Βιογραφία

Ο Καπίτσα γεννήθηκε στην Κροστάνδη της τότε Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Γονείς του ήταν ο Λεονίντ Πέτροβιτς Καπίτσα, στρατιωτικός μηχανικός που κατασκεύαζε οχυρώσεις, και η `Ολγα Ιερονίμοβνα Καπίτσα. Οι σπουδές του νεαρού Καπίτσα διακόπηκαν από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στον οποίο υπηρέτησε ως οδηγός ασθενοφόρου επί διετία στο πολωνικό μέτωπο[2]. Απεφοίτησε από το Πολυτεχνείο της Αγίας Πετρουπόλεως το 1918. Στη συνέχεια σπούδασε στην Αγγλία, εργαζόμενος για περισσότερα από δέκα χρόνια με τον Έρνεστ Ράδερφορντ στο Εργαστήριο Κάβεντις του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ, όπου και σχημάτισε την ανεπίσημη ομάδα φυσικών που έμεινε γνωστή ως «Kapitza club». Εκλέχθηκε εταίρος της Βασιλικής Εταιρείας[3] το 1929 και υπήρξε ο πρώτος διευθυντής (1930–1934) του Εργαστηρίου Μοντ (Mond) στο Κέμπριτζ. Τη δεκαετία του 1920 επινόησε τεχνικές για τη δημιουργία πολύ ισχυρών μαγνητικών πεδίων με τη διοχέτευση ηλεκτρικού ρεύματος υψηλής εντάσεως για σύντομο χρόνο σε ειδικά κατασκευασμένους ηλεκτρομαγνήτες με πυρήνα αέρα. Το 1928 ανεκάλυψε τη γραμμική εξάρτηση της ειδικής αντιστάσεως από το μαγνητικό πεδίο σε διάφορα μέταλλα μέσα σε πολύ ισχυρά μαγνητικά πεδία.

Το 1934 ο Καπίτσα επέστρεψε στη Ρωσία για να επισκεφθεί τους γονείς του, οπότε δεν του επιτράπηκε από το καθεστώς του Στάλιν να επιστρέψει στη Μεγάλη Βρετανία.

Καθώς ο εξοπλισμός του για την έρευνα των ισχυρών μαγνητικών πεδίων παρέμεινε στο Κέμπριτζ (παρότι αργότερα ο Ράδερφορντ διαπραγματεύθηκε με τη βρετανική κυβέρνηση τη δυνατότητα να τού τον στείλουν στην ΕΣΣΔ), ο Καπίτσα άλλαξε το ερευνητικό του πεδίο στην έρευνα χαμηλών θερμοκρασιών, αρχίζοντας με μία κριτική ανάλυση των μεθόδων που υπήρχαν τότε για την επίτευξη χαμηλών θερμοκρασιών. Πριν κλείσει ο χρόνος (1934) είχε ήδη αναπτύξει νέο πρωτότυπο εξοπλισμό (βασισμένο στην αδιαβατική ψύξη) για την υγροποίηση σημαντικών ποσοτήτων ηλίου (He).

Ο Καπίτσα ίδρυσε, και πάλι το 1934, το «Ινστιτούτο Φυσικών Προβλημάτων», χρησιμοποιώντας εν μέρει εξοπλισμό που είχε αγοράσει η σοβιετική κυβέρνηση από το Εργαστήριο Μοντ (με τη βοήθεια του Ράδερφορντ).

Στη Ρωσία ο Καπίτσα άρχισε μία σειρά πειραμάτων για τη μελέτη του υγρού ηλίου, που οδήγησαν στην ανακάλυψη το 1937 του φαινομένου της υπερρευστότητας. Ανέφερε τις παράξενες ιδιότητες αυτής της νέας καταστάσεως της ύλης σε μία σειρά επιστημονικών δημοσιεύσεων, για τις οποίες πολύ αργότερα τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Φυσικής. Το 1939 ο Καπίτσα ανέπτυξε μία νέα μέθοδο για την υγροποίηση του αέρα με ένα κύκλο χαμηλής πιέσεως με τη χρήση μιας ειδικής τουρμπίνας. Συνακόλουθα, κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ορίσθηκε επικεφαλής του Τμήματος Βιομηχανίας Οξυγόνου, θέση από την οποία ανέπτυξε τις τεχνικές του της διαστολής υπό χαμηλή πίεση για βιομηχανικές εφαρμογές. Εκτός αυτών, μεταπολεμικά επινόησε γεννήτριες μικροκυμάτων υψηλής ισχύος (1950–1955) και ανεκάλυψε ένα νέο είδος εκκενώσεως πλάσματος με θερμοκρασίες ηλεκτρονίων άνω του 1 εκατομμυρίου βαθμών K.
Ο Καπίτσα στα νιάτα του (αριστερά) με έναν άλλο τιμημένο με Νόμπελ Ρώσο, τον Νικολάι Σιμιόνοφ (πίνακας του Μπαρίς Κουστόντιεφ, 1921)

Τον Νοέμβριο του 1945 ο Καπίτσα καυγάδισε με τον Λαβρέντι Μπέρια, τον πανίσχυρο αρχηγό του NKVD, μη διστάζοντας να γράψει στον Ιωσήφ Στάλιν για την άγνοια του Μπέρια σε θέματα φυσικής και για την υπεροψία του. Παρά το ό,τι θα ανέμενε κάποιος, ο Στάλιν στήριξε τον Καπίτσα, λέγοντας στον Μπέρια ότι «έπρεπε να συνεργαστεί με τους επιστήμονες». Ο Καπίτσα αρνήθηκε να συναντήσει τον Μπέρια: «Αν θέλεις να μού μιλήσεις, τότε έλα στο Ινστιτούτο.» Αρνήθηκε επίσης να συνεργασθεί με τον Μπέρια ακόμα και όταν ο τελευταίος του δώρισε ένα κυνηγετικό όπλο. Ο Στάλιν προσφέρθηκε να συναντήσει τον Καπίτσα, αλλά αυτό δεν συνέβη ποτέ[4].

Αμέσως μετά τον πόλεμο μία ομάδα από εξέχοντες Σοβιετικούς επιστήμονες, μεταξύ των οποίων και ο Καπίτσα, πίεσε την κυβέρνηση να ιδρύσει ένα νέο τεχνικό πανεπιστήμιο, το οποίο και δημιουργήθηκε με την ονομασία «Ινστιτούτο Φυσικής και Τεχνολογίας της Μόσχας». Ο Καπίτσα δίδαξε εκεί επί πολλά χρόνια. Από το 1957 ήταν επίσης μέλος του προεδρείου της Σοβιετικής Ακαδημίας Επιστημών και την ημέρα του θανάτου του το 1984 ήταν το μοναδικό πρόσωπο που είχε αυτή την ιδιότητα χωρίς να είναι ταυτόχρονα και μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος[5]

Ο Καπίτσα απεβίωσε στη Μόσχα σε ηλικία 90 ετών.
Οικογένεια

Ο Καπίτσα πήρε ως σύζυγό του το 1927 την `Αννα Αλεξέγιεβνα Κρίλοβα, κόρη του μηχανικού και μαθηματικού Αλεξέι Κρίλοφ. Απέκτησαν δύο γιους, τον Σεργκέι και τον Αντρέι: Ο Σεργκέι Καπίτσα (1928-2012) ήταν φυσικός, δημογράφος και παρουσιαστής της δημοφιλούς ρωσικής επιστημονικής τηλεοπτικής εκπομπής Προφανές, αλλά απίστευτο[6]. Ο Αντρέι Καπίτσα (1931-2011) ήταν γεωγράφος και εξερευνητής της Ανταρκτικής, που ανεκάλυψε τη Λίμνη Βοστόκ[7].
Τιμητικές διακρίσεις

Μετάλλιο Φάραντεϊ (1942)
Μετάλλιο Βενιαμίν Φραγκλίνου (1944)
Χρυσό Μετάλλιο Λομονόσοφ (1959, το πρώτο που απονεμήθηκε)
Μετάλλιο και Βραβείο Ράδερφορντ (1966)
Βραβείο Νόμπελ Φυσικής (1978, από κοινού με τους Άρνο Πενζίας και Ρόμπερτ Γούντροου Γουίλσον)

Ονομάσθηκαν προς τιμή του

Η αντίσταση Καπίτσα: η θερμική αντίσταση (που προκαλεί μία θερμοκρασιακή ασυνέχεια) στη διεπιφάνεια ανάμεσα σε υγρό ήλιο και σε ένα στερεό (π.χ. τα τοιχώματα του δοχείου που το περιέχει).
Το φαινόμενο Καπίτσα-Ντιράκ: ένα κβαντομηχανικό φαινόμενο που συνίσταται στη περίθλαση ηλεκτρονίων από ένα στάσιμο κύμα φωτός.
Ο αριθμός Καπίτσα: ένας αδιάστατος αριθμός στη ρευστοδυναμική, που χαρακτηρίζει τη ροή λεπτών στρωμάτων ρευστού σε κεκλιμένο επίπεδο.
Ο αστεροειδής 3437 Καπίτσα (3437 Kapitsa), που ανακαλύφθηκε το 1982.

Παραπομπές

Britannica online
James, Ioan (2004). Remarkable Physicists: From Galileo to Yukawa. Cambridge University Press, σελ. 320–327. ISBN 978-0-521-01706-0.
doi:10.1098/rsbm.1985.0012
Simon Sebag Montefiore: Young Stalin, σσ. 446–7
Graham, Loren R.: Science in Russia and the Soviet Union: A Short History, Cambridge University Press, 1994, ISBN 0-521-28789-8, σελ. 212
«Kalinga Prize Laureates». UNESCO. Ανακτήθηκε στις 17 Μαρτίου 2011.

«Andrey Kapitsa dies in Moscow». Ρωσική Γεωγραφική Εταιρεία. 2011-08-03. Ανακτήθηκε στις 2011-08-04.

Ο Καπίτσα στον επίσημο ιστοτόπο των Βραβείων Νομπέλ
Υπομνηματισμένη βιβλιογραφία για τον Π. Καπίτσα από την Ψηφιακή Βιβλιοθήκη «Alsos» για τα πυρηνικά θέματα