.
Εχινόδερμα, (τα), (ή εχινοδέρματα, Echinodermata) είναι ιδιαίτερη κατηγορία θαλάσσιων ζώων που αποτελούν μια πολυπληθή συνομοταξία του ζωικού βασιλείου. Το πρόθεμα εχινο-, (echino-), σημαίνει αγκάθι, (στην ελληνική και αγγλική ορολογία).
Γενικά
Στα εχινόδερμα περιλαμβάνονται οι αστερίες, λεγόμενοι και αστέρια της θάλασσας, οι αχινοί, οι οφίουροι, οι θαλάσσιοι κρίνοι, τα ολοθούρια, τα κοινώς λεγόμενα αγγούρια της θάλασσας, καθώς και κάποιες άλλες τάξεις που έζησαν σε παλαιότερες γεωλογικές εποχές και που σήμερα απαντώνται μόνο ως απολιθώματα. Όλα τα εχινόδερμα παρουσιάζουν μια δευτερογενή ακτινωτή συμμετρία η οποία συνηθέστερα είναι πενταμερής. Το σώμα τους διακρίνεται σε πέντε (ή πολλαπλάσιο του πέντε) βραχίονες ή ακτίνες. Πολλές φορές η δευτερογενής αυτή συμμετρία μεταπίπτει τριτογενώς σε αμφιπλευροσυμμετρική, όπως συμβαίνει στους ακανόνιστους αχινούς.
Τα περισσότερα είδη των εχινοδέρμων έχουν ένα ασβεστολιθικό σκελετό (ή κάψα) που φέρει αγκάθια. Ζουν σε παράκτιες θαλάσσιες περιοχές, αλλά και στο βυθό, μέχρι 4.000 μέτρα, όπου κινούνται ελεύθερα, αλλά με μεγάλη βραδύτητα, πλην όμως κανένα είδος εξ αυτών δεν ζει παρασιτικά. Παρουσιάζονται σε μεγάλο αριθμό κατά ομάδες και πολλά είδη δημιουργούν αποικίες. Μερικά εξ αυτών προσκολλώνται σε βράχια ή σε άλλα αντικείμενα όπως και σε ύφαλα μόνιμα αγκυροβολημένων πλοίων (παροπλισμένων). Τα λεγόμενα πελαγίσια κολυμπούν ελεύθερα στο πέλαγος. Πολύ λίγα είδη εξ αυτών χρησιμοποιούνται ως τροφή από τον άνθρωπο, τα δε αυγά τους χρησιμεύουν σε πολλές πειραματικές έρευνες. Ειδικότερα οι αστερίες δεν είναι εδώδιμοι και καθίστανται επικίνδυνοι στα διάφορα οστρεοτροφεία.
Χαρακτηριστικά
Τα εχινόδερμα παρουσιάζουν γενικά τα ακόλουθα επτά χαρακτηριστικά γνωρίσματα:
α) Ακτινωτή συμμετρία στα ώριμα άτομα και αμφίπλευρη συμμετρία στις προνύμφες με σώμα που φέρει λεπτή επιδερμίδα υπεράνω ενός μεσοδερμικού ενδοσκελετού με κινητά ή ακίνητα ασβεστολιθικά πλακίδια ορισμένου σχήματος με αγκάθια. Ο σκελετός αυτός είναι ευδιάκριτος σε όλα τα είδη εκτός από τα ολοθούρια των οποίων τα πλακίδια είναι ορατά μόνο με μικροσκόπιο.
β) Όλα τα εχινόδερμα στερούνται κεφαλής και μερών του σώματος.
γ) Ο πεπτικός σωλήνας είναι απλός ενώ μερικά στερούνται και έδρας.
δ) Το κυκλοφορικό σύστημα είναι ακτινωτό.
ε) Η περισπλαχνική κοιλότητα φέρει βλεφαριδωτά τοιχώματα και είναι σχετικά μεγάλη, στα δε υγρά της περιέχει ελεύθερες αμοιβάδες. Η κοιλότητα αυτή στα ώριμα άτομα μετατρέπεται σε υδροφορικό σύστημα που συνίσταται σε σωληνοειδείς οχετούς με θαλάσσιο νερό και που χρησιμεύει για την κίνηση του ζώου και ενίοτε για την αναπνοή του, καλούμενοι ποδίσκοι.
στ) Η αναπνοή γίνεται με μικροσκοπικά βράγχια που φέρονται στους ποδίσκους και στα δε ολοθούρια με διακλαδώσεις του τελικού εντέρου (υδροφόροι πνεύμονες).
ζ) Το νευρικό σύστημα συνίσταται από ένα περιοισοφαγικό κλοιό με πέντε βραχιόνιους κλάδους που φέρουν αισθητήρια όργανα.
Πολλαπλασιασμός
Τα εχινόδερμα είναι γονοχωριστικά, με σπάνιες εξαιρέσεις ενώ και τα δύο φύλα είναι εξωτερικά όμοια. Τα αυγά τους πλούσια σε αριθμό γονιμοποιούνται στη θάλασσα. Οι δε προνύμφες, που είναι βλεφαριδωτές διαφανείς, κολυμπούν ελεύθερα και υπόκεινται σε πολλές μεταμορφώσεις. Πολύ λίγα είδη φέρονται να είναι ζωοτόκα. Μάλιστα μερικά εξ αυτών αναπαράγονται αγενώς με αυτοτομή και πολλά εξ αυτών αναγεννούν αμέσως τα αποκομμένα μέρη τους, όπως ο αστερίας.
Ταξινόμηση
Παλαιότερα τα εχινόδερμα ταξινομούνταν μαζί με τα κοιλεντερωτά υπό το όνομα «ακτινωτά». Σήμερα όμως θεωρούνται ιδιαίτερη συνομοταξία των ασπονδύλων, δεδομένου ότι είναι τα μόνα ζώα με σύνθετα οργανικά συστήματα και που παρουσιάζουν ακτινωτή συμμετρία
Υπολογίζεται μάλιστα, από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά τους (υδροφορικό σύστημα, ασβεστολιθικός σκελετός, ποδολαβίδες) ότι αποτέλεσαν ειδική κατηγορία ζώων από την κάμβρια περίοδο.
Επίσης πολλοί επιστήμονες πιστεύουν ότι τα εχινόδερμα αποτελούν πρόδρομες μορφές κάποιου τύπου ζώων που ήταν άλλοτε πολύ περισσότερο εξελιγμένα και δραστήρια. Την άποψη αυτή τη στηρίζουν στο γεγονός ότι "οι προνύμφες αυτών έχουν αμφίπλευρη συμμετρία και κολυμπούν ελεύθερα, ενώ τα ώριμα άτομα παρουσιάζουν ακτινωτή συμμετρία, ατελές κυκλοφορικό και νευρικό σύστημα και ζουν σχεδόν προσκολλημένα. Η ακτινωτή συμμετρία και η έλλειψη κεφαλής είναι προσαρμογές που καθιστούν το προσκολλημένο ζώο ικανό ν΄ αντιμετωπίσει το περιβάλλον του από κάθε πλευρά".
Πηγές
"Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου" τ.8ος, σ.616-617
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
