότητες για μια μεγαλύτερη επίδοση. Οι νικητές και μεταλλιούχοι στους άνδρες σήμερα είναι μοιρασμένοι, ενώ οι γυναίκες στο υψηλότερο επίπεδο πρωταθλητισμού σχεδόν αποκλειστικά χρησιμοποιούν την τεχνική O'Brien.
Δείτε επίσης

Σφαιροβολία στις Ολυμπιάδες

Παραπομπές

Colin White (31 December 2009). Projectile Dynamics in Sport: Principles and Applications. Taylor & Francis. pp. 131–. ISBN 978-0-415-47331-6. http://books.google.com/books?id=mm8zoQ-GYuAC&pg=PA131. Retrieved 6 July 2011.
Εισαγωγή στη σφαιροβολία: IAAF

Ανδρέα Παούρη, "Το αγώνισμα της σφαιροβολίας", εφ. "Αθλητικός Χρόνος", 16/11/1934, ψηφ. σελ. 158.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Shot Put All Time – Πλήρης κατάλογος των παγκόσμιων πρωταθλητών ανδρών
Shot Put All Time – Πλήρης κατάλογος των παγκόσμιων πρωταθλητών γυναικών