Ο Στάνισλαβ Λεμ (Stanisław Lem, 12 Σεπτεμβρίου 1921 - 27 Μαρτίου 2006), ήταν Πολωνός συγγραφέας έργων φιλοσοφικών, σατιρικών και επιστημονικής φαντασίας. Είναι ευρύτερα γνωστός ως ο συγγραφέας του Σολάρις.
Βιογραφία
Ο Λεμ γεννήθηκε το 1921 στο Λβιβ τότε στην Πολωνία, σήμερα ανήκει στην Ουκρανία). Ήταν γιος της Σαμπίνα Βόλλερ και του Σαμουήλ Λεμ, ενός εύπορου εβραϊκής καταγωγής λαρυγγολόγου και πρώην γιατρού του Αυστρο-Ουγγρικού Στρατού. Αν και μεγάλωσε ως καθολικός, έγινε αργότερα άθεος[1]. Μετά την κατοχή της ανατολικής Πολωνίας από τη Σοβιετική Ένωση δεν του επετράπη να φοιτήσει στο Πολυτεχνείο όπως επιθυμούσε, γιατί προερχόταν από οικογένεια της μπουρζουαζίας. Μέσω των γνωριμιών του πατέρα του μπόρεσε όμως να αρχίσει σπουδές ως φοιτητής της ιατρικής στο Λβιβ το 1940[2].
Στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου οι σπουδές του διακόπηκαν. Ο Λεμ μπόρεσε να αποκρύψει την εβραϊκή καταγωγή[3] του με πλαστά χαρτιά και δούλευε σαν βοηθός μηχανικού και συγκολλητής για μια γερμανική εταιρία. Ήταν επίσης μέλος της αντίστασης κατά της γερμανικής δύναμης κατοχής. Όταν προς το τέλος του πολέμου η Πολωνία ήρθε υπό την κατοχή του Κόκκινου Στρατού και τον έλεγχο της Σοβιετικής Ένωσης ο Λεμ συνέχισε τις σπουδές του στο Λβιβ. Το 1946 εγκαταστάθηκε στην Κρακοβία καθώς η περιοχή του Κρεσί και το Λβιβ προσαρτήθηκαν από τη Σοβιετική Ένωση στην Ουκρανία.
Ο Λεμ έλαβε το πιστοποιητικό ολοκλήρωσης των σπουδών του αλλά αρνήθηκε στην τελευταία του εξέταση να απαντήσει στο πνεύμα του Λυσσενκοϊσμού και έτσι απέφυγε την υποχρέωση να εργαστεί ως στρατιωτικός γιατρός[2]. Καθώς έτσι έχασε και την ευκαιρία να εργαστεί ως γιατρός, απασχολήθηκε ως ερευνητής ενώ παράλληλα μετατόπιζε τις δραστηριότητές του όλο και πιο εντατικά στη συγγραφή. Το 1951 εκδόθηκε το πρώτο του μυθιστόρημα Astronauci (Οι Αστροναύτες). Το 1953 παντρεύτηκε την Δρ. Μπάρμπαρα Λέσνιακ, μια ραδιολόγο. Το 1982 κηρύχτηκε στην Πολωνία στρατιωτικός νόμος και την εγκατέλειψε προσωρινά για να εργαστεί στο Δυτικό Βερολίνο. Ένα χρόνο αργότερα μετακόμισε στη Βιέννη από όπου επέστρεψε στην Πολωνία το 1988.
Στην Κρακοβία συνέχισε τις σπουδές του και δούλεψε από το 1948 ως το 1950 σαν βοηθός ερευνητή πάνω σε προβλήματα της εφαρμοσμένης ψυχολογίας. Αυτή την περίοδο ξεκίνησαν οι πρώτες του λογοτεχνικές προσπάθειες και άρχισε να γράφει ιστορίες στον ελεύθερό του χρόνο. Το 1948 έγραψε το μυθιστόρημα Szpital Przemienienia (Νοσοκομείο της Μεταμορφώσεως).
Ήταν μέλος της πολωνικής ένωσης συγγραφέων και του ομίλου ΠΕΝ. Από το 1994 ήταν μέλος της Πολωνικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών.
Ο Στανισλαβ Λεμ στην Κρακοβία, 30. Οκτωβρίου 2005
Μέσα από τα ουτοπικά έργα του απέκτησε τη φήμη ενός από τους μεγαλύτερους συγγραφείς στην ιστορία της λογοτεχνίας της επιστημονικής φαντασίας. Τα έργα του χαρακτηρίζονται στυλιστικά από εφευρετικότητα ιδεών και φανταστικούς νεολογισμούς, ενώ κεντρικά θέματα είναι η φιλοσοφική κριτική στην ανθρώπινη δυνατότητα για κατανόηση του κόσμου και στο τεχνολογικά εφικτό.
Το μυθιστόρημα Σολάρις (1961) έχει μεταφερθεί σε ταινία το 1972 από τον Αντρέι Ταρκόφσκι και άλλη μια φορά το 2002 από τον Στίβεν Σόντερμπεργκ με πρωταγωνιστή τον Τζορτζ Κλούνι. Ο ίδιος ο Λεμ δεν είχε σε εκτίμηση καμία από τις δύο μεταφορές. Επίσης σε ταινία μεταφέρθηκε το 1960 ο Πλανήτης του Θανάτου και το 1978 Η Διαπραγμάτευση. Το 2007 προβλήθηκαν από το γερμανικό κρατικό κανάλι ZDF σε 6 επεισόδια των 15 λεπτών διασκευασμένες ιστορίες από Τα ημερολόγια των άστρων.
Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί μέχρι σήμερα σε 57 γλώσσες και έχουν ξεπεράσει τα 45 εκατομμύρια αντίτυπα[4]. Έγραψε από μυθιστορήματα έως σύντομα διηγήματα επιστημονικής φαντασίας, παρωδίες, θεατρικά έργα, φιλοσοφικά κείμενα και κριτική λογοτεχνίας.
Ο Λεμ πέθανε έπειτα από μακρά ασθένεια στις 27 Μαρτίου 2006 σε κλινική της Κρακοβίας στην ηλικία των 84 ετών από καρδιακή ανεπάρκεια. Ο τάφος του βρίσκεται στο νεκροταφείο Salwator στην Κρακοβία.
Έργα
Οι χρονολογίες αντιστοιχούν στο έτος πρώτης κυκλοφορίας. Μερικά από τα έργα κυκλοφόρησαν πρώτα σε μετάφραση εξαιτίας του καθεστώτος στην Πολωνία.
Μεταφρασμένα στα ελληνικά
Śledztwo (Η αναζήτηση, 1959), Εκδόσεις Καστανιώτης, μετάφραση από το Γρηγόρη Παπαδογιάννη (Αστυνομικό)1990
Solaris (Σολάρις, 1961)
Εκδόσεις Καστανιώτη, μετάφραση από τη Ροζίτα Σώκου, 1984
Εκδόσεις Ποταμός, μετάφραση από το Γιώργο Τσακνιά, 2003
Pamiętnik znaleziony w wannie (Χειρόγραφα που βρέθηκαν σε μια μπανιέρα, 1961), μετάφραση από το Μάρκο Λιάμο, εκδόσεις Γραφή και εκδόσεις Κάκτος, 1990
Cyberiada (Κυβεριάδα, 1965), Εκδόσεις Κάκτος, μετάφραση από τη Ροζίτα Σώκου, 1979
Kongres futurologiczny (Συνέδριο για το Μέλλον, 1971), Εκδόσεις Κάκτος, μετάφραση από το Βασίλη Λ. Καζαντζή1977
Τα ημερολόγια των άστρων, Εκδόσεις Ποταμός, μετάφραση από το Γιώργο Τσακνιά2005
Φιλοσοφικά έργα
1957, Dialogi
1964, Summa technologiae, (σε αυτό προβλέπονται και συζητούνται διάφορα τεχνολογικά επιτεύγματα, για παράδειγμα η "Φαντοματική", όπως ονόμασε ο Λεμ την Εικονική Πραγματικότητα ή η Νανοτεχνολογία.)
1968, Filozofia przypadku
1970, Fantastyka i futurologia
1978, Rozprawy i szkice
1981, Essays, Insel Verlag
1992, Die Vergangenheit der Zukunft, Insel Verlag
1996, Tajemnica chińskiego pokoju
1999, Bomba megabitowa
2000, Okamgnienie
2003, DyLEMaty
2006, Rasa drapiezcow - Teksty ostatnie
Έργα επιστημονικής φαντασίας
1946, Człowiek z Marsa
1951, Astronauci
1955, Obłok Magellana
1957, Dzienniki gwiazdowe (μεταφρασμένο ως Τα ημερολόγια των άστρων)
1960, Eden
1961, Solaris (μεταφρασμένο ως Σολάρις)
1961, Pamiętnik znaleziony w wannie (μεταφρασμένο ως Χειρόγραφα που βρέθηκαν σε μια μπανιέρα)
1961, Powrót z gwiazd
1964, Niezwyciężony
1964, Bajki robotów
1965, Cyberiada (μεταφρασμένο ως Κυβεριάδα)
1968, Opowieści o pilocie Pirxie
1968, Głos Pana
1969, Opowiadania
1971, Kongres futurologiczny (μεταφρασμένο ως Συνέδριο για το Μέλλον)
1976, Maska
1981, Golem XIV
1982, Wizja Lokalna
1986, Pokój na ziemi
1987, Fiasko
Διάφορα
1959, Śledztwo (μεταφρασμένο ως Η αναζήτηση)
1976, Katar (Αστυνομικό, βραβευμένο το 1979 με το Grand prix de littérature policière
1968, Wysoki Zamek (Αυτοβιογραφικό, αφορά την παιδική ηλικία του Λεμ)
1955, Szpital Przemienienia (Η εξέλιξη ενός νεαρού γιατρού στην προπολεμική και μεταπολεμική Πολωνία)
Φανταστικές κριτικές και πρόλογοι
1971, Doskonała próżnia (Συζητήσεις για ανύπαρκτα βιβλία)
1973, Wielkość urojona (Πρόλογοι για ανύπαρκτα βιβλία)
1980, Prowokacja
One Human Minute (Πρόλογος σε μια στατιστική)
Weapon Systems of the 21st Century or the Upside Down Evolution
The World as Holocaust
Κινηματογράφος και τηλεόραση
Ο Λεμ ήταν γνωστός για την κριτική του στις ταινίες που βασίζονταν στο έργο του. Είχε χαρακτηρίσει τη μεταφορά του Σολάρις από τον Αντρέι Ταρκόφσκι ως "Έγκλημα και Τιμωρία στο διάστημα".
1960, Der Schweigende Stern (Γερμανική Λαϊκή Δημοκρατία – Πολωνία), βασισμένο στο Astronauci
1963, Ikarie XB1 (Τσεχοσλοβακία), βασισμένο στο Obłok Magellana)
1968, Przekladaniec (Πολωνία, από τον Αντρέι Βάιντα)
1968, Σολάρις (ΕΣΣΔ, από τον Μπόρις Νίρενμπουργκ. Τηλεταινία βασισμένη στο Σολάρις)
1972, Σολάρις (ΕΣΣΔ, από τον Αντρέι Ταρκόφσκι)
1973, Pirx kalandjai (Ουγγρική τηλεόραση)
1978, Test pilota Pirxa (Σοβιετική (Ουκρανική-Εσθονική)-Πολωνική παραγωγή, από τον Marek Piestrak)
1979, Szpital przemienienia (Πολωνία, από τον Edward Zebrowski)
1988, Victim of the Brain (από τον Piet Hoenderdos)
1994, Marianengraben (Γερμανία, από τον Achim Bornhak)
2002, Σολάρις (Η.Π.Α., από τον Στίβεν Σόντερμπεργκ)
2007, Ijon Tichy: Raumpilot (δεύτερο γερμανικό κρατικό κανάλι (ZDF), μίνι-σειρά 6 επεισοδίων, από τον Oliver Jahn)
2009, 1 (Ουγγαρία, από τον Pater Sparrow)
Όπερα
Η Κυβεριάδα (1970; 2η έκδοση το 1985), από τον Krzysztof Meyer, μεταδοθηκε από την Πολωνική Τηλεόραση (1η πράξη, 1971), παίχτηκε στο Βούπερταλ (Γερμανία) (1986).
Σολάρις από τον Michael Obst, (1995/96). Πρώτη εκτέλεση στη Biennale του Μονάχου το 1996.
Αναφορές
An Interview with Stanislaw Lem by Peter Engel. Missouri Review Volume 7, Number 2, 1984.
Stanislaw Lem about himself
Stanislaw Lem: Chance and Order, autobiographical essay, The New Yorker 59 (30 January 1984) 88-98]
http://www.zeit.de/2005/31/P-Lem?page=1 Visionär ohne Illusionen, Die Zeit
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
