ART

 

.

Τα κολεόπτερα είναι η πιο μεγάλη τάξη στην ομοταξία των εντόμων. Είναι γνωστά περίπου 300.000 διαφορετικά είδη. Στην Ευρώπη βρίσκονται περίπου 20.000 είδη κολεοπτέρων.

Δομή

Κολεόπτερα
Χρονικό πλαίσιο απολιθωμάτων:
318–0Ma

Λιθανθρακοφόρος - Σήμερα
Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο: Ζώα (Animalia)
Συνομοταξία: Αρθρόποδα (Arthropoda)
Ομοταξία: Έντομα (Insecta)
Υφομοταξία: Πτερυγωτά (Pterygota)
Ανθυφομοταξία: Νεόπτερα (Neoptera)
Τάξη: Κολεόπτερα (Coleoptera)
Υπάρχουν τέσσερεις υποτάξεις:

Adephaga
Archostemmata
Myxophaga
Polyphaga.

Καθώς τα κολεόπτερα είναι έντομα, εμφανίζουν όλα τα κοινά χαρακτηριστικά των υπόλοιπων εντόμων. Ιδιαίτερα, έχουν εξωσκελετό, έξι πόδια και όμοιο πεπτικό και αναπνευστικό σύστημα με τα υπόλοιπα έντομα. Το νευρικό σύστημα μόνο στην προνύμφη έχει τη χαρακτηριστική φόρμα των εντόμων, στο ενήλικο κολεόπτερο τα γάγγλια της κοιλιάς συσσωρεύονται στο θώρακα.

Τα κολεόπτερα ξεχωρίζουν όμως από τα άλλα έντομα στα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

Το πρώτο ζευγάρι των φτερών (τα έλυτρα) είναι σκληρό. Δεν χρησιμοποιείται για το πέταγμα, αλλά για να προστατεύει το πίσω μέρος του σώματος και το δεύτερο ζευγάρι φτερών. Γι' αυτό τον λόγο ονομάζονται, άλλωστε, κολεόπτερα. Τα πισινά φτερά συνήθως είναι διπλωμένα κάτω από τα έλυτρα, και ξεδιπλώνονται μόνο για το πέταγμα.
Τα στοματικά μόρια χρησιμοποιούνται για κόψιμο και μάσημα της τροφής (μασητικού τύπου). Ονομάζονται έτσι κατ' αναλογία με την ανατομία του ανθρώπου, λειτουργούν όμως τελείως διαφορετικά. Το πάνω χείλος είναι μια πλάκα από χιτίνη που δεν κινείται. Το κάτω χείλος, με τη γλώσσα και τις παραγλώσσες, είναι σύνθετο και έχει πολυμερές παραρτήματα, που μπορούν να είναι προσακτρίδες ή να βοηθούν στη μάσηση. Ανάμεσα στα χείλη υπάρχουν δυο ζεύγη σιαγόνων, που μπορούν να έχουν άλλα παραρτήματα (βλέπεται C,E,F στην Εικόνα Α).
Δεν έχουν κέρκους, δηλαδή παραρτήματα στην κοιλία.
Τα γεννητικά όργανα βρίσκονται ολόκληρα μέσα στο σώμα.
Τα τρία μέρη του σώματος των κολεοπτέρων δεν αντιστοιχούν, τελείως, στα τρία μέρη του σώματος των υπόλοιπων εντόμων (κεφαλή, θώρακας και κοιλία). Το μεσαίο μέρος αποτελείται μόνο από τον πρώτο θωρακικό δακτύλιο, τον προθώρακα, ενώ ο δεύτερος και ο τρίτος δακτύλιος του θώρακα ενώνεται με την κοιλία.
Για τη μεταμόρφωση δείτε στο επόμενο κεφαλαίο.

Τα πόδια των εντόμων αυτών αποτελούνται από 5 μέρη: το ισχίο, τον τροχαντήρα(G a b), τον μηρό (G c), την κνήμη (G d) και τον ταρσό (G e), που συνήθως αποτελείται από τρία μέχρι πέντε ταρσομερή. Πολλές φορές όμως είναι πολύ δύσκολο να τους μετρήσει κανείς, γιατί μπορεί ένας μικροσκοπικός ταρσομέρος να κρύβεται στους αγκώνες ενός μεγάλου. Εκπληρώνοντας τον σκοπό τους, τα πόδια διαμορφώνονται αρκετά. Στη Εικόνα Α το G είναι για τρέξιμο, το H για κολύμπι και το J για πήδημα, ενώ έχει και άλλα που χρησιμεύουν στο σκάψιμο.

Οι κεραίες επίσης έχουν μεγάλη ποικιλία, όπως φαίνεται και στην Εικόνα Α. Στο σχήμα K b βλέπεται μια κεραία από τη οικογένεια των Curculionidae, το σχήμα K f από αυτή των Scarabaeidae. Οι κεραίες έχουν 5 - 12 άρθρα, δεν είναι όμως εύκολα να μετρηθούν (λ.χ. στο σχήμα K h τα τελευταία τρία άρθρα βρίσκονται τυλιγμένα το ένα μέσα στον άλλο). Υπάρχουν επίσης κολεόπτερα, που στη σύζευξη το αρσενικό κρατάει το θηλυκό με τις κεραίες.
Εξέλιξη
Εικόνα Β (απο C.G.Calwers Käferbuch)[1] προνύμφες από κολεόπτερα
Αρχείο:Trichodesapi.oggPlay media
Μεταμόρφοση από Trichodes apiarius
Εικόνα Γ: Meloe proscarabaeus

Τα κολεόπτερα ανήκουν στα έντομα με τελεία μεταμόρφωση, δηλαδή γεννούν αυγά απ' όπου βγαίνουν οι προνύμφες, που δεν ομοιάζουν με το σκαθάρι, και μετατρέπονται σε πλαγγόνες.

Οι προνύμφες διαφόρων οικογενειών μπορούν να διαφέρουν πολύ μεταξύ τους. Στην Εικόνα Β απεικονίζονται μερικές από αυτές.

Στην πάνω σειρά: (4)Staphylinidae (1)Cicindelidae (6)Nitiduliedae

β' σειρά: (3)Silphidαe (2)Carabidae (7)Dermestidae

γ' σειρά: (8)Scarabaeidae (3)Dytiscidae (9)Buprestidae

δ' σειρά: (10)Elateridae (11)Cantharidae (12)Cleridae

ε' σειρά: (14)Tenebrionidae (13)Ptinidae (15)Curculionidae (16)Bostrychidae

κάτω σειρά: (17)Cerambycidae (18)Chrysomellidae (20)Cassididae (21)Coccinellidae (19)Chrysomelidae

Σε μερικά κολεόπτερα υπάρχει το παράξενο φαινόμενο της υπερμεταμόρφωσης. Έχουν δηλαδή περισσότερα από μία μορφή προνύμφης. Λ. χ. στο γένος Meloe από το αυγό εκκολάπτεται μια προνύμφη, που μοιάζει λιγάκι με το 4 στην Εικόνα Β. Αυτή σκαρφαλώνει σε λουλούδι και αρπάζει το πόδι από μια μέλισσα. Έτσι φτάνει στην κυψέλη. Εκεί με τη έκδυση γίνεται μια προνύμφη, που μοιάζει λιγάκι με το 15 στην Εικόνα Β, και που τρέφεται με μέλι. Με τη επόμενη έκδυση αλλάζει ξανά τη μορφή της. Από την πλαγγόνα βγαίνει το ακμαίο, που εμφανίζεται στην Εικόνα Γ.

Ο κύκλος ζωής συνήθως είναι ένας χρόνος. Υπάρχουν βέβαια και άλλες περιπτώσεις. Στα είδη της οικογένειας Carabidae πολλές φορές οι προνύμφες ζουν μόνο μερικούς μήνες, το ακμαίο όμως μερικά χρόνια. Αντίθετα το είδος Hylotrupes bajulus, με κακές συνθήκες, χρειάζεται μέχρι 12 χρόνια ως προνύμφη μέχρι να βγει το ενήλικο, που ζει μόνο λίγες μέρες. Υπάρχουν άλλα κολεόπτερα, που σε ένα χρόνο σχηματίζουν μερικές γενεές.

Η συμπεριφορά

Η συμπεριφορά των κολεοπτέρων καθορίζεται από ένστικτα. Αυτό σημαίνει πως σε μια συγκεκριμένη κατάσταση δεν μπορούν να αποφασίζουν τι θα κάνουν, αλλά το κάνουν αυτόματα. Έτσι από μόνο τους ξέρουν τι μπορούν να φάνε, πως να ψάχνουν την τροφή τους, πως να βρουν το ταίρι τους, που να βάλουν τα αυγά κτλ.. Με αυτό τον τρόπο η συμπεριφορά τους μπορεί να είναι ιδιαίτερα περίπλοκη. Ενώ συνήθως τα αυγά αποτίθενται σε κατάλληλο τόπο, ο Hydrous piceus που ζει στο νερό, κατασκευάζει ένα «βαράκι», που το κολλάει κάτω από ένα φύλλο στο νερό. Το «βαράκι» έχει προέκταση στον αέρα σαν καπνοδόχος, έτσι εξασφαλίζεται προστασία και αέρα στα αυγά, που τοποθετούνται στο «βαράκι». Επίσης ιδιαίτερα πολύπλοκος είναι ο τρόπος που ο Scarabaeus εξασφαλίζει καλές συνθήκες για τη ανάπτυξη των προνυμφών, κατασκευάζοντας και καταχωνιάζοντας μια μικρή μπάλα από κοπριά. Υπάρχουν αρκρτά ακόμα παραδείγματα για τη φροντίδα των νεοσσών, μέχρι οι γονείς να τρέφουν τα παιδιά τους από στόμα σε στόμα (Necrophorus sp.).
Πού υπάρχουν κολεόπτερα

Τα κολεόπτερα εμφανίζονται τόσο όπου υπάρχει ζωή όσο και στις ερημιές. Φαίνεται να υπάρχει μια σχέση μεταξύ της ταξινομίας των κολεοπτέρων και των βιότοπων όπου ζουν. Έτσι, οι νύμφες των ειδών της οικογένειας των Cerambycidae ζουν στο ξύλο, τα είδη της οικογένειας των Dermestidae τρέφονται από δέρματα και κόκαλα, τα περισσότερα μέλη της οικογένειας Carabidae ζουν στο έδαφος κυνηγώντας άλλα ζώα, πολλά μέλη της οικογένειας Curculionidae αναπτύσσονται στα φρούτα και μεγάλο μέρος στις ρίζες των φυτών. Τα κοπροφάγα κολεόπτερα σχηματίζουν μία υποεικογένεια, των Scarabaeidae, κτλ. Βέβαια, πάντοτε υπάρχουν και εξαιρέσεις.
Κολεόπτερα και Άνθρωπος

Καθώς τα κολεόπτερα υπάρχουν παντού, πάρα πολλές φορές ζουν σε ανταγωνισμό με τον άνθρωπο. Τρώνε τα φύλλα των πατατών και έτσι καταστρέφουν τη συγκομιδή, ξετρυπώνουν στα ξύλα του μαραγκού, καταστρέφουν στις αποθήκες το βαμβάκι, το μαλλί, τον καπνό, το σιτάρι κτλ. Με άλλα λόγια, συχνά αποτελούν βλαβερά έντομα για τον άνθρωπο.

Οι άνθρωποι καταπολεμώντας τα, πολλές φορές, ξεχνούν ότι:

Τα κολεόπτερα γίνονται βλαβερά μόνο γιατί ο άνθρωπος παράγει την τροφή τους σε μεγάλες ποσότητες.
Υπάρχουν πολλά ωφέλιμα κολεόπτερα, που με τη σειρά τους βοηθούν να μειώνουν τα βλαβερά. Από τα πιο γνωστά τέτοια κολεόπτερα είναι αυτά του γένους Calosoma.
Με την καταπολέμηση των βλαβερών εντόμων καταστρέφονται και τα άλλα, με αποτέλεσμα τα βλαβερά να ξαναέρχονται πιο γρήγορα και πιο αποτελεσματικά, ενώ αλλιώς, λόγω των φυσικών εχθρών τους, θα είχαν καταπολεμηθεί πιο αποτελεσματικά.

Ὀλο και περισσότερο γίνεται αποδεκτή η άποψη πως ο άνθρωπος πρέπει να προστατεύει όλα τα ζώα, όχι μόνο από νοσταλγικούς ή φιλοσοφικούς λόγους, αλλά γιατί αλλιώς πάρα πολλά είδη θα εξαφανιστούν. Όσο περισσότερα είδη περιέχει ένα οικοσύστημα, τόσο πιο σταθερό είναι.

Σύμφωνα με την Οδηγία των Οικοτόπων (92/43/ΕΟΚ) της Ευρωπαϊκής Κοινότητας προστατευόμενα είδη κολεοπτέρων είναι οι Buprestis splendens, Carabus olympiae, Cerambyx cerdo, Cucujus cinnaberinus, Dytiscus latissimus, Graphoderus bilineatus, Limoniscus violaceus, Lucanus cervus, Morimus funereus, Osmoderma eremita και Rosalia alpina. [2]


Το σύστημα και παραδείγματα

Στο σύστημα και στην ονομασία των κολεοπτέρων δυστυχώς γίνονται πολλές φορές αλλαγές. Για την περιοχή της Ευρώπης αναφέρονται περίπου 140 οικογένειες. Υπάρχουν τέσσερις υποτάξεις. Και οι τέσσερις υπήρχαν πριν από 240 εκατομμύρια χρόνια και εξελίχτηκαν από τα λεγόμενα πρωτοκολεόπτερα, που εμφανίστηκαν πριν από 250 εκατομμύρια χρόνια και εξαφανίστηκαν με την εμφάνιση των σημερινών υποτάξεων. Δηλαδή, τα πρωτοκολεόπτερα επἐζησαν επί 10 εκατομμύρια χρόνια, ενώ τα απολιθώματα των ανθρωπιδών (Hominidae) έχουν ηλικία μόνο περίπου 3 εκατομμυρίων ετών.

Οι σημερινές τέσσερις υποτάξεις είναι:

Τα Archostemmata. Περιέχουν μόνο 4 οικογένειες, στην Ευρώπη μόνο δυο, και είναι σχετιζόμενο με τα πιό παλιά κολεόπτερα.[3]
Τα Myxophaga, που είναι επίσης μια μικρή υποτάξη με μόνο 4 οικογένειες και λιγότερα από 100 είδη. Είναι όλα μικρά και ζουν σε υγρούς τόπους κοντά στο νερό.[4]
Τα Adephaga, που τις περισσότερες φορές είναι αρπακτικά. Περιλαμβάνουν 7 οικογένειες με περίπου 40.000 είδη.[5]
Μερικά παραδείγματα

Το μεγαλύτερο πλήθος των κολεοπτέρων ανήκει στη υποτάξη των Polyphaga, με 149 οικογένειες και 300.000 είδη. Αυτά συνήθως είναι φυτοφάγα. Οι ευρωπαϊκές οικογένειες κατατάσσονται σε 5 ινφρατάξεις.[6]
Μερικές οικογένειες με τη σειρά του λατινικού αλφαβήτου με παραδείγματα
Apionidae

Buprestidae

Cerambycidae

  • Agapanthia cardui

  • Anastrangalia dubia

  • Arhopalus ferus

  • Chlorophorus figuratus

  • Herophila tristis

  • Dorcadion scopolii

  • Morimus funereus

  • Neodorcadion bilineatum

  • Necydalis ulmi

  • Pachytodes

  • Phytoecia nigricornis

  • Plagionotus floralis

  • Plagionotus detritus

  • Η Ροζαλία Rosalia alpina

  • Stenurella septempunctata

    • Chrysomelidae

    Cleridae

    Curculionidae

    Elateridae

    Histeridae

    Hydrophilidae

    Malachiidae

    Nitidulidae

    Scarabaeidae

    Silvanidae

    Staphylinidae

    Trogositidae

    Zopheridae

    Πηγές

    Adolf Horion: Käferkunde für Naturfreunde. Vittorio Klostermann, Frankfurt am Main 1949
    Freude-Harde-Lose Die Käfer Mitteleuropas Band I, Goecke&Evers. Krefeld 1965, Germany
    Svatopluk Bílý:Coléoptères, Adaption française Verlag Gründ 1990; ISBN 2-7000-1824-9
    Grzimek's Animal Life Encyclopedia Vol. 3 Thomson Gale ISBN 0-7876-5779-4

    Παραπομπές
    *Gustav Jäger (Herausgeber): C. G. Calwer's Käferbuch. K. Thienemanns, Stuttgart 1876, 3. Auflage
    Οδηγία 92/43/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 21ης Μαΐου 1992 για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων
    Fauna Europaea, οικογένειες των Archostemmata
    Fauna Europaea, οικογένειες των Myxophaga
    Fauna Europaea, οικογένειες των Adephaga
    Fauna Europaea, οικογένειες των Polyphaga

    Εγκυκλοπαίδεια Βιολογίας

    Κόσμος

    Αλφαβητικός κατάλογος

    Hellenica World - Scientific Library

    Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License