Η λογική πλάνη του ψευδούς διλήμματος (γνωστή επίσης και ως ψευδής διχοτόμηση, πλάνη των άκρων, «άσπρο ή μαύρο» σκεπτικό, ψευδής διάζευξη, πλάνη «είτε/είτε» και πλάνη της διακλάδωσης) υφίσταται όταν δημιουργείται η εντύπωση ότι δύο απόψεις, εναλλακτική η μία της άλλης, αποτελούν τις μοναδικές επιλογές, ενώ στην πραγματικότητα υπάρχει τουλάχιστον μία ακόμη επιλογή, η οποία όμως δεν γίνεται γνωστή. Οι δύο εναλλακτικές συχνά αποτελούν τα ακραία σημεία του φάσματος. Αντί των υπεραπλουστεύσεων και των ευσεβών πόθων, είναι καταλληλότερο να γίνει εξέταση ολόκληρου του φάσματος, όπως στην ασαφή λογική.

Η πλάνη του ψευδούς διλήμματος ανάγεται στην κατάχρηση του λογικού τελεστή «Ή». Άλλη κατάχρηση του τελεστή «ή» είναι η πλάνη της ψευδούς επιλογής. Για την κατάχρηση του τελεστή «και», βλέπε Πλάνη Συμφωνίας-πακέτου.

Το ψευδές δίλημμα δεν είναι απαραίτητα καθ' αυτό «δί-λημμα» ή διχοτόμηση, δηλαδή δεν περιορίζεται σε δύο επιλογές. Είναι δυνατόν να περιλαμβάνει τρεις (τριχοτόμηση) ή και περισσότερες, οπότε οι υπόλοιπες άγνωστες επιλογές ίσως παρελήφθησαν από αβλεψία.

Παραδείγματα

«Ο Πέτρος δεν έχει έρθει στην ώρα του για δουλειά. Είτε χάλασε το αυτοκίνητό του, είτε παρακοιμήθηκε. Τηλεφώνησα σπίτι του και δεν είναι εκεί, οπότε μάλλον χάλασε το αυτοκίνητό του».

Το παραπάνω επιχείρημα αποτελεί ψευδές δίλημμα, διότι υπάρχουν αναρίθμητοι άλλοι λόγοι για τους οποίους ο Πέτρος μπορεί να άργησε στην δουλειά (ίσως αποφάσισε να παραιτηθεί χωρίς προειδοποίηση, ίσως αρρώστησε ξαφνικά και βρίσκεται στο νοσοκομείο, κλπ.). Εάν υπήρχε τρόπος να αποδειχθεί ότι δεν υπάρχουν άλλες πιθανότητες πέρα από τις αρχικές δύο, τότε η λογική του επιχειρήματος θα ήταν ορθή. Μέχρι να γίνει κάτι τέτοιο, το επιχείρημα παραμένει πλανερό.

Τα ψευδή διλήμματα χρησιμοποιούνται συχνά στην πολιτική. Τα βρίσκει κανείς κρυμμένα σε ρητορικές ερωτήσεις και συσχετίζονται με την πλάνη των πολλών ερωτημάτων. Για παράδειγμα:

Προτιμάτε να εκλέξετε το κυβερνών κόμμα, ή να καταλήξουμε σε πυρηνικό ολοκαύτωμα;
Είσαι μαζί μας ή με τους υπέρμαχους του ρατσισμού και της καταπίεσης;
Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα!

... εναλλακτικά μπορεί να παρουσιάζονται ως γεγονότα:

Η αντιπολίτευση ψήφισε εναντίον της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Μάλλον δεν θεωρεί την παιδεία σημαντική.
Αμερική - την αγαπάς ή την μισείς.
Ή κερδίζουν όλοι ή κανένας.
Δεν είσαι μαζί μας, άρα είσαι εναντίον μας.[1]
Αν δεν είσαι πρώτος, τότε είσαι τελευταίος.

Νομικές επιπτώσεις

Στις Η.Π.Α., οι δικαστικές μάχες μεταξύ των οπαδών του δημιουργισμού και αυτών της εξελικτικής θεωρίας έχουν αποκληθεί «ψευδο-δυισμός» και αποτελούν περίπτωση ψευδούς διλήμματος.

Βλέπε επίσης

* Διαζευκτικές Πλάνες
* Νόμος του εξαιρούμενου μέσου, του οποίου η εσφαλμένη εφαρμογή συχνά προξενεί αυτήν την πλάνη
* Δεν είσαι μαζί μας, άρα είσαι εναντίον μας
* Το Σφάλμα του Καρτέσιου
* Το Στοίχημα του Πασκάλ

Υποσημειώσεις

1. ↑ onegoodmove: False Dilemma