.
Η Λύσσα είναι ιογενές νόσημα του κεντρικού νευρικού συστήματος, αποτελώντας μια λοιμώδη ασθένεια που προκαλείται από διηθητό ιό. Ο ιός αυτός μεταδίδεται στον άνθρωπο και στα άλλα ζώα από δάγκωμα κι από το σάλιο ζώων που πάσχουν από λύσσα ή και με την επαφή με κάποιο σημείο του δέρματος που έχει κάποια πληγή.
Ο ιός μεταναστεύει από την πύλη εισόδου του στον εγκέφαλο του θύματος. Κατά τη διάρκεια της περιόδου επώασης, η οποία στον άνθρωπο διαρκεί 20-40 ημέρες ενώ στα άλλα ζώα 15-30 ημέρες, δεν εκδηλώνονται συνήθως κλινικά συμπτώματα. Από τη στιγμή που ο ασθενής, ο οποίος έχει προσβληθεί από τον ιό της λύσσας, παρουσιάσει κλινικά συμπτώματα δεν υπάρχει περίπτωση σωτηρίας και ο θάνατος θα επέλθει μετά από λίγες ημέρες.
Σκύλος με λύσσα.
| Λύσσα | |
|---|---|
| Ταξινόμηση και εξωτερικές πηγές | |
| Ταξινόμηση ICD-10 | A82 |
| DiseasesDB | 11148 |
| eMedicine | med/1374 eerg/493 ped/1974 |
| MeSH | D011818 |
Από το έτος 2007, η «Συμμαχία για τον Έλεγχο της Λύσσας» (ARC) καθιέρωσε την 28η Σεπτεμβρίου ως Παγκόσμια Ημέρα κατά της Λύσσας για την ενημέρωση του παγκόσμιου κοινού σχετικά με τη λύσσα.[1]. Ο Πανελλήνιος Κτηνιατρικός Σύλλογος υπενθυμίζει ότι η λύσσα είναι μια θανατηφόρος ζωοανθρωπονόσος, που οφείλεται σε στελέχη του ραβδοϊού Lyssavirus. Ο ιός μεταδίδεται μέσω του σάλιου, συνήθως από δάγκωμα λυσσασμένου ζώου ή με την επαφή σε σημείο του δέρματος που έχει κάποια πληγή.[2]
Ασθενής με Λύσσα, CCID, USA
Στάδια της Λύσσας στον άνθρωπο
Οδηγίες ΚΕΕΛ Υπουργείου Υγείας γιά τη Λύσσα
Ρακούν, σποραδικός φορέας Λύσσας, ΗΠΑ
Ερυθρά αλεπού, συχνός φορέας λύσσας
Νυχτερίδες, συχνοί φορείς λύσσας
Επιδημιολογία
Κάθε θερμόαιμο θηλαστικό ζώο, συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπου, μπορεί να μολυνθεί από τον ιό της λύσσας και να νοσήσει παρουσιάζοντας συμπτώματα. Ο ιός της λύσσας έχει προσαρμοστεί για να αυξηθεί στα κύτταρα των σπονδυλωτών ποικιλόθερμων ζώων και μεταξύ των θηλαστικών. Τα περισσότερα ζώα μπορούν να μολυνθούν από τον ιό και μπορούν να μεταδώσουν την ασθένεια στους ανθρώπους. Μολυσμένα ζώα με τον ιό της λύσσας μπορεί να είναι:
Νυχτερίδες,
Μαϊμούδες,
Ρακούν (USA),
Κογιότ (USA)
Αλεπούδες (Ευρώπη),
Βοοειδή,
Λύκοι (Ευρώπη),
Σκυλιά (Ευρώπη),
Μαγκούστα (συνήθως κίτρινο μαγκούστα, Ινδία)
Γάτες (ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τον άνθρωπο).
Μεφίτιδα (Skunk)
Νυφίτσες
Κουνάβια
Αρκούδες
Αγρια σαρκοφάγα
Τα τρωκτικά (ποντίκια, σκίουροι κ.α.) σπάνια έχουν μολυνθεί.
Υπολογίζεται ότι υπάρχουν 55.000 θάνατοι ανθρώπων κάθε χρόνο από λύσσα σε όλο τον κόσμο, με 31.000 στην Ασία περίπου, και 24.000 στην Αφρική. Συνεπώς στην Αμερική και την Ευρώπη τα περιστατικά θανάτων ανθρώπων από Λύσσα είναι ελάχιστα. Η Ινδία έχει αναφερθεί ότι έχει το υψηλότερο ποσοστό της ανθρώπινης λύσσας στον κόσμο, κυρίως λόγω των αδέσποτων σκύλων. Από το 2007, το Βιετνάμ είχε το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό, ακολουθούμενη από την Ταϊλάνδη. Σε αυτές τις χώρες ο ιός μεταδίδεται πάρα πολύ κυρίως από τα αδέσποτα άρρωστα σκυλιά και άλλα άγρια κυνοειδή είδη), ενώ πρόσφατες εκθέσεις δείχνουν ότι τα άγρια άρρωστα σκυλιά συμπεριφέρονται λυσσαλέα όταν περιφέρονται στους δρόμους.[εκκρεμεί παραπομπή] Στις μεσοδυτικές πολιτείες των ΗΠΑ, ορισμένα ζώα που λέγονται μεφίτιδες (Skunk), όπως επίσης τα Ρακούν και τα Κογιότ, είναι οι κύριοι φορείς της λύσσας, που περιλαμβάνει 134 από τους 237 τεκμηριωμένα μη ανθρώπινα κρούσματα των τελευταίων ετών.
Η Ελλάδα θεωρείται επίσημα απαλλαγμένη χώρα, καθώς δεν έχει διαπιστωθεί κρούσμα λύσσας ανθρώπου από το 1987. Ομως το έτος 2012 ανακαλύφθηκαν σκυλιά και αλεπούδες με Λύσσα στη Μακεδονία (ερυθρά αλεπού, Κοζάνη) και τα Τρίκαλα[1]. Το 2011 ο ιός της λύσσας απομονώθηκε σε μια κόκκινη αλεπού στην Κοζάνη και τον Νοέμβριο του 2012 σε ποιμενικό σκύλο στην Καστοριά. Με αφορμή την επιβεβαίωση θετικού κρούσματος λύσσας σε ζώο άγριας πανίδας (κόκκινη αλεπού) στην Περιφερειακή Ενότητα Κοζάνης, σε περιοχή πλησίον της Σιάτιστας, ο Πανελλήνιος Κτηνιατρικός Σύλλογος εφιστά την ιδιαίτερη προσοχή των συναδέλφων για την πιστή και απαρέγκλιτη τήρηση όλων των προβλεπομένων μέτρων προάσπισης της Δημόσιας Υγείας που απορρέουν από το Πρόγραμμα Επιτήρησης της Λύσσας.[2]. Πάντως τον Απρίλιο του 2013 το ΚΕΕΛΠΝΟ ανακοίνωσε 20 επιβεβειωμένα κρούσματα ζώων με Λύσσα, εκ των οποίων 2 σκύλοι, 1 γάτα και 17 κόκκινες αλεπούδες[3]
Παθολογική Φυσιολογία Μόλυνσης - Μετάδοση
Ο ιός της Λύσσας είναι συνήθως παρών στα νεύρα και το σάλιο ενός συμπτωματικού με λύσσα ζώου. Η πορεία της λοίμωξης είναι συνήθως, αλλά όχι κατ' ανάγκην, από ένα δάγκωμα, ή επαφή του σάλιου με τραύμα. Σε πολλές περιπτώσεις το μολυσμένο ζώο είναι εξαιρετικά επιθετικό, μπορεί να επιτεθεί χωρίς πρόκληση, και παρουσιάζει ασυνήθιστη συμπεριφορά. Κάθε επιθετικότητα ασυνήθιστη από ζώο της ανωτέρω λίστας, πρέπει να μας βάζει σε υποψία νόσησης από λύσσα και δεν πρέπει να το αγγίζουμε, ακόμα και νεκρό χωρίς γάντια. Η μετάδοση της λύσσας από άνθρωπο σε άνθρωπο είναι εξαιρετικά σπάνια. Έχουν αναφερθεί παλιά ορισμένες περιπτώσεις κτηνοτρόφων ή κτηνιάτρων αλλά και παλαιότερα σε άτομα που έκαναν ταρριχεύσεις αγρίων ζώων.
Μετά από μια τυπική μόλυνση ανθρώπου από δάγκωμα, ή από επαφή σάλιου ζώου με τραύμα - εκδορά, ο ιός εισέρχεται στο περιφερικό νευρικό σύστημα. Ταξιδεύει στη συνέχεια κατά μήκος των νεύρων προς το κεντρικό νευρικό σύστημα. Κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης, ο ιός δεν μπορεί να ανιχνευθεί εύκολα στο εσωτερικό της υποδοχής, και ο εμβολιασμός μπορεί να τους αναθέσει ακόμη κυτταρική ανοσία για την πρόληψη της συμπτωματικής λύσσας. Όταν ο ιός φθάνει στον εγκέφαλο, προκαλεί ραγδαία εγκεφαλίτιδα. Αυτό ονομάζεται πρόδρομη φάση, και είναι η αρχή των συμπτωμάτων. Μόλις ο ασθενής γίνεται συμπτωματικός, η θεραπεία δεν είναι σχεδόν ποτέ αποτελεσματική και η θνησιμότητα είναι σχεδόν 100%. Η λύσσα μπορεί να πυροδοτήσει και το νωτιαίο μυελό όπου προκαλείται εγκάρσια μυελίτιδα.
Ανθρώπινα Εμβολιασμός: κύριο άρθρο
Εμβολιασμοί ζώων
Ο ιός της λύσσας επιβιώνει σε ευρείες εκτάσεις της γης, κυρίως στην αγροτική και δασική πανίδα. Ωστόσο, στην Ασία, τις περιοχές της αμερικανικής ηπείρου και μεγάλα τμήματα της Αφρικής, τα σκυλιά παραμένουν το κύριο ζώο ξενιστής του ιού. Η νομοθεσία προβλέπει υποχρεωτικό εμβολιασμό των οικόσιτων ζώων συντροφιάς όπως σκυλιά, γάτες. Ειδικά στις αναπτυσσόμενες χώρες, τα κατοικίδια ζώα δυστυχώς δεν εμβολιάζονται και η δολοφονία τους είναι απαράδεκτη.
Μιά άλλη επιτυχής μέθοδος εμβολιασμού αγρίων ζώων (λύκοι, αλεπούδες, κουνάβια, νυφίτσες, κλπ) είναι εμβόλια που διανέμονται με δολώματα στη φύση. Η μέθοδος αυτή έχει μειώσει με επιτυχία τη λύσσα στις αγροτικές περιοχές της Γαλλίας, του Οντάριο, το Τέξας, τη Φλόριντα και αλλού, όπως και η πόλη του Μόντρεαλ, Κεμπέκ, όπου δολώματα είναι χρησιμοποιηθεί επιτυχώς για τα ρακούν στην περιοχή Mont-Royal Park περιοχή. Η ίδια μέθοδος εφαρμόσθηκε το έτος 2012-2013 στην Ελλάδα, στη Μακεδονία και στα Τρίκαλα όπου εμφανίσθηκαν περιστατικά Λύσσας σε σκυλιά και σε αλεπούδες. Οι εκστρατείες εμβολιασμού με αυτή τη μέθοδο μπορεί να είναι ακριβές, αλλά μια ανάλυση κόστους-οφέλους μπορεί να οδηγήσει τους υπεύθυνους να επιλέξουν για τις πολιτικές περιορισμού και όχι την εξάλειψη της νόσου.
Συμπτώματα
Η λύσσα έχει μια περίοδο επώασης στην οποία ο ασθενής δεν βιώνει σχεδόν κανένα κλινικό σύμπτωμα. Αυτή η περίοδος αποτελεί τη μοναδική ευκαιρία για την επιτυχή θεραπεία της νόσου. Μόλις εμφανιστούν τα κλινικά συμπτώματα, η νόσος είναι σχεδόν πάντοτε θανατηφόρος. Στην αρχή τα συμπτώματα της λύσσας είναι παρόμοια με αυτά της γρίπης, επίσης στην αρχή μπορεί να εκδηλωθεί κνησμός, ερεθισμός και πόνος στο σημείο εισόδου του ιού ενώ όλα αυτά μπορεί να ακολουθηθούν από μελαγχολία, σωματική κατάπτωση, φαρυγγικούς σπασμούς καθώς και με διαταραχές στον ύπνο. Κατόπιν ακολουθεί η δυσλειτουργία της καρδιάς και η διαταραχή της αναπνοής ενώ αυξάνεται και ο πυρετός ο οποίος μπορεί να φτάσει και τους 40 °C. Ο ασθενής αναπτύσσει μεγάλη ευερεθιστότητα, φωτοφοβία και υδροφοβία. Όταν η ασθένεια έχει προχωρήσει αρκετά ο ασθενής αρχίζει να βιώνει σπασμούς που συνοδεύονται από σιελόρροια και έντονη δίψα. Με το πέρασμα του χρόνου ο άρρωστος παραλύει, χάνει την ψυχική του ισορροπία καθώς και την αίσθηση του περιβάλλοντος και στην συνέχεια καταλήγει στο θάνατο
Πρόληψη και Θεραπεία
Η Πρόληψη της Λύσσας είναι πρωταρχικά η εξάλλειψη της νόσου από τα ζώα φορείς και κυρίως από τα σκυλιά και τις αλεπούδες (στην Ελλάδα) και στά σκυλιά, αλεπούδες, ρακούν, κογιότ σε άλλες χώρες. Η πρόληψη γίνεται με αντιλυσσικό εμβόλιο ζώων χορηγούμενο είτε άμεσα στό ζώο από κτηνίατρο είτε με δολώματα στή φύση. Πέραν αυτού η φροντίδα εκ μέρους των Δήμων στό θέμα των αδέσποτων σκύλων είναι πρωταρχικής σημασίας. Η νομοθεσία είναι πλέον επαρκής και σαφέστατη. προστατεύει τόσο τα δικαιώματα των σκύλων και των φιλόζωων, όσο και των άλλων πολιτών[4].
Η θεραπεία της Λύσσας είναι πρωτογενής και δευτερογενής: Η πρωτογενής γίνεται ΑΜΕΣΩΣ μόλις δαγκώσει το ζώο άνθρωπο. Χρειάζεται άμεσα καθαρισμός του τραύματος από το δήγμα του ζώου, και χορήγηση αντιλυσσικού εμβολίου (Rabies Vaccine) γιά ανθρώπους και αντιλυσσικού ορού (αντιλυσσική υπεράνοση σφαιρίνη, Antirabies Immune Globulin). Παράλληλα ελέγχεται το ζώο και παρακολουθείται.
Στην περίπτωση που ο δαγκωθείς άνθρωπος ασθενήσει, τα πράγματα είναι δύσκολα. Φάρμακο ιοστατικό που να σκοτώνει τον ιό της Λύσσας δεν είναι διαθέσιμο. Ο ασθενής χρειάζεται μονάδα εντατικής θεραπείας και άμεση έναρξη θεραπείας. Εάν υπάρξει υποψία έκθεσης στον ιό της λύσσας, ακόμα και αυτοί που έχουν εμβολιαστεί θα πρέπει, μετά την έκθεσή τους, να κάνουν μια περιορισμένη σειρά πρόσθετων ενέσεων αντιλυσσικού εμβολίου. Αυτοί που δεν έχουν εμβολιαστεί πριν από την έκθεσή τους στον ιό θα πρέπει, εφόσον εκτεθούν, να υποβληθούν σε μακρύτερης διάρκειας θεραπεία, η οποία περιλαμβάνει ενέσεις αντιλυσσικού εμβολίου και αντιλυσσικής υπεράνοσης σφαιρίνης.[5].
Σαν φυσικό αντιλυσσικό μπορεί να χρησιμοποιηθεί το Κυνόρροδο (Rosa canina)[6]. Οι αρχαίοι Έλληνες ηταν που προσπαθούσαν να θεραπεύσουν την λύσσα με εκχυλίσματα κυνόρροδου. ενώ ιστορικά γνωρίζουμε οι άλλες θεραπείες ήταν ο καυτηριασμός του δέρματος γύρω από τη δαγκωματιά, που ίσως εμπόδιζε την εξάπλωση της νόσου. Υπήρχε ακόμα ένας γιατρός οπού πρότεινε να γεμιστή η πληγή με μπαρούτι και να πυροδοτηθεί.
Παραπομπές
http://www.sansimera.gr/worldays/202
http://www.kastoria.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=7535&Itemid=371
http://www.keelpno.gr/el-gr/%CE%BD%CE%BF%CF%83%CE%AE%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1%CE%B8%CE%AD%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1%CF%85%CE%B3%CE%B5%CE%AF%CE%B1%CF%82/%CE%BB%CE%BF%CE%B9%CE%BC%CF%8E%CE%B4%CE%B7%CE%BD%CE%BF%CF%83%CE%AE%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1/%CE%B6%CF%89%CE%BF%CE%BD%CF%8C%CF%83%CE%BF%CE%B9/%CE%BB%CF%8D%CF%83%CF%83%CE%B1.aspx
Χαράλαμπος Γκούβας, τραυματολόγος: "Δάγκωμα σκυλιού: Τι πρέπει να γνωρίζουμε, Βιβλίο Ατυχήματα και μαζικές καταστροφές, εκδόσεις ΕΕΣ, 2000
Current Medical Diagnosis and Treatment, Editions Appleton 2012
DeSalle, keimeno: Brian Ward ; symvoulod ekdoses: Dr. Rob (2003). Epidemies. Athens: Erevnites, σελ. 31. ISBN 9603682659.
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
