Κεΐβη η πέντανδρος

 

Το Καπόκ του οποίου η επιστημονική ονομασία είναι Κεΐβη η πέντανδρος (Ceiba pentandra), είναι ένα τροπικό δέντρο της τάξης των Μαλαχωδών (Malvales) της οικογένειας των Μαλαχίδων ή Μαλβίδων (Malvaceae) η οποία διαχωρίστηκε προηγουμένως στην οικογένεια Βομβυκοειδή (Bombacaceae), εγγενές στο Μεξικό, την Κεντρική Αμερική και την Καραϊβική, τη βόρεια Νότια Αμερική και (όπως η ποικιλία Κ. η πέντανδρος ποικ. η γουινέα, C. pentandra var. guineensis) στην τροπική δυτική Αφρική. Η κοινή ονομασία Καπόκ είναι η πλέον χρησιμοποιούμενη για το δέντρο και μπορεί επίσης να αναφέρεται και στο χνοώδες βαμβάκι που λαμβάνεται από τους λοβούς του σπόρου. Το δέντρο καλλιεργείται για την ίνα των σπόρων του, ιδιαίτερα στη Νοτιοανατολική Ασία και είναι επίσης γνωστό ως το Βαμβάκι της Ιάβας, Καπόκ της Ιάβας, Μεταξωβάμβακο, Σαμάουμα (Samauma) ή Σήμπα (Ceiba).

Χαρακτηριστικά

Το δέντρο μεγαλώνει έως 70 μ. (230 πόδια) Με έναν κορμό με διάμετρο μέχρι 3 μ. (10 πόδια), με αντηρίδες. Ο κορμός και πολλά από τα μεγαλύτερα κλαδιά, συχνά είναι γεμάτα με μεγάλα απλά αγκάθια. Τα παλαμοειδή φύλλα αποτελούνται από 5 έως 9 φυλλάρια, το καθένα μέχρι 20 εκ. (8 ίντσες) μήκος. Τα δέντρα παράγουν αρκετές εκατοντάδες λοβούς, μήκους 15 εκ. (6 ίντσες) που περιέχουν σπόρους και που περιβάλλονται από μια χνουδωτή, κιτρινωπή ίνα που είναι ένα μείγμα λιγνίνης και κυτταρίνης. Ένα από τα παλαιότερα γνωστά δέντρα, 200 χρόνων ζει στο Μαϊάμι, Φλόριντα.[2]
Ιστορικό άφιξης του Καπόκ στην Τανγκανίκα (σημερινή Τανζανία)

Στα Σουαχίλι, τόσο το δέντρο όσο και ο καρπός, ονομάζονται "σούφι" ("sufi") και το έφεραν οι Γερμανοί από την Ιάβα, όπου και το μεταφύτευσαν στην Τανγκανίκα, κατά τα πρώτα χρόνια της κυριαρχίας τους σε αυτή τη χώρα. Ο λόγος όμως που δεν δημιουργήθηκαν πολλά και μεγάλα κτήματα στην Τανγκανίκα, παρόλο που η ποιότητα του παραγομένου βάμβακος είναι ανωτέρα του κοινού βάμβακος, ήταν η τιμή του, που δεν ήταν ποτέ πάγια και σταθερή, αλλά αντιθέτως υπόκειτο σε συχνές και απρόοπτες αυξομειώσεις, όπως άλλωστε και η τιμή των περισσοτέρων γεωργικών προϊόντων της Τανγκανίκας. Ενδεικτικά η μέση ετήσια τιμή απόδοσης ενός εκταρίου (10.000 μ²) γης φυτεμένης με δέντρα Καπόκ, είναι περίπου 400 κιλά βάμβακος.[3]
Καλλιέργεια

Τα δέντρα φυτεύονται σε απόσταση 10 περίπου μέτρων μεταξύ τους και σε απόλυτη ευθεία, προς όλες τις διευθύνσεις. Δεν απαιτεί καμία ιδιαίτερη περιποίηση, παρά μόνο το επιμελές ξεχορτάριασμά του, κατά την εποχή της συγκομιδής και αυτό για να μη χάνονται μέσα στα ψηλά χόρτα, οι σπόροι που πέφτουν από το δέντρο.[4]
Χρήσεις
Σπόροι καπόκ μεταξύ ινών στην Καλκούτα, Δυτική Βεγγάλη, Ινδία.

Η ίνα του Καπόκ είναι ελαφριά, πολύ επιπλεύσιμη, ελαστική, ανθεκτική στο νερό, αλλά είναι πολύ εύφλεκτη. Η διαδικασία της συγκομιδής και του διαχωρισμού των ινών είναι εργασία ιδιαιτέρως εντατική και χειρωνακτική. Είναι δύσκολο να κλωστεί, αλλά χρησιμοποιείται ως εναλλακτική λύση αντί του πούπουλου, για τη συμπλήρωση στρωμάτων, μαξιλαριών, στην επιπλόστρωση, πουφ (zafu) και παραγεμισμένα παιχνίδια, όπως αρκουδάκια, καθώς και για τη μόνωση. Παλαιότερα χρησιμοποιούνταν πολύ σε σωσίβια και παρόμοιες συσκευές έως ότου τα συνθετικά υλικά αντικατέστησαν σε μεγάλο βαθμό την ίνα. Οι σπόροι παράγουν ένα έλαιο, το οποίο χρησιμοποιείται τοπικά στη σαπωνοποιία και αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως λίπασμα.

Ιθαγενείς φυλές κατά μήκος του ποταμού Αμαζονίου θερίζουν τις ίνες του Καπόκ για να τα τυλίξουν γύρω από τους φυσητά βελάκια (αυτά που χρησιμοποιούν με το καλάμι). Οι ίνες δημιουργούν μόνωση στο σωλήνα, ακολούθως δημιουργείται πίεση η οποία αναγκάζει το βέλος να εκτοξευτεί.

Το δέντρο καλλιεργείται ευρύτατα για εμπορική χρήση στα τροπικά δάση της Ασίας, κυρίως στην Ιάβα (εξ'ου και τα ψευδώνυμα), στις Φιλιππίνες, Μαλαισία, Νήσο Χαϊνάν στην Κίνα όσο και στην Νότια Αμερική. Τα λουλούδια είναι μια σημαντική πηγή νέκταρος και γύρης για τις μέλισσες.
Εθνο-ιατρικές χρήσεις

Το αφέψημα από τον φλοιό της Ceiba pentandra, έχει χρησιμοποιηθεί ως διουρητικό, αφροδισιακό και για τη θεραπεία της κεφαλαλγίας, καθώς επίσης και για τον διαβήτη τύπου II. Χρησιμοποιείται ως πρόσθετο σε ορισμένες εκδοχές του παραισθησιογόνου ποτού Αγιαουάσκα.
Καπόκ σπορέλαιο

Από την έκθλιψη των σπόρων του καπόκ παράγεται φυτικό έλαιο με κίτρινο χρώμα και ευχάριστη, ήπια οσμή και γεύση,[5] που μοιάζει με το βαμβακέλαιο. Όταν εκτίθεται στον αέρα ταγγίζει γρήγορα. Έλαιο από καπόκ παράγεται στην Ινδία, την Ινδονησία και τη Μαλαισία. Έχει αριθμό ιωδίου από 85-100, αυτό το κάνει ένα μη-στεγνώμενο λάδι, πράγμα που σημαίνει ότι δεν στεγνώνει σημαντικά όταν εκτίθεται στον αέρα.[5] Το έλαιο του Καπόκ έχει κάποιες δυνατότητες ως βιοκαύσιμο και στην προετοιμασία βαφών.
Θρησκεία και λαογραφία

Το Καπόκ είναι ένα ιερό σύμβολο στη μυθολογία των Μάγια.[6]

Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση του Τρινιντάντ και Τομπάγκο, το Κάστρο του Διαβόλου είναι ένα τεράστιο Καπόκ που μεγαλώνει βαθιά μέσα στο δάσος και στο οποίο ο Bazil ο δαίμονας του θανάτου, φυλακίστηκε από έναν ξυλουργό. Ο ξυλουργός ξεγέλασε τον διάβολο να μπει στο δέντρο, στο οποίο προηγουμένως είχε σκαλίσει επτά δωμάτια, το ένα πάνω από το άλλο, μέσα στον κορμό. Η λαϊκή παράδοση ισχυρίζεται ότι ο Bazil εξακολουθεί να κατοικεί σε αυτό το δέντρο.[7]
Συμβολισμός

Η Κεΐβη η πέντανδρος (C. pentandra), είναι το εθνικό δέντρο / έμβλημα στη Γουατεμάλα,[6] στο Πουέρτο Ρίκο[8] και στην Ισημερινή Γουινέα. Εμφανίζεται επίσης, τόσο στο θυρεό όσο και στη σημαία της Ισημερινής Γουινέας.[9]
Πινακοθήκη

Άνθη Καπόκ.

Φύλλα Καπόκ.

Καρποί Καπόκ.

Φλοιός Καπόκ (με ένα μαυροκέφαλο οριόλ).

Αντηρίδες.

Καρπός-Σπόρος Καπόκ.

Το μεγαλύτερο γνωστό είδος Καπόκ, Μπανγκαλόρ, Ινδία.

Στο Νασσάου (Μπαχάμες) φωτογραφία από τον William Henry Jackson.

Νυχτερινή θέα δέντρου Καπόκ από το Παλμ Μπιτς, Φλόριντα.

Σπόρος από Καπόκ όπου φαίνονται εντός αυτού οι ίνες του.

Η βάση του κορμού Καπόκ, όπου φαίνονται τα μεγάλα απλά αγκάθια του.

Οι ίνες του Καπόκ.

Δείτε επίσης

Φυτικές ίνες

Παραπομπές

gbif.org
«Terrazas Miami in Miami River». Paz Realtors. Ανακτήθηκε στις 15 April 2014.
Ιωάννης Ν.Τσόντος (1953). «Δένδρα Παραγωγής Βάμβακος ("Καπόκ ή Σούφι")». Έλληνες εν τη Ξένη (Τανγκανίκα) 1951-1953. Λευκωσία - Κύπρος: Τύποις "Ζάβαλλη", σελ. 68-69.
Ιωάννης Ν.Τσόντος (1953). «Δένδρα Παραγωγής Βάμβακος ("Καπόκ ή Σούφι")». Έλληνες εν τη Ξένη (Τανγκανίκα) 1951-1953. Λευκωσία - Κύπρος: Τύποις "Ζάβαλλη", σελ. 68.
Kapok seed oil From the German Transport Information Service
Hellmuth, Nicholas (March 2011). «Ceiba pentandra». Revue Magazine.
«Tobago’s Avatar – ‘The tree of life’». Tobago News. 2012-03-01.
Philpott, Don (2003). Landmark Puerto Rico. Hunter Publishing, Inc, σελ. 14. ISBN 9781901522341.

Berry, Bruce. «Equatorial Guinea». CRW Flags. Ανακτήθηκε στις 2013-04-27.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Kapok Fibers
Seed Fibers
Germplasm Resources Information Network: Ceiba pentandra
Ceiba pentandra in Brunken, U., Schmidt, M., Dressler, S., Janssen, T., Thombiano, A. & Zizka, G. 2008. West African plants - A Photo Guide. Forschungsinstitut Senckenberg, Frankfurt/Main.

Στο λήμμα αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το λήμμα Ceiba pentandra της Αγγλικής Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 3.0. (ιστορικό/συντάκτες).