Γαλιάντρα

 

Η Γαλιάντρα είναι στρουθιόμορφο πτηνό της οικογενείας των Κορυδαλλιδών, [i] που απαντά και στον ελλαδικό χώρο. Η επιστημονική ονομασία του είδους είναι Melanocorypha calandra και περιλαμβάνει 4 υποείδη. [2]

Στην Ελλάδα απαντά το υποείδος Melanocorypha calandra calandra (Linnaeus, 1766). [2]

Ονοματολογία

Η επιστημονική ονομασία του γένους Melanocorypha είναι ελληνική και παραπέμπει στη μελανή περιοχή που υπάρχει στο λαιμό του πτηνού (βλ. μορφολογία). Η επιστημονική ονομασία του είδους calandra , είναι αντιδάνειο από ιταλική λέξη: [ΕΤΥΜ. Αντιδάν., < ιταλ. calandra < μτγν. κάλανδρος, λ. προελλην. o τύπος γαλιάντρα οφείλεται πιθ. σε παρετυμολ. επίδραση των λ. γάλος, γα-λί,που αναφέρονται σε ζώα τα οποία είναι επίσης συνδεδεμένα με άναρθρες φωνές].[3]
Συστηματική Ταξινομική

Το είδος περιγράφηκε από τον Λινναίο, το 1766, ως Alauda calandra.[4]

Η ταξινομική του πτηνού είναι ξεκάθαρη, με την αναγνώριση 4 υποειδών. Φαίνεται ότι υπάρχει μικρή αύξηση στο μέγεθος των υποειδών, από δυτικά προς ανατολικά.[4]
Γεωγραφική κατανομή υποειδών

Η γαλιάντρα είναι μερικώς μεταναστευτικό είδος με ευρεία κατανομή σε περιοχές του Παλαιού Κόσμου ενώ, αρκετές είναι οι τοποθεσίες όπου βρίσκεται ως μόνιμο (επιδημητικό) πτηνό (βλ. γεωγραφική κατανομή). Γενικά, αναπαράγεται στις θερμές εύκρατες ζώνες της Ευρασίας και της ΒΔ Αφρικής, από τη Μεσόγειο μέχρι τη νότια Ρωσία και τη Δ Μογγολία, με τους ασιατικούς πληθυσμούς να είναι περισσότερο μεταναστευτικοί από τους ευρωπαϊκούς. Στη ΒΔ Ευρώπη είναι πολύ σπάνιος επισκέπτης.

Αρ.	Υποείδος	Καλοκαιρινές και μόνιμες περιοχές αναπαραγωγής	Περιοχές μετανάστευσης και διαχείμασης	Σημειώσεις
1	Melanocorypha calandra calandra	Ν Ευρώπη (Ισπανία (κυρίως Ανδαλουσία), Πορτογαλία (Trás-os-Montes, Alentejo and Beira Interior), Ν Γαλλία, Ιταλία, Σαρδηνία, Σικελία, Σλοβενία, νότια προς Αλβανία και Ελλάδα, Κρήτη, Κύπρος και ΒΔ Αφρική (Μαρόκο, Αλγερία, Τυνησία, ΒΔ Λιβύη, ανατολικά προς Τουρκία (εκτός από τα νοτιοκεντρικά και νοτιοανατολικά της), περιοχή Καυκάσου, ΒΔ Ιράν, Αφγανιστάν και ΒΔ Καζακστάν	Β Αφρική (ΒΑ Λιβύη, Αίγυπτος, Καύκασος, Β Μικρά Ασία	Επιδημητικό στο μεγαλύτερο ποσοστό της επικράτειας, μεταναστευτικό στους ανατολικότερους πληθυσμούς
2	Melanocorypha calandra gaza	Α Συρία, ΝΑ Τουρκία, Ιράκ, ΝΔ Ιράν	Ν Ιράν ;	Επιδημητικό στο μεγαλύτερο ποσοστό της επικράτειας, πιθανόν μεταναστευτικοί οι πληθυσμοί του Ιράν προς νότο
3	Melanocorypha calandra hebraica	Ισραήλ και Δ Ιορδανία, βόρεια και βορειοδυτικά προς Δ Συρία και ΝΚ Τουρκία		Πιθανότατα επιδημητικό με μικρές μετακινήσεις εντός επικρατείας
4	Melanocorypha calandra psammochroa	Β Ιράκ, ΒΑ Ιράν (Όρη Ζάγκρος, Κορασάν) και Καζακστάν, ανατολικά προς Α Τουρκμενιστάν, ΝΔ Μογγολία και ΝΚ Σιβηρία	Αραβική Χερσόνησος και ΝΔ Ασία	Κυρίως μεταναστευτικό προς τα νότια της επικρατείας του

Πηγές:[4][5][6][7]

(σημ. με έντονα γράμματα το υποείδος που απαντά στον ελλαδικό χώρο)
Μεταναστευτικές οδοί

Οι δυτικοί πληθυσμοί τείνουν να είναι καθιστικοί (επιδημητικοί), με μικρές τοπικές μετακινήσεις ανάλογα με την εποχή, ενώ οι ανατολικότεροι μετακινούνται ευρύτερα κατά τη χειμερινή περίοδο, με μικρές μεταναστεύσεις. Οι ανατολικοί ασιατικοί πληθυσμοί είναι σχεδόν πλήρως μεταναστευτικοί, οπότε υπάρχει ανάμιξη με τους άλλους πληθυσμούς, γι' αυτό είναι πολύ δύσκολος ο χαρακτήρας «διαμονής» των υποειδών από τη Μέση Ανατολή και ανατολικότερα.

Τυχαίοι, περιπλανώμενοι επισκέπτες έχουν αναφερθεί μεταξύ άλλων από το Ηνωμένο Βασίλειο, τις Φερόες, τη Σκανδιναβία, τη Γερμανία και την Ελβετία, το Κουβέιτ, το Μπαχρέιν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα [1]

Στην Ελλάδα, η γαλιάντρα απαντά κυρίως ως μόνιμο αναπαραγόμενο είδος σε πολλές περιοχές, ιδιαίτερα στη βόρεια και κεντρική χώρα, αλλά υπάρχουν και μερικώς μεταναστευτικοί πληθυσμοί από και προς τη βόρεια Ευρώπη, ανάλογα με την εποχή.[8][9] Οι πληθυσμοί της Κρήτης, είναι πιθανότατα πλήρως μεταναστευτικοί.
Βιότοπος

Όπως και οι περισσότεροι κορυδαλλοί, η γαλιάντρα συχνάζει σε ανοικτές, συνήθως επίπεδες εκτάσεις που κυριαρχούνται από καλλιέργειες (ιδίως σιτηρών), στέπες ή παρομοίου τύπου ξερούς οικοτόπους, πετρώδη εδάφη και άλλες θέσεις με χαμηλή βλάστηση.[10][11]

Στην Ελλάδα απαντά σε στεππώδεις και χορτολιβαδικές περιοχές χαμηλής βλάστησης, στις παρυφές κοιλωμάτων ή ταμιευτήρων γλυκού νερού, καλλιέργειες και ξερές, πετρώδεις περιοχές.[8]
Μορφολογία
Ενήλικη γαλιάντρα

Η γαλιάντρα είναι ένας ευμεγέθης κορυδαλλός, κατ' ουσίαν ο μεγαλύτερος που απαντά στην ευρωπαϊκή ήπειρο, στοιχείο που την κάνει να ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας, όπου ανήκει. Στο έδαφος, διακρίνονται οι γκρι-καφέ ραβδώσεις της άνω επιφανείας, κυρίως όμως οι μαύρες περιοχές, δεξιά και αριστερά στο κάτω και εμπρόσθιο μέρος του λαιμού και της πάνω μεριάς του στήθους, στοιχείο ωστόσο, δυσδιάκριτο κατά την πτήση και, λιγότερο εμφανές στα θηλυκά.[12] Το ίδιο ισχύει και για τη στενή, λευκή λωρίδα πάνω από τον οφθαλμό (supercilium), που εκτείνεται από το ράμφος μέχρι τον τράχηλο. Κατά τα άλλα, το στήθος είναι ωχρόλευκο, το κιτρινωπό ράμφος, ογκώδες και στιβαρό, οι πτέρυγες κοντές, ευρείες, σχετικά τριγωνισμένες και με λευκά περιθώρια στο κάτω μέρος των δευτερευόντων ερετικών τους. Η ουρά είναι επίσης κοντή, αλλά ξεχωρίζει λόγω των ακραίων πηδαλιωδών φτερών της, που έχουν λευκό χρώμα και διακρίνονται κατά την πτήση. Οι ταρσοί είναι ροδοσαρκόχρωμοι και η ίριδα σκούρα καφέ.

Το λοφίο, ευδιάκριτο στους άλλους κορυδαλλούς, είναι υποβαθμισμένο στη γαλιάντρα και διακρίνεται από μικρή απόσταση. Ωστόσο, αντίθετα με ό, τι πιστεύεται, υπάρχει και μάλιστα, όταν το πουλί αποφασίσει να το ανασηκώσει, είναι πολύ ευδιάκριτο.[13]

Τα νεαρά πουλιά είναι πολύ δύσκολο να διακριθούν από τα ενήλικα, αλλά γενικά είναι λιγότερο έντονα σε χρωματισμούς.

Μήκος σώματος : 18,5-20 εκατοστά
Άνοιγμα πτερύγων: Αρσενικό >12,6 εκατοστά (εκάστη πτέρυγα, μέσος όρος) Θηλυκό <12.2 εκατοστά [14]
Βάρος: 53-70 γραμμάρια [11]

Τροφή

Οι γαλιάντρες τρέφονται κυρίως με σπόρους, ιδιαίτερα τον χειμώνα, ενώ το καλοκαίρι προτιμούν τα μεγάλα έντομα. Κατά τη διάρκεια της άνοιξης συμπεριλαμβάνουν και βλαστούς στο διαιτολόγιό τους.
Πτήση
Σμήνος από γαλιάντρες

Οι γαλιάντρες πετούν με χαρακτηριστικό τρόπο, όπως και οι άλλοι κορυδαλλοί, δηλαδή χαμηλά πάνω από το έδαφος και «κυματιστά» (undulating).[12] Ωστόσο ξεχωρίζουν από τα συγγενικά γένη, λόγω του ότι το πέταγμά τους θυμίζει έντονα το πέταγμα των χαραδριών, ιδιαίτερα όταν πετούν σε μικρά σμήνη.[10]
Φωνή

Η γαλιάντρα αρθρώνει ποικίλα καλέσματα, μικρής διάρκειας και έρρινα. Το τραγούδι της είναι πολυποίκιλο, με τρίλλους εξαιρετικής μουσικότητας και μιμητικό σε πολλές περιπτώσεις, το οποίο αρθρώνεται είτε εν πτήσει (χαρακτηριστικό στοιχείο των κορυδαλλών), είτε εν στάσει από υψηλά σημεία επόπτευσης.[10][11][12] (βλ. Κουλτούρα)
Αναπαραγωγή
Melanocorypha calandra

Η περίοδος αναπαραγωγής στις νότιες επικράτειες ξεκινάει στις αρχές Απριλίου, ενώ στις βόρειες επεκτείνεται μέχρι τα τέλη Απριλίου. Η ωοτοκία πραγματοποιείται δύο φορές μέσα σε κάθε αναπαραγωγική περίοδο.[15]

Στις περιοχές όπου φωλιάζει (βλ. Βιότοπος), η γαλιάντρα κατασκευάζει τη φωλιά της σε μία κοιλότητα πάνω στο έδαφος, με περιβάλλοντα χώρο από ποώδη φυτά ή υψηλότερη βλάστηση για κάλυψη. Είναι μια κυπελλοειδής κατασκευή από ξερό γρασίδι και φυτικά στελέχη, επιστρωμένη με λεπτότερο υλικό από πούπουλα.[15]

Η γέννα αποτελείται από 4-5, κάποιες φορές μέχρι και 7 αβγά, τα οποία επωάζονται από το θηλυκό για 12-14 ημέρες. Οι νεοσσοί είναι φωλεόφιλοι, δηλαδή ελάχιστα ανεπτυγμένοι κατά τη γέννησή τους και, επιτηρούνται και από τους δύο γονείς. Εγκαταλείπουν τη φωλιά στις 11-12 ημέρες και είναι ικανά να πετούν στις 20 ημέρες, περίπου.[15]. Πάντως η αναπαραγωγή της γαλιάντρας έχει ελλιπώς μελετηθεί.[11][15]

Στην Ελλάδα, η γαλιάντρα είναι επιδημητικό, αναπαραγόμενο είδος, που φωλιάζει σε αρκετές περιοχές της, κυρίως στη βόρεια και κεντρική χώρα, αλλά απαντά και ως μεταναστευτικό πτηνό σε όλη την επικράτεια.[8][9]
Κουλτούρα

Το τραγούδι της γαλιάντρας -μια πιο αργή εκδοχή εκείνου της Σιταρήθρας-, υπήρξε δημοφιλές από πολύ παλιά και, αυτό της είχε κοστίσει την ελευθερία της, αφού ήταν από τα πιο συνηθισμένα πουλιά αιχμαλωσίας σε κλουβιά, ιδιαίτερα στην Ιταλία. Αναφέρεται, για παράδειγμα, σε γνωμικό της Τοσκάνης Canta come una calandra, (αυτός ή αυτή) «τραγουδάει σαν κορυδαλλός» (Giusti 1853), και την ισπανική μπαλάντα Romance del prisionero «Ρομάντσα του φυλακισμένου», όπου το τραγούδι της είναι το «μόνο στοιχείο για να καταλάβει ο κρατούμενος ότι ξημέρωσε» (Applebaum 2004).

Στην Ελλάδα, το τραγούδι της θεωρείται επίσης εξαιρετικό και υπάρχει αντίστοιχο γνωμικό με της Ιταλίας , «τραγουδάει σαν γαλιάντρα», αλλά το όνομά της έχει συνδεθεί επίσης μεταφορικά, ακριβώς με το αντίθετο: (μτφ.) (ως χαρακτηρισμός) πρόσωπο που μιλά ακατάπαυστα ΣΥΝ. φλύαρος [3]
Κατάσταση πληθυσμού

Οι πληθυσμοί του είδους εκτιμάται ότι βρίσκονται σε μείωση, μετά από μια σειρά καταγεγραμμένων περιφερειακών πτωτικών μετρήσεων κατά τις τελευταίες δεκαετίες (del Hoyo et al. 2004), αν και στην Ευρώπη, οι τάσεις από το 1996 είναι σχετικά σταθερές, με βάση τα προσωρινά στοιχεία για 21 χώρες από το Πανευρωπαϊκό Πρόγραμμα Παρακολούθησης Κοινών Πουλιών (EBCC / RSPB / BirdLife / Στατιστική Ολλανδία.

Η IUCN έχει χαρακτηρίσει το είδος ως Ελαχίστης Ανησυχίας (LC) [1]

Στην Ελλάδα, η γαλιάντρα φωλιάζει σε αρκετές σημαντικές για τα πουλιά περιοχές (ΣΠΕΕ), όπως στο Πόρτο Λάγος, τη Βιστωνίδα, το Δέλτα του Νέστου, τις εκβολές του Στρυμόνα, την ευρύτερη περιοχή Αξιού-Λουδία, την Αλυκή Κίτρους, την ευρύτερη περιοχή Μεσολογγίου-Αιτωλικού και το Κοτύχι.[9]
Άλλες ονομασίες

Στον ελλαδικό χώρο η γαλιάντρα απαντά και με τις ονομασίες Καλάντρα, Τραχήλα (Κύπρος) [16] και Στικτολαιμογαλιάντρα.[8]
Σημειώσεις

i. ^ Αναγκαστικά η γραφή με δύο λ, αντί της προτιμητέας με ένα λ,[17] λόγω της αρχικής λέξης Κορυδαλλός από την οποία παράγεται .[18][19]

ii. ^ Άλλη λόγια ονομασία για το είδος είναι επίσης, η Κορυδαλλός ο κάλανδρος [16]

iii. ^ Συμπεριλαμβάνει και το Melanocorypha calandra dathei[20]
Παραπομπές

BirdLife International (2012). Melanocorypha calandra στην Κόκκινη Λίστα Απειλούμενων Ειδών της IUCN. Έκδοση 2013.2. Διεθνής Ένωση Προστασίας της Φύσης (IUCN). Ανακτήθηκε 29 Μαρτίου 2014.
Howard and Moore, p. 544
Μπαμπινιώτης, σ. 398
http://ibc.lynxeds.com/species/calandra-lark-melanocorypha-calandra
Howard and Moore, p.544
BirdLife International and NatureServe (2012). «Melanocorypha calandra: Χάρτης γεωγραφικής κατανομής». IUCN. Ανακτήθηκε στις 29 Μαρτίου 2014.
Αγγλική και Γερμανική Βικιπαίδεια
Όντρια, σ. 172
ΣΠΕΕ, σ. 249
Heinzel et al, p. 234
Perrins, p. 150
Bruun, p. 194
http://www.pbase.com/image/143702816
http://www.ibercajalav.net/img/296_CalandraLarkMcalandra.pdf
Harrison, p. 219
Απαλοδήμος, σ. 27
Όντρια, σ. 169
Πάπυρος-Λαρούς Μπριτάνικα, τ. 35, σ. 229
Μπαμπινιώτης, σ. 935

Howard and Moore, p. 544, note 7

Πηγές
Wikispecies logo
Τα Βικιείδη έχουν πληροφορίες για το θέμα:
Melanocorypha calandra
Commons logo
Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα
Γαλιάντρα

Howard and Moore, Checklist of the Birds of the World, 2003.
Collin Harrison, Nests, Eggs and Nestlings Of British and European Birds, Collins, 1988.
Christopher Perrins, Birds of Britain and Europe, Collins 1987.
Bertel Bruun, Birds of Britain and Europe, Hamlyn 1980.
Hermann Heinzel, RSR Fitter & John Parslow, Birds of Britain and Europe with North Africa and Middle East, Collins, 1995
Πάπυρος-Λαρούς Μπριτάνικα, τόμος 16 , λήμμα «γαλιάντρα»
Ιωάννη Όντρια, Πανίδα της Ελλάδας, τόμος Πτηνά.
Ιωάννη Όντρια, Συστηματική Ζωολογία, τεύχος 3.
Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας (ΣΠΕΕ), ΕΟΕ 1994
Ντίνου Απαλοδήμου, Λεξικό των ονομάτων των πουλιών της Ελλάδας, 1988.
«Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλουμένων Σπονδυλοζώων της Ελλάδας, Αθήνα 1992»
Γεωργίου Δ. Μπαμπινιώτη, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Αθήνα 2002
IUCN Red List: http://www.iucnredlist.org/
del Hoyo, J.; Elliott, A.; Sargatal, J. 2004. *Hans-Günther Bauer, Einhard Bezzel und Wolfgang Fiedler (Hrsg): Das Kompendium der Vögel Mitteleuropas: Alles über Biologie, Gefährdung und Schutz. Band 2: Passeriformes – Sperlingsvögel, Aula-Verlag Wiebelsheim, Wiesbaden 2005, ISBN 3-89104-648-0
Urs N. Glutz von Blotzheim, Kurt M. Bauer: Alaudidae – Hirundinidae. Aula, Wiesbaden 1985, ISBN 3-923527-00-4 (Handbuch der Vögel Mitteleuropas, Bd. 10/1), Seiten 84–97.
BirdLife International (2012). "Melanocorypha calandra". IUCN Red List of Threatened Species. Version 2012.1. International Union for Conservation of Nature. Retrieved 16 July 2012.
Applebaum, Stanley (editor and translator) (2004). Spanish Traditional Ballads/Romances Viejos Españoles. Courier Dover Publications. pp. 214–215. ISBN 0-486-42694-7. Retrieved 2008-06-21.
Giusti, Giuseppe (1853). Raccolta di proverbi toscani. F. Monnier. p. 364. Retrieved 2008-06-21.
Kikkawa, Jiro (2003). "Larks". In Perrins, Christopher (editor). Firefly Encyclopedia of Birds. Firefly Books. pp. 578–583. ISBN 1-55297-777-3.

Στο λήμμα αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το λήμμα Calandra Lark της Αγγλικής Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 3.0. (ιστορικό/συντάκτες).
Στο λήμμα αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το λήμμα Kalanderlerche της Γερμανικής Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 3.0. (ιστορικό/συντάκτες).

Πτηνά