.
Η ολόκαινος εποχή ή ολόκαινος υποπερίοδος ή αλλούβιος υποπερίοδος, ή απλώς το ολόκαινο (Holocene), είναι μία γεωλογική εποχή στην ιστορία της Γης, η πλέον πρόσφατη. Αυτή η εποχή άρχισε με το τέλος της πλειστοκαίνου εποχής[1], περίπου 10 ως 12 χιλιάδες χρόνια πριν, και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Το ολόκαινο αποτελεί μέρος της τεταρτογενούς περιόδου. Η ονομασία προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις ὅλος και καινός (= νέος), και σημαίνει «εντελώς πρόσφατη», «ολοκαίνουργια». Ο όρος «αλλούβιος» προέρχεται από τα νεότερα μη ηφαιστειογενή γεωλογικά στρώματα που είναι δυνατό να υπάρξουν, τις προσχώσεις των ποταμών. Σήμερα ταυτίζεται από τους ειδικούς με την τρέχουσα θερμή περίοδο που είναι γνωστή ως MIS 1 και μπορεί να θεωρηθεί ως μία μεσοπαγετώδης περίοδος.
Η ολόκαινος περιλαμβάνει μέσα στα όριά της ως το σημαντικότερο γεγονός την ανάπτυξη του ανθρώπινου είδους σε ολόκληρο τον κόσμο και τις για πρώτη φορά μεγάλης κλίμακας επιδράσεις του στο γήινο περιβάλλον, με πρώτη χρονικά την υλοτόμηση των δασών. Εμπεριέχει ολόκληρη τη γραπτή Ιστορία του και τη μετάβαση στην αστική διαβίωση στο παρόν. Εξαιτίας αυτών ένας νέος όρος, η ανθρωπόκαινος, έχει προταθεί και χρησιμοποιείται ανεπίσημα για το πλέον πρόσφατο τμήμα αυτής της εποχής, με δεδομένο ότι λιθοσφαιρικές ενδείξεις, ή πιο πρόσφατα ατμοσφαιρικές ενδείξεις, ανθρώπινων επιδράσεων έχουν ταυτοποιηθεί στη Γη και στα οικοσυστήματά της. Αυτές οι επιδράσεις μπορούν να θεωρηθούν παγκόσμιας σημασίας για τη μελλοντική εξέλιξη των ζωικών και φυτικών ειδών.
Χρονικό πλαίσιο και υποδιαιρέσεις
Είναι σήμερα γενικά αποδεκτό ότι η ολόκαινος εποχή άρχισε περίπου 12.000 χρόνια πριν από σήμερα. Η ολόκαινος ακολουθεί την πιο πρόσφατη περίοδο παγετώνων (γνωστή κατά τόπους ως Περίοδος Γουισκόνσιν, Βαλτική-Σκανδιναβική Περίοδος Παγετώνων, ή Περίοδος Weichsel). Η ολόκαινος μπορεί να υποδιαιρεθεί σε 5 χρονικές ζώνες με βάση κλιματικές μεταβολές:
Προβόρειος (10 ka – 9 ka),
Βόρειος (9 ka – 8 ka),
Ατλαντική (8 ka – 5 ka),
Υποβόρειος (5 ka – 2,5 ka) and
Υποατλαντική (2,5 ka – σήμερα)
Σημείωση: 1 ka = χίλια χρόνια σε μη βαθμονομημένες χρονολογήσεις με ραδιάνθρακα (C-14)
Η ταξινόμηση Blytt-Sernander των κλιματικών εποχών, που ορίσθηκε αρχικώς από φυτικά υπολείμματα σε στρώσεις τύρφης, έχει πλέον μόνο ιστορικό ενδιαφέρον: ορίσθηκε για τη Βόρεια Ευρώπη, αλλά κλιματικές αλλαγές συνέβαιναν σε ευρύτερη κλίμακα. Οι χρονικές ζώνες αυτού του σχήματος περιλαμβάνουν λίγες από τις τελευταίες προ-ολόκαινες ταλαντώσεις της πιο πρόσφατης περιόδου παγετώνων και μετά ταξινομούνται τα κλίματα της προϊστορίας.
Οι παλαιοντολόγοι δεν έχουν ορίσει στάδια πανίδας για το ολόκαινο. Αν χρειάζεται υποδιαίρεση, χρησιμοποιούνται συνήθως περίοδοι της ανθρώπινης τεχνολογικής αναπτύξεως, όπως η μεσολιθική εποχή, η νεολιθική εποχή και η εποχή του ορειχάλκου. Ωστόσο, οι χρονικές περίοδοι που αντιστοιχούν σε αυτούς τους όρους ποικίλλουν ανάλογα με την εμφάνιση αυτών των τεχνολογιών σε διαφορετικά μέρη του κόσμου.
Κλιματικώς, η ολόκαινος μπορεί να υποδιαιρεθεί ισόρροπα στην υψίθερμο και στη νεοπαγετώδη περίοδο: το μεταξύ τους όριο συμπίπτει με την έναρξη της εποχής του ορειχάλκου στην Ευρώπη. Σύμφωνα με κάποιους ειδκούς, η ανθρωπόκαινος (βλ. και παραπάνω) ως μία τρίτη υποδιαίρεση άρχισε τον 18ο αιώνα[2].
Γεωλογία
Ηφαίστειο κώνου στάχτης του ολοκαίνου κοντά στο Βέγιο της Γιούτα.
Οι μετατοπίσεις των ηπείρων εξαιτίας των κινήσεων των λιθοσφαιρικών πλακών δεν υπερβαίνουν το ένα χιλιόμετρο κατά τη διάρκεια 10.000 ετών. Ωστόσο, η τήξη των πάγων προκάλεσε παγκόσμια άνοδο της στάθμης της θάλασσας κατά περίπου 35 μέτρα στο πρώιμο ολόκαινο. Επιπλέον, πολλές περιοχές πάνω από τον 40ό παράλληλο Β πλάτους είχαν συμπιεσθεί κάτω από το βάρος των παγετώνων της πλειστοκαίνου και υψώθηκαν μέχρι και 180 μέτρα όταν οι παγετώνες έλιωσαν κατά το τέλος της πλειστοκαίνου και την αρχή της ολόκαινης εποχής.
Η ανύψωση της στάθμης της θάλασσας και η προσωρινή συμπίεση προς τα κάτω της ξηράς επέτρεψαν πρόσκαιρες διεισδύσεις θαλάσσιων οργανισμών σε περιοχές που σήμερα απέχουν πολύ από τη θάλασσα. Στην Αμερική υπάρχουν απολιθώματα τέτοιων οργανισμών στο Βερμόντ, το Κεμπέκ, το Οντάριο, το Μέιν, το Νιου Χαμσάιρ και το Μίσιγκαν. Εκτός από αυτές τις περιπτώσεις, απολιθώματα του ολοκαίνου βρίσκονται κυρίως σε αποθέσεις λιμναίων πυθμένων, πεδιάδων που πλημμυρίζουν και σπηλαίων. Θαλάσσιες αποθέσεις του ολοκαίνου κατά μήκος των ακτών των μικρών γεωγραφικών πλατών είναι σπάνιες, καθώς η άνοδος της θαλάσσιας στάθμης κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου υπερβαίνει οποιαδήποτε δυνατή τεκτονική ανύψωση μη παγετωνικής προελεύσεως.
Η μεταπαγετωνική ανύψωση στη Σκανδιναβία είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία της Βαλτικής Θάλασσας. Η περιοχή συνεχίζει να ανυψώνεται, προξενώντας ασθενείς σεισμικές δονήσεις σε όλη τη Βόρεια Ευρώπη. Το ισοδύναμο γεγονός στη Β. Αμερική ήταν η ανύψωση του Κόλπου Χάντσον, καθώς συρρικνώθηκε σε σχέση με τη μεγαλύτερη φάση του, γνωστή ως Θάλασσα Τυρέλ (Tyrrell Sea), στα σημερινά του όρια.
Κλίμα
Θερμοκρασιακές διακυμάνσεις κατά τη διάρκεια της ολόκαινης εποχής
Παλαιογεωγραφική ανακατασκευή της Βόρειας Θάλασσας περίπου 9.000 χρόνια πριν, λίγο μετά την έναρξη του ολοκαίνου και μετά το τέλος της πιο πρόσφατης παγετωνικής περιόδου.
Το κλίμα υπήρξε μάλλον σταθερό σε όλη την ολόκαινο εποχή. Στήλες πάγου από γεωτρήσεις δείχνουν ότι πριν αρχίσει η εποχή αυτή, σημειώθηκε παγκόσμια θέρμανση μετά το τέλος της πιο πρόσφατης περιόδου παγετώνων, καθώς και διαστήματα ψύξεως, αλλά οι κλιματικές μεταβολές έγιναν πιο τοπικές στην αρχή της.
Η υψίθερμος περίοδος (hypsithermal ή Holocene climatic optimum) ήταν ένα διάστημα κατά το οποίο το παγκόσμιο κλίμα έγινε θερμότερο. Ωστόσο, αυτή η θέρμανση πιθανώς δεν υπήρξε ομοιόμορφη σε όλη τη Γη. Η υψίθερμος έληξε πριν από περίπου 5.500 χρόνια με τη μετάβαση στη νεοπαγετώδη περίοδο. Εκείνη την εποχή το κλίμα δεν διέφερε από το σημερινό, αλλά υπήρξε ένα ελαφρώς θερμότερο χρονικό διάστημα από τον 10ο μέχρι τον 14ο αιώνα μ.Χ., γνωστό ως η Μεσαιωνική Θερμή Περίοδος. Ακολούθησε η λεγόμενη Μικρή Εποχή Παγετώνων, από τον 13ο ή τον 14ο αιώνα μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα, κατά την οποία παρατηρήθηκε αξιοσημείωτη ψύξη, παρότι όχι παντού το ίδιο δριμεία όσο σε προηγούμενες εποχές της νεοπαγετώδους.
Η ολόκαινη εποχή αποτελεί γενικώς μία μεσοπαγετώδη περίοδο και φυσιολογικά δεν θα υπήρχε λόγος να πιστέψουμε ότι συνιστά ένα μόνιμο τέλος στις περιόδους των παγετώνων του τεταρτογενούς. Αλλά η σημερινή παγκόσμια θέρμανση ίσως έχει ως αποτέλεσμα η Γη να καταστεί θερμότερη από την προηγούμενη μεσοπαγετώδη περίοδο, το Ηέμειο Στάδιο (Eemian Stage), που κορυφώθηκε πριν από περίπου 125.000 χρόνια και υπήρξε θερμότερο από το ολόκαινο. Αυτή η πρόβλεψη αναφέρεται κάποιες φορές ως «υπερ-μεσοπαγετώδης» περίοδος (super-interglacial).
Σε σύγκριση με τις περιόδους παγετώνων, οι κατοικίσιμες ζώνες έχουν επεκταθεί προς τα βόρεια, φθάνοντας το βορειότερο σημείο τους κατά την υψίθερμο περίοδο. Η μεγαλύτερη υγρασία στις πολικές περιοχές προκάλεσε την εξαφάνιση της στέπας-τούνδρας.
Οικολογικές εξελίξεις
Η πανίδα και η χλωρίδα δεν έχουν εξελιχθεί σημαντικά κατά τη σχετικώς σύντομη ολόκαινο εποχή, αλλά σημειώθηκαν μείζονες μετατοπίσεις στις γεωγραφικές κατανομές των φυτών και των ζώων. Πολλά μεγαλόσωμα ζώα, όπως τα μαμούθ και τα μαστόδοντα, αιλουροειδή με πελώριους κυνόδοντες όπως ο σμιλόδοντας και το ομοθήριο, καθώς και ο γιγάντιος βραδύπους εξαφανίσθηκαν κατά την ύστερη πλειστόκαινο και κατά τις αρχές της ολόκαινης εποχής, ιδιαίτερα στη Βόρεια Αμερική, όπου ζώα που επεβίωσαν αλλού, όπως τα άλογα και οι καμήλες, εξαφανίσθηκαν.
Σε παγκόσμια κλίμακα, οικοσυστήματα σε ψυχρότερα κλίματα που κυριαρχούσαν τοπικά έχουν απομονωθεί σε οικολογικές «νησίδες» σε μεγάλα υψόμετρα.
Το λεγόμενο «Γεγονός των 8.200 ετών πριν» (8.2 kiloyear event), ένα απότομα ψυχρό χρονικό διάστημα διαρκείας 400 ετών, αποτελεί το πιο διακριτό κλιματικό γεγονός του ολοκαίνου και ίσως να σημειώνει μια επανάκαμψη του παγοκαλύμματος. Θεωρείται ότι προκλήθηκε από την τελική αποστράγγιση της Λίμνης Αγκασίζ, η οποία περιβαλλόταν από τους παγετώνες, και τη συνακόλουθη διατάραξη της αλοθερμικής κυκλοφορίας του Ατλαντικού[3].
Η ανθρώπινη ανάπτυξη
Η έναρξη της ολόκαινης εποχής αντιστοιχεί με την αρχή της μεσολιθικής εποχής στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, αλλά σε περιοχές όπως η Μέση Ανατολή και η Μικρά Ασία ο όρος «επιπαλαιολιθική» προτιμάται στη θέση του όρου «μεσολιθική». Οι πολιτισμοί αυτής της περιόδου περιλαμβάνουν τον αμβούργιο, τον νατούφιο και τον πολιτισμό Federmesser, ενώ οι παλαιότεροι κατοικημένοι τόποι στη Γη κατοικήθηκαν για πρώτη φορά, όπως η Ιεριχώ στη Μέση Ανατολή.
Ακολούθησε η ακεραμική νεολιθική εποχή (A και B), και η κεραμική νεολιθική. Η ύστερη ολόκαινος επέφερε προόδους όπως το τόξο και το βέλος. Χωριά χτισμένα σε απόκρημνες αμυντικές τοποθεσίες υποδεικνύουν τη διεξαγωγή πολέμων, που οδήγησαν στην τροφοσυλλογή σε ομάδες αντί του κυνηγιού για προστασία[4].
Πρόσκρουση ουράνιων σωμάτων
Πολλές πτώσεις μετεώρων που συνέβησαν κατά το ολόκαινο έχουν διακριβωθεί στην Ευρώπη, σε σώματα νερού όπως ο Ινδικός Ωκεανός και στη Ρωσία, ιδίως στη Σιβηρία, όπου και ένα συμβάν πρόσκρουσης που συνέβη το 1908 και είναι γνωστό ως Έκρηξη της Τουνγκούσκα. Υποστηρίχθηκε ότι ένα συμβάν όπως αυτό που αντιπροσωπεύει ο Κρατήρας Burckle[5] θα μπορούσε να έχει επηρεάσει δραματικά τον ανθρώπινο πολιτισμό στην πρώιμη ιστορία του με τη δημιουργία μεγατσουνάμι, που ίσως ενέπνευσε τις διηγήσεις των κατακλυσμών, όπως αυτή του Κατακλυσμού του Νώε[6].
Δείτε επίσης
10η χιλιετία π.Χ.
Γεγονός των 8.200 ετών πριν
Anno Lucis
Ανθρωπόκαινος
Blytt-Sernander
Κατακλυσμός (προϊστορία)
Γεωλογική εποχή
Ημερολόγιο της ολόκαινης εποχής
Εξαφάνιση της ολόκαινης εποχής
Holocene Impact Working Group
Τελευταίο παγετωνικό μέγιστο
Σεληνοηλιακό ημερολόγιο
Νεολιθικό υποαλλούβιο
Παλαιότερο Περόν
Ταλάντωση Πιόρα
Πλανητικά όρια
Σημειώσεις
«International Stratigraphic Chart». International Commission on Stratigraphy. Ανακτήθηκε στις 2009-12-23.
Fred Pearce (2007): With Speed and Violence, σελ. 21. ISBN 978-0-8070-8576-9
Clarke, G.K.C., Leverington, D.W., Teller, J.T. & Dyke, A.S. 2004. Paleohydraulics of the last outburst flood from glacial Lake Agassiz and the 8200 BP cold event. Quaternary Science Reviews, 23, 389–407.
Snow, Dean (2010). Archaeology of Native North America. Upper Saddle River NJ: Prentice Hall.
«Meteor 'misfits' find proof in sea». Ανακτήθηκε στις 2006-11-14.
Jaynes, Julian (1990). The origin of consciousness in the breakdown of the bicameral mind. Houghton Mifflin. p. 99. ISBN 0-395-56352-6.
Πηγές
Roberts, Neil: The Holocene: an environmental history, 2η έκδοση, Blackwell, 1998. ISBN 0-631-18637-9
Mackay, A.W., Battarbee, R.W., Birks, H.J.B., Oldfield, F. (επιμελητές): Global change in the Holocene, Arnold, Λονδίνο 2003. ISBN 0-340-76223-3
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
HistoricalClimatology.com, επιπλέον σύνδεσμοι και πηγές, ενημερωμένα ως το 2012
Δίκτυο Κλιματικής Ιστορίας, ένα δίκτυο κλιματολόγων
Το «Γεγονός των 8.200 ετών πριν»
Ανιχνεύοντας μεταβολές της ολόκαινης εποχής στην αλοθερμική κυκλοφορία
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
