Ηλίανθος

Ο ηλίανθος (Helianthus) είναι γένος Αγγειόσπερμων Δικότυλων φυτών που ανήκει στην οικογένεια των Σύνθετων (Compositae) της τάξης των Αστερωδών (Asterales)[1]. Περιλαμβάνει 65 ως 100 περίπου είδη, πολυετή ή μονοετή ποώδη, ιθαγενή της αμερικανικής ηπείρου.[2] Υπάρχουν αναφορές για την καλλιέργεια του από το 3000 π.χ. Το ύψος του ηλίανθου είναι ψηλό ενώ τα φύλλα του είναι μεγάλα, ωοειδή, οδοντωτά στην περιφέρεια και τριχωτά. Η ονομασία του γένους προέρχεται από το γεγονός ότι η ταξιανθία (κεφαλή) ακολουθεί τον ήλιο κατά τη διάρκεια της ημέρας και στρέφεται πάλι προς την ανατολή το πρωί. Η κίνηση αυτή που οφείλεται σε κάμψη του βλαστού, σταματά μετά την άνθηση και την γονιμοποίηση των ανθέων όταν τα κεφάλια παραμένουν στραμμένα προς την ανατολή.[3]

Καλλιεργούμενες ποικιλίες

Σημαντικότερο είδος είναι ο Ηλίανθος ο ετήσιος (H. annuus) (κοινή ονομασία: Ήλιος), μονοετές φυτό που ως αυτοφυές έχει πολύκλαδο βλαστό με ύψος που κυμαίνεται από 1 έως 5 μέτρα και φέρει πολλά μικρά κεφάλια.[4] Ο Ηλίανθος είναι το δεύτερο σημαντικότερο ελαιοδοτικό φυτό. Καλλιεργείται για το λάδι του σε μεγάλη κλίμακα σε πολλές εύκρατες χώρες όπως π.χ. Χιλή, Ουρουγουάη, Αργεντινή, Τουρκία, Ινδία, Αίγυπτο, Αγγλία, ΗΠΑ και κυρίως στη Ρωσία όπου με βελτίωση ποικιλιών η απόδοση σε έλαιο φτάνει το 50%. Άλλο σημαντικό είδος του γένους Helianthus είναι ο Ηλίανθος ο κονδυλώδης (H. tuberosus) πολυετές πολύκλαδο φυτό που μοιάζει με το προηγούμενο άλλα τα φύλλα του και τα άνθη του είναι μικρότερα. Η παγκόσμια παραγωγή του ηλιόσπορου με βάση το FAO ανερχόταν το 2002 σε 21 εκατομμύρια τόνους.
Χρήση ως τρόφιμο

Η τεράστια οικονομική του σημασία οφείλεται στο λάδι ηλιέλαιο που περιέχουν οι καρποί του (ηλιόσποροι) σε ποσοστό 25% ως 32%.[1] Το λάδι παραλαμβάνεται με έκθλιψη. Το ηλιέλαιο συνίσταται για τηγάνισμα επειδή η θερμοκρασία καπνίσματος του είναι υψηλή και φτάνει περίπου στους 230 βαθμούς Κελσίου[5]. Οι ηλιόσποροι τρώγονται αποξηραμένοι ή καβουρντισμένοι ενώ οι πολύ μικροί χρησιμοποιούνται ως πτηνοτροφή[1]. Από τους αλεσμένους σπόρους παράγεται ένα ποτό που μοιάζει με τον καφέ, καθώς και ένα είδος ψωμιού. Επίσης από τους σπόρους παράγεται ένα είδος φυστικοβούτυρου ενώ από τους κόνδυλους αλκοόλη. Από το είδος Ηλίανθος ο κονδυλώδης (H. tuberosus) χρησιμοποιούνται οι εδώδιμοι κόνδυλοι που έχουν γεύση αγγινάρας και είναι γνωστοί με την ονομασία Αγγινάρα της Ιερουσαλήμ. Τέλος τα περικάρπια (φλοιοί) των ηλιόσπορων συμπιεσμένα σε συμπαγή μάζα, τα υπολείμματα των σπόρων (35% πρωτεΐνη) μετά την εξαγωγή του λαδιού, τα φύλλα και οι κόνδυλοι του ηλίανθου χρησιμοποιούνται ως συστατικό των κτηνοτροφών και των πτηνοτροφών.[1]
Άλλες χρήσεις

Χρησιμοποιείται συνήθως ως καλλωπιστικό φυτό ενώ από τα άνθη του εξάγεται μία κίτρινη χρωστική. Από τα περικάρπια και τα κεφάλια μετά την παραλαβή των σπόρων εξάγεται πηκτίνη ενώ από τους βλαστούς κατασκευάζονται ινοσανίδες. Τέλος από τα συμπιεσμένα περικάρπια παράγεται καύσιμη ύλη με την μορφή βιόμαζας ή συσσωμάτων βιομάζας (pellets) ενώ από τους σπόρους παράγεται βιοντίζελ.
Ο ηλίανθος στην Ελλάδα

Το είδος H. anuus καλλιεργείται κυρίως στην Ανατολική Μακεδονία και στη Θράκη σε έκταση 40 έως 50 χιλιάδων στρεμμάτων σύμφωνα με στοιχεία του 2002.
Παραπομπές

Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, τόμος 26, σελίδες 350 & 351. Αθήνα. 2000.
Helianthus. Flora of North America.
«How Does a Sunflower Move?». Home Guides – SF Gate.
Shorter Oxford English Dictionary, 6th ed.. United Kingdom: Oxford University Press. 2007, σελ. 3804. ISBN 0-19-920687-2.

Wolke, Robert (2003). Τι είπε ο Αϊνστάιν στον Μάγειρα του. Παπασωτηρίου. ISBN 960-7530-35-7.

Πηγές

Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, τόμος 26, σελίδες 350 & 351
Τι Είπε ο Αϊνστάιν στο Μάγειρα του; τού ROBERT WOLKE. Εκδόσεις Παπασωτηρίου (2003). ISBN 960-7530-35-7

Στο λήμμα αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το λήμμα Helianthus της Αγγλικής Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 3.0. (ιστορικό/συντάκτες).
Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Helianthus. On-line version of Flora North America, with key.
Αφιέρωμα στον Ηλίανθο
Δείτε εδώ μια πλήρη λίστα των ποικιλιών του Ηλίανθου (Αγγλικά)