.
Το Βασιλικό Αστεροσκοπείο του Γκρήνουιτς(αγγλ.:Royal Greenwich Observatory),ήταν ένα από τα ιστορικότερα αστεροσκοπεία του κόσμου και το αρχαιότερο αγγλικό. Ιδρύθηκε το 1675 από τον βασιλιά της Αγγλίας Κάρολο Β΄, λίγα χιλιόμετρα έξω από το κέντρο του Λονδίνου, του οποίου ο θεμέλιος λίθος τέθηκε στις 10 Αυγούστου εκείνου του έτους. Ταυτόχρονα ο βασιλιάς θεσμοθέτησε τον επίζηλο τίτλο - θέση του Βασιλικού Αστρονόμου, διευθυντού του αστεροσκοπείου όπου πρώτος που ανέλαβε ήταν ο Τζον Φλάμστηντ, σε αναγνώριση των μέχρι τότε προσπαθειών του, με κύριο έργο τη διεύθυνση του νέου αστεροσκοπείου και με το να «ασχοληθεί με την προσεκτικότερη φροντίδα και επιμέλεια στην ανόρθωση των πινάκων των ουράνιων κινήσεων και των θέσεων των απλανών (αστέρων), ούτως ώστε να ευρίσκεται το κάθε φορά ζητούμενο γεωγραφικό μήκος των τόπων, τελειοποιώντας έτσι τη τέχνη της ναυσιπλοΐας».
Το Αστεροσκοπείο του Γκρίνουϊτς κτίσθηκε πάνω σε ένα λόφο στη ομώνυμη συνοικία Γκρήνουιτς (Greenwich) του Λονδίνου, πάνω από τον ποταμό Τάμεσι από την οποία πήρε και το όνομά του. Σήμερα πλέον το «Βασιλικό Αστεροσκοπείο του Γκρήνουιτς» δεν υφίσταται ως επιστημονικός οργανισμός ή ίδρυμα, αφού διαλύθηκε το 1998 μετά τη μεταφορά των αστρονομικών οργάνων και του επιστημονικού προσωπικού στο Αστεροσκοπείο του Σάσεξ. Στο νέο αυτό αστεροσκοπείο εγκαταστάθηκε και το περίφημο τηλεσκόπιο "Ισαάκ Νεύτων" του οποίου η διάμετρος του κατόπτρου του είναι 2,5 μέτρα.
Τα παλαιά πλέον κτίσματα στο Γκρίνουϊτς λειτουργούν ως μουσείο, και μάλιστα όχι ως ανεξάρτητο, αλλά ως τμήμα του Εθνικού Ναυτικού.
Ιστορία
Ο αρχικός κτηριακός πυρήνας του αστεροσκοπείου, η «Οικία Φλάμστηντ», σχεδιάσθηκε από τον αρχιτέκτονα σερ Κρίστοφερ Ρεν, πιθανώς με τη βοήθεια του Ρόμπερτ Χουκ, και ήταν η πρώτη οικοδομή που ανεγέρθηκε με αποκλειστικό σκοπό την επιστημονική έρευνα στη Μεγάλη Βρετανία. Η ανέγερσή της στοίχισε 520 λίρες (υπέρβαση 20 λιρών) από ανακύκλωση των υλικών του πύργου του Δούκα Χάμφρεϋ, που βρισκόταν στην ίδια θέση. Για τον λόγο αυτό η ευθυγράμμιση του κτηρίου απέχει 13 μοίρες από τον πραγματικό βορρά.
Η Οικία Φλάμστηντ φιλοξενούσε όχι μόνο τα επιστημονικά όργανα που χρησιμοποίησε ο Φλάμστηντ, αλλά στις επόμενες δεκαετίες ενσωμάτωσε πρόσθετες λειτουργίες, όπως η τήρηση του επίσημου χρόνου και αργότερα το «Γραφείο Ναυτικού Αλμανάκ της Αυτoύ Μεγαλειότητας».
Δύο ωρολόγια, κατασκευές του Τόμας Τόμπιον, εγκαταστάθηκαν στην «Οκταγωνική Αίθουσα», το κύριο δωμάτιο της Οικίας Φλάμστηντ του αστεροσκοπείου, σε ύψος 6 μέτρων. Ο σχεδιασμός του ήταν ασυνήθιστος, με εκκρεμές μήκους 3,96 μέτρων το καθένα τοποθετημένα πάνω από τις πλάκες των ωρολογίων. Τα εκκρεμή αυτά είχαν περίοδο 4 sec και ακρίβεια 7 sec/ημέρα, που τότε ήταν χωρίς προηγούμενο.
Ο «Μεσημβρινός του Γκρήνουιτς»
Επί αιώνες οι Βρετανοί αστρονόμοι χρησιμοποίησαν το Βασιλικό Αστεροσκοπείο ως βάση για μετρήσεις: 4 ξεχωριστοί μεσημβρινοί έχουν χαραχθεί μέσα από το κτήριο. Η βάση του γεωγραφικού μήκους, ο «Πρώτος Μεσημβρινός», γνωστός από εδώ και ως «Μεσημβρινός του Γκρήνουιτς», ορίσθηκε το 1851 και υιοθετήθηκε σε ένα διεθνές συνέδριο το 1884: Περνά από τον μεσημβρινό κύκλο του Αίρυ στo Αστεροσκοπείο. Επί πολλές δεκαετίες σημειωνόταν με μια μπρούτζινη λωρίδα στην αυλή, που τώρα αναβαθμίσθηκε σε μια λωρίδα από ανοξείδωτο χάλυβα. Από τις 16 Δεκεμβρίου 1999, ο μεσημβρινός επιδεικνύεται με μία ισχυρή πράσινη ακτίνα λέιζερ, που εκπέμπεται από το Αστεροσκοπείο προς τα βόρεια, στον νυκτερινό ουρανό του Λονδίνου.
Αυτός ο παλαιός αστρονομικός Πρώτος Μεσημβρινός έχει αντικατασταθεί από έναν πλέον σύγχρονο: Την εποχή που το Γκρήνουιτς ήταν ένα ενεργό αστεροσκοπείο, οι γεωγραφικές συντεταγμένες αναφέρονταν σε ένα τοπικό σφαιροειδές, το datum, του οποίου η επιφάνεια οριζόταν με βάση την τοπική μέση στάθμη της θάλασσας. Αρκετά τέτοια γεωειδή χρησιμοποιούνταν σε όλο τον κόσμο, και το καθένα βασιζόταν σε διαφορετικό σφαιροειδές, καθώς η μέση στάθμη της θάλασσας αποκλίνει μέχρι και 100 μέτρα. Τα σύγχρονα γεωδαιτικά συστήματα αναφοράς, όπως το Παγκόσμιο Γεωδαιτικό Σύστημα και το Διεθνές Γήινο Πλαίσιο Αναφοράς, χρησιμοποιούν ένα ενιαίο γεωκεντρικό σφαιροειδές. Η μετάβαση από τα πολλά στο ένα παγκόσμιο σφαιροειδές, προκάλεσε τη μετατόπιση όλων των γεωγραφικών συντεταγμένων κατά πολλά μέτρα, σε μερικές περιπτώσεις πάνω από 400. Ο Πρώτος Μεσημβρινός αυτών των σύγχρονων συστημάτων απέχει περί τα 100 μέτρα ανατολικά από τον αστρονομικό μεσημβρινό του Γκρήνουιτς που αναπαριστά η μεταλλική λωρίδα, η οποία αντιστοιχεί σήμερα σε γεωγραφικό μήκος 5,4΄΄ (δευτερόλεπτα της μοίρας) Δυτικό.
Η «ώρα Γκρήνουιτς»
Ο Μέσος Χρόνος Γκρίνουιτς (GMT) βασιζόταν κάποτε σε αστρονομικές παρατηρήσεις προσδιορισμού του χρόνου που γίνονταν στο Αστεροσκοπείο του Γκρίνουιτς (ως το 1954). Μετά ο GMT προσδιοριζόταν από παρατηρήσεις που γίνονταν σε άλλα αστεροσκοπεία. GMT ονομάζεται πλέον επισήμως Παγκόσμιος Χρόνος (UT), και αστρονομικά υπολογίζεται από παρατηρήσεις εξωγαλαξιακών ραδιοπηγών, μετατρεπόμενος στη συνέχεια σε διάφορες μορφές, όπως UT0, UT1 και UTC. Μία «σφαίρα χρόνου», ορατή από μακριά, εγκαταστάθηκε από τον Βασιλικό Αστρονόμο Τζον Ποντ το 1833 ώστε οι ναυτικοί και οι πολίτες να μπορούν να συγχρονίζουν τα ρολόγια τους με τον GMT, και εξακολουθεί να πέφτει κάθε ημέρα ακριβώς στις 1 μ.μ. (13:00) ολοχρονίς (GMT τον χειμώνα και θερινή ώρα Βρετανίας το θέρος).
Η βομβιστική επίθεση του 1894
Το Αστεροσκοπείο του Γκρήνουιτς υπέστη μία βομβιστική επίθεση το 1894. Αυτή υπήρξε ίσως η πρώτη «διεθνής τρομοκρατική επίθεση» στη Βρετανία. Η βόμβα πυροδοτήθηκε από τον 26χρονο Γάλλο αναρχικό Martial Bourdin. Είναι άγνωστο γιατί επέλεξε το αστεροσκοπείο ή αν η έκρηξη προοριζόταν να γίνει κάπου αλλού. Το περιστατικό ενέπνευσε τον Τζόζεφ Κόνραντ στο μυθιστόρημά του The Secret Agent.
Το ρολόι της Πύλης Shepherd.
Η δεύτερη τοποθεσία του Βασιλικού Αστεροσκοπείου του Γκρήνουιτς, στο Herstmonceux του Ανατολικού Σάσεξ.
Το Αστεροσκοπείο σήμερα
Σήμερα τα κτήρια του αστεροσκοπείου στεγάζουν ένα μουσείο αστρονομικών και ναυσιπλοϊκών οργάνων, που αποτελεί τμήμα του Εθνικού Ναυτικού Μουσείου. Στα όργανα αυτά περιλαμβάνονται το βραβευμένο θαλάσσιο χρονόμετρο του Τζον Χάρισον, το H4, και οι τρεις προκάτοχοί του. Επίσης, αρκετά άλλα ωρολογιακά κατασκευάσματα που οριοθετούν την ιστορία της τηρήσεως του ακριβούς χρόνου για χρήσεις στην Αστρονομία και τη ναυσιπλοΐα, όπως το σοβιετικό ρολόι Fedchenko των μέσων του 20ού αιώνα (το ακριβέστερο εκκρεμές που κατασκευάσθηκε ποτέ σε πολλαπλά αντίτυπα). Εκεί στεγάζεται και εκτίθεται επίσης το διοπτρικό τηλεσκόπιο Grubb των 28 ιντσών (71,1 εκατοστών), που παραμένει το μεγαλύτερο του είδους του στο Ηνωμένο Βασίλειο. Το ρολόι της Πύλης Shepherd έξω από την πύλη του Αστεροσκοπείου αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα δείγματα ηλεκτρικού ρολογιού. Τον Φεβρουάριο 2005 άρχισαν τα έργα ενός νέου αναπτυξιακού πλάνου 15 εκατομ. λιρών, που περιλαμβάνουν ένα νέο πλανητάριο, χώρους εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων και πρόσθετο χώρο εκθεμάτων. Το νέο «Πλανητάριο Peter Harrison», 120 θέσεων, άνοιξε επίσημα στις 25 Μαΐου 2007.
Το Αστεροσκοπείο σε διάφορες τοποθεσίες
Κατά το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα το «Βασιλικό Αστεροσκοπείο του Γκρήνουιτς» δεν βρισκόταν στο Γκρήνουιτς. Το τελευταίο έτος που όλες οι υπηρεσίες του βρίσκονταν εκεί ήταν το 1924: τότε ο σιδηρόδρομος άρχισε να επηρεάζει τις μετρήσεις του Τμήματος Μαγνητισμού και Μετεωρολογίας, οπότε αυτό μετακόμισε στο Σάρεϊ. Το 1939, με τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, πολλά τμήματα εκκενώθηκαν προς την ύπαιθρο (Σάρεϊ, Μπράντφορντ και Μπαθ). Οι δραστηριότητες στο Γκρήνουιτς περιορίσθηκαν στο απολύτως ελάχιστο.
Μεταπολεμικώς, το 1947, αποφασίσθηκε η μετακίνηση στο Κάστρο του Herstmonceux και τα γύρω του 1.300 στρέμματα (70 km νότια-νοτιοανατολικά του Γκρήνουιτς, κοντά στο Hailsham του Ανατ. Σάσεξ), εξαιτίας προβλημάτων με τη φωτορύπανση του Λονδίνου. Παρότι ο Βασιλικός Αστρονόμος Χάρολντ Σπένσερ Τζόουνς μετακόμισε στο κάστρο το 1948, το επιστημονικό προσωπικό παρέμεινε στο Λονδίνο μέχρι την ολοκλήρωση νέων κτηρίων το 1957. Λίγο αργότερα, άλλα τμήματα που βρίσκονταν διάσπαρτα στη χώρα συγκεντρώθηκαν στο Herstmonceux.
Το μεγάλο «Τηλεσκόπιο Ισαάκ Νεύτων» κατασκευάσθηκε στο Herstmonceux το 1967, αλλά μεταφέρθηκε στο Αστεροσκοπείο του Ρόχε δε λος Μουτσάτσος στα Κανάρια Νησιά το 1979. Το 1990 το Βασιλικό Αστεροσκοπείο του Γκρήνουιτς άλλαξε και πάλι έδρα, αυτή τη φορά στο Καίμπριτζ. Μετά από μία απόφαση του Συμβουλίου Ερευνών Σωματιδιακής Φυσικής και Αστρονομίας (Particle Physics and Astronomy Research Council) του Ηνωμένου Βασιλείου, το ίδρυμα έκλεισε οριστικά το έτος 1998. Το Γραφείο Ναυτικού Αλμανάκ μεταφέρθηκε στα Εργαστήρια Ράδερφορντ Άπλετον, ενώ άλλες αρμοδιότητες μεταφέρθηκαν στο «Βρετανικό Κέντρο Τεχνολογίας Αστρονομίας» (UK Astronomy Technology Centre) στο Εδιμβούργο. Σήμερα το κάστρο στεγάζει το Κέντρο Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου Queen's του Καναδά και το «Κέντρο Επιστήμης Αστεροσκοπείων» (Observatory Science Centre).
Το Αστεροσκοπείο στο Γκρήνουιτς.
Χρονολόγιο
1675 `Ιδρυση του Βασιλικού Αστεροσκοπείου στο Γκρήνουιτς.
1714 Απονομή του «Βραβείου Μήκους» από το Γραφείο Γεωγραφικού Μήκους.
1924 Ωριαία σήματα χρόνου από το Αστεροσκοπείο μεταδίδονται για πρώτη φορά από το ραδιόφωνο στις 5 Φεβρουαρίου.
1948 Ο Βασιλικός Αστρονόμος μετακομίζει στο Herstmonceux.
1957 Το Αστεροσκοπείο ολοκληρώνει τη μεταφορά του στο Herstmonceux και η τοποθεσία στο Γκρήνουιτς ονομάζεται «το Παλαιό Βασιλικό Αστεροσκοπείο».
1990 Το Αστεροσκοπείο μεταφέρεται στο Καίμπριτζ.
1998 Το Αστεροσκοπείο κλείνει.
Βιβλιογραφία
Greenwich Observatory: ... the Royal Observatory at Greenwich and Herstmonceux, 1675-1975. Εκδ. Taylor & Francis, Λονδίνο 1975, σε τρεις τόμους (Τ. 1. Origins and early history (1675-1835), by Eric G. Forbes. ISBN 0-85066-093-9. Τ. 2. Recent history (1836-1975), by A.J. Meadows. ISBN 0-85066-094-7. Τ. 3. The buildings and instruments by Derek Howse. ISBN 0-85066-095-5).
Derek Howse: Greenwich Time and the Longitude, εκδ. Philip Wilson, Λονδίνο 1997. ISBN 0-85667-468-0.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Το Γραφείο Ναυτικού Αλμανάκ
Το Βασιλικό Αστεροσκοπείο στο Γκρήνουιτς
Εναέρια άποψη του Αστεροσκοπείου από την Google Maps
Το Εθνικό Ναυτικό Μουσείο
Το Βασιλικό Αστεροσκοπείο Γκρήνουιτς στο Herstmonceux: Ιστορία
Κέντρο Επιστήμης Αστεροσκοπείων
Η Ομάδα Τηλεσκοπίων «Ισαάκ Νεύτων»
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
