Δεκαοχτούρα

 

Η Δεκαοχτούρα (επιστημονικό όνομα:Streptopelia decaocto - Στρεπτοπέλια η δεκαοκτώ) είναι ένα είδος του γένους Στρεπτοπέλια (Streptopelia) των περιστερίδων, ιθαγενές στην Ασία και την Ευρώπη, που έχει πρόσφατα εποικίσει και στη Βόρεια Αμερική. Η Δεκαοχτούρα είναι μονοτυπικό είδος (δεν περιλαμβάνει υποείδη). Παλιότερα, το είδος είχε δυο υποείδη Streptopelia decaocto decaocto και Streptopelia decaocto xanthocycla, αλλά στη συνέχεια το τελευταίο έγινε ξεχωριστό είδος: η Δεκαοχτούρα Βιρμανίας (Streptopelia xanthocycla), εξαιτίας μορφολογικών διαφορών[1][2].

Τάση πληθυσμού

Ανοδική ↑[1]

Ονοματολογία

Η ονομασία του γένους Streptopelia, είναι σύνθετη και προέρχεται από τις λέξεις της αρχαίας ελληνικής στρεπτός (=το κολάρο, ο δακτύλιος) και πέλεια (=το περιστέρι), δηλαδή σημαίνει "το περιστέρι που έχει κολάρο"[2].

Η ονομασία του είδους decaocto, προέρχεται από έναν ελληνικό μύθο (βλ.Ο μύθος της Δεκαοχτούρας)[2].
Γεωγραφική κατανομή
Χάρτης της εξάπλωσης των Δεκαοχτούρων. Με πράσινο απεικονίζονται οι περιοχές όπου είναι ιθαγενείς. Με κόκκινο οι περιοχές εισαγωγής τους.

Η Δεκαοχτούρα είναι είδος που μπορεί να βρεθεί σε ένα μεγάλο μέρος του Παλαιού και του Νέου Κόσμου. Στην Ευρώπη έχει εξαπλωθεί σχεδόν σε όλη την έκτασή της, εκτός από τη Βόρεια Σκανδιναβία και οροσειρές όπως οι Άλπεις, τα Πυρηναία και τα Απέννινα όρη. Στην Ασία, οι Δεκαοχτούρες έχουν εξαπλωθεί στην δυτική Μέση Ανατολή, την Ινδία, τη βόρεια Κίνα, την Κορεατική χερσόνησο.

Οι Δεκαοχτούρες έχουν εισαχθεί επίσης στη Βόρεια Αμερική και την Ιαπωνία. Οι πληθυσμοί της Αμερικής έφτασαν εκεί μέσω των Μπαχαμών όπου μερικές δραπέτευσαν από ένα κατάστημα σε μια ληστεία της δεκαετίας του 1970. Επίσης, μερικές άλλες απελευθερώθηκαν στη Γουαδελούπη, λόγω μιας προσδοκώμενης έκρηξης ηφαιστείου.[3] Από αυτά τα δυο μέρη ξεκίνησε ο αποικισμός της Αμερικής.

Περιπλανώμενοι επισκέπτες έχουν βρεθεί στη Μάλτα και την Υεμένη[1].
Χάρτης της εξάπτλωσης των Δεκαοχτούρων
Αποικισμός της Ευρώπης

ΟΙ Δεκαοχτούρες της Ευρώπης προέρχονται από την Τουρκία, συγκεκριμένα από τα παράλια της Μικράς Ασίας. Τον 20ο αιώνα εξαπλώθηκαν προς τα Βαλκάνια και το νότο. Από εκεί, με γρήγορους ρυθμούς αποίκησαν το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης. Για παράδειγμα, στη Γερμανία έφτασαν το 1930[4], στο Ηνωμένο Βασίλειο περίπου το 1950[5], στην Ιβηρική Χερσόνησο 1974 (στη Βόρεια Ισπανία)[2].

Στην Ελλάδα, εγκαταστάθηκαν αρχικά στη Μακεδονία στις αρχές του 20ου αιώνα και σταδιακά εξαπλώθηκαν προς το νότο. Για παράδειγμα στην Κρήτη έφτασαν περίπου το 1985 και στη Κεφαλλονιά το 1990[6].
Μεταναστευτική συμπεριφορά

Οι Δεκαοχτούρες είναι επιδημητικά πουλιά, δηλαδή δε μεταναστεύουν σε κάποια εποχή του χρόνου. Παρ' όλα αυτά έχουν παρατηρηθεί μικρές μετακινήσεις πληθυσμών το χειμώνα από τα ορεινά σε πιο πεδινά (και συνεπώς πιο ζεστά) μέρη, την περίοδο Νοέμβριος-Μάρτιος.
Βιότοπος

Οι Δεκαοχτούρες ζουν κυρίως σε μικρές ή μεγάλες πόλεις, όπου κατοικούν σε πάρκα, κήπους ή ακόμη και στα κέντρα των πόλεων αυτών. Επιλέγουν τόπους όπου υπάρχει εύκολη πρόσβαση σε τροφή, γι' αυτό μπορούν να βρεθούν και κοντά σε ταΐστρες. Στην Ινδία και τη Σρι Λάνκα ζουν σε περιοχές ερημικές με διάσπαρτα δέντρα καθώς αποφεύγουν τα κέντρα των πόλεων[2].
Μορφολογία
Δεκαοχτούρα

Η Δεκαοχτούρα είναι εύκολα αναγνωρίσιμη λόγω του χαρακτηριστικού ημι-κολάρου της. Είναι είδος μεσαίου μεγέθους, με στρουμπουλό (plump) σώμα, μικρό κεφάλι και μακριά ουρά. Στο κεφάλι, το μέτωπο και η κορώνα έχουν χρώμα ανοιχτό γκρι το οποίο αναμειγνύεται με χρώμα οινώδες-κιτρινωπό στον αυχένα και το σβέρκο. Στον αυχένα υπάρχει το χαρακτηριστικό μαύρο ημι-κολάρο με λευκά περιθώρια πάνω και κάτω από αυτό. Τα καλυπήρια των αυτιών και τα προσοφθάλμια είναι επίσης ανοιχτά γκρι. Η ίριδα είναι βαθυκόκκινη ενώ ο οφθαλμικός δακτύλιος κρεμ. Το ράμφος έχει μαύρο χρώμα.

Το πιγούνι, ο λαιμός και οι πλευρές του καθώς και το στήθος είναι ανοιχτά ροζ-γκρι. Η κοιλιά και τα πλευρά της Δεκαοχτούρας είναι ανοιχτό γκρι-μπεζ το οποίο γίνεται πιο σκούρο στα άνω καλυπτήρια ουράς. Ο μανδύας, η πλάτη και η ουρά είναι γκρι-καφέ στο χρώμα της άμμου. Οι φτερούγες έχουν επίσης το ίδιο χρώμα, αλλά στις άκρες τους γίνονται λευκές. Οι ταρσοί είναι κόκκινοι-μενεξεδιοί.
Νεαρή Δεκαοχτούρα. Παρατηρήστε ότι δεν διακρίνεται το ημι-κολάρο.

Οι Δεκαοχτούρες δεν έχουν διμορφισμό, όμως η αρσενική είναι πιο ροζ με μια γαλαζωπή χροιά στο κεφάλι, το στήθος και το λαιμό ενώ η θηλυκή είναι πιο γκρι-μπεζ. Οι μικρές σε ηλικία Δεκαοχτούρες δεν έχουν κολάρο ή δεν είναι πλήρως ανεπτυγμένο και έχουν πιο μουντά χρώματα.[7][2][6]

Οι Δεκαοχτούρες όπως και τα υπόλοιπα Περιστερόμορφα, μπορούν να καταπιούν νερό χωρίς να σηκώσουν το κεφάλι τους.
Βιομετρικά Στοιχεία

Μήκος σώματος : (29-)30 έως 32(-33) εκατοστά
Άνοιγμα πτερύγων : 48 έως 53 εκατοστά
Βάρος : Αρσενική 150-260 γραμμάρια, Θηλυκή 112-196 γραμμάρια

Τροφή

Η τροφή της Δεκαοχτούρας περιλαμβάνει κυρίως φυτική ύλη. Οι προτιμότερες τροφές είναι διάφοροι σπόροι όπως σιτάρι, καλαμπόκι, βρώμη, ηλιόσπορος[2][3]. Οι Δεκαοχτούρες καταναλώνουν επίσης καρπούς από διάφορα φυτά καθώς και μερικά από τα πράσινα μέρη των φυτών αυτών. Σύμφωνα με έρευνες καταναλώνουν τροφή από περίπου 30 διαφορετικά φυτά[2]. Επίσης μπορούν να τραφούν και με μικρά έντομα όπως σκαθάρια ή μύγες, σκουλήκια αλλά και μικρά μαλάκια, αφίδες και προνύμφες λεπιδόπτερων[2]. Παρ' όλο που η πλειονότητα των τροφών της πιάνεται στο έδαφος, πολλές φορές πετά προς δέντρα ή θάμνους για να κόψει σπόρους ή καρπούς.

Πολύ συχνά σχηματίζουν μεγάλα κοπάδια καθώς αναζητούν τροφή ή καθώς τρέφονται. Πολλές φορές επισκέπτονται ταΐστρες σε κήπους σε μερικές χώρες.[2]

Οι νεοσσοί τρέφονται με το λεγόμενο "γάλα περιστεριού", όπως και όλα τα Περιστερόμορφα.
Πτήση

Η πτήση της Δεκαοχτούρας είναι γρήγορη με αρκετά φτεροκοπήματα. Μπορεί να φτάσει ακόμα και τα 60 χιλιόμετρα την ώρα[8]. Η πτήση της Δεκαοχτούρας εξαιτίας των αρκετών φτεροκοπημάτων, έχει παρομοιαστεί με "το πέταγμα της πεταλούδας"[9].
Φωνή

Το τραγούδι της Δεκαοχτούρας είναι χαρακτηριστικό του είδους. Είναι μια ρυθμική, "μονότονη" φράση που αποτελείται από τρεις συλλαβές και μπορεί να αποδοθεί ως "κου-ΚΟΥΟΥ-κου". Το τραγούδι αυτό μοιάζει ηχητικά με την ελληνική λέξη "δεκαοχτώ", γεγονός το οποίο προκάλεσε τη δημιουργία μύθων γύρω από τη Δεκαοχτούρα. Η φράση αυτή επαναλαμβάνεται 3 με 12 φορές (σπανίως 15) και διαρκεί περίπου 1 με 1,3 δευτερόλεπτα.[2][6][3]

Το κάλεσμα καθώς προσγειώνεται ή σε τσακωμούς είναι ένα θορυβώδες "κρρεαρ" που από μακριά θυμίζει το κάλεσμα του Καστανοκέφαλου Γλάρου.[6]

Δείγματα φωνής(εξωτερικός σύνδεσμος)

Ηθολογία
Δεκαοχτούρες κουρνιάζουν σε δέντρο

Οι Δεκαοχτούρες είναι κοινωνικά πουλιά. Μπορούν να σχηματίσουν κοπάδια από δεκάδες έως εκατοντάδες άτομα. Ενώ σε αυτά τα κοπάδια οι Δεκαοχτούρες είναι ειρηνικές, γίνονται επιθετικές προς άλλα πουλιά (συνήθως ίδιου μεγέθους) και τα διώχνουν[3][8]. Στις πόλεις, κουρνιάζουν είτε σε καλώδια είτε σε στύλους είτε σε ψηλά δέντρα. Οι Δεκαοχτούρες ξοδεύουν αρκετές ώρες της ημέρας φροντίζοντας το φτέρωμά τους.
Καυγάδες

Οι Δεκαοχτούρες συχνά καταλαμβάνουν μια συγκεκριμένη περιοχή, συνήθως κατά την αναπαραγωγική περίοδο. Σε αυτή τη περίπτωση, δεν είναι επιθετικές μόνο προς άλλα πουλιά αλλά και σε πουλιά του ίδιου είδους. Αν κάποια Δεκαοχτούρα "εισβάλει" στην περιοχή κάποιας άλλης υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να ακολουθήσει τσακωμός. Κατά τη διάρκεια των καβγάδων, οι αντίπαλοι πλησιάζουν σιγά σιγά και, όταν βρεθούν στην κατάλληλη απόσταση, χτυπούν ο ένας τον άλλο με τις φτερούγες τους. Για άμυνα, σηκώνουν το ένα φτερό τους σαν να ήταν ασπίδα. Ο νικητής, ανεβαίνει στον αυχένα του άλλου με τα πόδια του και παραμένει εκεί για κάποια δευτερόλεπτα. Καυγάς Δεκαοχτούρων
Αναπαραγωγή
Τελετουργικά ερωτοτροπίας

Οι Δεκαοχτούρες αποκτούν σεξουαλική ωριμότητα ήδη από το πρώτο έτος της ηλικίας τους[10]. Είναι μονογαμικά πουλιά. Όταν βρουν το ταίρι τους, παραμένουν με αυτό για όλη την υπόλοιπη ζωή τους. Αν το ζευγάρι τους πεθάνει, τότε μόνο αναζητούν άλλο. Τα τελετουργικά για εύρεση ζευγαριού περιλαμβάνουν επανάληψη του τραγουδιού της Δεκαοχτούρας (βλ.Φωνή) που ακολουθείται από επιδείξεις πτήσης. Η αρσενική Δεκαοχτούρα επαναλαμβάνει αρκετές φορές το γνωστό τραγούδι και στη συνέχεια απογειώνεται απότομα και πετά κάθετα. Στη συνέχεια κατεβαίνει στο σημείο από το οποίο απογειώθηκε με την ουρά ανοιχτή, σχηματίζοντας συχνά σπιράλ[3].
Δεκαοχτούρα επωάζει τα αυγά της
Φώλιασμα

Μόλις δημιουργηθεί το ζευγάρι ξεκινά η επιλογή τοποθεσίας φωλιάς. Η αρσενική Δεκαοχτούρα υποδεικνύει διάφορους τόπους φωλιάσματος τραγουδώντας σιγανά και απαλά[3]. Οι τοποθεσίες αυτές μπορούν να είναι έιτε σε δέντρα είτε σε ανθρώπινα κατασκευάσματα (π.χ. κτίρια, πυλώνες, στέγες, υδρορροές). Η θηλυκή επιλέγει μια από αυτές, εκείνη που πιστεύει ότι είναι η καλύτερη και με αυτό τον τρόπο ξεκινά η κατασκευή της φωλιάς. Η φωλιά των Δεκαοχτούρων είναι μια πλατφόρμα από μικρά κλαδιά που μπορεί να χαρακτηριστέι ως "πρόχειρη". Η αρσενική φέρνει στη θηλυκή τα απαραίτητα υλικά για την κατασκευή και πολλές φορές τα τοποθετεί αμέσως κάτω από αυτή, κάτι το οποίο συμβαίνει σε δεύτερη ωοτοκία[2][3]. Τα υλικά αυτά είναι κλαδάκια, κλωνάρια ή ρίζες[2], αλλά μερικές φορές ακόμη και πούπουλα, μαλλί, κλωστές ή καλώδια[3]. Στη περίπτωση πολλαπλών γεννών, χρησιμοποιείται η ίδια φωλιά[3].
Αυγό Δεκαοχτούρας
Ωοτοκία

Η γέννα αποτελείται από 1-4, τις περισσότερες φορές 2, άσπρα, απαλά και λίγο γυαλιστερά αυγά[2][3][8]. Τα αυγά έχουν μήκος 21,4-23,7 mm και πλάτος 28,5-31,5 mm[2]. Η επώαση πραγματοποιείται και από τους δυο γονείς 14-19 ημέρες[2][3]. Οι νεοσσοί είναι φωλεόφιλοι και πτερώνονται σε 15-19 ημέρες[2][3], αλλά μπορεί να παραμείνουν στη φωλιά έως και για 24 ημέρες[2]. Ανεξαρτητοποιούνται πλήρως μετά από μια εβδομάδα[2]. Ένα ζευγάρι Δεκαοχτούρες μπορεί να έχει 3-6 γέννες[3] όλο το χρόνο, κυρίως στις θερμότερες περιοχές, γεγονός το οποίο μπορεί να εξηγεί την επιτυχία τους ως αποικιστές.
Κατάσταση πληθυσμού

Οι Δεκαοχτούρες δεν αντιμετωπίζουν κάποιου είδους μεγάλη απειλή. Λόγω της μεγάλης έκτασης που μπορεί να βρεθεί (17.900.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα) και της ευκολίας τους στην προσαρμογή σε νέους τόπους χαρακτηρίζεται από την IUCN ως Ελάχιστης Ανησυχίας (Least Concern). Από την δεκαετία του 1980 σημειώνεται μια μικρή αύξηση στους πληθυσμούς της. Υπολογίζεται ότι ο συνολικός πληθυσμός είναι 20.000.000-50.000.000 άτομα, με 14.100.000-33.000.000 άτομα στην Ευρώπη[1].
Άλλες ονομασίες

Στον Ελλαδικό χώρο οι Δεκαοχτούρες απαντούν και με τις ονομασίες Δεκοχτούρες και Φιλικουτούνια (στην Κύπρο)[6].
Ο Μύθος της Δεκαοχτουρας

Κάποτε πριν πολλά χρόνια,ήταν μια πανέμορφη κοπέλα,αξιολάτρευτη και πρώτη νοικοκυρά. Πολλοί νέοι την ποθούσαν και όλες οι γυναίκες τη ήθελαν για νύφη τους. Την καρδιά της όμορφης κοπέλας, κέρδισε ένας νέος, τον οποίο και παντρεύτηκε, παρά τις αντιρρήσεις της μητέρας του. Η πεθερά τυφλωμένη από ζήλεια και εγωισμό δεν έβλεπε πόσο πολύ αγαπιούνταν οι δυό νέοι κι έκανε τα πάντα για να τους χωρίσει. Ανάγκαζε την -υπάκουη πάντα- νύφη να κάνει ένα σωρό δουλειές, μέχρι να αγανακτίσει και να φύγει. Η κοπέλα υπέμενε καρτερικά όλες τις δοκιμασίες, τις ταπεινώσεις, την αχαριστία της κακιάς πεθεράς για την αγάπη του άντρα της. Μια μέρα της ζήτησε να φτιάξει 18 καρβέλια και να τα έχει έτοιμα. Πράγματι η κοπέλα τα είχε έτοιμα ως το μεσημέρι. Τότε η αντίζηλος της, πήρε το ένα καρβέλι και κατηγόρησε τη νύφη στον γιο της ότι το έφαγε τονίζοντας έτσι ότι είναι σπάταλη. Ο νέος την πίστεψε κι η κοπέλα από την αδικία φώναζε "δεκαοχτώ…δεκαοχτώωω…" Μάταια όμως. Το κορίτσι τρελάθηκε κι ο Θεός την λυπήθηκε μεταμορφώνοντάς την σε πουλί, την δεκαοχτούρα.[11]
Ήταν μια φορά δυο συννυφάδες και η πεθερά τους. Μια μέρα, η μία συννυφάδα ζύμωσε είκοσι καρβέλια ψωμί, και όταν έγινε, άναψε το φούρνο και έβαλε τα ψωμιά. Όταν ψήθηκαν, η συννυφάδα πήρε κρυφά δυο καρβέλια και τα έδωσε στον αγαπημένο της. Μετά από λίγη ώρα, η πεθερά και η άλλη συννυφάδα αναζήτησαν τα ψωμιά αλλά δεν τα βρήκαν και τη ρώτησαν: "Τι έγινε το ψωμί; Λείπουν δυο καρβέλια. Ήταν είκοσι και τώρα είναι δεκαοχτώ". Εκείνη έλεγε: "Δεκαοχτώ ήταν" αλλά η πεθερά της δεν τη πίστευε, θύμωσε και την καταράστηκε. Από τότε έγινε πουλί που φωνάζει έως σήμερα "Δεκαοχτώ, δεκαοχτώ, δεκαοχτώ", γι' αυτό και το λένε Δεκαοχτούρα.[12]

Παραπομπές

«Streptopelia decaocto (Collared Dove, Eurasian Collared-dove)». www.iucnredlist.org. Ανακτήθηκε στις 2016-03-06.
Hoyo, J. del, et al., eds. (1997). Handbook of the Birds of the World, vol. 4. Barcelona: Lynx Edicions, σελ. 137. ISBN 84-87334-22-9.
«Eurasian Collared-Dove». www.allaboutbirds.org. Ανακτήθηκε στις 2016-03-06.
. https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/88/Streptopelia_decaocto_expansion.png.
«Collared dove». The RSPB. Ανακτήθηκε στις 2016-03-06.
Svensson, Lars (2015). Τα Πουλιά της Ελλάδας και της Κύπρου. Αθήνα: Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, σελ. 218.
Snow, D. W.. & Perrins, C. M. (1998). The Birds of the Western Palearctic (Concise Edition έκδοση). Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-854099-X.
«Eurasian Collared-Dove». www.oiseaux-birds.com. Ανακτήθηκε στις 2016-03-06.
Τσουνής, Γρηγόρης (2000). BirdWatching στον μαγικό κόσμο των πουλιών. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, σελ. 31.
«Eurasian collared-dove (Streptopelia decaocto) longevity, ageing, and life history». genomics.senescence.info. Ανακτήθηκε στις 2016-03-07.
«Η σελίδα δεν υπάρχει | Ξηρομερίτισσα blog». Ανακτήθηκε στις 2016-03-07.
«Ένα τούρκικο τρυγόνι που φωνάζει «δεκαοχτώ!»». Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία. Ανακτήθηκε στις 2016-03-07.

Πτηνά