.
Ο δίσκος της Νέμπρα είναι χάρτης του ουρανού κατασκευασμένος κατά την εποχή του Χαλκού στην Κεντρική Ευρώπη. Είναι ένας χάλκινος δίσκος με διάμετρο περίπου 30 εκατοστών, μπλε-πράσινη πατίνα και ένθετα χρυσά σύμβολα. Τα σύμβολα αυτά ερμηνεύονται γενικά ως απεικόνιση του ήλιου ή της πανσέληνου, ενός μισοφέγγαρου και άστρων (μεταξύ άλλων των Πλειάδων). Δυο χρυσά τόξα στο χείλος του δίσκου, που αντιπροσωπεύουν την γωνιακή απόσταση μεταξύ των ηλιοστασίων προστέθηκαν αργότερα, όπως και ένα τρίτο τόξο που περιστοιχίζεται από μικρές χαρακιές. Η σημασία του τελευταίου αυτού συμβόλου δεν έχει διευκρινιστεί πλήρως, και πιστεύεται ότι πρόκειται για μια αναφορά στο πλοίο του Ήλιου, ή μια αναπαράσταση του Γαλαξία ή του ουράνιου τόξου.
Ο δίσκος προέρχεται από μια τοποθεσία κοντά στη Νέμπρα της Σαξωνίας-Άνχαλτ, στην ανατολική Γερμανία, χρονολογείται περίπου στο 1600 π.Χ. και σχετίζεται με τον πολιτισμό Ουνετίσε. Δεν μοιάζει με κανένα άλλο τέχνεργο αυτής της περιόδου και αρχικά υπήρχαν υποψίες ότι ήταν κίβδηλος, όμως σήμερα πιστεύεται ότι είναι αυθεντικός.
Σημασία
Όντας πιθανώς αστρονομικό όργανο, καθώς και αντικείμενο με θρησκευτική σημασία, ο δίσκος είναι αρκετά όμορφος· η μπλε-πράσινη πατίνα που τον καλύπτει μπορεί να δημιουργήθηκε εσκεμμένα κατά την κατασκευή του (Meller, 2002).
Αν είναι αυθεντικό, το εύρημα επιβεβαιώνει ότι οι αστρονομικές γνώσεις και δεξιότητες των ανθρώπων της ευρωπαϊκής εποχής του χαλκού περιελάμβαναν τακτικές παρατηρήσεις του ετήσιου κύκλου του ήλιου, και τη γνώση της γωνιακής διαφοράς μεταξύ των σημείων που ανατέλλει και δύει κατά το χειμερινό και θερινό ηλιοστάσιο. Αν και το Στόουνχετζ και τα νεολιθικά "κυκλικά αστεροσκοπεία" -όπως ο κύκλος του Γκόσεκ από τα 5000 π.Χ.- χρησίμευαν για να παρατηρούνται τα ηλιοστάσια, ο δίσκος είναι το παλιότερο γνωστό "φορητό" αντικείμενο για τέτοιες παρατηρήσεις.
Μια άλλη άποψη είναι ότι ο δίσκος μπορεί να συνδέεται με το ηλιακό ημερολόγιο που ανασύστησε ο Αλεξάντερ Τομ (Alexander Thom) μελετώντας όρθιους μεγαλίθους στη Βρετανία (Thom 1967). Ο MacKie (2006), κατά την εργασία του Wolfhard Schlosser (2002), υποστήριξε ότι πολλά χαρακτηριστικά του δίσκου επιβεβαιώνουν αυτή την εκδοχή. Το πρώτο στοιχείο είναι ότι ο λόφος Μίττελμπεργκ -όπου υποστηρίζεται ότι ήταν θαμμένος ο δίσκος- βρίσκεται σε τέτοια θέση ώστε όταν ο ήλιος δύει σε δυο κορυφές που βρίσκονται στα βορειοδυτικά, σημειώνονται ακριβώς το μέσο του καλοκαιριού και η Πρωτομαγιά (και έτσι και η Κελτική γιορτή του θερισμού της 2ας Αυγούστου). Αυτές είναι δυο σημαντικές ημερομηνίες στο ημερολόγιο των 16 μηνών του Τομ. Το δεύτερο στοιχείο έχει να κάνει με τα δυο χρυσά τόξα στις πλευρές του δίσκου, τα οποία έχουν άνοιγμα περίπου 82 μοιρών· αυτή είναι η γωνιακή απόσταση μεταξύ των σημείων που δύει ο ήλιος στο μέσο του χειμώνα και του καλοκαιριού στο γεωγραφικό πλάτος του Μίττελμπεργκ. Αυτό υπονοεί την ενδελεχή γνώση του ετήσιου κύκλου του ήλιου από τον κατασκευαστή του δίσκου. Το τρίτο στοιχείο είναι τα 32 "άστρα" πάνω στο δίσκο. Αν και ο Τομ βρήκε αποδείξεις για δεκαέξι υποδιαιρέσεις στο ηλιακό έτος (21 ή 22 ημερών) στους όρθιους λίθους, υπάρχουν ενδείξεις για την περαιτέρω υποδιαίρεση του έτους σε 32 μέρη 10 ή 11 ημερών.
Ανακάλυψη
Ο δίσκος εμφανίστηκε σαν από το πουθενά στη διεθνή αγορά αρχαιολογικών αντικειμένων το 2001. Ο πωλητής του ισχυρίστηκε ότι είχε βρεθεί από αρχαιοκάπηλους με τη βοήθεια ενός ανιχνευτή μετάλλων -συνηθισμένη πρακτική στην πρώην Ανατολική Γερμανία μετά την Επανένωση- το 1999. Τα αρχαιολογικά ευρήματα είναι ιδιοκτησία του κράτους στη Σαξωνία-Άνχαλτ και έτσι η αστυνομία, μετά από ένα "στημένο" ραντεβού για την αγορά του δίσκου στη Βασιλεία της Ελβετίας συνέλαβε τους αρχαιοκάπηλους και ο δίσκος δόθηκε στο Δρ. Χάραλντ Μέλλερ, που συμμετείχε ως ο δήθεν αγοραστής, για να τον μελετήσει. Στα πλαίσια μιας συμφωνίας με την αστυνομία προκειμένου να μειώσουν την ποινή τους, οι παράνομοι ιδιοκτήτες οδήγησαν αστυνομικούς κι αρχαιολόγους στην τοποθεσία όπου βρήκαν το δίσκο μαζί με άλλα αντικείμενα: δυο χάλκινα σπαθιά, δυο τσεκούρια, ένα σκαλίδι και τμήματα ελικοειδών βραχιολιών. Αν και δεν υπήρξαν μάρτυρες στην αρχική ανακάλυψη του δίσκου, οι αρχαιολόγοι ανέσκαψαν την τοποθεσία και ανακάλυψαν αποδείξεις που στηρίζουν τους ισχυρισμούς των αρχαιοκαπήλων (όπως ίχνη χάλκινων αντικειμένων στο έδαφος, και δείγματα εδάφους που ταιριάζουν με αυτό που υπήρχε πάνω στα αντικείμενα). Ο δίσκος και τα αντικείμενα που βρέθηκαν μαζί του εκτίθενται πλέον στο Κρατικό Μουσείο Προϊστορίας του Πανεπιστημίου του Χάλλε στη Σαξωνία, ενώ ο δίσκος έχει εκτεθεί επίσης και στην Κοπεγχάγη, στη Βιέννη, στο Μάνχαϊμ και τη Βασιλεία. Οι δυο αρχαιοκάπηλοι καταδικάστηκαν πρωτόδικα σε τέσσερις και έξι μήνες φυλάκιση το 2003, και σε δεύτερο βαθμό οι ποινές τους έγιναν έξι και δώδεκα μήνες αντίστοιχα.
Η τοποθεσία όπου βρέθηκε ο δίσκος είναι μια προϊστορική κυκλική δομή που περικλείει την κορυφή του λόφου Μίττελμπεργκ, ύψους 252 μέτρων, περίπου 60 χιλιόμετρα δυτικά της Λειψίας. Η περιοχή γύρω από το λόφο κατοικούνταν από τη Νεολιθική, και στο δάσος Ζίγκελρόντα, που περιστοιχίζει το λόφο, λέγεται ότι υπάρχουν περίπου χίλιοι τύμβοι.
Η δομή είναι έτσι προσανατολισμένη ώστε ο ήλιος σε κάθε ηλιοστάσιο φαίνεται να δύει στο Μπρόκεν, την ψηλότερη κορυφή των βουνών Χαρτς, περίπου ογδόντα χιλιόμετρα στα βορειοδυτικά. Τα αντικείμενα υποστηρίζεται ότι βρέθηκαν μέσα στο χαντάκι που ορίζει την περίμετρο.
Χρονολόγηση
τα σπαθιά της Εποχής του Χαλκού που βρέθηκαν μαζί με το δίσκο
Τα υπόλοιπα ευρήματα
Η πιο ακριβής χρονολόγηση του δίσκου εξαρτήθηκε από αυτή των σπαθιών της Εποχής του Χαλκού που πωλούνταν μαζί με το δίσκο και υποστηρίζεται ότι προήλθαν από την ίδια τοποθεσία. Βάσει της τυπολογίας τους, τα τέχνεργα αυτά τοποθετούνται στα μέσα της 2ης χιλιετίας π.Χ. (πολιτισμός Ουνέτισε). Η χρονολόγηση άνθρακα μιας σκλήθρας ξύλου σημύδας που βρέθηκε πάνω στα σπαθιά, και έδωσε χρονολογία 1600-1560 π.Χ., επιβεβαίωσε αυτή την εκτίμηση. Αυτή η χρονολογία αφορά την εποχή που ο δίσκος θάφτηκε· πιθανότατα είχε κατασκευαστεί αρκετές γενιές πιο πριν.
Σύμφωνα με ανάλυση ιχνοστοιχείων με τη χρήση φθορισμού ακτίνων Χ από τον E. Pernicka του πανεπιστημίου του Φράιμπεργκ, ο χαλκός που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή προήλθε από το Μίττερμπεργκ στην Αυστρία, ενώ ο χρυσός από τα Καρπάθια. Ο χαλκός που υπάρχει στο Μπόττενντορφ, κοντά στο Μίττελμπεργκ, δεν χρησιμοποιήθηκε. Λίγα όμως χαλκά αντικείμενα έχουν βρεθεί κοντά στον τόπο που εξορύχτηκε το υλικό κατασκευής τους.
Ιστορία
Ο δίσκος, όπως διασώζεται, κατασκευάστηκε σε τέσσερις φάσεις:
Αρχικά πάνω στον δίσκο υπήρχαν τριάντα δυο μικροί κύκλοι από χρυσό, ένας μεγάλος και ένα κομμάτι χρυσού σε σχήμα μισοφέγγαρου. Το κυκλικό κομμάτι χρυσού ερμηνεύεται είτε ως ο Ήλιος ή η Πανσέληνος, το μισοφέγγαρο ως η Σελήνη σε φάση (ή ως ο Ήλιος σε έκλειψη) και οι μικροί κύκλοι ως άστρα. Μια ομάδα επτά κύκλων πιστεύεται ότι είναι οι Πλειάδες.
Αργότερα προστέθηκαν δυο τόξα (φτιαγμένα από χρυσό διαφορετικής προέλευσης όπως αποδεικνύεται από τις προσμίξεις του) σε αντίθετες πλευρές του δίσκου. Για να γίνει χώρος πάνω στον δίσκο για τα τόξα, ένας από τους μικρούς κύκλους μετακινήθηκε από τα αριστερά προς το κέντρο του δίσκου και δυο άλλοι επικαλύφθηκαν, έτσι ώστε σήμερα μόνο τριάντα είναι ορατοί. Τα δυο τόξα έχουν άνοιγμα 82 μοιρών, που συμφωνεί με τη διαφορά ανάμεσα στη θέση που δύει ο ήλιος κατά το θερινό και χειμερινό ηλιοστάσιο στο γεωγραφικό πλάτος του Μίττελμπεργκ (51° N). Δεδομένου ότι τα τόξα έχουν να κάνουν με τη θέση του ήλιου, είναι πιθανότερο ότι ο μεγάλος κύκλος αντιπροσωπεύει τον Ήλιο κι όχι τη Σελήνη.
Η τελική προσθήκη ήταν άλλο ένα τόξο στο κάτω μέρος, το "πλοίο του ήλιου", που επίσης κατασκευάστηκε από χρυσό διαφορετικής προέλευσης.
Έως ότου θαφτεί, ανοίχτηκαν στον δίσκο και τριάντα εννέα ή σαράντα τρύπες στην περιφέρειά του, καθεμιά με διάμετρο τριών χιλιοστών περίπου. Αυτές ίσως χρησίμευαν στην ανάρτηση του δίσκου σε κάποιο σταθερό σημείο με τη χρήση κορδονιών.
Αυθεντικότητα
Αρχικά υπήρξαν υποψίες ότι ο δίσκος ήταν πλαστός. Ο Peter Schauer του Πανεπιστημίου του Ρέγκενσμπουργκ υποστήριξε ότι ο δίσκος ήταν ψεύτικος και ότι μπορούσε εύκολα να παλαιωθεί με τη χρήση ενός οξέος και ακόλουθης ταφής. Ο Richard Harrison, καθηγητής της Ευρωπαϊκής προϊστορίας στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ εξέφρασε τη δυσπιστία του ως εξής, σε ένα ντοκιμαντέρ του BBC: Όταν άκουσα για πρώτη φορά για το δίσκο νόμισα ότι επρόκειτο για φάρσα, πραγματικά πίστεψα ότι ήταν πλαστογράφημα. Γιατί είναι τόσο εκπληκτικό εύρημα που δεν θα εξέπληττε κανέναν από εμάς το γεγονός ότι ένας έξυπνος πλαστογράφος το έφτιαξε στο εργαστήριο και το πούλησε για πολλά χρήματα. Αν και ο Harrison δεν είχε δει το δίσκο όταν έδωσε τη συνέντευξη, ο σκεπτικισμός ήταν λογικός σε αυτό το σημείο αλλά σήμερα ο δίσκος θεωρείται ευρέως αυθεντικός. Καθώς δεν ανασύρθηκε σύμφωνα με τις αρχαιολογικές πρακτικές, ακόμα και η τοποθεσία προέλευσης μπορεί να είναι αποκύημα φαντασίας. Έτσι, η επιβεβαίωση της αυθεντικότητας έγινε με μικροφωτογράφιση των κρυστάλλων που σχηματίστηκαν κατά τη διάβρωση, που έδωσε αποτελέσματα που δεν θα μπορούσαν να είχαν δημιουργηθεί τεχνητά.
Το Κέντρο Επισκεπτών κοντά στη Νέμπρα
Νομικά ζητήματα
Το κράτος της Σαξωνίας-Άνχαλτ έχει κατοχυρώσει το δίσκο ως σήμα κατατεθέν, πράγμα που οδήγησε σε δυο μηνύσεις. Το 2003, το κρατίδιο μήνυσε την πόλη Κέρφερτ επειδή τοποθέτησε μια απεικόνιση του δίσκου σε αναμνηστικά. Επίσης, σε δίκη που συνεχιζόταν το 2006, το κρατίδιο στρέφεται εναντίον δυο εκδοτικών οίκων που τοποθέτησαν μια αφηρημένη απεικόνιση του δίσκου σε εξώφυλλα βιβλίων τους. Το δικαστήριο του Μαγδεβούργου πρέπει να εκδικάσει την υπόθεση σύμφωνα με το γερμανικό νόμο περί πνευματικών δικαιωμάτων. Οι εναγόμενοι υποστηρίζουν ότι, ως προϊστορικό αντικείμενο, ο δίσκος "εκδόθηκε" κατά την Εποχή του Χαλκού, κι έτσι κάθε προστασία πνευματικών δικαιωμάτων έχει προ πολλού εκπνεύσει. Η άλλη πλευρά υποστηρίζει ότι η editio princeps (ελεύθερα πρώτη έκδοση) του δίσκου είναι πρόσφατη, και σύμφωνα με το γερμανικό νόμο προστατεύεται για 25 χρόνια, μέχρι το 2007. Μια άλλη πτυχή του θέματος είναι το ερώτημα κατά πόσον ένα γνωστό έργο τέχνης μπορεί να κατοχυρωθεί ως σήμα κατατεθέν.
Αναφορές
Ute Kaufholz: Sonne, Mond und Sterne. Das Geheimnis der Himmelsscheibe. Anderbeck, Anderbeck 2004, ISBN 3-937751-05-X
Landesamt für Archäologie Sachsen-Anhalt (Hrsg.): Archäologie in Sachsen-Anhalt. Dt. Verl. d. Wissenschaften, Halle 1.2002, S.7–31.
Frank Hagen von Liegnitz: Die Sonnenfrau Weihnachtsgabe der WeserStrom Genossenschaft, Bremen 2002.
Harald Meller (Hrsg.): Der geschmiedete Himmel. Die weite Welt im Herzen Europas vor 3600 Jahren. Ausstellungskatalog. Theiss-Verlag, Stuttgart 2004, ISBN 3-8062-1907-9
Katja Näther, Sven Näther: Akte Nebra – Keine Sonne auf der Himmelsscheibe? Naether, Wilhelmshorst 2004, ISBN 3934858023
National Geographic Deutschland. Gruner + Jahr, Hamburg 2004,1, S.38–61, ISBN 3-936559-85-6
Uwe Reichert: Der geschmiedete Himmel. in: Spektrum der Wissenschaft. Heidelberg 2004,11, S.52–59.
Der Sternenkult der Ur-Germanen. Titelbericht im Nachrichtenmagazin DER SPIEGEL vom 25.11.2002.
E. Pernicka/C.-H Wunderlich, 'Naturwissenschaftliche Untersuchungen an den Funden von Nebra', [in:] Archäologie in Sachsen-Anhalt 1, 2002, pp. 24–29.
MacKie, E W 2006 New evidence for a professional priesthood in the European Early Bronze Age? in Viewing the Sky Through Past and Present Cultures: Selected Papers from the Oxford VII International Conference on Archaeoastronomy, edited by Todd W. Bostwick and Bryan Bates. Pueblo Grande Museum Anthropological Papers No. 15 (2006).
Meller, H 2002 Die Himmelsscheibe von Nebra – ein frühbronzezeitlicher Fund von außergewohnlicher Bedeutung. Archäeologie in Sachsen-Anhalt, 1/02, 7-30.
Schlosser, W 2002 Zur astronomischen Deutung der Himmelsschiebe von Nebra. Archäeologie in Sachsen-Anhalt, 1/02, 21-30.
Thom, A 1967 Megalithic sites in Britain. Oxford.
Δείτε επίσης
Χρυσά καπέλα
Άρμα του ηλίου του Τρούντχολντ
Μηχανισμός των Αντικυθήρων
Μηχανή του Ούριελ
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Σύντομη περιγραφή
Κύκλοι και διάστημα, άρθρο στο Scientific American
Ο ουρανός του χαλκού, άρθρο στο Focus
Επίσημη σελίδα με μικροφωτογραφίες (Γερμανικά)
Σενάριο του ντοκιμαντέρ της σειράς του BBC Horizon
Άρθρο για την πιθανή ερμηνεία του δίσκου (Γερμανικά)
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
