.
Δεύτερη Ισπανική Δημοκρατία (ισπανικά: Segunda República) ονομάζεται η περίοδος κατά την οποία η Ισπανία λειτούργησε υπό το καθεστώς αβασίλευτης προεδρικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας από το 1931 μέχρι το 1939. Ιστορικά τοποθετείται μεταξύ της Ισπανικής Παλινόρθωσης και τη δικτατορία του στρατηγού Φράνκο που επιβλήθηκε στη χώρα μετά τον Ισπανικό Εμφύλιο, θύμα του οποίου υπήρξε η ίδια.
Η αβασίλευτη δημοκρατία εισήχθη στην Ισπανία με το Σύνταγμα του Δεκεμβρίου του 1931. Το σύνταγμα ήταν αποτέλεσμα της φυγής του βασιλιά Αλφόνσου ΙΓ΄, μετά την ήττα των φιλομοναρχικών δυνάμεων στις πρώτες ελεύθερες δημοτικές εκλογές μετά τη δικτατορία του Μιγέλ Πρίμο δε Ριβέρα. Παραδοσιακά η Δεύτερη Ισπανική Δημοκρατία χωρίζεται σε τρεις περιόδους: την πρώτη διετία, κατά την οποία ο συνδυασμός ρεπουμπλικανών και σοσιαλιστών υπό τον Μανουέλ Αθάνια έφερε εις πέρας διάφορα μέτρα με σκοπό τον εκσυγχρονισμό της χώρας, τη «Μαύρη Διετία», κατά την οποία κυβέρνησε η Ισπανική Συνομοσπονδία Αυτόνομων Δεξιών υπό τον Αλεχάντρο Λερούξ, που με τη στήριξη της καθολικής δεξιάς προσπάθησε να αναιρέσει τα φιλελεύθερα βήματα των προηγουμένων, υποκείμενη σε διαρκείς πιέσεις από γεγονότα όπως της εξέγερσης στις Αστούριες το 1934, και τέλος την κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου που κυβέρνησε εν ειρήνη μονάχα για πέντε μήνες πριν την εξέγερση μέρους του στρατού και την έναρξη του Ισπανικού Εμφυλίου. Εκ των πραγμάτων, ως καθεστώς έληξε την 1η Απριλίου 1939 με την εξορία της δημοκρατικής κυβέρνησης από τη Βαρκελώνη, μετά την παράδοσή τους στα νικηφόρα στρατεύματα του στρατηγού Φράνκο.
Στην εξορία, η κυβέρνηση συνέχισε να υφίσταται, κατέχοντας πρεσβεία στην Πόλη του Μεξικού, χώρας που ποτέ δεν αναγνώρισε το φρανκικό καθεστώς, μέχρι το 1976· με την επαναφορά της δημοκρατίας τον επόμενο χρόνο διαλύθηκε.
Το Σύνταγμα του 1931
Κατά τη διάρκεια της ισχνής μεταβατικής δικτατορίας του στρατηγού Μπερενγκέ που είχε οριστεί από τον Αλφόνσο ΙΓ΄ ως διάδοχος του Μιγέλ Πρίμο δε Ριβέρα, οι αντιμοναρχικές δυνάμεις, ένα συνονθύλευμα ρεπουμπλικανών, παλαιών συντηρητικών και αυτονομιστών, βάσει της Συμφωνίας του Σαν Σεβαστιάν είχαν συμφωνήσει την αποπομπή του βασιλιά και την ανακήρυξη της δημοκρατίας. Μετά τη νίκη τους στις δημοτικές εκλογές του Απριλίου του 1931, ο Ισπανός μονάρχης αυτοεξορίστηκε στην Ιταλία και οι ρεπουμπλικανοί ξεκίνησαν διαδικασίες για τη σύσταση συντακτικής βουλής. Η βουλή που προέκυψε μετά τις εκλογές του Ιουνίου ψήφισε εν τέλει νέο σύνταγμα τον Δεκέμβριο του 1931. Πρώτος πρόεδρος της νεαρής δημοκρατίας ψηφίστηκε ο Νιθέτο Αλκαλά-Θαμόρα. Το νέο σύνταγμα, πρότυπο του οποίου υπήρξε το αντίστοιχο της Βαϊμάρης,[1] εισήγαγε καθολική ψήφο και για τις γυναίκες και τους στρατιώτες ενώ ξεχώρισε για την εχθρικότητά του ενάντια στην εκκλησία,[2] γεγονός που συνδυάστηκε με τα όλο και αυξανόμενα κύματα επιθέσεων και εμπρησμών κατά ναών και περιουσιακών στοιχείων της ισπανικής εκκλησίας. Από την άλλη, το σύνταγμα όρισε την εθνικοποίηση τραπεζών, δημόσιων υπηρεσιών και σιδηροδρόμων, κατοχυρώνοντας βασικές πολιτικές ελευθερίες και το δικαίωμα στη σύσταση συνδικάτων.[3] Τέτοιες ελευθερίες περιελάμβαναν το δικαίωμα των περιφερειών σε αυτονομία· πριν από τον Εμφύλιο τόσο η Καταλονία όσο και η Χώρα των Βάσκων απέκτησαν επίσημο καθεστώς αυτονομίας. Το σύνταγμα ακυρώθηκε από το νέο δικτατορικό καθεστώς το 1939 αν και εκ των πραγμάτων έπαψε να εφαρμόζεται από την έναρξη του Ισπανικού Εμφυλίου.[4]
Τα νέα σύμβολα
Το νέο σύνταγμα επέφερε αλλαγές στους συμβολισμούς του κράτους. Ο Ύμνος του Ριέγο καθιερώθηκε ως ο νέος εθνικός ύμνος και ως σημαία ορίστηκε η τρίχρωμη με τρεις οριζόντιες γραμμές κόκκινου, κίτρινου και μωβ χρώματος.
Ιστορική πορεία
Η διετία των μεταρρυθμίσεων 1931-1933
Η πρώτης κυβέρνηση της δημοκρατίας, αποτελούμενη από τα μέλη της προσωρινής κυβέρνησης που είχε διαμορφωθεί μετά την πτώση του Αλφόνσου, κυριαρχείτο από τη Ρεπουμπλικανική-Σοσιαλιστική Σύμπραξη, που αποτελείτο από κόμματα όπως το Ισπανικό Σοσιαλιστικό κι Εργατικό Κόμμα και η Ρεπουμπλικανική Αριστερά της Καταλονίας. Τα προβλήματα που είχε να αντιμετωπίσει επεκτείνονταν ήταν ευρύτατα. Στην εκπαίδευση υιοθέτησε έναν πλήρως φιλελεύθερο και λαϊκό χαρακτήρα, απαγορεύοντας την εκπαιδευτική δράση της εκκλησίας. Εντούτοις η απουσία δασκάλων, κτιρίων και χρηματοδότησης άφησε την λαϊκοποίηση της δημόσιας παιδείας ημιτελή.[5] Όσον αφορά τις δυνάμεις ασφαλείας, παρότι πολλοί στρατιωτικοί παρέμειναν μοναρχικοί η Δημοκρατία δεν επενέβη στις τάξεις τους. Ως μέτρο περιορισμού της κακόφημης πολιτοφυλακής, ιδρύθηκε η Guardia de Asalto, ένα σώμα με κατεξοχήν δημοκρατικά διαπιστευτήρια.[6]
Σε άλλο μέτωπο, ο Καταλανός πολιτικός Φρανσέσκ Μασιά είχε ανακηρύξει στις 14 Απριλίου την Καταλανική Δημοκρατία· για να περιοριστεί η ζημιά για τη νεαρή δημοκρατία, οι καταλανιστές ακύρωσαν το βήμα αυτό και έλαβαν ως αντάλλαγμα την επανασύσταση της Ζενεραλιτάτ ως αυτόνομης κυβέρνησης της Καταλονίας. Το επόμενο έτος ψηφίστηκε και το πρώτο Καθεστώς Αυτονομίας αν και πολλά ανοικτά ζητήματα γύρω από τις σχέσεις της νέας Καταλονίας και του κράτους παρέμειναν άλυτα.[6]
Τμήμα μιας σειράς λημμάτων
Ιστορία της Ισπανίας
Coat of arms of Spain
Πρώιμη ιστορία
Μεσαίωνας
Πρώιμη νεότερη
Νεότερη
Σύγχρονη
Ανά θέμα
Ιστορία
Flag of Spain.svg Ισπανία
πσε
Κοινωνικά, η ισπανική κοινωνία βρισκόταν σε αναβρασμό. Η, αναγκαία για τον εκσυγχρονισμό της χώρας, αγροτική μεταρρύθμιση επέτρεψε μέχρι το 1933 την απαλλοτρίωση 86.000 εκταρίων και την εγκατάσταση 8.600 οικογενειών. Παρά ταύτα για την πλειοψηφία των αγροτών προχωρούσε ιδιαίτερα αργά. Η καταπίεση της αναρχικής εξέγερσης στο Κάσας Μπιέχας στο Κάδιθ από την κυβέρνηση ήταν δείγμα της απουσίας ταύτισης των αγροτικών μαζών με τη Δημοκρατία.[7] Ο υπερβολικός ζήλος των δυνάμεων της τάξης χρησίμευσε ως αφορμή για την ανοικτή σύγκρουση των επαναστατικών κομμάτων, και αρχικά κυρίως των αναρχικών της Εθνικής Συνομοσπονδίας Εργαζομένων (CNT) με την κυβέρνηση της Δημοκρατίας.[8] Σημειωτέον είναι ότι οι κομμουνιστικές οργανώσεις και κόμματα δεν είχαν καμία ιδιαίτερη δύναμη.[9] Παράλληλα ξεκίνησαν να διευρύνονται ακροδεξιά κόμματα όπως η Φάλαγγα του Χοσέ Αντόνιο Πρίμο δε Ριβέρα, που πρωταγωνιστούσε συχνά πυκνά σε επεισόδια στους δρόμους της Μαδρίτης, και οι Ενώσεις Εθνικοσυνδικαλιστικής Επίθεσης (JONS).[8]
Η «Μαύρη Διετία»
Η κυβέρνηση του Αθάνια άντεξε μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1933. Στις νέες εκλογές αναδείχθηκαν νικήτρια κόμματα του κέντρου και της δεξιάς (οι μετριοπαθείς ρεπουμπλικανοί του Αλεχάντρο Λερούξ και η Ισπανική Συνομοσπονδία Αυτόνομων Δεξιών του Χιλ Ρόβλες) και οι μοναρχικοί, υπό τον Κάλβο Σοτέλο. Η νέα κυβέρνηση υπό την προεδρία του Λερούξ επιχείρησε να ακυρώσει τα πιο ακραία μέτρα της προηγούμενης κυβέρνησης, προκαλώντας την αντίδραση των πιο αριστερών κομμάτων και οργανισμών. Γενικότερα η διακυβέρνηση της θεωρητικά μετριοπαθούς δεξιάς και του κέντρου στέφθηκε με αποτυχία.[10]
Η μεγάλη ανεργία και το δυσεπίλυτο αγροτικό ζήτημα προκάλεσε μεγάλες απεργίες και είδε την άνοδο του σοσιαλιστή ηγέτη Φρανθίσκο Λάργο Καβαγιέρο στη Συνομοσπονδία Εργαζομένων. Τον Οκτώβριο του 1934 στις Αστούριες, η εξέγερση των μεταλλωρύχων έκανε αναγκαία την οργάνωση μιας κυριολεκτικής στρατιωτικής εκστρατείας καταπίεσης υπό τον στρατηγό Φρανθίσκο Φράνκο.[10] Αντίθετα, στην Καταλονία, υπό την ηγεσία του νέου προέδρου της Ζενεραλιτάτ, Λιους Κονπάνς, η γενική απεργία και η ανακήρυξη του Καταλανικού Κράτους δεν προκάλεσαν ιδιαίτερα προβλήματα στο ισπανικό κράτος, με την καταπίεση της εξέγερσης να γίνεται σύντομα και τη Ζενεραλιτάτ να τίθεται εκτός νόμου.[11]
Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας, Νιθέτο Αλκαλά Θαμόρα δυσχέραινε την κατάσταση με την διαρκή αλλαγή της κυβέρνησης λόγω του φόβου του για τη δραστηριότητα της δεξιάς και του Λερούξ.[12] Στις εκλογές του Φεβρουαρίου του 1936 η μη αναμενόμενη οριακή νίκη των συνδυασμένων δυνάμεων της αριστεράς (Λαϊκό Μέτωπο) άλλαξε τις ισορροπίες.[13]
Η κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου και ο Ισπανικός Εμφύλιος
Κύριο λήμμα: Ισπανικός Εμφύλιος
Η συμμαχία των αριστερών δυνάμεων υπό τον τίτλο Λαϊκό Μέτωπο συνδύαζε τόσο δημοκρατικά κόμματα όσο και το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ισπανίας, που από την αρχή προσπάθησε να καπηλευθεί τους προηγούμενους κοινωνικούς αγώνες. Το Σοσιαλιστικό Κόμμα και η Ρεπουμπλικανική Αριστερά της Καταλονίας από την πλευρά τους συμμετείχαν στον συνδυασμό για να επιτύχουν την απομάκρυνση των συντηρητικών από την εξουσία και την αμνηστία για τα χιλιάδες μέλη τους που βρίσκονταν στη φυλακή.[13] Στην άλλη άκρη του πολιτικού σκηνικού, η CEDA λειτούργησε ως πυρήνας για την έτερη συμμαχία, το Εθνικό Μέτωπο. Ο Αλκαλά Θαμόρα και ο Πορτέλα Μπαγιαδάρες απέτυχαν να δημιουργήσουν έναν τρίτο πολιτικό πόλο στο κέντρο.
Στην νέα βουλή που διαμορφώθηκε μετά τις επαναληπτικές εκλογές, το Λαϊκό Μέτωπο κυριάρχησε με 271 έδρες έναντι 137 των δεξιών και 40 των κεντρώων. Πρόεδρος της κυβέρνησης επανέλαβε ο Μανουέλ Αθάνια. Αμέσως μετά τη νίκη του, ξέσπασαν ταραχές που προέρχονταν κυρίως από τις αριστερές οργανώσεις και τη φασιστική Φάλαγγα (επίσημα κανένα κόμμα δεν είχε τεθεί ανοικτά εναντίον της έννομης τάξης),[14] που συνδυάστηκαν με ένα ευρύτατο κύμα γιγαντιαίων απεργιών.[15] Πολιτικά, η κυβέρνηση κυριαρχείτο από τον Μανουέλ Αθάνια, που ωστόσο βρισκόταν σε αρκετά δεινή θέση με την δεξιά να του ασκεί δριμεία κριτική, με την πιο αριστερή πτέρυγα του Σοσιαλιστικού Κόμματος να επιθυμεί την έξωση των μετριοφρόνων από την κυβέρνηση και το κέντρο να απουσιάζει.[16] Δόθηκε αμνηστία στους πολιτικούς κρατούμενους και η Ζενεραλιτάτ επανήλθε σε λειτουργία υπό τον αποφυλακισθέντα πρόεδρό της, Λιουίς Κονπάνς.[17]
Η Δημοκρατία στον Εμφύλιο
Η κατάρρευση της έννομης τάξης συμβολίζεται με την εν ψυχρώ δολοφονία του φασίστα ηγέτη Χοσέ Κάλβο Σοτέλο από κομμουνιστές πολιτοφύλακες.[18] Αυτή η δολοφονία χρησίμευσε ως σύμβολο στους μετέπειτα νικητές του Ισπανικού Εμφυλίου που ξέσπασε στις 17 Ιουλίου 1936 στο ισπανικό προτεκτοράτο του Μαρόκου. Αν και αρχικά ο στόχος των εξεγερμένων ήταν να θέσουν ένα γρήγορο τέλος στην αριστερή κυβέρνηση της Δημοκρατίας,[19] η άρνηση μεγάλου μέρους του ισπανικού στρατού και η κινητοποίηση των εργατικών σωματείων υπέρ της επανάστασης στις μεγάλες πόλεις της Ισπανίας κατάφερε να σώσει τη νόμιμη κυβέρνηση της Ισπανίας αλλά και σε μεγάλο βαθμό να καταδικάσει τη χώρα σε έναν τριετή εμφύλιο πόλεμο που σε καμιά περίπτωση δεν ήταν στα σχέδια των εξεγερμένων.
Γενικότερα η νόμιμη κυβέρνηση της Ισπανίας έχασε από την πρώτη στιγμή το μονοπώλιο της βίας και τον πρακτικό έλεγχο της επικράτειάς της.[20] Όσο ο στρατηγός Φρανθίσκο Φράνκο αναδεικνυόταν ηγέτης του κράτους από τους εξεγερμένους, δημιουργώντας έναν διεκδικητή της πολιτικής εξουσίας της Δημοκρατίας,[21] τα εργατικά σωματεία καταλάμβαναν ερημωμένες ιδιοκτησίες και τις αυτοοργάνωναν και το Εθνικιστικό Βασκικό Κόμμα μεταμορφωνόταν στη μοναδική λειτουργική εξουσία της επαρχίας της Βισκαΐας.[22] Οι Καταλανοί εθνικιστές επίσης τέθηκαν υπέρ της νόμιμης κυβέρνησης της Δημοκρατίας.
Από τη στιγμή που οι εξεγερμένοι δεν κατάφεραν να ρίξουν την κυβέρνηση, υπό την προεδρία του Λάργο Καβαγιέρο μετά τον Σεπτέμβριο, και τα μέτωπα σταθεροποιήθηκαν η Δημοκρατία, που έλεγχε τα μεγάλα αστικά και βιομηχανικά κέντρα, αναλώθηκε σε εσωτερικές έριδες μεταξύ των αντιμαχόμενων παρατάξεων. Η μοναδική πολιτική δύναμη που εργάστηκε υπέρ της αύξησης της κεντρικής εξουσίας ήταν το Κομμουνιστικό Κόμμα, που είδε την εξουσία του να αυξάνεται ραγδαία.[23] Κάποιες πολιτικές όπως η αγροτική μεταρρύθμιση συνεχίστηκαν στην δημοκρατική ζώνη.
Τον Μάιο του 1937 οι κομμουνιστές έδιωξαν τον Λάργο Καβαγιέρο και έδωσαν την υποστήριξή τους στον νέο πρόεδρο της δημοκρατικής κυβέρνησης, σοσιαλιστή με φίλια προς αυτούς αισθήματα, Χουάν Νεγρίν. Παρά την οποιαδήποτε σχετική και ποτέ απόλυτη κομμουνιστική κυριαρχία στην κυβέρνηση, ποτέ αυτή δεν έλαβε χαρακτήρα κομμουνιστικού καθεστώτος, γεγονός που θα απομάκρυνε την ισπανική μεσαία τάξη από την Δημοκρατία και θα απέκοπτε τα όποια δεσμά διατηρούσε με τη Μεγάλη Βρετανία και τη Γαλλία. Ως τίτλος της δημοκρατικής Ισπανίας, χρησιμοποιείτο ευρέως ο όρος «Λαϊκή Δημοκρατία», που επανήλθε για να χαρακτηρίσει τα μετά τον Β΄ Παγκόσμιο κομμουνιστικά καθεστώτα.[24]
Οι πολεμικές αποτυχίες του καθεστώτος και η απώλεια της Καταλονίας τον χειμώνα του 1938-39 έθεσαν την ταφόπλακα στην Δεύτερη Ισπανική Δημοκρατία, με τη Μαδρίτη να παραδίδεται στον Φράνκο τον Μάρτιο του ίδιου έτους. Το επίσημο τέλος του πολέμου έλαβε χώρα την 1η Απριλίου. Οι δημοκρατικοί πολιτικοί διέφυγαν δια αέρος στη Γαλλία και από εκεί στο Μεξικό. Στην Ισπανία, οι νικητές είχαν το πεδίο ελεύθερο για να ιδρύσουν τη δικτατορία του στρατηγού Φράνκο που διατηρήθηκε στην εξουσία μέχρι το 1974.
Πρόεδροι και αρχηγοί κυβερνήσεων
Πρόεδρος
της Δημοκρατίας
Αρχηγός κυβέρνησης Ημερομηνία Παραίτησης Χρονικό
διάστημα
Περίοδος
Νιθέτο Αλκαλά-Θαμόρα Νιθέτο Αλκαλά-Θαμόρα 14 Απριλίου - 14 Οκτωβρίου 1931 7 μήνες Προοδευτική διετία
Μανουέλ Αθάνια 12 Σεπτεμβρίου 1933
(3 θητείες)
2 χρόνια
Αλεχάντρο Λερούξ 8 Οκτωβρίου 1 μήνας
Ντιέγο Μαρτίνεθ Μπάριο 16 Δεκεμβρίου 2 μήνες
Αλεχάντρο Λερούξ 28 Απριλίου 1934 4 μήνες «Μαύρη διετία»
Ρικάρδο Σανπέρ 4 Οκτωβρίου 7 μήνες
Αλεχάντρο Λερούξ 25 Σεπτεμβρίου 1835 1 χρόνος
Χοακίν Τσαπαπριέτα 14 Δεκεμβρίου 2,5 μήνες
Μανουέλ Πορτέλα Μπαγιαδάρες 19 Φεβρουαρίου 1936 2 μήνες
Μανουέλ Αθάνια Μανουέλ Αθάνια 10 Μαΐου 3 μήνες Λαϊκό Μέτωπο (ειρήνη)
Αουγούστο Μπάρθια Τρέγιες 13 Μαΐου 1936 3 μέρες
Σαντιάγο Κασάρες Κιρόγα 19 Ιουλίου 2 μήνες Εμφύλιος Πόλεμος
Ντιέγο Μαρτίνεθ Μπάριο 19 Ιουλίου 1 μέρα
Χοσέ Χιράλ 4 Σεπτεμβρίου 2 μήνες
Φρανθίσκο Λάργο Καβαγιέρο 17 Μαΐου 1937 8 μήνες
Χουάν Νεγρίν 5 Απριλίου 1938 (1η θητεία)
6 Μαρτίου 1939 (2η θητεία)
11 μήνες
11 μήνες
Εθνικό Συμβούλιο Άμυνας
υπό τον στρατηγό Χοσέ Μιάχα
1η Απριλίου 1 μήνας
Παραπομπές
Vilar 2010: 187.
Paz, Jose Antonio Souto,«Perspectives on religious freedom in Spain». Brigham Young University Law Review Jan. 1, 2001
Payne 1973: 632.
Payne 1973: 646–47.
Vilar 2010: 188.
Vilar 2010: 190.
Vilar 2010: 193.
Cantarino 1999: 381.
Vilar 2010: 198.
Cantarino 1999: 383.
Vilar 2010: 205.
Vilar 2010: 207.
Payne 1973: 641.
Juliá 120.
Payne 1973: 643.
Juliá: 122.
Juliá 121.
Payne 1973: 644.
Payne 1973: 646.
Juliá: 128.
Juliá: 129.
Juliá: 127.
Payne 1973: 656.
Payne 1973: 658.
Βιβλιογραφία
Cantarino, Vicente (1999), Civilización y cultura de España. Τέταρτη έκδοση. Prentice-Hall, Upper Saddle River, Νιου Τζέρσεΐ.
Julia, Santos: «Política y Sociedad» στο La España del siglo XX. Marcial Pons, Βαρκελώνη.
Payne, Stanley (1973), A History of Spain and Portugal, Volume Two: Eighteenth Century to Franco. University of Wisconsin Press.
Vilar, Pierre (2010), Historia de España. 1η έκδοση 1947. Crítica, Βαρκελώνη.
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
