Ο σερ Τζόζεφ (Γιόζεφ) Ρότμπλατ (Joseph/Józef Rotblat, 4 Νοεμβρίου 1908 – 31 Αυγούστου 2005) ήταν Πολωνός πυρηνικός φυσικός που απέκτησε τη βρετανική υπηκοότητα. Η εργασία του σχετικά με την κατακρήμνιση ραδιενεργού σκόνης από την ατμόσφαιρα άσκησε σημαντική επίδραση στην υπογραφή της Συνθήκης Μερικής Απαγορεύσεως των Πυρηνικών Δοκιμών το 1963. Υπέγραψε το Μανιφέστο Ράσελ - Αϊνστάιν, και ήταν γενικός γραμματέας των Συνεδρίων του Πάγκγουως από την ίδρυσή τους μέχρι το 1973. Τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης το 1995 για τις προσπάθειές του σχετικά με τον πυρηνικό αφοπλισμό[7][8][9][10][11][12][13][14][15]
Οικογένεια και σπουδές
Ο Γιόζεφ Ρότμπλατ γεννήθηκε ως ένα από τα επτά παιδιά δύο Εβραίων της Βαρσοβίας (δύο από τα αδέλφια του πέθαναν πριν ενηλικιωθούν). Ο πατέρας του, Ζύγκμουντ, ίδρυσε και διεύθυνε μία μεγάλη επιχείρηση αμαξών, ενώ εξέτρεφε και άλογα. Τα πρώτα χρόνια του Γιόζεφ πέρασαν έτσι σε ένα εύπορο σπιτικό, αλλά οι συνθήκες άλλαξαν με την έκρηξη του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Τα σύνορα έκλεισαν και τα άλογα επιτάχθηκαν, κάτι που οδήγησε στη χρεωκοπία την επιχείρηση και στη φτώχεια την οικογένεια. Μετά τη λήξη του πολέμου, ο Γιόζεφ εργάσθηκε ως ηλεκτρολόγος στη Βαρσοβία, φιλοδοξώντας να γίνει φυσικός, καθώς διάβαζε επιστημονική φαντασία (μεταξύ άλλων τα μυθιστορήματα του Ιουλίου Βερν). Χωρίς να έχει βγάλει το γυμνάσιο, κέρδισε μία θέση φοιτητή στο Τμήμα Φυσικής του «Ελεύθερου Πανεπιστημίου της Πολωνίας» και στη συνέχεια ολοκλήρωσε το διδακτορικό του στο Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας το 1938. Προσλήφθηκε ως ερευνητής στο Εργαστήριο Ραδιενέργειας της Επιστημονικής Εταιρείας της Βαρσοβίας και έγινε βοηθός διευθυντή του Ινστιτούτου Ατομικής Φυσικής του Ελεύθερου Πανεπιστημίου το 1937. Την ίδια εποχή νυμφεύθηκε την Τόλα, μία φοιτήτρια της φιλολογίας που είχε γνωρίσει το 1930.
Πριν από την έναρξη του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, ο Ρότμπλατ είχε ήδη διεξαγάγει πειράματα που απεδείκνυαν την εκπομπή νετρονίων κατά την πυρηνική σχάση. Στις αρχές του 1939 σκέφθηκε ότι η επίτευξη μεγάλου αριθμού σχάσεων ατομικών πυρήνων σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα θα απελευθέρωνε μεγάλες ποσότητες ενέργειας. Συνέχισε υπολογίζοντας ότι αυτή η διεργασία θα μπορούσε να συμβεί σε λιγότερο από ένα εκατομμυριοστό του δευτερολέπτου και ως αποτέλεσμα θα προκαλούσε μία έκρηξη[8][9].
Το 1939 ο Ρότμπλατ προσκλήθηκε να μελετήσει στο Παρίσι (μέσα από γνωστούς της Μαρίας Κιουρί) και με τον Τζέιμς Τσάντγουικ στο Πανεπιστήμιο Λίβερπουλ. Ο Τσάντγουικ κατασκεύαζε τότε έναν επιταχυντή σωματιδίων για να μελετήσει θεμελιώδεις πυρηνικές αντιδράσεις και ο Ρότμπλατ επιθυμούσε να κατασκευάσει κάτι παρόμοιο στη Βαρσοβία, οπότε αποφάσισε να πάει στο Λίβερπουλ. Ταξίδευσε στην Αγγλία μόνος του επειδή δεν είχε χρήματα για να ζήσει τη σύζυγό του εκεί.
Ο Τσάντγουικ σύντομα εξασφάλισε μία ερευνητική υποτροφία στον Ρότμπλατ (την υποτροφία του Όλιβερ Λοτζ), διπλασιάζοντας την αμοιβή του και το θέρος του 1939 ο νεαρός Πολωνός επέστρεψε στη Βαρσοβία, σκοπεύοντας να επιστρέψει μαζί με την Τόλα. Αλλά όταν ήρθε η ώρα να αφήσουν την πόλη στα τέλη Αυγούστου, η σύζυγός του ήταν άρρωστη κι έτσι έμεινε πίσω, προγραμματίζοντας να φύγει λίγες ημέρες αργότερα, όμως η έναρξη του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου ανέτρεψε τα σχέδιά τους. Η Τόλα παγιδεύθηκε στην Πολωνία και οι απεγνωσμένες προσπάθειες του Ρότμπλατ τους επόμενους μήνες να τη μεταφέρει μέσα από το Βέλγιο, τη Δανία ή την Ιταλία απέτυχαν, καθώς τα σύνορα κάθε χώρας διαδοχικά εξαιτίας του πολέμου. Εκείνη εξοντώθηκε αργότερα στο Στρατόπεδο του Μαϊντάνεκ και ο Ρότμπλατ δεν την ξαναείδε ποτέ. Αυτό τον επηρέασε βαθιά για την υπόλοιπη ζωή του και δεν ξαναπαντρεύτηκε ποτέ[16]
Στο Πρόγραμμα Μανχάταν
Στην Πολωνία ο Ρότμπλατ είχε αντιληφθεί ότι η εργασία του θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να κατασκευασθεί μία βόμβα. Η πρώτη του σκέψη ήταν ότι θα έπρεπε «να βγάλει όλο αυτό το πράγμα από το μυαλό του»[17], αλλά βλέποντας την άνοδο της ναζιστικής Γερμανίας συνέχισε σκεπτόμενος ότι ο μοναδικός τρόπος για να αποτραπέί η χρήση μιας πυρηνικής βόμβας από τους Γερμανούς ήταν να υπήρχε μία αντίστοιχη αποτρεπτική δυνατότητα από τους εχθρούς τους. Μετά την έναρξη του πολέμου άρχισε να συνεργάζεται φανερά με τον Τσάντγουικ πάνω στην κατασκευή μιας τέτοιας βόμβας[17].
Στις αρχές του 1944 ο Ρότμπλατ μετακόμισε μαζί με την ομάδα του Τσάντγουικ στις ΗΠΑ για να εργασθεί για το Πρόγραμμα Μανχάταν, που είχε σκοπό την κατασκευή της πρώτης ατομικής βόμβας. Συνήθως οι εργαζόμενοι στο πρόγραμμα αυτό έπρεπε να γίνουν Αμερικανοί πολίτες ή Βρετανοί υπήκοοι. Ο Ρότμπλατ όμως αρνήθηκε και αυτός ο όρος καταργήθηκε.[18] Ο Ρότμπλατ συνέχισε να έχει ισχυρές προσωπικές επιφυλάξεις σχετικά με τη χρήση της επιστήμης για την ανάπτυξη ενός τόσο καταστροφικού όπλου. Μέχρι τα τέλη του 1944 ήταν φανερό ότι η Γερμανία είχε εγκαταλείψει την ανάπτυξη μιας δικής της πυρηνικής βόμβας, οπότε ο Ρότμπλατ ζήτησε να φύγει από το Πρόγραμμα Μανχάταν. Τότε έδειξαν στον Τσάντγουικ ένα διαβαθμισμένο ντοσιέ στο οποίο ο Ρότμπλατ κατηγορείτο ως κατάσκοπος των Σοβιετικών και ότι, έχοντας μάθει να οδηγεί αεροπλάνο στο Λος `Αλαμος, ήταν ύποπτος ότι ήθελε να καταταγεί στη Βρετανική Βασιλική Αεροπορία, έτσι ώστε να μπορέσει να πετάξει ως την Πολωνία και να αυτομολήσει στην ΕΣΣΔ[19]. Επιπλέον, τον κατηγορούσαν ότι επισκεπτόταν «κάποιους» στη Σάντα Φε και τους άφησε μία λευκή επιταγή για τη χρηματοδότηση της δημιουργίας ενός κομμουνιστικού θύλακα[17].
Στην πραγματικότητα, ο Ρότμπλατ μπόρεσε να αποδείξει ότι μεγάλο μέρος των πληροφοριών του ντοσιέ ήταν κατασκευασμένες.[17]. Δεν του επιτράπηκε πάντως να ξαναεπισκεφθεί τις ΗΠΑ μέχρι το 1964. Υπήρξε ο μόνος φυσικός που εγκατέλειψε το Πρόγραμμα Μανχάταν για λόγους συνειδήσεως[20], παρότι και άλλοι συμμετέχοντες αρνήθηκαν να εργασθούν σε πυρηνικές βόμβες μετά τη συνθηκολόγηση της Ιαπωνίας.
Ραδιενεργός κατακρήμνιση
Ο Ρότμπλατ επέστρεψε στη Μεγάλη Βρετανία, όπου έγινε λέκτορας και ενεργός διευθυντής ερευνών πυρηνικής φυσικής στο Πανεπιστήμιο Λίβερπουλ. Αποφασίζοντας να μην επιστρέψει στην κομμουνιστική Πολωνία, πήρε τη βρετανική υπηκοότητα[21] και έγινε δυνατό να μεταναστεύσουν στη Βρετανία η μητέρα του, η αδελφή του και ένας από τους αδελφούς του[22]. Αισθάνθηκε προδομένος από τη χρήση πυρηνικών όπλων κατά της Ιαπωνίας και έκανε καμπάνια για ένα τριετές μορατόριουμ στη διεξαγωγή πυρηνικών ερευνών[17]. Ο Ρότμπλατ ήταν απόλυτος στο ότι η έρευνά του έπρεπε να έχει μόνο ειρηνικούς στόχους και για τον λόγο αυτό ενδιαφέρθηκε για τις ιατρικές και βιολογικές χρήσεις της ακτινοβολίας. Το 1949 εκλέχθηκε καθηγητής της φυσικής στο Νοσοκομείο Σαιντ Μπαρτόλομιουζ του Λονδίνου[23][24] και ένα έτος αργότερα πήρε ένα διδακτορικό από το Λίβερπουλ με θέμα της διατριβής του «Determination of a number of neutrons emitted from a source» (= «Προσδιορισμός αριθμού νετρονίων που εκπέμπονται από μία πηγή»). Εργάσθηκε επίσης σε αρκετές επιτροπές και σώματα σχετικά με την πυρηνική φυσική.
Στο νοσοκομείο ο Ρότμπλατ ερεύνησε τα αποτελέσματα της ραδιενέργειας πάνω στους ζωντανούς οργανισμούς, και ειδικότερα πάνω στη γήρανση και στη γονιμότητα. Αυτό τον οδήγησε να ενδιαφερθεί για την ατμοσφαιρική κατακρήμνιση ραδιενεργών ισοτόπων από πυρηνικές δοκιμές, ιδίως του στροντίου-90, και για τα όρια ασφαλείας των ιονιζουσών ακτινοβολιών[19]. Το 1955 απέδειξε ότι η ραδιενεργός μόλυνση από την αμερικανική πυρηνική δοκιμή της βόμβας Κασλ Μπράβο στην Ατόλλη Μπικίνι θα ήταν πολύ μεγαλύτερη από αυτή που είχε ανακοινωθεί επισήμως. Μέχρι τότε η επίσημη «γραμμή» ήταν ότι η αύξηση της ισχύος των πυρηνικών βομβών δεν συνοδευόταν από αντίστοιχη αύξηση στην απελευθερούμενη ραδιενέργεια. Ιάπωνες επιστήμονες που είχαν συλλέξει δεδομένα από ένα αλιευτικό σκάφος, το Daigo Fukuryū Maru (= «Τυχερός δράκος»), που είχε από απροσεξία εκτεθεί στη ραδιενέργεια, διαφωνούσαν με αυτή την άποψη. Ο Ρότμπλατ κατάφερε να συναγάγει ότι αυτή η βόμβα υδρογόνου είχε τρία στάδια εκρήξεως και ότι η σχάση που περιελάμβανε αύξανε την ποσότητα της εκλυόμενης ραδιενέργειας κατά χίλιες περίπου φορές. Η επιστημονική δημοσίευση του Ρότμπλατ έλαβε μεγάλη δημοσιότητα από τα ΜΜΕ και συνεισέφερε στον δημόσιο διάλογο που κατέληξε στην απαγόρευση των ελεύθερων πυρηνικών δοκιμών στην ατμόσφαιρα.
Συμμετοχή στο ειρηνιστικό κίνημα
Ο Ρότμπλατ πίστευε ότι οι ηθικές συνέπειες των ερευνών τους θα έπρεπε να απασχολούν τους επιστήμονες[25]. Συνακόλουθα έγινε ένας από τους πλέον εξέχοντες επικριτές της «κούρσας» των πυρηνικών εξοπλισμών, ήταν ο νεότερος από όσους υπέγραψαν το Μανιφέστο Ράσελ - Αϊνστάιν το 1955 και προέδρευσε της συνεντεύξεως τύπου που το συνόδευσε. Μετά τη θετική κάλυψη του μανιφέστου, ο Cyrus S. Eaton προσφέρθηκε να ιδρύσει τα «Συνέδρια του Πάγκγουως για την Επιστήμη και τα Ζητήματα του Κόσμου». Από κοινού με τον Μπέρτραντ Ράσελ και άλλους ο Ρότμπλατ διοργάνωσε το πρώτο από αυτά τα συνέδρια το 1957 και συνέχισε να εργάζεται στα πλαίσια αυτής της προσπάθειας μέχρι τον θάνατό του. Παρά τον Ψυχρό πόλεμο, υποστήριξε τη σύναψη σχέσεων ανάμεσα στους επιστήμονες της Δύσεως και της Ανατολής. Για τον λόγο αυτό πολλοί έβλεπαν τα Συνέδρια του Πάγκγουως με υποψία. Στην αρχή η βρετανική κυβέρνηση τα θεωρούσε ως ελάχιστα παραπάνω από «συγκεντρώσεις του κομμουνιστικού μετώπου»[26]. Στη συνέχεια, ο Ρότμπλατ αντιστάθηκε στην απόπειρα της βρετανικής κυβερνήσεως να τα «καπελώσει», προκαλώντας τις εξής φράσεις σε γραπτή αναφορά από έναν αξιωματούχο του Φόρεϊν Όφις: «η δυσκολία είναι να πεισθεί ο Καθηγ. Ρότμπλατ να δώσει την παραμικράν σημασίαν εις αυτά που σκεπτόμεθα... Διαθέτει άνευ αμφιβολίας ζήλον περί την ανεξαρτησίαν του και την επιστημονικήν του ακεραιότητα...» Παράλληλα με αυτά τα συνέδρια, ο Ρότμπλατ ίδρυσε μαζί με τους Αϊνστάιν, Οπενχάιμερ, Ράσελ και άλλους επιστήμονες την «Παγκόσμια Ακαδημία Τέχνης και Επιστήμης». Μετά πάντως από την επιτυχία της υπογραφής της Συνθήκης Μερικής Απαγορεύσεως των Πυρηνικών Δοκιμών, ο Ρότμπλατ τιμήθηκε το 1965 με το παράσημο Order of the British Empire.
Τα ύστερα χρόνια
Ο Ρότμπλατ αποσύρθηκε από το Νοσοκομείο Σαιντ Μπαρτόλομιουζ το 1976. Το ακαδημαϊκό έτος 1975-1976 ήταν επισκέπτης καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου[27][28]. Πίστευε ότι ο κάθε επιστήμονας φέρει μία προσωπική, εξατομικευμένη ηθική ευθύνη και, ακριβώς όπως ο Όρκος του Ιπποκράτη παρέχει έναν κώδικα συμπεριφοράς για τους ιατρούς, σκεπτόταν ότι οι θετικοί επιστήμονες γενικώς θα έπρεπε να έχουν τον δικό τους κώδικα ηθικής, έναν «όρκο του Ιπποκράτη για θετικούς επιστήμονες». Παρότι Εβραίος ο ίδιος, κατά τη θητεία του ως πρόεδρος των Συνεδρίων του Πάγκγουως ο Ρότμπλατ υπέβαλλε ως υποψήφιο για το Νόμπελ Ειρήνης κάθε χρόνο από το 1988 ως το 2004 τον θεωρούμενο ως «προδότη» από τους Ισραηλινούς πυρηνικό τεχνικό Μορντεχάι Βανούνου. Ο Βανούνου είχε αποκαλύψει την έκταση του προγράμματος πυρηνικών όπλων του Ισραήλ και στη συνέχεια είχε περάσει 18 χρόνια στη φυλακή.
Ο Ρότμπλατ συνέχισε να αγωνίζεται αδιάκοπα κατά των πυρηνικών όπλων. Σε μία συνέντευξή του λίγο πριν τις προεδρικές εκλογές του 2004 στις ΗΠΑ, εξέφρασε την πίστη του ότι το Μανιφέστο Ράσελ-Αϊνστάιν είχε ακόμα «μεγάλη σημασία σήμερα, μετά από 50 χρόνια, ιδίως σε συνδυασμό με την εκλογή ενός προέδρου των ΗΠΑ», και πάνω από όλα σε σχέση με την προληπτική χρήση των πυρηνικών όπλων[29]. Κεντρική θέση στην κοσμοθεωρία του κατείχαν οι λέξεις του Μανιφέστου Ράσελ-Αϊνστάιν με τις οποίες έκλεισε τη διάλεξή του κατά την απονομή σε αυτόν του Βραβείου Νόμπελ το 1995:[30] «Πάνω από όλα, να θυμόσαστε ότι είσαστε άνθρωποι».
Ο Ρότμπλατ διετέλεσε πρόεδρος αρκετών ιδρυμάτων και επιστημονικών ενώσεων, καθώς και συνιδρυτής και μέλος του Δ.Σ. του Διεθνούς Ινστιτούτου Ερευνών Ειρήνης της Στοκχόλμης. Υπήρξε επίσης μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής Ιατρικών Ερευνών του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.
Γεννημένος στη Βαρσοβία, ο Ρότμπλατ μιλούσε μέχρι τις τελευταίες ημέρες της ζωής του τέλεια την πολωνική γλώσσα και πάντα τόνιζε τους δεσμούς του με την Πολωνία, λέγοντας ότι ήταν ένας «Πολωνός με βρετανικό διαβατήριο». Πέθανε στο Λονδίνο σε ηλικία 97 ετών.
Τιμητικές διακρίσεις
Παράσημο Order of the British Empire
Βραβείο Ειρήνης `Αλμπερτ Αϊνστάιν (1992) από κοινού με τον Χανς Μπέτε
Εταίρος της Βασιλικής Εταιρείας (1994)
Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης (1995)
Ιππότης του Τάγματος των Αγίων Μιχαήλ και Γεωργίου (1998)
Παραπομπές
Γερμανική Εθνική Βιβλιοθήκη, Κρατική Βιβλιοθήκη του Βερολίνου, Βαυαρική Κρατική Βιβλιοθήκη, Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας: Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 27 Απριλίου 2014.
(Γαλλικά) BNF authorities. data.bnf.fr/ark:/12148/cb12386392c. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015.
«Encyclopædia Britannica» (Αγγλικά) biography/Joseph-Rotblat. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
(Αγγλικά) SNAC. w60c7q0z. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
(Αγγλικά) Find A Grave. 11659731. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
Γερμανική Εθνική Βιβλιοθήκη, Κρατική Βιβλιοθήκη του Βερολίνου, Βαυαρική Κρατική Βιβλιοθήκη, Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας: Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 11 Δεκεμβρίου 2014.
Landau, S. (1996): «Profile: Joseph Rotblat – From Fission Research to a Prize for Peace», Scientific American, τόμος 274(1), σσ. 38-39.
PMID 16254178 (PubMed)
Citation will be completed automatically in a few minutes. Jump the queue or expand by hand
«Joseph Rotblat BBC Radio 4 Desert Island Discs Castaway 1998-11-08». BBC. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2013-12-17.
Joseph Rotlbat publications in Google Scholar
doi:10.1103/PhysRev.96.1270
doi:10.1103/PhysRev.92.1266
doi:10.1103/PhysRev.92.1268
doi:10.1103/PhysRev.83.1271
doi:10.1103/PhysRev.81.144
Underwood, Dr Martin (2011). «University of Liverpool (1939-43)». Ανακτήθηκε στις 2012-06-14.[νεκρός σύνδεσμος]
Irwin Abrams
[1] Obituary, The Daily Telegraph], 2 Σεπτεμβρίου 2005
Obituary, The Times, 2 Σεπτεμβρίου 2005.
Obituary, The Guardian, 2 Σεπτεμβρίου 2005.
[2] Nobel Prize Curriculum Vitae
[3] Peace pledge biography
doi:10.1103/PhysRev.80.1095
«Queen Mary, University of London Notable Alumni and Staff». Ανακτήθηκε στις 2007-09-23.
PMID 10610545 (PubMed)
Citation will be completed automatically in a few minutes. Jump the queue or expand by hand
The Political Rehabilitation of Józef Rotblat, Lawrence S. Wittner, George Mason University History News Network (2005).
«Joseph Rotblat - Biographical». Nobelprize.org. Ανακτήθηκε στις 8 Οκτωβρίου 2013.
«Sir Joseph Rotblat». The Scotsman. Ανακτήθηκε στις 8 Οκτωβρίου 2013.
[http://www.thecommunity.com/rotblat_full.html Συνέντευξη στο TheCommunity.com (2004)
Nobel Prize lecture
Βιβλιογραφία
Μαγγίρης, Βαγγέλης: «Joseph Rotblat: Ο Φυσικός της Ειρήνης», Περισκόπιο της Επιστήμης, τεύχος 204 (Μάρτιος 1997), σσ. 10-11
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
The Strangest Dream, μία καναδική ταινία για τη ζωή του Ρότμπλατ
Συνέντευξη με εικόνα - Series 1 (2002) στο Vega Science Trust
Συνέντευξη με εικόνα - Series 2 (2005) στο Vega Science Trust
Πληροφορίες από την Επιτροπή των Βραβείων Νόμπελ
Op-Ed: «The 50-Year Shadow», άρθρο του Ρότμπλατ στους New York Times, 17/5/2005.
Η Διάλεξη του Νόμπελ
Ακούστε μία συνέντευξη «προφορικής ιστορίας» με τον Σερ Joseph Rotblat, καταγεγραμμένη για τις «National Life Stories» στη Βρετανική Βιβλιοθήκη.
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
