.
Ιστορικό πλαίσιο
Μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Στάλιν θεωρείται ως ο αντίπαλος πόλος εξουσίας απέναντι στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η πολιτική αυτή συνεχίστηκε και από τους διαδόχους του, συνοδευόμενη από μια αναμφισβήτητη επιτυχία: την πυρηνική ισότητα στο στρατιωτικό τομέα (1949/53) και την κατάκτηση του διαστήματος, όπου η Σοβιετική Ένωση είχε στο ξεκίνημα, ένα ελαφρό προβάδισμα (1957/65).
Η πρώτη απογοήτευση έρχεται τον Ιούλιο του 1969, με τους Αμερικανούς να φτάνουν πρώτοι στο φεγγάρι. Οι Σοβιετικοί έκριναν ότι οι προτεραιότητες του προϋπολογισμού τους ήταν προσανατολισμένες αλλού εκείνη την περίοδο. Στην πραγματικότητα, ο κύριος λόγος ήταν η έλλειψη τεχνολογικής γνώσης που απαιτούνταν για τέτοιες επιχειρήσεις. Στη δεκαετία του 1970, πάντα στην αναζήτηση ισότητας, οι Σοβιετικοί συμφωνούν με τους Αμερικανούς για μια κοινή πτήση Apollo-Soyuz (1975). Με την ευκαιρία αυτή, η τεχνολογική υστέρηση της Σοβιετικής Ένωσης γίνεται και πάλι προφανής. Στη δεκαετία του 1980, προσπαθώντας να παραμείνουν σε αυτό τον ανταγωνισμό, ξεκινούν την κατασκευή επανδρωμένων διαστημικών βάσεων (τομείς στους οποίους έχουν επαρκή πλεονέκτημα σε σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες).
Η Σοβιετική Ένωση, στη συνέχεια προσπάθησε να αναπτύξει την επιστημονικές σχέσεις και οργανώνει διασκέψεις μεταξύ αμερικανών και σοβιετικών ιατρών και ερευνητών. Το αποτέλεσμα είναι η συνειδητοποίηση του κόσμου της τεράστιας καθυστέρησης της Πατρίδας του Σοσιαλισμού απέναντι στο ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο.
Έτσι το σοβιετικό καθεστώς προσπαθεί απελπισμένα να θεωρείται ισότιμο από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Πράγματι, σε τρεις βασικούς τομείς του 20ου αιώνα, τη τεχνολογία της πληροφορίας, του διαστήματος και τη βιοχημεία, η Σοβιετική Ένωση είχε χάσει το παιχνίδι του ανταγωνισμού από τη Δύση.
Εσωτερικό πλαίσιο
Η βασική αιτία αυτής της "καθυστέρησης" ήταν η ακραία συγκέντρωση της οικονομίας της ΕΣΣΔ και η έλλειψη οποιασδήποτε πρωτοβουλίας. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960, η Σοβιετική οικονομολόγος Λίμπερμαν, είχε ήδη αναγνωρίσει το πρόβλημα και πρότεινε την παραχώρηση αυτονομίας στις επιχειρήσεις, επιτρέποντάς τες, να καθορίζουν με δική τους πρωτοβουλία την παραγωγή τους, βασιζόμενες στις παραγγελίες που λαμβάνουν και όχι με βάση ύπαρξης κεντρικού σχεδίου . Ο Αλεξέι Κοσίγκιν, ο οποίος εξελέγη πρόεδρος του Συμβουλίου των Υπουργών το 1964, το θέτει σε εφαρμογή. Η μεταρρύθμιση όμως εγκαταλείφθηκε τη δεκαετία του 1970, επειδή τα μέλη του κόμματος στερούνταν τις εξουσίες που είχαν έως τότε από τεχνοκράτες διαχειριστές.
Αντιμέτωπη σε αυτά τα εμπόδια, στα τέλη της δεκαετίας του 1970, η KGB, με επικεφαλής τον Γιούρι Αντρόποβ, διεξάγει έρευνα για να εκτιμηθεί το σοβιετικό ΑΕΠ με βάση δυτικά ποιοτικά κριτήρια, δηλαδή, με την ενσωμάτωση της έννοιας της προστιθέμενης αξίας και όχι μόνο με βάση τον όγκο (αριθμός των μονάδων παραγωγής), όπως ίσχυει στην σοσιαλιστική παράδοση. Το αποτέλεσμα δεν ήταν το αναμενόμενο και μάλιστα με βάση αποδεικτικά στοιχεία ήταν προφανής η ύφεση της Σοβιετικής Ένωσης, ενώ πρώην εχθροί της (Ιαπωνία, Δυτική Γερμανία) είχαν ήδη ανακάμψει. Επιπλέον, από το 1978, η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας με επικεφαλής τον Ντεγκ Ξιαοπίνγκ, εφάρμοσε μια επαναστατική οικονομική πολιτική που εγκαθίδρυε τον καπιταλισμού και είχε ως αποτέλεσμα την δυναμική ανάκαμψη της κινεζικής οικονομίας.
Εξωτερικό πλαίσιο
Στη διεθνή σκηνή, στις αρχές της δεκαετίας του 1980 η ΕΣΣΔ και είχε να αντιμετωπίσει μια νέα γεωπολιτική κατάσταση:
* Η Ιαπωνία και η Δυτική Γερμανία είχαν πιο ισχυρές οικονομίες
* Η Κίνα σημείωνε αξιοσημείωτη οικονομική ανάπτυξη
* Οι Ηνωμένες Πολιτείες, πάντα εχθρικές, αυξάνουν το χάσμα μεταξύ των δύο χωρών
Χωρίς να είναι πλέον σε θέση να στηρίξει οικονομικά τον φρενήρη ρυθμό του ανταγωνισμού των εξοπλισμών, σε ένα πλαίσιο οικονομικής στασιμότητας και μείωσης των τιμών του πετρελαίου, η Σοβιετική Ένωση δεν έχει άλλη επιλογή από το να εξετάσει την πρόταση του αφοπλισμού.
Κυρίως σχέδιο
Έχοντας επίγνωση του κινδύνου, η γηραιά ηγεσία του ΚΚΣΕ, φέρνει στο προσκήνιο στις 11 Μαρτίου 1985, έναν εκπρόσωπο της νέας γενιάς, τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ο οποίος ήταν τότε μόνο 54 χρονών, αλλά επίσης και "προϊόν" του σοβιετικού συστήματος. Ο νέος Γενικός Γραμματέας του ΚΚΣΕ θα προσπαθήσει να σώσει το σύστημα με τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που είναι αρκετά διαφορετικές σε σύγκριση με τις συμβατικές λενινιστικές αρχές:
1. Ανακατομή (αλλά όχι πώληση), της γης σε αγρότες με δυνατότητα μίσθωσής της για μεγάλο χρονικό διάστημα (50 έτη), για ιδιωτική χρήση
2. Άδεια στους ιδιώτες για τη δημιουργία επιχειρήσεων ή συνεταιρισμών (εστιατόρια, κομμωτήρια, βιοτεχνίες κ.λπ.)
Γραμματόσημο με θέμα την "Περεστρόικα" το 1988
3. Τάση φιλελευθεροποίησης των δραστηριοτήτων των μεγάλων κρατικών επιχειρήσεων για την ενδυνάμωση των προσωπικών επιχειρήσεων (σχέση μεταξύ των τιμών και εισοδημάτων με βάση την ποιότητα των προϊόντων που παρέχονται, εκλογή διευθυντών, οικονομική ανεξαρτησία)
4. Μείωση του ρόλου του Κόμματος από το 1988-89 και καθιέρωση πολιτικού πλουραλισμού (απελευθέρωση του Αντρέι Ζαχάρωφ, νέος νόμος για τον Τύπο: γκλάσνοστ)
5. Ανασυγκρότηση του Συντάγματος του 1977 (θέσπιση προεδρικών λειτουργιών, ουσιαστικά ελεύθερες εκλογές με πολλούς υποψηφίους για τους Σοβιετικούς (αν και αυτοί οι πολλαπλοί υποψήφιοι προέρχονται ακόμα από το Κομμουνιστικό Κόμμα) κ.λπ.)
Ο Γκορμπατσόφ είχε στόχο τη μετατροπή της στάσιμης και αναποτελεσματικής σοβιετικής οικονομίας, σε μία αποκεντρωμένη οικονομία της αγοράς, αλλά υπό την αιγίδα του Κομμουνιστικού Κόμματος. Ωστόσο, αυτή η πολιτική των κοινωνικο-οικονομικών μεταρρυθμίσεων, σε συνδυασμό με την γκλάσνοστ (διαφάνεια, ελευθερία του λόγου) στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, δεν έδιναν τη δυνατότητα αμφισβήτησης του κομμουνιστικού δόγματος. Σκοπός ήταν πράγματι η ενίσχυση του κομμουνιστικού καθεστώτος ώστε να αποδεσμευθεί από τη στασιμότητα των μεγάλων σε ηλικία ηγετών του, τις τελευταίες δεκαετίες (Μπρέζνιεφ, Αντρόποβ, Τσερνένκο) βασιζόμενο στην ανάπτυξη και την αύξηση της παραγωγικότητας. Για τον Γκορμπατσόφ, αυτή η πολιτική θα έδινε μια ώθηση στο σοβιετικό σοσιαλισμό και παράλληλα προσαρμοσμένου στις αλλαγές που ζητούσε η κοινωνία.
Αίτια αποτυχίας
Οι μεταρρυθμίσεις αυτές, όντας πρόχειρα οργανωμένες, δεν συνεπάγονται τη δημιουργία ενός πραγματικού κράτους δικαίου. Η αυθαιρεσία παραμένει διάχυτη και τα ανώτερα κλιμάκια των συντηρητικών κύκλων του ΚΚΣΕ δεν κάνουν τίποτα για την εμποδίσουν, έχοντας χάσει τα προνόμια και τις εξουσίες τους. Η πολιτική της εδραίωσης μιας ατμόσφαιρας εμπιστοσύνης, που θα διασφαλίζεται από ειδική νομοθεσία και θα εκτελείται από το ίδιο το κράτος, προϋποθέσεις απαραίτητες για την επιτυχία των μεταρρυθμίσεων, αποτυγχάνει. Το πολιτικό εμπόδιο, η δύναμη του κάθε μονοκομματικού καθεστώτος, παραμένει. Η δομή του ΚΚΣΕ υπονομεύεται από τη στασιμότητα και τη διαφθορά, ιδίως σε μουσουλμανικές δημοκρατίες. Ο Γκορμπατσόφ έρχεται σε σύγκρουση με τον Μπορίς Γιέλτσιν, πρώην γραμματέα του κόμματος στην περιοχή της Μόσχας, ο οποίος απαιτεί πολυφωνία και πολυκομματικές εκλογές.
Από την άλλη πλευρά, το σύστημα του κεντρικού σχεδιασμού βρίσκεται υπό διάλυση χωρίς να υπάρχει μια νέα αποτελεσματική δομή της οικονομίας της αγοράς για να την αντικαταστήσει. Σε αντίθεση με την Κίνα, και την άσκηση καπιταλιστικής πολιτικής (δίκαιο επιχειρήσεων, το πτωχευτικό δίκαιο, το δίκαιο των συμβάσεων, τραπεζικό δίκαιο, την ιδιοκτησία της γης, το εργατικό δίκαιο, κλπ.) αυτή δεν γίνεται αποδεκτή από το καθεστώς του Γκορμπατσόφ, ο οποίος δεσμεύεται στις αξίες του κομμουνισμού, κάτι που τον κάνει να μοιάζει διστακτικό. Οι νέοι "επιχειρηματίες" εκμεταλλευόμενοι κενά στη νομοθεσία των επιχειρήσεων μονοπολούν τον πλούτο της χώρας, ενώ ο πληθωρισμός αφανίζει τις αποταμιεύσεις των απλών πολιτών. Το αποτέλεσμα είναι η κατάρρευση του συνόλου της σοβιετικής οικονομίας με την κατάσταση να επιδεινώνεται συνεχώς. Αυτό το γεγονός προκαλεί τη ρήξη μεταξύ Γκορμπατσόφ και κοινής γνώμης. Ο νέος Πρόεδρος της Σοβιετικής Ένωσης πρέπει να αντιμετωπίσει τους συντηρητικούς, με επικεφαλής τον Λίγκατσεφ, γραμματέα της Κεντρικής Επιτροπής και μέλος του Πολιτικού Γραφείου καθώς και τους υποστηρικτές του σχεδίου εκκαθάρισης του καθεστώτος, με επικεφαλής τον Μπόρις Γιέλτσιν.
Τέλος, από τις αρχές του 1990, οι φυγόκεντρες δυνάμεις εναντίον της κεντρικής κυβέρνησης έχουν επιπτώσεις πρώτα στο πεδίο της Βαλτικής και στη συνέχεια στην Ουκρανία. Στις μουσουλμανικές δημοκρατίες, ωστόσο, οι τοπικές άρχοντες κατά κύριο λόγο ήταν σύμφωνοι με τη διατήρηση των επιδοτήσεων από το Κέντρο με σκοπό να αποκρυφεί η κατάχρηση εξουσίας και τα προνομίων που λάμβαναν στο πλαίσιο του παλαιού καθεστώτος. Υποστηρίζουν τη νέα ομοσπονδία που προωθείται από τον Γκορμπατσόφ, αλλά στο παρόν στάδιο, η διάλυση της ΕΣΣΔ, δεν μπορεί να σταματήσει.
[Επεξεργασία] Βιβλιογραφία
* Cohen, Stephen F.; Katrina Vanden Heuvel (1989 repr. 1990). Voices of Glasnost: Interviews With Gorbachev's Reformers. W. W. Norton & Company. ISBN 0393307352.
* Gorbachev, Mikhail (1988). Perestroika: New Thinking for Our Country and the World. Harper & Row. ISBN 0-06-091528-5.
* Jha, Prem Shankar (2003). The Perilous Road to the Market: The Political Economy of Reform in Russia, India and China. Pluto Press. ISBN 0745318517.
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
