Η Αδανσονία η δακτυλωτή (Adansonia digitata), είναι το πιο διαδεδομένο είδος από το γένος της Αδανσονίας (Adansonia) στην Αφρικανική ήπειρο, βρίσκεται στις ζεστές και ξηρές σαβάνες της υποσαχάριας Αφρικής. Άλλες κοινές ονομασίες είναι: αφρικανικό μπάομπαμπ (African baobab), δέντρο του νεκρού αρουραίου (dead-rat-tree) (από την εμφάνιση των καρπών), δέντρο του ψωμιού της μαϊμούς (monkey-bread-tree) (ο μαλακός, αποξηραμένος καρπός είναι βρώσιμος), ανεστραμμένο δέντρο (upside-down tree) (τα αραιά κλαδιά μοιάζουν με ρίζες) (στη δυτική, βορειοανατολική, κεντρική και νότια Αφρική, το Ομάν, την Υεμένη, την Αραβική Χερσόνησο και την Ασία), δέντρο κρέμας ταρτάρ (όξινου τρυγικού καλίου).
| Αδανσονία, Μπάομπαμπ, Αδανσονία η δακτυλωτή (Adansonia digitata) |
||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|
||||||||||||||||||
| Συστηματική ταξινόμηση | ||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||
| Διώνυμο | ||||||||||||||||||
| Αδανσονία η δακτυλωτή (Adansonia digitata) Κάρολος Λινναίος (L.)[1] |
Ανακάλυψη
Ο Γάλλος φυσιοδίφης και εξερευνητής Μισέλ Αντανσόν (Michel Adanson) (1727-1806), που περιέγραψε το δέντρο Αδανσονία η δακτυλωτή (Adansonia digitata).
Η επιστημονική ονομασία του μπάομπαμπ Αδανσονία η δακτυλωτή, προέρχεται από τον Γάλλο εξερευνητή και βοτανολόγο, Michel Adanson (1727-1806). Ο ίδιος το ανακάλυψε επισήμως το 1749, στη νήσο Sor της Σενεγάλης.[2] Κατέληξε ότι από όλα τα δένδρα που μελέτησε, το μπάομπαμπ «είναι ίσως το πιο χρήσιμο απ'όλα τα δέντρα.» Ενώ βρισκόταν στην Αφρική, κατανάλωνε χυμό μπάομπαμπ δύο φορές την ημέρα. Παρέμεινε πεπεισμένος, ότι λόγω του χυμού του διατήρησε την υγεία του.[3] «Δακτυλωτή» παραπέμπει στα δάχτυλα του χεριού. Τα κλαδιά και τα φύλλα του μπάομπαμπ, μοιάζουν με το ανθρώπινο χέρι.
Φυσική περιγραφή
Τετραμερές άνθος (Ludwigia octovalvis) όπου φαίνονται τα πέταλα και τα σέπαλα.
Όλα τα δέντρα μπάομπαμπ είναι φυλλοβόλα, που σημαίνει ότι χάνουν τα φύλλα τους κατά την εποχή της ξηρασίας. Μπορούν να φτάσουν σε ύψος τα 5-25 μέτρα. Στην πραγματικότητα, είναι γνωστά τόσο για το ύψος τους όσο και την περίμετρό τους. Ο κορμός του τείνει να έχει το σχήμα φιάλης και μπορεί να φτάσει σε διάμετρο τα 10-14 μέτρα.[4]
Ο κορμός είναι λείος και γυαλιστερός[5] και μπορεί να κυμαίνεται από το να είναι κοκκινωπός καφέ έως γκρι. Ο φλοιός έχει την αίσθηση του φελλού.[3] Τα κλαδιά είναι παχιά και μεγάλα και πολύ χοντρά σε σχέση με τον κορμό. Έχει μεγάλα, λευκά λουλούδια (12 εκατοστά πλάτος) που ανοίγουν τη νύχτα.[4] Τα άνθη έχουν 5 πέταλα που είναι τριχωτά στο εσωτερικό και δερματώδη. Τα σέπαλα[Σημ. 1][6][7][8] είναι σε σχήμα κούπας και με 5 σχισμές. Οι στήμονες χωρίζονται σε πολλαπλούς ανθήρες και οι στύλοι είναι με 7-10 ακτίνες. Τα άνθη έχουν μια διάρκεια ζωής, 24 περίπου ωρών.[4]
Το μπάομπαμπ είναι χωρίς φύλλα για εννέα μήνες το χρόνο. Πολλοί θεωρούν το δέντρο ότι είναι "ανάποδα" λόγω της ομοιότητας του κορμού, με την κύρια ρίζα και τα κλαδιά παρόμοια με τις λεπτότερες σαν τριχοειδή αγγεία ρίζες. Οι ρίζες του δέντρου πράγματι εκτείνονται σε βάθος μεγαλύτερο του ύψος του. Αυτό επιτρέπει στο δέντρο να επιβιώσει καλά σε ένα ξηρό κλίμα.
Εμβέλεια
Άνθος μπάομπαμπ.
Τομή άνθους Αδανσονίας της δακτυλωτής.
Το βορειότερο όριο της εξάπλωσής του στην Αφρική συνδέεται με τα μοτίβα βροχόπτωσης· μόνο στις ακτές του Ατλαντικού Ωκεανού και στο Σουδάν κάνει εμφάνιση το εγχείρημα της φύσης, στο Σαχέλ. Στις ακτές του Ατλαντικού, αυτό μπορεί να οφείλεται στη εξάπλωση μετά την καλλιέργεια. Η εμφάνισή του είναι πολύ περιορισμένη στην Κεντρική Αφρική και βρίσκεται μόνο στο πολύ βόρειο τμήμα της Νότιας Αφρικής. Στην Ανατολική Αφρική, τα δέντρα μεγαλώνουν τόσο στους θαμνότοπους όσο και στις ακτές. Στην Αγκόλα και τη Ναμίμπια, τα μπάομπαμπ, αναπτύσσονται εκτός από τις σαβάνες, στα δάση και τις παράκτιες περιοχές. Βρίσκεται επίσης στην περιοχή Dhofar[Σημ. 2] του Ομάν και την Υεμένη στην Αραβική Χερσόνησο, τη Δυτική Ασία. Αυτό το δέντρο βρίσκεται επίσης στην Ινδία, ιδιαίτερα στις ξηρές περιοχές της χώρας,[9] και στην Πενάνγκ της Μαλαισίας, κατά μήκος ορισμένων δρόμων.[10]
Το μπάομπαμπ είναι εγγενές στην μεγαλύτερο μέρος της Αφρικής, ιδιαίτερα σε ξηρότερα, λιγότερο τροπικά κλίματα. Δεν βρίσκεται στις περιοχές όπου η άμμος είναι βαθιά. Είναι ευαίσθητο στην υπεράρδευση και τον παγετό.[11] Πιο συγκεκριμένα υπάρχει στην: Μαυριτανία, Σενεγάλη, Γουινέα, Σιέρα Λεόνε, Μάλι, Μπουρκίνα Φάσο, Γκάνα, Τόγκο, Μπενίν, Νίγηρα, Νιγηρία, Βόρειο Καμερούν, Τσαντ, Σουδάν, Κονγκό, Ζαΐρ, Ερυθραία, Αιθιοπία, Νότιο Σομαλία, Κένυα, Τανζανία, Ζάμπια, Ζιμπάμπουε, Μαλάουι, Μοζαμβίκη, Αγκόλα, Σάο Τομέ, ν. Πρίνσιπε, ν. Αννομπόν, ν. Ιάβα (εισήχθη), Νεπάλ (εισήχθη), Σρι Λάνκα (εισήχθη), Φιλιππίνες (καλλιεργείται), Τζαμάικα (εισήχθη), Νότια Αφρική (Τράνσβααλ), Ναμίμπια, Μποτσουάνα, Πουέρτο Ρίκο (εισήχθη), Αϊτή (εισήχθη), Δομινικανή Δημοκρατία (εισήχθη), Βενεζουέλα (εισήχθη), Σεϋχέλλες (εισήχθη), Μαδαγασκάρη (εισήχθη), Κομόρες (εισήχθη), Ινδία (εισήχθη), Υεμένη (νοτιοδυτική Υεμένη), Ομάν (Dhofar), Κίνα (εισήχθη), Γκουανγκτόνγκ (εισήχθη), Φουτζιάν (εισήχθη), Γιουνάν (εισήχθη).[12]
Ανάπτυξη
Κάθε φύλλο αποτελείται από πέντε φυλλάδια.
Τα δέντρα συνήθως αναπτύσσονται μεμονωμένα και είναι μεγάλα και ευδιάκριτα δέντρα στη σαβάνα, τις θαμνώδεις εκτάσεις και πλησίον κατοικημένων περιοχών, με ορισμένα δέντρα να ζουν για πάνω από χίλια χρόνια.[13] Το δέντρο φέρει πολύ μεγάλα, βαρέα, λευκά άνθη. Τα φανταχτερά λουλούδια είναι κρεμαστά με έναν πολύ μεγάλο αριθμό στήμονων, εκχέουν δε την οσμή του κουφαριού και οι ερευνητές έχουν δείξει, ότι φαίνεται να γονιμοποιούνται κυρίως από τις νυχτερίδες φρούτων της υπο-οικογένειας Pteropodinae. Οι καρποί γεμίζουν με πολτό ο οποίος στεγνώνει, σκληραίνει και πέφτει σε κομμάτια που μοιάζουν με χοντρά τεμάχια κονιομόρφου ξερού ψωμιού.[14]
Το συγκεκριμένο επίθετο digitata αναφέρεται στα δάχτυλα του ανθρώπινου χεριού, του οποίου θυμίζουν τα πέντε φυλλάδια (συνήθως) κάθε συστάδας.
Τροφικές χρήσεις και διατροφή
Ο καρπός μπορεί να φθάσει το μήκος των 25 εκατοστών (10 ίντσες) και χρησιμοποιείται για την παρασκευή ποτού.
Το μπάομπαμπ είναι ένα παραδοσιακό φυτικό τρόφιμο στην Αφρική, αλλά είναι ελάχιστα γνωστό αλλού. Το φυτό έχει προταθεί ότι έχει τη δυνατότητα βελτίωσης της διατροφής, ενισχύει την επισιτιστική ασφάλεια, προωθεί της αγροτική ανάπτυξη και στηρίζει την αειφόρο φροντίδα της γης.[15]
Ο καρπός του Αφρικανικού μπάομπαμπ έχει μήκοςι 15-20 εκατοστά (6-8 ίντσες). Περιέχει 50% περισσότερο ασβέστιο από το σπανάκι, είναι υψηλό σε αντιοξειδωτικά και έχει τρεις φορές περισσότερη βιταμίνη C απ'ότι το πορτοκάλι.[16][Αναξιόπιστη πηγή ;] Ο ξηρός πολτός είτε τρώγεται φρέσκος είτε διαλυμένος σε γάλα ή νερό για την παρασκευή ενός ποτού. Τα φύλλα μπορούν να καταναλωθούν ως νοστιμιά.[Σημ. 3] Τα νεαρά φρέσκα φύλλα του, μαγειρεύονται σε σάλτσα και μερικές φορές αποξηραίνονται και κονιορτοποιούνται. Η σκόνη στο Μάλι, ονομάζεται lalo και πωλείται σε πολλές αγορές χωριών της Δυτικής Αφρικής. Το έλαιο που εξάγεται με το σφυροκόπημα των σπόρων μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο μαγείρεμα, αλλά αυτό δεν είναι ευρέως διαδεδομένο.[17] Στο Σουδάν - όπου το δέντρο ονομάζεται tebeldi - οι άνθρωποι φτιάχνουν το χυμό tabaldi, μουσκεύοντας και διαλύοντας τον ξηρό πολτό του καρπού, τοπικά γνωστό και ως gunguleiz.[18][19]
Το 2008, η Ευρωπαϊκή Ένωση ενέκρινε τη χρήση και την κατανάλωση των καρπών μπάομπαμπ ως συστατικό σε smoothies[Σημ. 4] και μπάρες δημητριακών.[20]
Η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των Ηνωμένων Πολιτειών (United States Food and Drug Administration) χορήγησε την γενικά αναγνωρισμένη ως ασφαλή κατάσταση του αποξηραμένου πολτού φρούτου μπάομπαμπ ως συστατικό τροφής το 2009.[21]
Τα φύλλα του μπάομπαμπ, χρησιμοποιούνται μερικές φορές ως χορτονομή για τα μηρυκαστικά στην περίοδο της ξηρασίας. Η ελαιοτροφή (oilmeal), η οποία είναι ένα υποπροϊόν της εκχύλισης ελαίου, μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί και ως ζωοτροφή.[22]
Είδη
Μπάομπαμπ Αδανσονία η δακτυλωτή (Adansonia digitata).
Adansonia bahobab L.
Adansonia baobab Gaertn.
Adansonia integrifolia Raf.
Adansonia scutula Steud. Syno
Adansonia situla (Lour.) Spreng.
Adansonia somalensis Chiov.
Adansonia sphaerocarpa A.Chev.
Adansonia sulcata A.Chev.
Baobabus digitata (L.) Kuntze
Ophelus sitularius Lour.[23]
Ευδιάκριτα δείγματα και προστασία
Το μπάομπαμπ είναι ένα προστατευμένο δέντρο στη Νότιο Αφρική.[24] Αρκετά μεμονωμένα δέντρα μπάομπαμπ είναι αξιοπρόσεκτα για την ηλικία τους, το μέγεθός τους ή την ιδιαίτερή τους ιστορία:
Glencoe Baobab πλησίον του Hoedspruit, Νότιος Αφρική
Ombalantu baobab tree στο Outapi, βόρεια Ναμίμπια
Sagole Baobab πλησίον του Tshipise, Νότιος Αφρική
Sunland Baobab πλησίον του Modjadjiskloof, Νότιος Αφρική
το Δέντρο Τουαλέτα (Toilet Tree) στην Katima Mulilo, Ναμίμπια
Κατάσταση διατήρησης και απειλές
Από Απρίλιο 2015, στην «Κόκκινη Λίστα» κριτηρίων της Διεθνής Ένωσης Προστασίας της Φύσης (IUCN), (World Conservation Union ή International Union for Conservation of Nature and Natural Resources), τα μπάομπαμπ δεν έχουν ακόμη ταξινομηθεί, αλλά είναι ένα μέρος του «Καταλόγου της Ζωής».[12]
Παρά το γεγονός ότι το είδος αυτό δεν είναι ταξινομημένο. Είναι ένα σωζόμενο είδος και απαντάται σε ευρεία έκταση.[4]
Θρύλοι και μύθοι
Μπάομπαμπ πλήρες φύλλων στο Μπαγκαμόυο, Τανζανία.
Κατά μήκος του Ζαμβέζη, οι φυλές πιστεύουν ότι τα μπάομπαμπ ήταν όρθια και πολύ περήφανα. Οι θεοί όμως θύμωσαν, τα ξερίζωσαν και τα ξανά πέταξαν πίσω στο έδαφος, ανάποδα. Τα κακά πνεύματα τώρα, προκαλούν κακή τύχη σε όποιον σηκώσει τα γλυκά λευκά λουλούδια. Πιο συγκεκριμένα, ένα λιοντάρι θα τους σκοτώσει.[5]
Σε αντίθεση, μερικοί άνθρωποι πιστεύουν ότι αν κάποιος πιεί από το νερό στο οποίο έχουν προηγουμένως μουσκέψει σπόροι μπάομπαμπ, θα είναι ασφαλείς από τις επιθέσεις κροκόδειλων.
Στη Ζάμπια, ένα μπάομπαμπ λέγεται ότι είναι στοιχειωμένο από το φάντασμα ενός πύθωνα. Πριν από πολύ καιρό, ο πύθωνας ζούσε στην κουφάλα του και λατρευόταν από τους ντόπιους. Ένας λευκός κυνηγός όμως, τον σκότωσε και αυτό οδήγησε σε κακές συνέπειες. Κάποιες νύχτες, οι ντόπιοι εξακολουθούν να ακούνε το σφύριγμα του φιδιού.[5]
Στο Εθνικό Πάρκο Καφούε (Kafue National Park), ένα από τα μεγαλύτερα μπάομπαμπ είναι γνωστό ως "Kondanamwali" ή το "δέντρο που τρώει κορασίδες." Το δέντρο αγάπησε τέσσερα όμορφα κορίτσια. Όταν έφτασαν στην εφηβεία, έκαναν το δέντρο να ζηλέψει, με το να βρουν συζύγους. Έτσι, κάποιο βράδυ, κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας, το δέντρο άνοιξε τον κορμό του και πήρε τις κόρες μέσα του. Αξιοσημείωτο είναι, ότι ένα σπίτι ανάπαυσης έχει χτιστεί στα κλαδιά του δέντρου. Τις θυελλώδεις νύχτες, το κλάμα των φυλακισμένων κορασίδων, μπορεί ακόμη να ακουστεί.[5]
Κατά μήκος του ποταμού Λιμπόπο, πιστεύεται ότι όταν ένα νεαρό αγόρι πλυθεί με το νερό που χρησιμοποιήθηκε για να μουλιάσει ο φλοιός του μπάομπαμπ, θα μεγαλώσει σε ένα μεγάλο άνδρα.[5]
Μερικοί ντόπιοι πιστεύουν ότι οι γυναίκες που ζουν σε κράαλ όπου υπάρχουν πολλά μπάομπαμπ, θα κάνουν περισσότερα παιδιά. Αυτό είναι επιστημονικά ακριβές, επειδή οι γυναίκες αυτές, έχουν μεγαλύτερη πρόσβαση στην κάλυψη των διατροφικών τους κενών, με τις βιταμίνες του δέντρου.[5]
Ο θρύλος των Αφρικανών Βουσμάνων λέει ότι ο θεός Thora, δημιούργησε μια απέχθεια προς το μπάομπαμπ που μεγάλωνε στον κήπο του, ώστε το πέταξε πάνω από τον τοίχο του Παραδείσου και κάτω στη Γη. Το δέντρο προσγειώθηκε ανάποδα και συνέχισε να αναπτύσσεται.[5]
Άλλες ονομασίες
Στην Ανατολική Αφρική στα Σουαχίλι, το αποκαλούν «Μπούιου» (Mbuyu). Στο Σουδάν, το δέντρο ονομάζεται tebeldi.
Δείτε επίσης
Αδανσονία
Σημειώσεις
Ένα σέπαλο, είναι ένα μέρος του άνθους των αγγειόσπερμων (ανθοφόρα φυτά), που συνήθως είναι πράσινο. Τα σέπαλα, τυπικώς λειτουργούν ως προστασία για τον οφθαλμό του λουλουδιού και συχνά ως υποστήριξη για τα πέταλα, όταν βρίσκονται στην άνθιση (βλέπε σχετική φωτογραφία).
Το Κυβερνείο Dhofar (Ẓufār) (Αραβικά محافطة ظفار) είναι το μεγαλύτερο σε έκταση, από τις έντεκα Επαρχίες στο σουλτανάτο του Ομάν. Βρίσκεται στο νότιο Ομάν, στα ανατολικά σύνορα με την Υεμένη.
Μια νοστιμιά είναι ένα μαγειρεμένο, τουρσί ή ψιλοκομμένο φαγώσιμο λαχανικό ή φρούτο, που συνήθως χρησιμοποιείται ως καρύκευμα κυρίως για να ενισχύσει μια βάση. Προέρχεται από την Ινδία και έκτοτε έχει γίνει δημοφιλές σε ολόκληρο τον κόσμο. Παραδείγματα είναι οι μαρμελάδες, τα τσάτνεϊ και η βορειοαμερικανική απόλαυση, μια μαρμελάδα από τουρσί αγγούρι, που τρώγεται με χοτ-ντογκ ή χάμπουργκερ.
Το smoothie (περιστασιακά γράφεται smoothee ή smoothy), είναι ένα παχύ ρόφημα που παρασκευάζεται από ανάμεικτα ωμά φρούτα ή λαχανικά με άλλα συστατικά όπως νερό, πάγο, γαλακτοκομικά προϊόντα ή γλυκαντικές ουσίες.
Παραπομπές
«Genus: Adansonia digitata L.». Germplasm Resources Information Network. United State Department of Agriculture. 2010-07-26. Ανακτήθηκε στις 2015-08-24.
«Michel Adanson - Poudre Baobab bio - acheter poudre baobab bio». baobab.com. Ανακτήθηκε στις 17 May 2015.
http://www.powbab.com/pages/the-baobab-tree
«Baobab (Adansonia digitata) - Information on Baobab - Encyclopedia of Life». Encyclopedia of Life. Ανακτήθηκε στις 17 May 2015.
«Boabab Tree - Southern African Trees - Adansonia digitata». krugerpark.co.za. Ανακτήθηκε στις 17 May 2015.
«Oxford dictionary».
«Collins dictionary».
Beentje, Henk (2010). The Kew Plant Glossary. Richmond, Surrey: Royal Botanic Gardens, Kew. ISBN 978-1-84246-422-9., p. 106
«Adansonia digitata:Plant Database of India». Ανακτήθηκε στις 2011-03-21.[νεκρός σύνδεσμος]
Simon Gardner, Pindar Sidisunthorn and Lai Ee May, 2011. Heritage Trees of Penang. Penang: Areca Books. ISBN 978-967-57190-6-6
«Descriptions and articles about the Baobab (Adansonia digitata) - Encyclopedia of Life». Encyclopedia of Life. Ανακτήθηκε στις 17 May 2015.
«Catalogue of Life - 18th May 2015 :: Species details». catalogueoflife.org. Ανακτήθηκε στις 17 May 2015.
Varmah, J. C.; Vaid, K. M. (1978). «Baobab - the historic African tree at Allahbad». Indian Forester 104 (7): 461–464.
National Research Council (January 25, 2008). «Baobab». Lost Crops of Africa: Volume III: Fruits. Lost Crops of Africa. 3. National Academies Press. ISBN 978-0-309-10596-5. Ανακτήθηκε στις July 15, 2008.
National Research Council (October 27, 2006). «Baobab». Lost Crops of Africa: Volume II: Vegetables. Lost Crops of Africa. 2. National Academies Press. ISBN 978-0-309-10333-6. Ανακτήθηκε στις July 15, 2008.
«The tree of life (and its super fruit)». The Independent. Ανακτήθηκε στις 17 May 2015.
Sidibe, M.. Williams, J. T. (2002). Baobab - Adansonia digitata. Southampton, UK: International Centre for Underutilised Crops. ISBN 0854327762.
«Baobab (Adansonia digitata L.): a Review on a Multipurpose Tree with Promising Future in the Sudan». Gartenbauwissenschaft. April 2002.
«A note on baobab (Adansonia digitata L.) in Kordofan, Sudan». springer.com. Ανακτήθηκε στις 17 May 2015.
«Baobab dried fruit pulp». Advisory Committee on Novel Foods and Processes. 2008. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2008-06-03.
Laura M. Tarantino (July 25, 2009). «Agency Response Letter GRAS Notice No. GRN 000273». FDA.
Heuzé, V.; Tran, G.; Bastianelli, D.; Archimède, H. (January 25, 2013). «African baobab (Adansonia digitata)». Feedipedia.org. A programme by INRA, CIRAD, AFZ and FAO. Ανακτήθηκε στις February 6, 2013.
http://www.theplantlist.org/tpl/record/kew-2621135
«Protected Trees». Department of Water Affairs and Forestry, Republic of South Africa. 3 May 2013.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
(Αγγλικά) Description and cultural information
(Αγγλικά) Structured description
(Αγγλικά) PROTAbase on Adansonia digitata
(Αγγλικά) Feedipedia on Adansonia digitata
(Αγγλικά) Adansonia digitata in Brunken, U., Schmidt, M., Dressler, S., Janssen, T., Thiombiano, A. & Zizka, G. 2008. West African plants - A Photo Guide. www.westafricanplants.senckenberg.de.
Στο λήμμα αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το λήμμα Adansonia digitata (έκδοση 675092443) της Αγγλικής Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 3.0. (ιστορικό/συντάκτες).
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
