.
Κοινωνία της γνώσης ονομάζεται η σύγχρονη κοινωνία που αυτο-οργανώνεται γύρω από την πληροφορία μέσω της τεχνολογίας και χωρίς χωροχρονικούς περιορισμούς, λειτουργεί ως οικονομικός πόρος για γνώση και για κάθε δραστηριότητα μας στην κοινωνία συμβάλλοντας στην εξέλιξη. Ο όρος άρχισε να κάνει την εμφάνιση του γύρω στο 1960. Μπορεί κάποιος να ισχυριστεί ότι αποτελεί μια νέα μορφή κοινωνίας, ωστόσο μερικοί ισχυρίζονται ότι αποτελεί μια νέα μορφή καπιταλιστικής κοινωνίας . Ο όρος είναι χρήσιμος για να περιγράψει τις ραγδαίες αλλαγές που συμβαίνουν στην σύγχρονη κοινωνία.
Ιστορία
Η έννοια της κοινωνίας της γνώσης κάνει την εμφάνιση της προς τα τέλη της δεκαετίας του ’90 και έχει χρησιμοποιηθεί ως εναλλακτική λύση στην κοινωνία της πληροφορίας.
Ορισμός
«Ο όρος κοινωνία της γνώσης είναι προτιμότερος από εκείνον της κοινωνίας της πληροφορίας επειδή δεσμεύει καλύτερα την πολυπλοκότητα και το δυναμισμό των αλλαγών που λαμβάνουν χώρα. Η απόκτηση της εν λόγω γνώσης δεν είναι σημαντική μόνο για την οικονομική ανάπτυξη, αλλά και για την ενδυνάμωση και την ανάπτυξη όλων των τομέων της κοινωνίας. Η κοινωνία της γνώσης περιλαμβάνει και συνδέεται με πολλές αλλαγές στην εκπαίδευση, που προωθούνται από χώρα σε χώρα. Σηματοδοτεί τη στροφή της πολιτικής των κρατών προς τον άνθρωπο, τις ικανότητές του, τη δημιουργικότητά του, το όραμά του.»
— Δρ. Ανδρέας Γ. Σιάμαρος, 2010[1]
Όμως, πέρα από αυτόν τον ορισμό τον οποίο προτείνει ο Σιάμαρος ασχολήθηκαν και άλλοι, κυρίως ξένοι ερευνητές, με την έννοια της κοινωνίας της γνώσης. Κάποιοι από αυτούς εμβάθυναν περισσότερο και λεπτομερέστερα σε αυτήν.
Η εκπαίδευση σε έναν συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο
Οι ραγδαίες μεταβαλλόμενες και ανατρεπτικές διαδικασίες της τεχνολογίας και της επιστήμης διατρέχουν όλα τα πεδία των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων και επηρεάζουν δραστικά και τον τομέα της εκπαίδευσης. Κυρίαρχο αίτημα και στόχος της νέας εποχής αναδεικνύεται η κοινωνία της γνώσης. Η γνώση είναι πλέον η δύναμη που καθορίζει τη διεθνή οικονομία στις μεταβιομηχανικές κοινωνίες του 21ου αιώνα. Τα νέα δεδομένα τόσο στον κοινωνικό τομέα, όσο και στον οικονομικό καταδεικνύουν τον πρωτεύοντα ρόλο της γνώσης ως βασικού συστατικού στοιχείου της προσωπικής, ατομικής εξέλιξης και κοινωνικής ανάπτυξης.
Απαιτήσεις εκπαιδευτικού συστήματος
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο κείμενο απαιτείται:
«η ανάπτυξη δεξιοτήτων επικοινωνίας, προσαρμοστικότητας, ανεκτικότητας με την έννοια της ευρύτητας πνεύματος και αποδοχής της διαφοράς, συνεργασίας, ταχείας αντίδρασης σε προκλήσεις, ευρηματικότητας, ανάληψης πρωτοβουλιών και διαχείρισης επιλογών.»
— Δράσεις της ΕΠΑΕΚ
Το εκπαιδευτικό σύστημα αποτελεί βασικό δομικό στοιχείο διαμόρφωσης του μελλοντικού ανθρώπινου δυναμικού. Έτσι λοιπόν σύμφωνα με τους ερευνητές της ΕΠΑΕΚ πρέπει να είναι ικανό:
να μορφώνει υπεύθυνους, δημοκρατικούς και σκεπτόμενους πολίτες
να συλλαμβάνει τη δυναμική της οικονομίας
να ανταποκρίνεται στις οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές και να τις χρησιμοποιεί έγκαιρα και άμεσα, ώστε να διασφαλίζει το μέλλον της νέας γενιάς. [2]
Η έννοια της κοινωνίας της γνώσης στη διεθνή βιβλιογραφία
Η έννοια της κοινωνίας της γνώσης εμφανίζεται στη διεθνή βιβλιογραφία κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1960 και στις αρχές της δεκαετίας του 1970, στις εργασίες διαφόρων και πολλών επιστημόνων. Όπως μας αναφέρει ο Ευστράτογλου (2006)[3], οι συγγραφείς Μπελ (Bell 1973 και 1980)[4], Τουραίν (Touraine 1971)[5] και Καστέλς (Castells 1989)[6], συγκαταλέγονται στους πρώτους που ασχολήθηκαν με την κοινωνία της γνώσης μ’ ένα πιο συστηματικό τρόπο. Οι δύο πρώτοι ασχολούνται κυρίως με την εμφάνιση της μεταβιομηχανικής κοινωνίας, στην οποία η γνώση και η πληροφορία διαδραματίζουν ένα ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο. Πιο συγκεκριμένα ο Μπελ (Bell 1980)[4] υποστηρίζει ότι η κοινωνία της πληροφορίας αποτελεί μια νέα έκφραση της μεταβιομηχανικής κοινωνίας . Σε μια βιομηχανική κοινωνία οι δυνάμεις που κινούν την ανάπτυξη θεωρούνται αυτές που παράγουν και κερδίζουν μέσα από τη χρήση μηχανημάτων και ενέργειας. Σε μια μεταβιομηχανική κοινωνία κινητήριες δυνάμεις είναι αυτές της γνώσης και της πληροφορίας, καθώς η παραγωγή της γνώσης και η επεξεργασία της πληροφορίας συμβάλλουν στο να αναπτυχθεί η οικονομία της κοινωνίας. Όσον αφορά τον Τουραίν (Touraine 1971)[5], στο βιβλίο του για τη μεταβιομηχανική κοινωνία, τονίζει τη σημασία της γνώσης και της πληροφορίας και τις καθιστά κύριους παράγοντες στην ανάλυσή του. Ο έλεγχος της γνώσης και της πληροφορίας συνιστούν τις κινητήριες δυνάμεις σε μια διαδικασία μετατροπής της κοινωνίας. Επιπλέον, ο Τουραίν (Touraine 1971) κάνει μια νέα διάκριση στις ομάδες της κοινωνίας. Στους τεχνοκράτες και γραφειοκράτες (Ο Ευστράτογλου μας επεξηγεί :
«αυτούς δηλαδή που εν δυνάμει κατέχουν τη γνώση και έχουν τον έλεγχο της πληροφορίας»)[3]
και στους εργαζόμενους, φοιτητές και καταναλωτές. Υποστηρίζει ότι η κύρια διαφορά ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις δεν έχει τη βάση της στην ιδιοκτησία και στον έλεγχο των μέσων παραγωγής αλλά στην πρόσβαση και την κατοχή της γνώσης και της πληροφορίας. Από την άλλη ο Καστέλς (Castells 1989)[6], που κινείται στο πλαίσιο της μαρξιστικής παράδοσης, δίνει πρωτεύοντα ρόλο στη γνώση και στην πληροφορία και όχι τόσο στο χαρακτηρισμό της κοινωνίας ως μεταβιομηχανικής. Θεωρεί ότι η γνώση παράγει νέα γνώση, η οποία λειτουργεί καταλυτικά στην οικονομική ανάπτυξη. Μέσω της πληροφορίας βελτιώνεται η οικονομική δραστηριότητα αλλά, ως αποτέλεσμα της διαδικασίας της παραγωγής , αποτελεί συγχρόνως και εμπόρευμα. Η χρήση της νέων τεχνολογιών στο χώρο της πληροφόρησης, των επικοινωνιών και της παραγωγής οδηγούν σε ταχύτατες οργανωτικές και παραγωγικές αλλαγές, σε ταχύτερη υποτίμηση της γνώσης και σε αλλαγές στις αγορές εργασίας και στο ευρύτερο πολιτιστικό πεδίο. Για τον Καστέλς αυτές οι τεχνολογικές και οργανωτικές μεταβολές, μπορεί να κατανοηθούν μόνο μέσα στο πλαίσιο των κοινωνικών σχέσεων του καπιταλιστικού συστήματος. Ο Ευστράτογλου αναφέρει:
«Οι θέσεις αυτές των κύριων υποστηρικτών της κοινωνίας της γνώσης έχουν αποτελέσει τη βάση για την ανάπτυξη ενός σημαντικού διαλόγου. Και παρά το γεγονός ότι στις αρχικές αυτές θεωρήσεις δεν υποστηρίζεται πουθενά με σαφήνεια ότι οι κοινωνίες και οι οικονομίες έχουν εισέλθει σ’ ένα ολότελα διαφορετικό στάδιο ανάπτυξης σε σχέση με τον καπιταλισμό , ένα πλήθος σύγχρονων υποστηρικτών θεωρεί ότι τόσο τα χαρακτηριστικά των σύγχρονων εξελίξεων όσο και τα μεγέθη τους είναι επαρκή για να θεωρηθεί ότι έχουμε εισέλθει σε μια ολότελα νέα κοινωνία. Έτσι, οι επικρατούσες σήμερα απόψεις αναφορικά με την κοινωνία της γνώσης προβάλλουν είτε μια ειρηνική επανάσταση που έχει επιτελεσθεί μέσα από την επέκταση των τεχνολογιών της πληροφορικής και των επικοινωνιών, είτε μια αναμόρφωση των οικονομικών σχέσεων μέσα από τη διαφοροποίηση του ρόλου της, και ιδιαίτερα του ρόλου της γνώσης στο πλαίσιο της εργασιακής διαδικασίας, είτε βέβαια, ως επακόλουθο των παραπάνω, μια αναδιαμόρφωση των κοινωνικών και πολιτικών σχέσεων.»[3]
Σύμφωνα με τον Μπουζάκη, συνοπτικά θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι οι περισσότεροι συγγραφείς στις μέρες μας, όταν αναφέρονται στην κοινωνία της γνώσης, εννοούν μια κοινωνία στην οποία η γνώση επηρεάζει πρωταρχικά την οικονομική, κοινωνική και ατομική ανάπτυξη αφενός αλλά και τον βασικό οικονομικό πόρο (συντελεστή παραγωγής) αφετέρου.[7] Η κοινωνία της γνώσης είναι αυτή που συνδέει την επιστήμη με την ανάπτυξη της ανθρώπινης κοινωνίας.
Οι τρεις βασικοί πυλώνες της κοινωνίας της γνώσης σύμφωνα με την UNESCO
Σύμφωνα με στοιχεία της UNESCO η βιώσιμη δομή της κοινωνίας της γνώσης πρέπει να χτιστεί με γνώμονα τους ακόλουθους 3 πυλώνες:
Η ενίσχυση των υπαρχουσών μορφών γνώσης
Σύμφωνα με την UNESCO πρέπει να ενισχυθούν και να αξιολογηθούν οι δυνατότητες , μειονεκτήματα και προτερήματα όλων των διαθέσιμων πτυχών του ενεργητικού της γνώσης ανεξάρτητα από το χαμηλό ή μεσαίο ή υψηλό επίπεδό τους σε εκπαίδευση, έρευνα και τεχνολογία. Σημαντική θα είναι η συμβολή της διαφορετική προσέγγιση των διεθνών διαπραγματεύσεων στην απελευθέρωση του εμπορίου με γνώμονα τη στρατηγική της δραστικής μείωσης της φτώχειας. Αν αυξηθούν οι επενδύσεις στην εκπαίδευση και υγεία μπορούν να μειωθούν δραστικά η εκπαιδευτική κρίση και η εξαθλιωτική φτώχεια στην Αφρική.
Πιο συμμετοχική κοινωνία της γνώσης
Συμβολή στην αύξηση του πλούτου της κοινωνίας της γνώσης αποτελεί η αύξηση της κινητικότητας όλων των μελών - δάσκαλοι, καθηγητές, ερευνητές, καλλιτέχνες, δημοσιογράφοι, κυβερνητικοί αξιωματούχοι κ.ά. Η μετατροπή του ρόλου του μεγαλύτερου δυνατού αριθμού μελών της κοινωνίας της γνώσης από «καταναλωτής» σε «παραγωγός», θα διαφυλάξει τον πλούτο της παραδοσιακής γνώσης παρέχοντας ταυτόχρονα σημαντικές δυνατότητες επέκτασής της.
Η καλύτερη ενοποίηση των πολιτικών γνώσης
Για την UNESCO η καλύτερη ενοποίηση των υποδομών, πολιτικών και στρατηγικών της γνώσης σε παγκόσμιο επίπεδο με κύριο στόχο την αλληλεγγύη για τη βελτίωση των αναπτυσσόμενων χωρών και ιδιαιτέρως αυτών που μαστίζονται από διαρκή εκπαιδευτική κρίση και αβάσταχτη φτώχεια. Σχετικά με τις αναπτυγμένες χώρες, η καλύτερη ενοποίηση θα συμβάλλει σημαντικά στην κατανόηση και αφομοίωση των συνεχών αλλαγών που εμφανίζονται στην παγκόσμια κοινωνία της γνώσης, συμβάλλοντας στην περαιτέρω βελτίωσή της.[8]. Όμως η κοινωνία της γνώσης, εκτός των άλλων, ασκεί επίδραση και στον εργασιακό και ειδικότερα στις σχέσεις οι οποίες συμβαίνουν σε αυτόν.
Κοινωνία της γνώσης και Απασχολησιμότητα
Στις μέρες μας μοιάζει να είναι αποδεκτή από τους περισσότερους, η ανάλυση που υποστηρίζει ότι η κοινωνία της γνώσης, της οποίας χαρακτηριστικά αποτελούν η τεχνολογική έκρηξη, η παγκοσμιοποιημένη ή παγκοσμιοποιούμενη οικονομία και η διόγκωση του όγκου της πληροφορίας επηρεάζει και μεταβάλλει τις μορφές εργασίας και τις εργασιακές σχέσεις. Ο διεθνής ανταγωνισμός προωθεί την έρευνα και τις προωθημένες σπουδές, ιδιαίτερα στις αναπτυγμένες χώρες, όπως ο Στάμελος αναφέρει, στον βαθμό που η έρευνα αιχμής που καταλήγει σε πατέντες και οι νέες τεχνολογίες θεωρούνται ότι είναι οι μόνες που μπορούν να δημιουργήσουν νέα προϊόντα και θέσεις εργασίας στο μέλλον.[9] Σε αντίθεση, οτιδήποτε παλαιό ή παραδοσιακό φαίνεται να μετακινείται στις δυναμικά αναπτυσσόμενες χώρες της Ασίας ή και αλλού στο μέτρο που έτσι μειώνεται το κόστος παραγωγής του.[10] Από το προηγούμενο προκύπτουν εννοιολογικές μετατοπίσεις όπως είναι η μετατόπιση από το «επάγγελμα» στην «απασχόληση», θέλοντας με αυτόν τον τρόπο να υποδηλωθεί η κατάργηση της μονιμότητας όχι μόνο σχετικά με την εργασιακή σχέσης αλλά και του είδους εργασίας. Παρ΄ όλα αυτά η έννοια αυτή τελικά δεν μπόρεσε να αποτυπώσει τι πραγματικά συμβαίνει στο βαθμό που δεν αποδίδει την ουσία της εννοιολογικής μετατόπισης, δηλαδή την παροδικότητα της εργασιακής σχέσης. Έτσι, γίνεται μια ακόμα μετατόπιση από την έννοια της «απασχόλησης» σε μία νέα έννοια, την έννοια της «απασχολησιμότητας». Η τελευταία προσπαθεί να αποτυπώσει τον τρόπο και το είδος της απασχόλησης στο πλαίσιο της κοινωνίας της γνώσης.[9] Η απασχολησιμότητα περιγράφει τη συνεχή, διαβίου, επικαιροποίηση των απαραίτητων ικανοτήτων που θα καθιστούν τον άνθρωπο, εν δυνάμει ή εν αναμονή, εργαζόμενο, δηλαδή ικανό να εξυπηρετήσει ανά πάσα στιγμή και σε κάθε τόπο κάποια από τις συνεχώς μεταβαλλόμενες ανάγκες της αγοράς εργασίας. Με άλλα λόγια, σύμφωνα με τον Drucker (1996),
«η απασχολησιμότητα προσπαθεί να προσδιορίσει τη συνεχή ικανότητα όλων να παρακολουθούν τις ραγδαίες τεχνολογικές και όχι μόνο εξελίξεις και να μπορούν, αφενός μεν, να τις χρησιμοποιούν στις εφαρμογές τους, και αφετέρου, για κάποιους να παράγουν τη συνεχώς ανανεωμένη γνώση»[11].
Παραπομπές
Δρ. Ανδρέας Γ. Σιάμαρος (Χαιλή). (2010). «Κοινωνία της γνώσης» [1]
Εκπαίδευση στην επιχειρηματικότητα : «Οι δράσεις του ΕΠΕΑΕΚ» [2]
Άγγελος Ι. Ευστράτογλου. (2006). «Κοινωνία της γνώσης : Ιδεολόγημα ή πραγματικότητα;» , τεύχος Νο 29 [3]
Bell, D. (1973), The Coming of Post Industrial Society, Basic Books, Νέα Υόρκη
Touraine, A. (1971), The Post-Industrial Society, Random House, Νέα Υόρκη
Castells, M. (1989), The Information City, Basic Blackwell, Οξφόρδη
Μπουζάκης, Σ. (2005), «Παγκοσμιοποίηση και εκπαίδευση. Η υποταγή της εκπαίδευσης στην οικονομία της αγοράς», στο Δ. Γράβαρης & Ν. Παπαδάκης (επιμ.), Εκπαίδευση και εκπαιδευτική πολιτική. Μεταξύ κράτους και αγοράς, εκδ. Σαββάλας.
«Κοινωνία της γνώσης» . (2007) [4]
Γιώργος Στάμελος . «Κοινωνία της γνώσης και διαβίου μάθηση: αντιφάσεις και αδιέξοδα Ή η πορεία προς την κοινωνική έκρηξη» [5]
Lichttenberger Y., 2007, L’enseignement supérieur à la recherche d’un modèle universitaire : Leçons de Paris-Est, in Esprit, Dec 2007, pp.49-60.
Drucker P.F., 1996, Μετακαπιταλιστική κοινωνία, εκδ. Gutenberg, Αθήνα.
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
