.
Το Σάρκωμα Καπόσι είναι όγκος που οφείλεται στον ανθρώπινο ερπητοϊό 8 (HHV8), ιό που είναι γνωστός και ως Ερπητοϊός Σχετιζόμενος με το Σάρκωμα Καπόσι (KSHV). Περιγράφηκε αρχικά το 1872 από τον Μόριτζ Καπόσι (Moritz Kaposi), έναν Ούγγρο δερματολόγο που εργαζόταν στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης.[1] Έγινε ευρύτερα γνωστό τη δεκαετία του 1980 ως μία από τις ασθένειες που καθορίζουν το AIDS. Η ιογενής αιτία του καρκίνου αυτού ανακαλύφθηκε το 1994.[2] Παρόλο που το Σάρκωμα Καπόσι είναι πλέον γνωστό ότι οφείλεται σε ιογενή λοίμωξη, υπάρχει διαδεδομένη άγνοια αυτού του γεγονότος ακόμη και μεταξύ ατόμων που διατρέχουν κίνδυνο μόλυνσης από KSHV/HHV-8.[3]
Σάρκωμα Καπόσι
| Σάρκωμα Καπόσι | |
|---|---|
| Ταξινόμηση και εξωτερικές πηγές | |
| Ταξινόμηση ICD-10 | C46 |
| Ταξινόμηση ICD-9 | 176 |
| ICD-O: | M9140/3 |
| OMIM | 148000 |
| DiseasesDB | 7105 |
| MedlinePlus | 000661 |
| eMedicine | med/1218 derm/203 oph/481 |
| MeSH | D012514 |
Το Σάρκωμα Καπόσι είναι συστηματική νόσος που μπορεί να παρουσιαστεί με δερματικές αλλοιώσεις με ή χωρίς εισχώρηση στο εσωτερικό. Τέσσερις τύποι έχουν περιγραφεί: κλασικό Σάρκωμα Καπόσι, το οποίο προσβάλει μεσήλικες άντρες Μεσογειακής, αραβικής ή εβραϊκής καταγωγής, το Αφρικανικό-ενδημικό σάρκωμα Καπόσι, το σάρκωμα που προσβάλλει κυρίως ασθενείς ιατρογενώς ανοσοκατεσταλμένους και τέλος εκείνο που σχετίζεται με το AIDS. Οι αρχικά ερυθηματώδεις και στη συνέχεια ιωδίζουσες δερματικές αλλοιώσεις που παρατηρούνται σε άτομα που πάσχουν από το σάρκωμα έχουν διάφορες μορφές: κηλιδώδεις, πλακώδεις, οζώδεις, εξωφυτικές. Οι δερματικές αλλοιώσεις μπορεί να είναι μεμονωμένες ή διασκορπισμένες. Το Σάρκωμα Καπόσι μπορεί να προσβάλει τη στοματική κοιλότητα, τους λεμφαδένες και τα σπλάχνα. Το κλασικό KS είναι συνήθως βραδείας εξέλιξης και παρουσιάζεται με τις χαρακτηριστικές ερυθηματώδεις ή ιωδίζουσες δερματικές αλλοιώσεις στα κάτω άκρα. Το Αφρικανικό-επιδημικό KS και εκείνο που σχετίζεται με το AIDS τείνουν να είναι πιο επιθετικά στην εξέλιξή τους. Το συνδεδεμένο με το AIDS Σάρκωμα Καπόσι συχνά εξελίσσεται σε πλακώδεις και οζώδεις δερματικές αλλοιώσεις που εμφανίζονται στον ανώτερο κορμό, στο πρόσωπο και στο βλεννογόνο του στόματος. Η διάγνωση μπορεί να γίνει με ιστολογική εξέταση των δερματικών αλλοιώσεων και αν χρειαστεί γίνεται και εσωτερική απεικόνιση.
Μόλις γίνει η διάγνωση του KS, η θεραπεία βασίζεται στον τύπο του Σαρκώματος και την παρουσία εντοπισμένης έναντι συστηματικής νόσου. Η εντοπισμένη αποκλειστικά στο δέρμα νόσος μπορεί να θεραπευθεί με κρυοθεραπεία, ενέσεις βινβλαστίνης μέσα στις αλλοιώσεις, με χρήση αλοιφών αλιτρετινοΐνης, ακτινοθεραπεία, τοπική ανοσοθεραπεία (imiquimod), ή χειρουργική εκτομή. Εκτεταμένη δερματική νόσος και/ή εσωτερική νόσος μπορεί να απαιτούν χημειοθεραπεία IV και ανοσοθεραπεία. Όταν το KS παρουσιάζεται σε ασθενείς που βρίσκονται υπό ιατρογενή ανοσοκαταστολή, συνιστάται η διακοπή ή μείωση της ανοσοκατασταλτικής θεραπείας. Ωστόσο, με το KS που σχετίζεται με AIDS, έχει αποδειχθεί ότι η υψηλής δραστικότητας αντιρετροϊκή θεραπεία HAART είναι αποτελεσματική για την πρόληψη, ή και την υποχώρηση του KS. Μερικοί ασθενείς με AIDS έχουν πλήρη υποχώρηση των αλλοιώσεων και βρίσκονται σε παρατεταμένη ύφεση συνεχίζοντας τη θεραπεία HAART. Έτσι, η HAART θεωρείται κοινή θεραπεία για τους ασθενείς αυτούς, αν και μπορεί να απαιτείται ταυτόχρονα και άλλη θεραπεία.[4][5][6][7][8]
Ταξινόμηση
Ο HHV-8 είναι υπεύθυνος για όλες τις μορφές του σαρκώματος Καπόσι. Από τότε που ο Μόριτζ Καπόσι περιέγραψε πρώτος αυτό το κακοήθες νεόπλασμα, η ασθένεια έχει αναφερθεί σε πέντε ξεχωριστές κλινικές περιπτώσεις, με διαφορετική παρουσίαση, επιδημιολογία και πρόγνωση.[9]:599 Όλες αυτές οι μορφές εμφανίζουν μόλυνση από τον KSHV και είναι διαφορετικές εκδηλώσεις της ίδιας ασθένειας, αλλά έχουν διαφορές στην κλινική επιθετικότητα, την πρόγνωση και την θεραπεία.
Κλασικό Σάρκωμα Καπόσι: όπως περιγράφηκε αρχικά ήταν μια σχετικά βραδεία ασθένεια που επηρέαζε ηλικιωμένους από την περιοχή της Μεσογείου, ή της Ανατολικής Ευρώπης. Χώρες που συνορεύουν με την Μεσόγειο έχουν υψηλότερα ποσοστά μολύνσεων με τον KSHV/HHV-8 ιό σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη.[10][11][12]
Ενδημικό Σάρκωμα Καπόσι: έχει δύο τύπους, το Αφρικανικό Δερματικό Σάρκωμα Καπόσι και το Αφρικανικό Λεμφαδενοπαθητικό Σάρκωμα Καπόσι, που περιγράφηκε αργότερα σε νέους Αφρικανούς, κυρίως από την Υποσαχάρια Αφρική, σαν μια πιο επιθετική ασθένεια που διαπερνά εκτενώς το δέρμα, κυρίως στα κάτω άκρα. Αυτό δεν σχετίζεται με μόλυνση HIV. Το Σάρκωμα Καπόσι είναι παγκοσμίως διαδομένο.[13][14]
Σάρκωμα Καπόσι σχετιζόμενο με καταστολή του ανοσοποιητικού: είχε περιγραφεί αλλά μόνο σπάνια, μέχρι την εμφάνιση, κατά τη δεκαετία του 1980, των αναστολέων καλσινευρίνης (όπως οι κυκλοπορίνες, που είναι αναστολείς της δράσεις των Τ-κυττάρων) για τους ασθενείς που δέχονται μεταμόσχευση, οπότε η συχνότητα εμφάνισής της αυξήθηκε απότομα. Ο όγκος δημιουργείται τόσο όταν ένα όργανο που έχει προσβληθεί από τον HHV8 μεταμοσχεύεται σε κάποιον που δεν έχει εκτεθεί στον ιό είτε όταν δέκτης του μοσχεύματος παρουσιάζει προϋπάρχουσα μόλυνση HHV8.[15][16]
Σάρκωμα Καπόσι σχετιζόμενο με το Aids ή Επιδημικό Σάρκωμα Καπόσι: περιγράφηκε κατά τη δεκαετία του 1980 ως μια επιθετική ασθένεια που εμφανιζόταν σε ασθενείς με AIDS λόγω της καταστροφής από τον HIV των Τ-λεμφοκυττάρων. Είναι 300 φορές πιο κοινό σε ασθενείς με AIDS παρά σε δέκτες μεταμόσχευσης νεφρού. Σε αυτή την περίπτωση ο HHV8 μεταδίδεται με τη σεξουαλική επαφή ανάμεσα σε ανθρώπους που κινδυνεύουν επίσης για σεξουαλικώς μεταδιδόμενη μόλυνση HIV.[17]
Σημάδια και συμπτώματα
Οι αλλοιώσεις του σαρκώματος Καπόσι είναι οζίδια ή κηλίδες που μπορεί να είναι κόκκινες, μωβ, καφέ ή μαύρες, και είναι συνήθως ψηλαφητές. Συνήθως εντοπίζονται στο δέρμα, αλλά είναι κοινή και η εξάπλωση τους και αλλού, κυρίως στο στόμα και την πεπτική και την αναπνευστική οδό. Η ανάπτυξή τους ποικίλλει από πολύ αργή έως πολύ γρήγορη και σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με τη θνησιμότητα και τη νοσηρότητα.[18]
Δέρμα
Κοινά επηρεαζόμενες περιοχές συμπεριλαμβάνουν τα κάτω άκρα, την πλάτη, το πρόσωπο, το στόμα και τα γεννητικά όργανα. Οι αλλοιώσεις είναι συνήθως όπως περιγράφονται παραπάνω, αλλά μπορεί περιστασιακά να είναι πλακοειδή (συχνά στα πέλματα) ή ακόμα συνδέονται με ρήξη του δέρματος που οδηγεί σε μυκητιώδεις αλλοιώσεις. Το σχετικό πρήξιμο μπορεί να είναι είτε από τοπική φλεγμονή είτε από λεμφοίδημα, καθώς οι αλλοιώσεις από το KS μπορεί να φράξουν τα λεμφαγγεία. Οι αλλοιώσεις του δέρματος μπορεί να είναι αρκετά παραμορφωτικές για τον πάσχοντα και αιτία ψυχολογικών προβλημάτων.
Στόμα
Ενδοστοματικές αλλοιώσεις σε ασθενή με AIDS.
Περιλαμβάνεται στο 30% περίπου των περιπτώσεων και είναι το αρχικό σύμπτωμα στο 15% των περιπτώσεων του επιδημικού Σαρκώματος Καπόσι. Στο στόμα, η σκληρή υπερώα επηρεάζεται πιο συχνά και ακολουθούν τα ούλα.[19] Οι αλλοιώσεις στο στόμα μπορούν εύκολα να τραυματιστούν με τη μάσηση και να προκληθεί αιμορραγία ή και δευτερεύουσα μόλυνση και συχνά επηρεάζουν την ομιλία και την κατανάλωση τροφής.
Πεπτική Οδός
Η πεπτική οδός επηρεάζεται συχνά σε ασθενείς με Σάρκωμα Καπόσι συνδεόμενο με μεταμόσχευση ή AIDS ακόμα και όταν δεν επηρεάζεται το δέρμα. Οι πεπτικές αλλοιώσεις μπορεί να είναι σιωπηλές ή να προκαλέσουν απώλεια βάρους, πόνο, ναυτία/εμέτους, διάρροια, αιμορραγία, δυσαπορροφητικότητα ή εντερική απόφραξη.[20]
Αναπνευστική Οδός
Η προσβολή του αεραγωγού μπορεί να εμφανιστεί με δύσπνοια, πυρετό, βήχα, αιμόπτυση ή πόνο στο στήθος ή να εντοπιστεί τυχαία σε ακτινογραφία θώρακος.[21] Η διάγνωση επιβεβαιώνεται συνήθως με βρογχοσκόπηση όταν οι αλλοιώσεις είναι εμφανείς, και συχνά γίνεται βιοψία.
Παθολογία και διάγνωση
Μικρογράφημα ενός Σαρκώματος Καπόσι όπου φαίνονται τα χαρακτηριστικά ατρακτοειδή κύτταρα, η υψηλή αγγείωση και τα διακυτταρικά σφαιρίδια υαλίνης.
Παρά το όνομά του, το KS γενικά δεν θεωρείται πραγματικό σάρκωμα, το οποίο είναι ένας όγκος αυξανόμενος από τον μεσεγχυματικό ιστό. Το Σάρκωμα Καπόσι, στην πραγματικότητα, εμφανίζεται σαν καρκίνος του λεμφικού ενδοθηλίου και σχηματίζει αγγειακά κανάλια που γεμίζουν με κύτταρα του αίματος, προσδίδοντας στον όγκο την χαρακτηριστική μελανώδη όψη. Οι πρωτεΐνες του KSHV ανιχνεύονται τυπικά και ομοιόμορφα στα καρκινικά κύτταρα του Σαρκώματος Καπόσι.
Οι αλλοιώσεις του Σαρκώματος Καπόσι περιλαμβάνουν κύτταρα όγκου με χαρακτηριστική ανώμαλη επιμηκυμένη μορφή, που ονομάζονται ατρακτοειδή κύτταρα. Ο όγκος φέρει πολλά αιμοφόρα αγγεία, ασυνήθιστα πυκνά και ανώμαλα, από τα οποία διαρρέουν ερυθροκύτταρα στον περιβάλλοντα ιστό και δίνουν στον όγκο το σκούρο χρώμα του. Η φλεγμονή γύρω από τον όγκο μπορεί να προκαλέσει πρήξιμο και πόνο.
Παρόλο που μπορεί να υπάρχει υποψία για ύπαρξη του Σαρκώματος Καπόσι από την εμφάνιση των αλλοιώσεων και τους παράγοντες κινδύνου, η οριστική διάγνωση μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο με βιοψία και μικροσκοπική εξέταση, που θα δείξουν την παρουσία των ατρακτοειδών κυττάρων. Η ανίχνευση της LANA πρωτεΐνης του KSHV στα κύτταρα όγκου επιβεβαιώνει την διάγνωση.
Μετάδοση
Στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, ο KSHV μεταδίδεται με το σάλιο. Συνεπώς το φιλί είναι θεωρητικά ένας παράγοντας κινδύνου μετάδοσης. Υψηλότεροι ρυθμοί μετάδοσης ανάμεσα σε ομοφυλόφιλους και αμφιφυλόφιλους άνδρες έχουν σχετισθεί με το «βαθύ φιλί» ενός σεξουαλικού συντρόφου με KSHV.[22] Μία άλλη εναλλακτική θεωρία προτείνει ότι η χρήση του σάλιου ως σεξουαλικού λιπαντικού μπορεί να αποτελεί κύριο τρόπο μετάδοσης.
Ο KSHV μπορεί να μεταδοθεί κατά τη διάρκεια μεταμόσχευσης οργάνων[23] και σε ένα μικρότερο βαθμό με μετάγγιση αίματος. Η εξέταση για τον ιό πριν από αυτές τις διαδικασίες είναι πιθανό να περιορίσει αποτελεσματικά την ιατρογενή μετάδοση.
Θεραπεία και πρόληψη
Σάρκωμα Καπόσι πριν και μετά τη θεραπεία με ιντερφερόνη.
Έχουν αναπτυχθεί αιματολογικές εξετάσεις για την ανίχνευση των αντισωμάτων του KSHV και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να καθοριστεί είτε αν ο ασθενής βρίσκεται σε κίνδυνο να μολύνει τον σεξουαλικό του σύντροφο, είτε αν ένα όργανο είναι μολυσμένο πριν να μεταμοσχευθεί. Ωστόσο, αυτά τα τεστ δεν είναι διαθέσιμα παρά μόνο σαν εργαλεία έρευνας, και έτσι, υπάρχει περιορισμένη δυνατότητα ελέγχου για άτομα με κίνδυνο να μολυνθούν με KSHV, όπως ασθενείς που πρόκειται να δεχθούν μεταμόσχευση.
Το Σάρκωμα Καπόσι δεν είναι ιάσιμο αλλά μπορεί να μετριαστεί αποτελεσματικά για πολλά χρόνια, και αυτός είναι ο στόχος της θεραπείας. Στο Σάρκωμα Καπόσι που σχετίζεται με την ανοσοανεπάρκεια και την ανοσοκαταστολή, η θεραπεία της αιτίας που προκαλεί τη δυσλειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος μπορεί να επιβραδύνει ή να σταματήσει την εξέλιξη του Σαρκώματος Καπόσι. Στο 40% ή περισσότερο των ασθενών με επιδημικό Σάρκωμα Καπόσι, οι αλλοιώσεις του Καπόσι θα συρρικνωθούν με την έναρξη λήψης αντιρετροϊκής θεραπείας υψηλής δραστικότητας (HAART), που προορίζεται μεν για τον HIV αλλά βοηθά, μέσω της κατααστολής του, στην καλύτερη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος και συνεπώς στον περιορισμό του KS. Ωστόσο, σε ένα συγκεκριμένο ποσοστό τέτοιων ασθενών το Σάρκωμα Καπόσι μπορεί να ξαναεμφανισθεί μετά από μερικά χρόνια λήψης HAART, ειδικά εάν ο HIV δεν έχει κατασταλεί πλήρως. Οι ασθενείς με μερικές τοπικές αλλοιώσεις μπορούν συχνά να θεραπευτούν με τοπικά μέτρα, όπως η θεραπεία ακτινοβολίας ή κρυοχειρουργική. Γενικά το χειρουργείο δεν προτείνεται, καθώς το Σάρκωμα Καπόσι μπορεί να εμφανισθεί στα χείλη πληγών. Γενικά, πιο διαδεδομένη ασθένεια ή ασθένεια που επηρεάζει εσωτερικά όργανα θεραπεύεται με συστηματική θεραπεία με ιντερφερόνη α, λιποσωμικές ανθρακυκλίνες ή paclitaxel.
Με τη μείωση της θνησιμότητας μεταξύ των ασθενών με AIDS που λαμβάνουν τις καινούριες θεραπείες που εισήχθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1990, μειώθηκαν επίσης και τα συμπτώματα και η σοβαρότητα του επιδημικού Σαρκώματος Καπόσι. Ωστόσο, ο αριθμός των ασθενών που ζουν με AIDS παρουσιάζει ουσιαστική αύξηση στις Ηνωμένες Πολιτείες, και είναι πιθανό ο αριθμός των ασθενών με επιδημικό Σάρκωμα Καπόσι να αυξηθεί εκ νέου, καθώς οι ασθενείς ζουν για περισσότερα χρόνια με τη μόλυνση HIV.
Ευαισθητοποίηση
Μόνο το 6% των ομοφυλόφιλων ανδρών είναι ενήμεροι ότι το Σάρκωμα Καπόσι δεν προκαλείται από τον HIV αλλά από έναν διαφορετικό ιό.[3] Έτσι υπάρχει μικρή συλλογική προσπάθεια για να προληφθεί η μόλυνση από KSHV. Ομοίως, δε λαμβάνει χώρα κανένας συστηματικός έλεγχος για KSHV των οργάνων που προορίζονται για μεταμόσχευση.
Στους ασθενείς με AIDS, το Σάρκωμα Καπόσι θεωρείται μία ευκαιριακή λοίμωξη, μία ασθένεια που είναι ικανή να εδραιωθεί στον οργανισμό επειδή το ανοσοποιητικό σύστημα έχει εξασθενήσει. Όταν αρχίσουν να εμφανίζονται δερματικές αλλοιώσεις από KS, είναι πιθανό ότι το ανοσοποιητικό σύστημα έχει ήδη εξασθενήσει σε σοβαρό βαθμό. Με την αύξηση του HIV/AIDS στην Αφρική, όπου είναι εξαπλωμένος και ο KSHV, το Σάρκωμα Καπόσι έχει γίνει η πιο συχνή μορφή καρκίνου σε μερικές χώρες.
Ο διάσημος Νιγηριανός μουσικός Φέλα Κούτι υπέκυψε στην ασθένεια το 1997.
Εξαιτίας της ιδιαίτερα ορατής φύσης, οι εξωτερικές αλλοιώσεις του Σαρκώματος Καπόσι είναι μερικές φορές το πρωταρχικό δηλωτικό σύμπτωμα του AIDS. Το Σάρκωμα Καπόσι έγινε γνωστό στο ευρύ κοινό με την κυκλοφορία της ταινίας Φιλαδέλφεια (Philadelphia) του 1993, στην οποία ο κύριος χαρακτήρας απολύεται αφού οι εργοδότες του ανακάλυψαν ότι ήταν θετικός στον HIV εξαιτίας των ορατών αλλοιώσεων από το Σάρκωμα Καπόσι.
Παραπομπές
Kaposi, M (1872). «Idiopathisches multiples Pigmentsarkom der Haut». Arch. Dermatol. Syph. 4 (2): 265–273. doi:10.1007/BF01830024.
Chang, Y., E. Cesarman, M. S. Pessin, F. Lee, J. Culpepper, D. M. Knowles, and P. S. Moore. 1994. Identification of herpesvirus-like DNA sequences in AIDS-associated Kaposi's sarcoma. Science 265:1865-69.
Phillips AM, Jones AG, Osmond DH, Pollack LM, Catania JA, Martin JN (July 2008). «Awareness of Kaposi's Sarcoma-associated Herpesvirus among Men who Have Sex with Men». Sex Transm Dis 35 (12): 1011–4. doi:10.1097/OLQ.0b013e318182c91f. PMID 18665016.
doi:10.1056/NEJM200004063421407
PMID 16077928 (PubMed)
Citation will be completed automatically in a few minutes. Jump the queue or expand by hand
PMID 20222338 (PubMed)
Citation will be completed automatically in a few minutes. Jump the queue or expand by hand
doi:10.1056/NEJMoa055009
doi:10.1016/j.jaad.2008.05.001
James, William; Berger, Timothy; Elston, Dirk (2005). Andrews' Diseases of the Skin: Clinical Dermatology. (10th ed.). Saunders. ISBN 0-7216-2921-0.
Iscovich, J; Boffetta, P; Winkelmann, R; Brennan, P; Azizi, E (Oct 22 1998). «Classic Kaposi's sarcoma in Jews living in Israel, 1961-1989: a population-based incidence study». AIDS 12 (15): 2067–72. doi:10.1097/00002030-199815000-00019. PMID 9814876.
Fenig, E; Brenner, B; Rakowsky, E; Lapidoth, M; Katz, A; Sulkes, A (October 1998). «Classic Kaposi sarcoma: experience at Rabin Medical Center in Israel». Am J Clin Oncol 21 (5): 498–500. doi:10.1097/00000421-199810000-00016. PMID 9781608.
Kumar P. Classic Kaposi's sarcoma in Arabs - Widening ethnic involvement. J Can Res Ther [serial online] 2011 [cited 2012 Apr 22];7:92-4. Available from: http://www.cancerjournal.net/text.asp?2011/7/1/92/80456
Cook-Mozaffari, P; Newton, R; Beral, V; Burkitt, DP (December 1998). «The geographical distribution of Kaposi's sarcoma and of lymphomas in Africa before the AIDS epidemic». Br J Cancer 78 (11): 1521–8. doi:10.1038/bjc.1998.717. PMID 9836488.
Olsen, SJ; Chang, Y; Moore, PS; Biggar, RJ; Melbye, M (October 1998). «Increasing Kaposi's sarcoma-associated herpesvirus seroprevalence with age in a highly Kaposi's sarcoma endemic region, Zambia in 1985» (PDF). AIDS 12 (14): 1921–5. doi:10.1097/00002030-199814000-00024. PMID 9792393.
Qunibi, W; Al-Furayh, O; Almeshari, K; Lin, SF; Sun, R; Heston, L; Ross, D; Rigsby, M και άλλοι. (Feb 27 1998). «Serologic association of human herpesvirus eight with posttransplant Kaposi's sarcoma in Saudi Arabia». Transplantation 65 (4): 583–5. doi:10.1097/00007890-199802270-00024. PMID 9500639.
Luppi, Mario; Barozzi, P; Schulz, TF; Setti, G; Staskus, K; Trovato, R; Narni, F; Donelli, A και άλλοι. (Nov 9 2000). «Bone marrow failure associated with human herpesvirus 8 infection after transplantation». N Engl J Med 343 (19): 1378–85. doi:10.1056/NEJM200011093431905. PMID 11070102.
Beral V, Peterman TA, Berkelman RL, Jaffe HW (January 1990). «Kaposi's sarcoma among persons with AIDS: a sexually transmitted infection?». Lancet 335 (8682): 123–8. doi:10.1016/0140-6736(90)90001-L. PMID 1967430.
Dezube, BJ (October 1996). «Clinical presentation and natural history of AIDS--related Kaposi's sarcoma». Hematol Oncol Clin North Am 10 (5): 1023–9. doi:10.1016/S0889-8588(05)70382-8. PMID 8880194.
Nichols, CM; F; H (1 November 1993). «Treating Kaposi's lesions in the HIV-infected patient». J Am Dent Assoc 124 (11): 78–84. PMID 8227776. Ανακτήθηκε στις 2007-06-11.
Danzig, JB; Brandt, LJ; Reinus, JF; Klein, RS (June 1991). «Gastrointestinal malignancy in patients with AIDS». Am J Gastroenterology 86 (6): 715–8. PMID 2038993.
Garay, SM; Belenko, M; Fazzini, E; Schinella, R (January 1987). «Pulmonary manifestations of Kaposi's sarcoma». Chest 91 (1): 39–43. doi:10.1378/chest.91.1.39. PMID 3792084. Ανακτήθηκε στις 2007-06-11.
http://content.nejm.org/cgi/content/abstract/343/19/1369
http://bloodjournal.hematologylibrary.org/cgi/content/full/90/7/2826
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Το σάρκωμα Kaposi, μελέτη των Β.Α.Παπαρίζου, Κ.Π. Κυριάκη, από τη Μονάδα Ειδικών Λοιμώξεων του Νοσοκομείου "Ανδρέας Συγγρός".
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
