.
Τα Φασματώδη ή φάσματα (Phasmatodea ή Phasmida) αποτελούν μια τάξη εντόμων. Κατατάσσονται στα νεόπτερα παρ όλο που μερικά δεν έχουν πτέρυγες. Στην Ευρώπη συναντούμε 15 είδη σε τρεις οικογένειες. Στην Ελλάδα αναφέρονται τρία είδη (Bacillus rossius (Rossius 1790),[1] Bacillus atticus Brunner von Wattenwyl 1882,[2] και Clonopsis gallica (Charpentier 1825) [3]). Παγκοσμίως αναφέρονται περί τα 3.000 είδη.
Τα είδη των φασματωδών μοιάζουν με κομμάτι ξύλου ή με φύλλα. Ανάλογα λέγονται «κλαράκι», «περιφερόμενο φύλλο» ή παρόμοια.
Περιγραφή
| Φασματώδη (Phasmatodea) Χρονικό πλαίσιο απολιθωμάτων: 260–0Ma |
||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|
||||||||||||
| Συστηματική ταξινόμηση | ||||||||||||
|
Το πιο μεγάλο είδος Phobaeticus kirbyi ως ενήλικο αποκτά μήκος έως 328 χιλιοστόμετρων χωρίς να υπολογίζονται τα πόδια και οι κεραίες. Το πιο μικρό, Timema cristinae δεν φτάνει τα 12 χιλιοστά. Πολλά είδη είναι εξαιρετικά μακρά. Σχετικά με τη μορφή τους τα είδη ονομάζονται «έντομα - κλαριά» (αγγλικά stick insects, Εικ. 1) ή «έντομα - φύλλα» (αγγλικά leaf insects, Εικ. 2). Η ομοιότητα με αυτά τα φυτικά όργανα είναι καταπληκτική. Βέβαια τα χρώματα ποικίλλουν ανάλογα με τα φυτά όπου κρύβονται.
Μεταξύ των μπροστινών, μεσαίων και οπισθίων ποδιών δεν υπάρχουν σημαντικές διαφορές. Πολλά είδη είναι άπτερα, σε άλλες το ξεδίπλωμα των πτερύγων προκαλεί την εμφάνιση ζωηρών χρωμάτων και σχημάτων, πράγμα που συναντούμε και σε πολλές ακρίδες. Αυτό μπορεί να ξαφνιάζει πιθανούς θηρευτές και αυξάνει τις πιθανότητες επιβίωσης.
Οι σύνθετοι οφθαλμοί είναι καλά ανεπτυγμένοι, τα οφθαλμίδια πολλές φορές λείπουν. Οι κεραίες μπορεί να είναι κοντές ή μακριές. Τα στοματικά μόρια είναι μασητικού τύπου.
Εικ. 3: Διάφορα αυγά φασματωδών
Ο προθώρακας είναι κοντός, ο μεσοθώρακας και ο μεταθώρακας μακρύς. Στα πτερωτά είδη κατά κανόνα τα αρσενικά ενήλικα διαθέτουν καλά ανεπτυγμένες πτέρυγες, στα θηλυκά οι πτέρυγες είναι ασθενείς ή ατροφικές. Οι μπροστινές πτέρυγες είναι πιο κοντές και ανθεκτικές από τις οπίσθιες. Στα είδη τα οποία μοιάζουν με φύλλα η νεύρωση των πτερύγων μιμείται τη νεύρωση φύλλων.
Τα ισχία είναι μικρά και τα αριστερά ισχία απομακρυσμένα από τα δεξιά. Οι ταρσοί είναι από τριμερείς μέχρι πενταμερείς. Στα «φυλλοειδή» είδη πολλές φορές και οι μηροί και οι κνήμες μοιάζουν με φύλλα.
0 ωοθέτης είναι μικρός, τα αρσενικά γεννητικά όργανα ασυμμετρικά και εκτός της περιόδου του ζευγαρώματος αποκρυμμένα. Διαχωρίζονται 11 ουρομερή, το τελευταίο είναι ατελές. Οι κέρκοι είναι μονομερείς. Τα θηλυκά κατά κανόνα είναι μεγαλύτερα από τα αρσενικά.
Και τα αυγά πολλές φορές μοιάζουν με φυτικά όργανα (Εικ. 3)
Βιότοποι και γεωγραφική εξάπλωση
Τα περισσότερα είδη τα συναντούμε στα τροπικά και υποτροπικά κλίματα ολόκληρου του κόσμου. Πολλά είδη είναι δημοφιλή ως οικόσιτα ζώα. Μερικά είδη μπορούν να επιβιώσουν και στα εύκρατα κλίματα για μερικά χρόνια, εάν επωφεληθούν από τη φροντίδα των εκτροφέων τους. Ανάλογα με το είδος συναντούμε τα φασματώδη σε διάφορους τύπους οικοτόπων, σε δάση με υψηλή ατμοσφαιρική υγρασία, σε ξερά δάση και σε σαβάνες χωρίς δέντρα. Μερικά είδη ζουν στις κορυφές δέντρων, ωστόσο και στα δάση υπάρχουν είδη που ζουν κοντά στο έδαφος ή άλλα είδη, τα οποία κρύβονται σε ρωγμές του εδάφους κατά την ημέρα και κατά τη νύχτα ανεβαίνουν στα δέντρα.
Βιολογία
Τα περισσότερα είδη δραστηριοποιούνται κατά τη νύχτα. Κατά την ημέρα τα έντομα αυτά παραμένουν ακίνητα. Χάρη στη μορφή και στο χρωματισμό του κορμού τους παραμένουν κατά κανόνα απαρατήρητα. Μερικά είδη επίσης μπορούν να προσαρμόσουν το χρώμα τους στο περιβάλλον τους. Σε πολλά είδη παρατηρούνται όμως και άλλοι μηχανισμοί για να γλυτώσουν από πιθανούς θηρευτές. Μπορούν να αποβάλλουν ένα πόδι, μπορούν να πέφτουν στο έδαφος και να μένουν εκεί ακίνητα (αγγλικα: catalepsy), ή μπορούν να παράγουν απωθητικές εκκρίσεις.
Τα φασματώδη είναι φυτοφάγα, κατά κανόνα τρέφονται από φύλλα. Τα περισσότερα είδη δεν περιορίζονται σε ένα μόνο είδος φυτών, αλλά δέχονται πολλά και διάφορα φυτά.[4]
Στην περίπτωση απουσίας αρσενικών, μερικά είδη μπορούν να πολλαπλασιάζονται παρθενογενετικά. Κατά κανόνα όμως ή αναπαραγωγή είναι σεξουαλική. Το σπέρμα μεταφέρεται σε σπερματοφόρο. Η απόθεση αυγών γίνεται με διάφορους τρόπους ανάλογα με το είδος. Τα αυγά τοποθετούνται ανά ένα ή σε ωοδέσμες, κολλημένα σε φυτά, τρυπωμένα σε φύλλο, ή μόνο με απόθεση στο έδαφος. Τα αυγά μερικών ειδών έχουν ένα είδος "σκούφιας". Εάν ένα μυρμήγκι ξετρυπώσει ένα τέτοιο αυγό, τρώει μόνο την σκούφια και αφήνει το υπόλοιπο αυγό απείραχτο. Η μεταβολή στο ενήλικο είναι ατελής και χρειάζεται περίπου έξι εκδύσεις. Πολλές φορές ο αριθμός εκδύσεων στα αρσενικά είναι μικρότερος απ´ότι στα θηλυκά. Το ενήλικο ανάλογα με το είδος ζει μερικούς μήνες ή μέχρι μερικά χρόνια.
Τα φασματώδη εύκολα χάνουν μέρος των ποδιών, ολόκληρο το πόδι ή άλλα εξαρτήματα του σώματος. Αυτό συμβαίνει επίτηδες για να γλυτώσουν από κάποιο εχθρό, ή σε δυστύχημα, πολλές φορές κατά την έκδυση. Τα έντομα αυτά αντικαθιστούν τα χαμένα τμήματα βαθμιαία ή ολόκληρα στις επόμενες εκδύσεις.[5]
Εικ. 3: Διάφορα αυγά φασματωδών
Παρατηρήσεις στην ταξινόμηση
Είναι γνωστά μόνο πολύ λίγα απολιθώματα φασματωδών. Τα παλαιότερα ευρήματα χρονολογούνται στην άνω Πέρμια. Υποτίθεται πως η τάξη των φασματώδων κατάγεται από πρωτόγονα ορθόπτερα έντομα.[6] Η συγγένεια σχετικά με τις άλλες τάξεις εντόμων είναι υπό συζήτηση. Στενοί συγγενείς θεωρούνται τα Caelifera Δερμάπτερα και τα Γρυλοβλαττοειδη. Οπωσδήποτε ανήκουν στην ομάδα των ορθόπτερων τάξεων. Και για την εσωτερική συστηματική υπάρχουν διαφορετικές απόψεις.
Φασματώδη και άνθρωπος
Μερικά είδη είναι εξαιρετικά σπάνια. Για το Dryococelus australis της Αυστραλίας υπάρχει κρατικό πρόγραμμα εκτροφής για την αποφυγή εξαφάνισης. Στις ΗΠΑ η εισαγωγή φασματωδών γενικά απαγορεύεται από φόβο, πως τα έντομα αυτά θα μπορούσαν να γίνουν επιβλαβή. Σε μερικές φυλές ιθαγενών στη Νέα Γουινέα τα πόδια από έντομα του γένους Eurycantha χρησιμοποιούνται ως αγκίστρι για ψάρεμα. Σε πολλές χώρες κατασκευάζονται εικόνες με ξηραμένα φασματώδη για διακόσμηση του σπιτιού, πρακτική η οποία απευθύνεται κυρίως στους τουρίστες των περιοχών αυτών.
Αναφορές
Fauna Europaea, ταξινομία και γεωγραφική εξάπλωση του είδους Bacillus rossius
Fauna Europaea, ταξινομία και γεωγραφική εξάπλωση του είδους Bacillus atticus
Fauna Europaea, ταξινομία και γεωγραφική εξάπλωση του είδους Clonopsis gallica
Stéphanie Boucher and Hirondelle Varady-Szabo "Effects of different diets on the survival, longevity and growth rate of the Annam stick insect, Medauroidea extradentata (Phasmatodea: Phasmatidae)" Journal of Orthoptera Research January 2005 : Vol. 14, Issue 1, pg(s) 115-118
Tara Lynne Maginnis "Autotomy in a Stick Insect (Insecta: Phasmida): Predation Versus Molting" Florida Entomologist March 2008 : Vol. 91, Issue 1, pg(s) 126-127
A. V. Gorochov "The most interesting finds of orthopteroid insects at the end of the 20th century and a new recent genus and species" Journal of Orthoptera Research December 2001 : Vol. 10, Issue 2, pg(s) 353-367
Πηγές
"'Gillott'" Entomology Third Edition Springer ISBN 1-4020-3182-3
Grzimek's Animal Life Encyclopedia Vol. 3 Thomson Gale ISBN 0-7876-5779-4
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
