Ο Μίλαν Ζλόκοβιτς (Milan Zloković, Τεργέστη, 6 Απριλίου 1898 – Βελιγράδι, 29 Μαΐου 1965) ήταν Σέρβος αρχιτέκτονας και καθηγητής στη Σχολή Αρχιτεκτονικής στο Πανεπιστήμιο του Βελιγραδίου. Το έργο του συνοψίζει δύο εποχές αρχιτεκτονικής στο Βελιγράδι, πριν και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, και θεωρείται πρωτοπόρος της αρχιτεκτονικής του Μοντερνισμού ως ενεργός αρχιτέκτονας και καθηγητής. Ήταν, μάλιστα, ένα από τα τέσσερα ιδρυτικά μέλη της ομάδας αρχιτεκτόνων του Μοντέρνου κινήματος (Grupa Arhitekata Modernog Pravca, GAMP, 1928-1934).
Βιογραφικά Στοιχεία
Ο Milan Zloković γεννήθηκε το 1898 στην Τεργέστη (Ιταλία –ανήκε στην Αυστροουγγαρία μέχρι το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου), μία λιμενική πόλη βόρεια της Αδριατικής, σε μια ναυτική οικογένεια Σέρβων από την Boka Kotorska. Ο πατέρας του, Duro, ήταν καπετάνιος και κυβερνήτης του εμπορικού στόλου.
Το 1919 πήγε στο Βελιγράδι, αφού είχε πρώτα ξεκινήσει τις σπουδές του στο Γκρατς. Αποφοίτησε το 1921 και τον ίδιο χρόνο έφυγε για να τελειοποιήσει τις δεξιότητές του στα L΄ Ėcole Supėrieure des Arts et Mėtiers και L΄ Ėcole des Houtes Ėtudes στο Παρίσι. Μετά την επιστροφή του στο Βελιγράδι το 1923, ξεκίνησε και η ακαδημαϊκή του σταδιοδρομία στη Σχολή Μηχανικών, στο Τμήμα της Αρχιτεκτονικής, ύστερα από σύσταση του καθηγητή Dragutin Đorđević.
Παράδοση - Boka Kotorska
Οι πόλεις τις Boka Kotorska ήταν γνωστές για την ναυτική τους παράδοση, αλλά και για την εξαιρετική αρχιτεκτονική πέτρας σε εκκλησίες, παλάτια και τις οικείες των καπετάνιων. Η επαφή με τον τόπο αυτό και η εικόνα της χαρακτηριστικής τριάδας της Μεσογειακής ζωής –θάλασσα, πλοίο, πέτρινο σπίτι- στιγμάτισαν τον Σέρβο αρχιτέκτονα. Τα τρία παραπάνω στοιχεία είναι θεμελιώδους σημασίας για το ήθος της αρχιτεκτονικής που ανέπτυξε και αποτελούν τις ρίζες της αφοσίωσής του στη λογική και την αισθητική τόσο των πλοίων όσο και της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής του τόπου του. Η επαφή του με τη ναυτική ζωή του πατέρα του, τον έκανε να αντιληφθεί από μικρός τη λογική και τις αρχές της οικονομίας χώρου στα πλοία.
Όταν, τη δεκαετία του 1950, έγραψε για τα πέτρινα σπίτια της Boka Kotorska, στην πραγματικότητα αναφερόταν στα δικά του αρχιτεκτονικά πιστεύω. Προσδιόρισε σε αυτά τα σπίτια τη λογική της οικονομίας χώρου και αντικειμένου, μία έννοια κεντρική στις δικές του αρχιτεκτονικές ανησυχίες. Στα κείμενά του, το παρελθόν δεν αντιμετωπίζεται ως η «αιώνια εικόνα», αλλά ως η γλώσσα των παλιών μαστόρων και η παράδοση των τεχνιτών, η καινοτόμα ανάγνωση του οποίου θα αποφέρει καινούριους συνδυασμούς και πιθανότητες στη σύγχρονη πρακτική.
Το Μοντέρνο
Αποκαλώντας το έργο του «την ίδια την ουσία του μοντερνισμού της Σερβίας», ο Blagojevic υποστηρίζει ότι ο Zloković ήταν ο μόνος ανάμεσα στους σύγχρονούς του, που κατάφερε να συνθέσει τοπικές και διεθνείς επιρροές σε ένα στυλ που μπορεί να χαρακτηριστεί ως Σέρβικος Μοντερνισμός.
Το Μοντέρνο του Zloković ταλαντευόταν μεταξύ των προτύπων, από την εμπειρία του, των ανεπτυγμένων χωρών της δυτικής και κεντρικής Ευρώπης και της αναζήτησης στοιχείων κυρίως από τη ναυτική παράδοση, την αρχιτεκτονική της πέτρας, αλλά και την αρχιτεκτονική των «μηχανών» του Λε Κορμπυζιέ (Le Corbusier).
Η κατοικία που σχεδίασε για τον ίδιο το 1927 στο Kotež Neimar, έχει χαρακτηριστεί ως «η πρώτη υλοποίηση του Μοντερνισμού στο Βελιγράδι». Η ναυτική παράδοση που στιγμάτισε τα παιδικά του χρόνια, έχει αφήσει τα ίχνη της σε πολλά από τα έργα του. Ίσως η ναυτική αρχιτεκτονική να τον ενέπνευσε και σε αυτήν την περίπτωση, στο σχεδιασμό του εσωτερικού του μεγάλου δωματίου με τα ενσωματωμένα έπιπλα.
Η λειτουργική κατανόηση των κανόνων της συμμετρίας, της απλότητας και σαφήνειας του πρωτογενούς όγκου, η καθαρότητα του άδειου τοίχου και ο περιορισμός στην έκφραση έγιναν χαρακτηριστικά όλων των Μοντέρνων κατοικιών του. Τα δημόσια κτίρια που σχεδίασε, ειδικά για την αρχιτεκτονική τους έκφραση, πραγματοποιήθηκαν σύμφωνα με τις αρχές του μοντερνισμού, ενώ παρουσιάζουν τις ιδιαιτερότητες της εφαρμογής τους στις πόλεις της Σερβίας, αποκτώντας έναν τοπικό χαρακτήρα.
Ζωγραφική
Το καλλιτεχνικό του ταλέντο εκφράστηκε και μέσω της ζωγραφικής του, με λάδι, αλλά και των πορτραίτων με μολύβι ή μελάνι. Παρουσίασε τα έργα του σε έκθεση αρχιτεκτόνων στην gallery Cvijeta Zuzoric στο Βελιγράδι μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Έργα
Το κτίριο της Πανεπιστημιακής Κλινικής για παιδιά (1933-1936-1940)
Σχεδιάστηκε το 1933 και ολοκληρώθηκε κατά τη διάρκεια των ετών που προηγήθηκαν του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, για να υποστεί σοβαρές ζημιές στους βομβαρδισμούς του Βελιγραδίου. Η κλινική ανακαινίστηκε τη μεταπολεμική περίοδο. Τελικά, η κακή συντήρηση και η αδιαφορία των ετών που ακολούθησαν, με τις αδαείς παρεμβάσεις τις τελευταίας δεκαετίας του 20ου αιώνα υποβίβασαν την αρχική του μορφή.
Ένα κτίριο καθαρά μοντέρνο, με βεράντες εμπνευσμένες από κατάστρωμα υπερωκεάνιου, θυμίζει πλοίο έτοιμο να αναχωρήσει. Ο Zloković βαθιά επηρεασμένος από τη ναυτική ζωή του πατέρα του, ανέπτυξε από παιδί μια αντίληψη της λογικής της οικονομίας του μηχανικού χώρου των πλοίων και αυτό αποτέλεσε κεντρική ιδέα για τα έργα του.
Αυτή η ιδέα της οικονομίας τον οδήγησε στην ανάπτυξη ενός συστήματος μόντουλων[ασαφές], ειδικά προσαρμοσμένο για δημόσια κτίρια. Ο ίδιος αναφερόμενος στη κλινική σημειώνει ότι η σύνθεσή της είναι συνέπεια των απαιτήσεων των θεραπευτικών θαλάμων, ενώ ο χαρακτήρας του κτιρίου δικαιολογείται αριθμητικά ως συνάρτηση ενός αρθρωτού πλέγματος. Οι διαδοχικοί άξονες ταξινομούνται σε ρυθμό 3x2 και 2x3 μέτρα.
Ωστόσο, πέρα από την αναλογία με την αρχιτεκτονική των καταστρωμάτων πλοίου, ο Zloković χρησιμοποίησε ως πρότυπο το μόλις ολοκληρωμένο και ευρέως γνωστό Σανατόριο του Αλβάρ Αάλτο στην πόλη Παΐμιο της Φινλανδίας (1929-1933).
Ο Αάλτο σχεδίασε το κτίριο επιδιώκοντας τη συμβολή της αρχιτεκτονικής του στη θεραπευτική διαδικασία. Πίστευε πως το χαρούμενο περιβάλλον μπορούσε να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην προώθηση της ευημερίας και εξέταζε κάθε ενδεχόμενο του έργου από την πλευρά του ασθενούς. Αυτή την αρχή προσπάθησε να ακολουθήσει και ο Σέρβος αρχιτέκτονας, σχεδιάζοντας μία κλινική που, όπως υποστηρίζει, θα είναι μία «αποτελεσματική μηχανή για ιατρικές θεραπείες».
Βασικό στοιχείο της σύνθεσης αποτέλεσε η πρόνοια για την ικανοποίηση των απαιτήσεων υγιεινής, με επαρκή αερισμό και ηλιασμό των χώρων. Τα ανοίγματα στις όψεις ήταν διαστασιολογημένα σε αρμονία με το μέγεθος και τη χρήση του δωματίου. Οι βεράντες αποτέλεσαν επέκταση των μονάδων διαμονής στην κατεύθυνση της φύσης και του φρέσκου αέρα. Άλλωστε εκτός από το σανατόριο του Αάλτο, και σε άλλα ιατρικά κτίρια της εποχής, κατασκευασμένα με τα μοντέρνα και λειτουργικά αξιώματα, οι βεράντες θεωρούνταν απαραίτητο στοιχείο για την έκθεση των ασθενών στον ήλιο.
Στις όψεις, το αποτέλεσμα του κυρίαρχου μόντουλου[ασαφές] φαίνεται να προκύπτει από την αλληλεπίδραση της καθαρής επιφάνειας του τοίχου και των τυποποιημένων, εν σειρά ανοιγμάτων. Τα ανοίγματα αποτελούνται από δύο στοιχεία, με ελαφρά τονισμένα πέτρινα πλαίσια: το παράθυρο και τον φεγγίτη. Τέτοιες μονάδες, επαναλαμβάνονται σε όλα τα δωμάτια του νοσοκομείου, με το κατώτερο τμήμα είναι ένα τυποποιημένο διπλό κούφωμα, με ξύλινα σκούρα και το φεγγίτη (αναλογία με τα φινιστρίνια των πλοίων), μελετημένο να παρέχει τον απαραίτητο ελάχιστο φωτισμό και αερισμό.
Το Κτίριο της “FIAT” (1939-1940)
Μετά την Πολυκλινική, το κτίριο της Fiat στο Βελιγράδι θεωρείται ένα από τα πιο σημαντικά έργα του Milan Zloković. Δημιουργήθηκε την εποχή που η Μοντέρνα αρχιτεκτονική υποχωρούσε στο όνομα της μνημειακότητας και του ολοκληρωτισμού. Ωστόσο, ο Zloković παρέμεινε αυτόνομος, πιστός στο κατασκευαστικό του ιδανικό, την τάξη, το μέτρο και την αρμονία και ως πραγματικός γνώστης, χρησιμοποίησε το συντακτικό του Ιταλικού ρασιοναλισμού με έντεχνα επιλεγμένες αναφορές.
Το κτίριο απαρτίζεται από τρία διαφορετικά τμήματα με αντίστροφες προγραμματικές απαιτήσεις: ένα συγκρότημα διαμερισμάτων με την αίθουσα εκθέσεων, ένα γκαράζ και εργαστήρια. Η σύνθεση του συνόλου αναπτύχθηκε σύμφωνα με την ανάγκη να αντιμετωπιστούν χωριστά οι διαφορετικές λειτουργικές, δομικές και τυπικές απαιτήσεις των τμημάτων. Χωρίς παραχωρήσεις σε υποκειμενικές συνθετικές στρατηγικές, επίλυσε το συγκρότημα ως αποτέλεσμα μιας ακολουθίας παραγωγικών διαδικασιών, αν και σε πλήρη αντιστοιχία με τα ειδικά ζητήματα της περιοχής. Το γκαράζ και τα εργαστήρια οργανώνονται ως παραγωγική γραμμή κατά μήκος του παράδρομου. Το πιο σημαντικό τμήμα του κτιρίου, με τον εκθεσιακό χώρο, καταλαμβάνει την εκτιθέμενη γωνιακή θέση, ενώ το νοτιοδυτικό οικιστικό τμήμα οργανώνει την εύρυθμη πρόσοψη στον κύριο δρόμο. Τα τρία τμήματα, επομένως, είναι τυπικά διαρθρωμένα ως εκφράσεις των αντίστοιχων λειτουργικών και δομικών τους ιδιοτήτων, αλλά και ως ευδιάκριτες αρχιτεκτονικές μονάδες. Το αποτέλεσμα της ισορροπημένης αλληλεπίδρασης των λειτουργικών μονάδων, εκφρασμένο με τα κενά και τα πλήρη, ενισχύεται με τη χρήση των υλικών της όψης: κόκκινο τούβλο για την επένδυση του κυρίως σώματος του κτιρίου, προκατασκευασμένη επένδυση πέτρας για τα εκφρασμένα δομικά πλαίσια και θεμέλια του κτιρίου, παράθυρα εν σειρά και ένα ενιαίο δίκτυο από κολώνες για τα μεγάλα ανοίγματα.
Αν και λειτουργούσε εντός του συνηθισμένου Μοντέρνου πρωτοκόλλου, ο Zloković, με το κτίριο της Fiat, ενστικτωδώς ανακοίνωσε την απόκλισή του από την αρχιτεκτονική των λευκών και αυστηρών επιφανειών. Φαίνεται, ότι με το τελευταίο του έργο κατά την περίοδο του μεσοπολέμου, απέδειξε την ικανότητά του να αμφισβητεί τον κανόνα, έτοιμος «να σαλπάρει για νέα εδάφη προς εξερεύνηση». Το 1971 το ισόγειο τμήμα του κτιρίου μεταβλήθηκε, με αποτέλεσμα να μη γίνεται πλέον αντιληπτή η πλήρης αναλογία και δυναμική του κτιρίου.
Βιβλιογραφία
Đorđe Zloković, MILAN ZLOKOVIĆ: OBSERVATIONS FROM PROXIMITY, SAJ SERBIAN ARCHITECTURAL JOURNAL, 2010.1
Ljiljana Blagojevic, Modernism in Serbia : the elusive margins of Belgrade architecture 1919-1941, Cambridge, MA : The MIT Press , 2003
Ljiljana Blagojević, FERVET OPUS: MILAN ZLOKOVIĆ AND ARCHITECTURE OF THE CITY, SAJ SERBIAN ARCHITECTURAL JOURNAL, 2010.1
Marija Milinković, SETTING THE DISTANCE: THEORETICAL PRACTICE OF MILAN ZLOKOVIĆ AND ITS MATERIAL COROLLARIES, SAJ SERBIAN ARCHITECTURAL JOURNAL, 2010.1
Vanja Panić, PUBLIC BUILDINGS OF ARCHITECT MILAN ZLOKOVIĆ - AFFIRMATION OF MODERN ARCHITECTURE IN SERBIA, SAJ SERBIAN ARCHITECTURAL JOURNAL, 2010.1
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
