.
Τα Εμβιόπτερα (Embioptera, επίσης Embiodea, Embiidina και Embiida) αποτελούν μια μικρή τάξη ημιμετάβολων εντόμων που σήμερα περιλαμβάνει μόνο 8 οικογένειες με παγκοσμίως περίπου 300 καταγεγραμμένα είδη. Τα έντομα αυτά ζουν σε κρυμμένες στοές, για αυτό το λόγο πιθανολογείται πως ο αριθμός των ειδών είναι πολύ μεγαλύτερος και μπορεί να ξεπερνάει τα 2000 είδη. Στην Ευρώπη αναφέρονται δύο οικογένειες[1] με συνολικά περίπου 13 είδη.[2] Στην Ελλάδα συναντούμε δυο είδη, την Embia savignyi Westwood 1837 [3] και την Haploembia solieri (Rambur 1842).[4]
Τα είδη των Εμβιοπτέρων εμφανίζουν μια απλή μορφή κοινωνικής ζωής. Δείχνουν πολλές ενδιαφέρουσες προσαρμογές στον τρόπο ζωής τους σε μεταξωτές στοές τις οποίες υφαίνουν τα ίδια.
| Εμβιόπτερα (Embioptera) Χρονικό πλαίσιο απολιθωμάτων: 100–0MaΜεσαία Κρητιδική - Σήμερα |
||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|
||||||||
| Συστηματική ταξινόμηση | ||||||||
|
Μορφολογικά χαρακτηριστικά
Τα ενήλικα των μικρών ειδών αποκτούν μήκος 1,5 χιλιοστομέτρων, στα μεγάλα είδη μπορούν να φτάνουν τα είκοσι χιλιοστόμετρα. Η μορφή του σώματος είναι στενή και επιμήκης. Τα χρώματα είναι καφέ ή μαύρα.
Στο κεφάλι εκφύονται μακριές κεραίες. Οι σύνθετοι οφθαλμοί είναι μικροί στα θηλυκά και μεγάλοι στα αρσενικά. Τα οφθαλμίδια λείπουν. Τα στοματικά μόρια δείχνουν προς τα μπροστά. Στα θηλυκά και στις νύμφες τα στοματικά μόρια είναι μασητικού τύπου, στα ενήλικα αρσενικά είναι διαμορφωμένα σε όργανο με το οποίο το αρσενικό σφίγγει το κεφάλι του θηλυκού κατά το ζευγάρωμα.
Τα θηλυκά δεν διαθέτουν πτέρυγες, τα αρσενικά στα περισσότερα είδη έχουν πτέρυγες. Οι δυο μπροστινές πτέρυγες κατά κανόνα μοιάζουν πολύ με τις οπίσθιες. Έχουν μόνο λίγες φλέβες. Αυτές οι πτέρυγες είναι ευλύγιστες και μπορούν να διπλώνονται προς τα εμπρός παντού, χωρίς να υπάρχουν πτυχές για αυτό το σκοπό. Εάν οι πτέρυγες χρησιμοποιούνται για την πτήση, τα έντομα αυτά μπορούν να πιέσουν αίμα στις φλέβες των πτερύγων (στο Radius) για να τις σταθεροποιούν. Τα πόδια είναι κοντά. Οι ταρσοί είναι τριμερείς. Οι ταρσοί των μπροστινών ποδιών είναι εξαιρετικά χονδροί. Σε αυτά υπάρχουν πολλοί νηματογόνοι αδένες. Ο μηρός των οπίσθιων ποδιών είναι πιο μακρύς, γιατί περιέχει ένα γερό μυ, που επιτρέπει γρήγορο οπίσθιο τρέξιμο.
Η κοιλία αποτελείται από δέκα ουρομερή και καταλήγει σε ένα ζεύγος κερκιδίων (ή κέρκων, cerci). Οι κέρκοι είναι μόνο διμερείς ενώ στις περισσότερες τάξεις εντόμων με κέρκους αυτοί είναι πολυμερείς. Η περιοχή γύρω από τους κέρκους καλύπτεται από αισθητήριες τρίχες αφής. Όπως και στα Γρυλοβλαττοειδή, τα εξωτερικά γεννητικά όργανα του αρσενικού είναι ασύμμετρα. Στα περισσότερα είδη στο αρσενικό το βασικό μέρος του αριστερού κέρκου έχει τη μορφή αγκιστριού με το οποίο μπορεί να σφίξει το θηλυκό κατά το ζευγάρωμα.
Οι νύμφες μοιάζουν με τα ενήλικα θηλυκά. Μόνο στις νύμφες που θα αναπτυχθούν σε αρσενικά με πτέρυγες, παρατηρείται μια καταβολή πτερύγων. Και οι νύμφες διαθέτουν νηματογόνους αδένες.
Γεωγραφική εξάπλωση και οικότοπος
Τα περισσότερα είδη των Εμβιόπτερων απαντώνται στα τροπικά κλίματα σε όλο τον κόσμο. Στα εύκρατα κλίματα συναντούμε μόνο μερικά είδη στη δυτική Ευρώπη και στις Δυτικές ΗΠΑ. Στα νησιά κατά κανόνα λείπουν. Λίγα είδη απέκτησαν παγκόσμια εξάπλωση ως αποτέλεσμα των εμπορικών συναλλαγών. Τα Εμβιόπτερα κατασκευάζουν τις στοές τους σε υγρές τοποθεσίες με υψηλές θερμοκρασίες πάνω ή κάτω από το φλοιό δέντρων, στην επιφάνεια ή σε ρωγμές λίθων, στα οργανικά κατάλοιπα του εδάφους, στα βρύα που κρέμονται από τα δέντρα κ. ά.
Βιολογία
Η κατασκευή στοών από μετάξι, το οποίο παράγεται στους αδένες στους ταρσούς των μπροστινών ποδιών ίσως είναι αφετηρία για την εξέλιξη κοινωνικής ζωής. Το σύστημα των στοών προσφέρει καλύτερη προστασία, εάν τα έντομα το κατασκευάζουν και το χρησιμοποιούν ομαδικά. Οι ομάδες, που ενώνουν τις προσπάθειές τους να κατασκευάζουν γερούς τοίχους στις στοές, έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα επιβίωσης και αναπαραγωγής. Τουλάχιστον η σύγκριση τριών ειδών έδειξε πως στα είδη που χρησιμοποιούν περισσότερο μετάξι για τις στοές, τα άτομα ζουν πιο κοντά το ένα στο άλλο.[5]
Τα Εμβιόπτερα αποφεύγουν το φως της ημέρας και παραμένουν σχεδόν αποκλειστικά στις στοές τους. Εγκαταλείπουν τις στοές τους μόνο όταν μεταναστεύουν και ιδρύουν καινούργιο καταφύγιο. Ζουν σε ομάδες οι οποίες αποτελούνται από μερικούς θηλυκούς και τους απογόνους τους σε ένα σύστημα από στοές που εξελίχθηκε από μόνο μία στοά και ευρύνεται συνεχώς από όλα τα μέλη τις ομάδας. Όλα τα μέλη ωφελούνται από τα πλεονεκτήματα που προσφέρει το κοινό καταφύγιο. Οι στοές είναι μόνο λίγο πιο φαρδιές από τα έντομα και επιτρέπουν τη συνεχή επαφή αυτών με τις αισθητήριες τρίχες. Μερικά είδη καμουφλάρουν τις στοές με οργανικά κατάλοιπα. Εάν το έντομο ενοχλείται, οπισθοδρομεί στη σωλήνα. Οι στοές προσφέρουν προστασία από πιθανούς θηρευτές, μειώνουν τον κίνδυνο αφυδάτωσης και οδηγούν στα μέρη, όπου τα έντομα βρίσκουν τροφή. Νύμφες και θηλυκά τρέφονται από βρύα, λειχήνες και οργανικά κατάλοιπα. Τα ενήλικα αρσενικά δεν τρέφονται.
Οι πτέρυγες δεν εμποδίζουν τα αρσενικά να κινούνται στις στοές μπροστά και προς τα πίσω. Κατά τη σύζευξη τα αρσενικά κρατούν τα θηλυκά με τις σιαγόνες. Λίγο μετά τη σύζευξη τα αρσενικά πεθαίνουν. Η ωοτοκία σε μερικά είδη είναι αφορμή για την ίδρυση μιας καινούργιας αποικίας. Τα θηλυκά υφαίνουν υπόστρωμα, πάνω σε αυτό τοποθετούνται τα αυγά και από αυτό το μέρος ξεκινάει η πρώτη στοά. Σε άλλα είδη τα αυγά τοποθετούνται μέσα στις στοές. Αναφέρονται περιπτώσεις παρθενογενετικής αναπαραγωγής. Τα θηλυκά στην αρχή προσέχουν τα αυγά και τις νεογέννητες νύμφες. Δεν υπάρχουν όμως εξελιγμένες σχέσεις μεταξύ των μελών μιας αποικίας όπως στα Ισόπτερα ή σε πολλά Υμενόπτερα.
Εξέλιξη και ταξινομία
Απολιθώματα γνήσιων Εμβιοπτέρων είναι σχετικά νέα και χρονολογούνται στο τέλος της κρητιδικής περιόδου και στην αρχή της παλαιογενούς περιόδου. Το παλαιότερο γνωστό είδος είναι το Sorellembia estherae από το κεχριμπάρι της Βιρμανίας, το οποίο χρονολογείται στη μέση Κρητιδική.[6] Τα απολιθώματα αυτά εμφανίζουν πλέον τους χαρακτήρες των σύγχρονων Εμβιοπτέρων. Υπό συζήτηση είναι πολύ παλαιότερα ευρήματα από την Περμια περίοδο, που δείχνουν μόνο ένα μέρος των χαρακτηριστικών των σημερινών Εμβιοπτέρων και τα οποία ίσως ανήκουν σε προγόνους αυτών. Οι ειδικοί συμφωνούν πως η τάξη κατατάσσεται στην ομάδα "βλατοειδή-ορθοπτεροειδή", (Βλαττοειδή, Μαντώδη, Ισόπτερα, Δερμάπτερα, Πλεκόπτερα, Γρυλοβλαττοειδή, Φασματώδη, Μαντοφασματώδη και Ορθόπτερα), αλλά διαφωνούν για τις σχέσεις μεταξύ αυτών των τάξεων.
Σχετικά με την εσωτερική συστηματική των Εμβιοπτέρων αποδεικνύεται πολύ δύσκολη η κατάταξη σε οικογένειες. Η ομοιότητα μορφολογικών και ανατομικών χαρακτηριστικών, η οποία συνήθως αντικατοπτρίζει τις φυλογενετικές σχέσεις, πρέπει να εξετάζεται πολύ προσεκτικά. Εφόσον όλα τα είδη παρουσιάζουν τον ίδιο τρόπο ζωής, τα είδη μοιάζουν πολύ μεταξύ τους και οι ομοιότητες μπορεί να είναι αποτέλεσμα ομολογίας ή αναλογίας.
Πηγές
"'Gillott'" Entomology Third Edition Springer ISBN 1-4020-3182-3
Grzimek's Animal Life Encyclopedia Vol. 3 Thomson Gale ISBN 0-7876-5779-4
Αναφορές
Fauna Europaea οικογένεις των Εμβιοπτέρων
Fauna Europaea απαρίθμηση των σχετικών σελίδων
Fauna Europaea, ταξινόμηση και γεωγραφική εξάπλωση του είδους Embia savignyi
Fauna Europaea, ταξινόμηση και γεωγραφική εξάπλωση του είδους Haploembia solieri
J. S. Edgerly, S. M. Shenoy, and V. G. Werner «Relating the Cost of Spinning Silk to the Tendency to Share It for Three Embiids with Different Lifestyles (Order Embiidina: Clothodidae, Notoligotomidae, and Australembiidae)» Environmental Entomology April 2006 : Vol. 35, Issue 2, pg(s) 448-457
Michael S. Engel and David A. Grimaldi, "The Earliest Webspinners (Insecta: Embiodea)", American Museum Novitates May 2006 : Number 3514, pg(s) 1-15
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
