.
Οι νοεροί υπολογισμοί είναι μαθηματικές πράξεις που εκτελούνται μόνο με το νου χωρίς τη βοήθεια κανενός εργαλείου. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε πολλές περιπτώσεις της καθημερινής ζωής αλλά και της επιστήμης και για έλεγχο των αποτελεσμάτων των υπολογιστών. Από το 2004 έχει καθιερωθεί ένα παγκόσμιο πρωτάθλημα νοερών υπολογισμών. Ο νικητής του πρόσφατου διαγωνισμού υπολόγισε νοερά ακριβώς την 13η ρίζα ενός 200-ψήφιου αριθμού σε χρόνο 1΄ και 28΄΄ .
Υπάρχουν διάφορες μέθοδοι για εκτέλεση νοερών υπολογισμών, όπως φαίνεται στη παρατιθέμενη βιβλιογραφία. Στη παρούσα μελέτη παρουσιάζονται ορισμένες τεχνικές οι οποίες αναλύονται με πλήθος παραδειγμάτων ώστε να γίνονται κατανοητές από τον κάθε ενδιαφερόμενο. Mε τη βοήθεια ορισμένων βασικών μαθηματικών ισοτήτων π.χ. των ταυτοτήτων ή κάποιων κατάλληλων μετασχηματισμών, μπορούμε γρήγορα και με ακρίβεια να εκτελούμε υπολογισμούς, οι οποίοι με τις γνωστές συμβατικές μεθόδους φαίνονται δύσκολο ή και αδύνατο να εκτελεστούν νοερά. Εν συνεχεία, χρησιμοποιώντας ορισμένους απομνημονευμένους αριθμούς-κλειδιά μετατρέπουμε κάθε αριθμό – οσοδήποτε μεγάλο – στην αντίστοιχη δεκαδική δύναμη του 10 κατά προσέγγιση, εργαζόμαστε με ευκολία μόνο στον εκθέτη του αριθμού και με τον τρόπο αυτό είμαστε σε θέση να εκτελούμε με σχετική ευκολία νοερούς υπολογισμούς με τεράστιους αριθμούς.
Μαθηματικές ταυτότητες
Ταυτότητα (α + β)2 = α2 + 2αβ + β2
Εφόσον κάθε αριθμός μπορεί να εκφραστεί ως άθροισμα δύο άλλων αριθμών, μπορούμε να εκμεταλλευτούμε την παραπάνω ταυτότητα και να υπολογίζουμε με ευκολία αριθμούς πολύ μεγαλύτερους του 10 υψωμένους στο τετράγωνο.
Παράδειγμα 1.
Τετράγωνα των αριθμών 25, 62, 107, 315
Λύση:
252 = (20 + 5)2 = 202 + 2x20x5 + 52 = 400 + 200 + 25 = 625
622 = (60 + 2)2 = 602 + 2x2x60 + 22 = 3600 + 240 + 4 = 3844
1072 = (100 + 7)2 = 1002 + 2x100x7 + 72 = 10000 + 1400 + 49 = 11449
3152 = (300 + 15)2 = 3002 + 2x15x300 + 152 = 90000 + 9000 + 225 = 99225
9052 = (900 + 5)2 = 9002 +2x5x900 + 52 = 810000 + 9000 + 25 =819025
(Σημείωση: για 152 βλ. πίνακα 1).
Τα τετράγωνα των αριθμών 11-19 παρατίθενται στον πίνακα 1. Συνιστάται η απομνημόνευσή τους, ειδάλλως αυτά μπορούν να υπολογιστούν γρήγορα με την ίδια διαδικασία σύμφωνα με τα παραπάνω.
Πίνακας 1: Τετράγωνα των αριθμών 11-19.
112 = (10 + 1)2 = 121
122 = (10 + 2)2 = 144
132 = (10 + 3)2 = 169
142 = (10 + 4)2 = 196
152 = (10 + 5)2 = 225
162 = (10 + 6)2 = 256
172 = (10 + 7)2 = 289
182 = (10 + 8)2 = 324
192 = (10 + 9)2 = 361
Παράδειγμα 2.
Τετράγωνα των δεκαδικών αριθμών 12.5 και 100.7
Λύση:
12.52 = (12 + 0.5)2 = 122 + 2x0.5x12 + 0.52 = 144 + 12 + 0.25 = 156.25
100.72 = (100 + 0.7)2 = 1002 +2x0.7x100 + 0.72 = 10000 + 140 + 0.49 = 10140.49
Ταυτότητα (α – β)2 = α2 – 2αβ + β2
Μπορούμε να γράψουμε έναν αριθμό σαν διαφορά δύο άλλων αριθμών, τα τετράγωνα των οποίων είναι γνωστά ή μπορούν εύκολα να υπολογιστούν.
Παράδειγμα 3.
Τετράγωνα των 29, 78, 145 and 99.83
Λύση:
292 = (30 – 1)2 = 302 – 2x1x30 + 12 = 900 - 60 + 1 = 841
782 = (80 – 2)2 = 802 – 2x2x80 + 22 = 6400 – 320 + 4 = 6084
1452 = (150 – 5)2 = 1502 - 2x5x150 +52 = 22500 – 1500 + 25 = 21025
99.832 = (100 – 0. 17)2 = 1002 - 2x0.17x100 + 0.172 = 10000 – 34 + 0.0289 = 9966.0289
Ταυτότητα (α – β)(α + β) = α2 – β2
Με τη βοήθεια αυτής της ισότητας μπορούμε να εκτελέσουμε ταχύτατα πολλαπλασιασμό διάφορων αριθμών.
Παράδειγμα 4.
Εκτέλεση πολλαπλασιασμών των 27x33, 34x46, 115x125 and 98.7x101.3
Λύση:
27x33 = (30 – 3)(30 + 3) = 302 – 32 = 900 – 9 = 891
34x46 = (40 – 6)(40 + 6) = 402 – 62 = 1600 – 36 = 1564
115x125 = (120 - 5)(120 + 5) = 1202 – 52 = 14400 – 25 = 14375
98.7x101.3 = (100 – 1.3)(100 + 1.3) = 1002 – 1.32 = 10000 – 1.69 = 9998.31
(Σημείωση: 1.32 ισούται με 132 διαιρούμενο δια 100, πίνακας 1).
Tαυτότητα (α + β)(α + γ) = α2 + (β + γ)α + βγ
Παράδειγμα 5.
Ζητούνται οι υπολογισμοί 13x14, 73x77, 907x908 and 100.7x100.8
Λύση:
13x14 = (12 + 1)(12 + 2) = 122 + (1 + 2)x12 + 1x2 = 144 + 36 + 2 = 182
73x77 = (70 + 3)(70 + 7) = 702 + (3+7)x70 + 3x7 = 4900 + 700 + 21 = 5621
907x908 = (900 + 7)(900 + 8) = 9002 + (7+8)x900 + 7x8 = 810000 + 1350 + 56 = 811406
100.7x100.8 = (100 + 0.7)(100 + 0.8) = 1002 + (0.7+0.8)x100 + 0.7x0.8 = 10000 + 150 + 0.56 = 10150.56
Πολλαπλασιασμοί
Πολλαπλασιάζοντας διπλανούς αριθμούς
Εάν οι προς πολλαπλασιασμό αριθμοί είναι διπλανοί, μπορούμε να βρούμε το τετράγωνο του ενός αριθμού και να προσθέσουμε ή να αφαιρέσουμε κατάλληλα.
Παράδειγμα 6.
Εστω οι πολλαπλασιασμοί 13x14 and 13x15
Λύση:
13x14 = 132 + 1x13 = 169 + 13 = 182
ή
13x14 = 142 – 1x14 = 196 – 14 = 182
13x15 = 132 + 2x13 = 169 + 26 = 195
ή
13x15 = 152 - 2x15 = 225 – 30 = 195
Πολλαπλασιάζοντας επί 10 ή 100
Πολλαπλασιάζοντας επί 10 ή 100 είναι πολύ εύκολο. Αρκεί να προσέξουμε εάν ένας τέτοιος κατάλληλος μετασχηματισμός - απλοποίηση μπορεί να εφαρμοστεί.
Παράδειγμα 7.
Εστω οι πολλαπλασιασμοί 52x97, 11x5x8x2 and 30x25x8x4
Λύση:
52x97 = 52x(100 – 3) = 5200 – 156 = 5044
11x5x8x2 = 11x8x10 = 88x10 = 880
30x25x8x4 = 30x8x100 = 240x100 = 24000
Πράξεις με μεγάλους αριθμούς
Μια νέα προσεγγιστική μέθοδος παρουσιάζεται εδώ για νοερές πράξεις με μεγάλους έως τεράστιους αριθμούς π.χ. εύρεση εκθετικών, δυνάμεων, λογαρίθμων, ριζών και εκτέλεση πολλαπλασιασμών ή διαιρέσεων.
Τα απαραίτητα βήματα της όλης διαδικασίας είναι:
α. Γραφή του αριθμού σε επιστημονική σημειογραφία.
β. Μετατροπή των συντελεστών σε δεκαδικές δυνάμεις του 10 με τη βοήθεια του πίνακα 2.
γ. Εκτέλεση πράξεων στον εκθέτη.
δ. Μετατροπή της επιστημονικής σημειογραφίας σε κανονικό αριθμό (εάν απαιτείται).
Ο πίνακας 2 δίνει τις δεκαδικές δυνάμεις του 10 και τους αντίστοιχους αριθμούς. Με τη βοήθεια των αριθμών αυτών κάθε αριθμός - όσονδήποτε μεγάλος - μπορεί κατά προσσέγγιση να μετατραπεί σε δεκαδική δύναμη του 10 για εύκολες εκτελέσεις νοερών υπολογισμών. Οι παρατιθέμενοι αριθμοί του πίνακα 2 είναι αριθμοί – κλειδιά και πρέπει να απομνημονευτούν.
Πίνακας 2. Δεκαδικές δυνάμεις του 10 με τους αντίστοιχους αριθμούς
100,1 = 1.258
100,2 = 1.584
100,3 = 1.995
100,4 = 2.511
100,5 = 3.162
100,6 = 3.981
100,7 = 5.011
100,8 = 6.309
100,9 = 7.943
Για παράδειγμα, η επιστημονική σημειογραφία του αριθμού 125812 είναι 1,25812x105. Μια καλή προσέγγιση του αριθμού αυτού είναι 1,258x105. Σύμφωνα με τον πίνακα 2, ο συντελεστής 1,258 αντιστοιχεί στη δεκαδική δύναμη 100.1. Επομένως ο δεδομένος αριθμός μπορεί κατά προσέγγιση να γραφτεί ως δεκαδική δύναμη:
100.1 x 105 = 105,1.
(Σημείωση: Για ακριβέστερη προσέγγιση, ο πίνακας 2 μπορεί να επεκταθεί με περισσότερες ενδιάμεσες δεκαδικές δυνάμεις του 10 και τους αντίστοιχους αριθμούς π.χ. 10 0,15, 100.25, κ.ο.κ.).
Υψώνοντας μεγάλους αριθμούς στη ν-στή δύναμη
Ακολουθώντας τη παραπάνω διαδικασία μπορούμε απεριόριστα να υψώσουμε μεγάλους αριθμούς σε οποιαδήποτε δύναμη.
Παράδειγμα 8.
2η, 3η, 11η and 20η δύναμη του 6-ψήφιου αριθμού 630912
Λύση:
630912 = 6.30912x105 ≈ 6,309x105 = 100,8 x 105 = 105,8
επομένως
6309122 = (105,8)2 = 1011,6 = 100,6x1011 = 3,981x1011
6309123 = (105,8)3 = 1017,4 = 100.4 x 1017 = 2,511x1017
63091211 = (105,8)11 = 1063,8 = 100,8 x1063 = 6,309x1063
63091220 = (105,8)20 = 10116
Παράδειγμα 9.
Νοερός υπολογισμός της 10ης δύναμης του 15-ψήφιου αριθμού 158412554712399
Λύση:
158412554712399 = 1.58412554712399x1014 ≈ 1,584x1014 = 100,2x1014 = 1014,2
και
15841255471239910 = (1014,2)10 = 10142
(Σημείωση: Οι αριθμοί 63091220 = 10116 και 15841255471239910 = 10142 είναι τόσο μεγάλοι που ξεπερνούν τα όρια λειτουργίας του υπολογιστή τσέπης. Οι γνωστοί υπολογιστές τσέπης αδυνατούν να εκτελέσουν πράξεις με αριθμούς > 10100. Στους νοερούς υπολογισμούς δεν υπάρχουν όρια).
Εξαγωγή ριζών.
Για εξαγωγή τετραγωνικών, κυβικών ή υψηλοτέρων ριζών οσωνδήποτε μεγάλων αριθμών ακολουθούμε παρόμοια διαδικασία με τη βοήθεια του πίνακα 2, όπως στη προηγούμενη παράγραφο.
Παράδειγμα 10.
Τετραγωνική ρίζα του 12-ψήφιου αριθμού 398122558833
Λύση:
398122558833 ≈ 3,981x1011 = 100,6x1011 = 1011.6 και 3981225588331/2 = (1011,6)1/2 = 105,8 = 100,8x105 = 6,309x105
Παράδειγμα 11.
5η ρίζα του 21-ψήφιου αριθμού 316211250077446688222
Λύση:
316211250077446688222 ≈ 3,162x1020 = 100,5x1020 = 10 20.5
3162112500774466882221/5 = (1020,5)1/5 = 104,1 = 100.1x104 = 1,258x104
Πολλαπλασιασμός - διαίρεση
Μπορούμε να εκτελούμε νοερά πράξεις πολλαπλασιασμού και διαίρεσης με μεγάλους αριθμούς σύμφωνα με τη προαναφερθείσα διαδικασία και τη βοήθεια του πίνακα 2.
Παράδειγμα 12.
Πολλαπλασιασμός 1258 επί 7943 και διαίρεση 5011000 δια 1584
Λύση:
1584x7943 = 1,584x103x7.943x103 = 100,2x103x100,9x103 = 107,1 = 100.1x107 = 1,258x107
και
5011000 / 1584 = 5,011x106 / 1,584x103 = 100,7x106 / 100,2x103 = 106,7 / 103,2 = 103,5 = 100,5x103 = 3,162x103
Λογάριθμοι
Ο δεκαδικός λογάριθμος κάθε αριθμού είναι ο εκθέτης της δύναμης του 10 του αντίστοιχου αριθμού π.χ.
100 = 102 => log100 = log 102 = 2
Παράδειγμα 13.
Λογάριθμοι των 794301100 και 45112233
Λύση:
log794301100 ≈ log(7,943x108) = log(100,9x108) = log108,9 = 8,9
log45112233 ≈ log(4,511x107) ≈ log(100.65x107) = log 107,65 = 7,65
(Σημείωση: ο αριθμός 4.511 βρίσκεται περίπου στο μέσο μεταξύ 3.981 (=100.6) και 5.011 (=100.7), επομένως αντιστοιχεί κατά προσέγγιση σε 100.65, βλ. πίνακα 2).
Βιβλιογραφία και άλλες σημειώσεις
Konstantinos Dermentzis, Technological Education Institute (Τ.Ε.Ι.) of Kavala, Mental Calculations - Appications in Chemistry, www.teikav.edu.gr/gdp.
Κωνσταντίνος Δερμεντζής, Νοεροί υπολογισμοί στη χημεία, www.teikav.edu.gr/gdp.
R.W. Dorfler, Dead reckoning: Calculating without Instruments, Houston, Texas,Gulf Publishing Company, (1993).
A. Benjamin, M. Shermer, Secrets of mental Math: The Mathemagicians Guide to Lightning Calculation and Amazing Math Tricks, Random House, Inc., New York, Crown Publishing Group, (2006).
G.W. Kelly , Short-cut Mathematics, Dover Publications, (2003).
S.B. Smith, The Great Mental Calculators, New York: Columbia University Press, (1983).
Γράφοντας τις σημειώσεις στη σειρά από πάνω ως κάτω, προκύπτει ο αριθμός σε δυαδική μορφή. Δηλαδή, 11012 = 1310. Με τον ίδιο τρόπο μπορούμε να μετατρέψουμε έναν δεκαδικό αριθμό σε οποιοδήποτε σύστημα, χρησιμοποιώντας κάθε φορά τις δυνάμεις της βάσης του εκάστοτε συστήματος αρίθμησης (οκταδικό, δεκαεξαδικό κτλ.).
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
