Μέγα Νέφος του Μαγγελάνου (*)
Με το όνομα Νέφη του Μαγγελάνου (αγγλ. Magellanic Clouds) είναι γνωστοί στην Αστρονομία δύο μικροί ανώμαλοι γαλαξίες, το Μέγα Νέφος του Μαγγελάνου (Large Magellanic Cloud, LMC) και το Μικρό Νέφος του Μαγγελάνου (Small Magellanic Cloud, SMC). Οι γαλαξίες αυτοί, νεαρότεροι σε ηλικία από το Γαλαξία μας, είναι μέλη της Τοπικής Ομάδας γαλαξιών, και οι κοντινότεροι γαλαξίες που είναι ορατοί με γυμνό μάτι, ευρισκόμενοι σε απόσταση από τη Γη 168.000 έτη φωτός (το Μέγα Νέφος) και 195.000 έτη φωτός (το Μικρό Νέφος). Ο μόνος άλλος γαλαξίας που φαίνεται με γυμνό μάτι είναι ο Μέγας Γαλαξίας της Ανδρομέδας (Μ31), αλλά πολύ πιο δύσκολα από τα Νέφη του Μαγγελάνου. Ωστόσο, αντίθετα από αυτόν, τα Νέφη του Μαγγελάνου δεν φαίνονται ποτέ στον ελληνικό ή τον ευρωπαϊκό ουρανό, επειδή είναι πολύ νότια «αντικείμενα», αόρατα ακόμα και από τη βόρεια Αίγυπτο. Σε αυτό οφείλουν και το όνομά τους, καθώς ο Φερδινάνδος Μαγγελάνος, γνωστός από τον πρώτο γύρο της Γης, τα έβλεπε επί πολλούς μήνες πλέοντας στις νότιες θάλασσες, ιδίως περιπλέοντας τη νότιο Αμερική, το ίδιο όπως τα θαυμάζουν και σήμερα οι ναυτικοί του εμπορικού ναυτικού.
Ιστορία
Αιώνες πριν τον Μαγγελάνο ο Πέρσης αστρονόμος Αλ Σούφι έκανε την πρώτη γραπτή αναφορά στα Νέφη του Μαγγελάνου: στο «Βιβλίο των Απλανών» (964) τα αναφέρει ως Al Bakr (το Λευκό Βόδι) και τονίζει ότι είναι αόρατα από τη βόρειο Αραβία και τη Βαγδάτη, ενώ γίνονται ορατά από τα στενά του Bab el Mandeb (γεωγρ. πλάτος 12°15' Β). Ακόμα και μετά τον Μαγγελάνο, ο Μπάγιερ στην Ουρανομετρία του (1603) τα αναφέρει απλώς ως Nubecula Maior και Nubecula Minor, ενώ μια γαλλική έκδοση του ουράνιου άτλαντα του Φλάμστηντ το 1795 επιμένει στην ίδια ονομασία ("Le Grand Nuage" και "Le Petit Nuage"). Εξαιτίας της ονομασίας τους, πρέπει να υπενθυμίζεται πάντα ότι στην πραγματικότητα είναι γαλαξίες και όχι «νέφη» ή νεφελώματα.
Χαρακτηριστικά
Τα Νέφη του Μαγγελάνου χαρακτηρίζονται ως νάνοι γαλαξίες, έχοντας πολύ μικρότερο αριθμό αστέρων και συνολική μάζα από τον Γαλαξία μας. Απέχουν μεταξύ τους 75.000 έτη φωτός ή 21° σε γωνιακή απόσταση όπως φαίνονται από τη Γη. Είναι και τα δύο τόσο κοντά στον Γαλαξία μας, ώστε το σχήμα τους παραμορφώνεται συνεχώς από τη βαρυτική αλληλεπίδρασή τους με τη μάζα του (παλιρροϊκές δυνάμεις), ενώ περιφέρονται γύρω από αυτόν ως δορυφόροι του. Ακόμα, ποσότητες ύλης (ατομικού υδρογόνου) τα συνδέουν τόσο μεταξύ τους («Γέφυρα του Μαγγελάνου») όσο και με τον Γαλαξία μας («Ρεύμα του Μαγγελάνου»), ώστε θα μπορούσε κάποιος να θεωρήσει τα Νέφη του Μαγγελάνου και ως τμήματα του Γαλαξία μας.
Εκτός από το ανώμαλο σχήμα και το διαφορετικό μέγεθος, τα Νέφη του Μαγγελάνου διαφέρουν από το Γαλαξία μας και στα υπόλοιπα βασικά χαρακτηριστικά, που οφείλονται στη νεαρότερη εξελικτική τους κατάσταση: έχουν πολύ μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε διαστρικό αέριο, είναι φτωχότεροι σε «μέταλλα» (στοιχεία εκτός από το υδρογόνο και το ήλιο), ενώ έχουν μεγαλύτερο ποσοστό από νεαρούς αστέρες και από γιγάντιους κυανούς αστέρες (κυανούς γίγαντες) που ζουν πολύ λιγότερο από τον Ήλιο και εκρήγνυνται στο τέλος της ζωής τους δίνοντας τις θεαματικές εκρήξεις υπερκαινοφανών. Χαρακτηριστικά, στο Μέγα Νέφος του Μαγγελάνου παρατηρήθηκε το 1987 η πρώτη έκρηξη υπερκαινοφανούς (σουπερνόβα) που ήταν ορατή με γυμνό μάτι μετά από 380 χρόνια, γνωστή σήμερα ως SN 1987 A. Πάντως υπάρχουν και παλαιότεροι αστέρες, που προδίδουν μία κάποια ηλικία για τα Νέφη.
Τελευταίες παρατηρήσεις
* Στις αρχές της δεκαετίας του "80 ανακαλύφθηκε άλλος ένας γαλαξίας-«νέφος Μαγγελάνου», που ονομάσθηκε Μίνι Νέφος Μαγγελάνου (Mini Magellanic Cloud, MMC) και απέχει περίπου 20.000 έτη φωτός πέρα από το Μικρό Νέφος του Μαγγελάνου στην ίδια γραμμή παρατήρησης. Κατά τους αστρονόμους το πιο πιθανό είναι ότι το MMC αποσπάσθηκε από το SMC σε μια «νεότερη» συμπλοκή με το LMC, πριν βεβαίως 200 εκατομμύρια χρόνια.
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
