Ανθρωπισμός

 

 

.

Με τον όρο ανθρωπισμό εννοούμε τη στάση ζωής που βασίζεται στην επιστημονική μέθοδο για να κατανοήσει τη λειτουργία του σύμπαντος, απορρίπτει την ιδέα του υπερφυσικού και της μετά θάνατον ζωής και υπερασπίζεται την ικανότητα του ανθρώπου να λαμβάνει ηθικές αποφάσεις που βασίζονται στη λογική, την ενσυναίσθηση, στο ενδιαφέρον για τον συνάνθρωπο και στη φιλοδοξία του προς το γενικότερο καλό της ανθρωπότητας. Η έννοια του ανθρωπισμού μπορεί ακόμα να οριστεί ως φιλοσοφική στάση η οποία θεωρεί τον άνθρωπο κέντρο του κόσμου και κεντρική αξία της, μια αντίληψη που πρεσβεύει ότι ο άνθρωπος πρέπει να είναι στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της κοινωνίας και του πολιτισμού και κριτήριο της προόδου σε κάθε τομέα οφείλει να είναι η ελευθερία του και η ποιότητα της ζωής του και οι τρόποι συμπεριφοράς που (πρέπει να) επιδεικνύει ο άνθρωπος στον συνάνθρωπό του.[2][3][4]

Οι ρίζες του Ανθρωπισμού εντοπίζονται στους αρχαίους Έλληνες και Ρωμαίους φιλόσοφους όπως είναι ο Επίκουρος, Αίσωπος, Δημόκριτος, Πρωταγόρας [5] ή ο Μάρκος Αυρήλιος, στους μεσαιωνικούς Άραβες φιλόσοφους, όπως είναι ο Αβερρόης, στους στοχαστές της Αναγέννησης σαν τον Βολταίρο, τον Τζον Λοκ, τον Τζέιμς Μάντισον και τον Τόμας Τζέφερσον, καθώς και στους σύγχρονους σκεπτικιστές, αγνωστικιστές και άθεους όπως είναι ο Μπέρτραντ Ράσελ και ο Ρόμπερτ Ίνγκερσολ.
Ιστορία

Ο όρος Ανθρωπισμός επινοήθηκε από τον γερμανό θεολόγο Friedrich Immanuel Niethammer το 1808, για να περιγράψει τους μελετητές της αρχαίας ελληνικής, ρωμαϊκής και κλασσικής λογοτεχνίας [6], ωστόσο αργότερα ο όρος αντιστοιχούσε στους μελετητές των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων, της περιόδου 1300- 1600 μ.Χ. Στον 20ό αιώνα συνδέθηκε με το εμπειρικό και ορθολογικό κίνημα που επεδίωκε την αυτονομία του ανθρώπου[7].
Αρχαία Ελλάδα
Η φιλοσοφία του Επίκουρου έχει χαρακτηριστεί από πολλούς ως Ανθρωπιστική[8]

Τα πρώτα ίχνη του Ανθρωπισμού, μπορούν να ανιχνευτούν στην Αρχαία Ελλάδα. Ενώ κυριαρχούσαν οι ανατολικές θεοκρατίες (Αίγυπτος-Μεσοποταμία) στην Ελλάδα εμφανίστηκαν οι πρώτες δημοκρατικές πόλεις, οι οποίες συνδύαζαν εκκοσμικευμένη δημόσια ζωή, ελεύθερη έκφραση και ανεξάρτητη σκέψη [9].

Ο Πρωταγόρας, αγνωστικιστής σοφιστής που έζησε τον 5ο αιώνα προ Χριστού, δίδασκε πως «πάντων χρημάτων μέτρον ἐστὶν ἄνθρωπος, τῶν μὲν ὄντων ὡς ἔστιν, τῶν δὲ οὐκ ὄντων, ὡς οὐκ ἔστιν». (Για όλα τα πράγµατα µέτρο (κριτήριο) είναι ο άνθρωπος· για όσα υπάρχουν, ότι υπάρχουν και για όσα δεν υπάρχουν, ότι δεν υπάρχουν)[10]. Έτσι, έθεσε τον Άνθρωπο ως αρμόδιο για να αποφασίζει για την αξία των πραγμάτων. [11] Επιπλέον, οι απόψεις του για τους Θεούς τον οδήγησαν σε διώξεις, αφού η ορθολογική του σκέψη τον οδήγησε να διδάσκει πως: «Για τους θεούς δεν μπορώ να γνωρίζω τίποτα: ούτε ότι υπάρχουν, ούτε ότι δεν υπάρχουν, ούτε τι λογής μορφή έχουν. Γιατί είναι πολλά τα όσα εμποδίζουν να γνωρίζουμε. Από τη μία το άδηλο του ζητήματος και από την άλλη η συντομία της ανθρώπινης ζωής»(Diels-Kranz 80 Β4).

Πέρα από τον Πρωταγόρα, και άλλοι αρχαίοι Έλληνες αποτέλεσαν τους πρόδρομους του Ανθρωπισμού. Ο Αριστοτέλης προσπάθησε να κατανοήσει τον κόσμο μέσω της Λογικής και του πειράματος. Ο Επίκουρος υπήρξε υλιστής και προπαγάνδιζε την ευδαιμονία που συμπλέει μαζί με την ηθική, ως στόχο της ζωής, χωρίς να νοιάζεται για την ύπαρξη ή όχι θεών. Ο Δημόκριτος επίσης, υπήρξε υλιστής φιλόσοφος, εισήγαγε την Ατομική Θεωρία, απορρίπτοντας υπερφυσικές ιδέες και την άποψη πως η Φύση ή ο άνθρωπος υπάρχουν για να υπηρετούν κάποιον ανώτερο σκοπό[12]. Ταυτόχρονα ήταν υπέρμαχος της ηθικής ζωής που σκοπό έχει την ευθυμία, που περιλαμβάνει την ψυχική γαλήνη και σταθερότητα, ενώ δίδασκε πως οι άνθρωποι δεν ευτυχούν με τα σωματικά αγαθά, ούτε με τα χρήματα, αλλά με την ορθή σκέψη και την πολυμάθεια.

Η επιρροή του Ανθρωπισμού δεν ήτανε μόνο φιλοσοφική, αλλά διαπότισε την πολιτική και τις τέχνες. Ο Περικλής στον Επιτάφιο, δεν κάνει λόγο για υπερφυσικές δυνάμεις ή μετά θάνατο ζωή, αλλά λέει πως οι Αθηναίοι που πέθαναν στον πόλεμο, θυσιάστηκαν για την Αθήνα και θα μείνει η ανάμνηση τους, στους πολίτες της Αθήνας.
Αρχαία Ρώμη
O Κομφούκιος έζησε στην Κινα από το 551 π.Χ. - 479 π.Χ. Η διδασκαλία του παρουσιάζει αρκετά κοινά στοιχεία με τον Ανθρωπισμό.

Καθώς η Ρώμαϊκη Αυτοκρατορία άπλωνε την κυριαρχία της στη λεκάνη της Μεσογείου, οι Ανθρωπιστικές ιδέες της Ελλάδας θα υιοθετούνταν από μεγάλο μέρος της Ρώμης η οποία γινότανε όλο και πιο κοσμική. Παράδειγμα αποτελεί ο Τίτος Λουκρήτιος, που μέσα από τα ποιήματα του προσπαθούσε να ελευθερώσει την ανθρωπότητα από τα δεσμά των Θεών, του φόβου και της άγνοιας.[13] Άλλοι γνωστοί Ανθρωπιστές στην αρχαία Ρώμη, θεωρούνται ο Κικέρωνας, ο Οβίδιος, ο Σένεκας και ο Ιούλιος Καίσαρας. [14] Με την επικράτηση του Χριστιανισμού, οι ανθρωπιστικές ιδέες θα υποχωρήσουν για να επανεμφανιστούν μετά τον Μεσσαίωνα, κατά την Αναγέννηση.
Νότια Ασία και Κίνα

Παρόλο που η έννοια του ανθρωπισμού συνδέεται στις απαρχές της με την Αρχαία Ελληνική φιλοσοφία, περίπου την ίδια εποχή, στην αρχαία Κίνα και νότια Ασία εμφανίστηκαν ανθρωπιστικές σκέψεις. Ο Βούδας Σιντάρτα Γκαουτάμα (563 - 483 π.Χ.) στην αρχαία Ινδία και ο Κομφούκιος (551 - 479 π.Χ.). O Kομφούκιος, όπως οι Ανθρωπιστές σήμερα, δεν έψαχνε για την απόλυτη αλήθεια όπως ισχυρίζονται πως κατέχουν οι θρησκείες, αλλά αντίθετα, βασισμένος επάνω στη λογική και την ανθρωπιά, τονίζοντας τη σημασία της ανθρωπιάς, σεβασμού των άλλων και του ρεαλισμού, αντιμετώπιζε τις διάφορες καταστάσεις ως ξεχωριστές περιπτώσεις παρά ακολουθεί τυφλά παραδοσιακούς ή θρησκευτικούς κανόνες.[15] O Λάο Τσε, που έζησε τον 5ο αιώνα προ Χριστού, δίδασκε μια υλιστική αντίληψη του κόσμου χωρίς Θεούς. Ο Σιντάρτα Γκαουτάμα επίσης, ο Υπέρτατος Βούδας κατά τους Βουδιστές, δεν είχε δηλώσει πως πιστεύει σε κάποιο Θεό, ενώ ο στόχος του ήταν η ανακούφιση της ανθρωπότητας από τη σκληρή ζωή. [16] Ωστόσο, πέρα από το κοινό έδαφος με τον Ανθρωπισμό, ο Βουδισμός απορρίπτεται από τους Ανθρωπιστές γιατί εμπεριέχει έντονα στοιχεία ανορθολογισμού, μοιρολατρίας, αφέλειας [17], π.χ. το θέμα της μετενσάρκωσης.[18]
Ισλάμ

Κατά τη διάρκεια του 8ου και 9ου αιώνα υπήρξε μία τάση στις περιοχές που επικρατούσε το Ισλάμ μελέτης και μετάφρασης κειμένων των φιλοσόφων της Αρχαίας Ελλάδας, από λόγιους της περιοχής. [19] Σύμφωνα με τον Imad-ad-Dean Ahmad κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του Ισλάμ, προστατεύτηκαν τα γράμματα, η ελευθερία του λόγου και της έκφρασης, η ανεξαρτησία και η αυτονομία του ανθρώπου. [20]
Αναγεννησιακός Ανθρωπισμός.
O Κάρολος Δαρβίνος, θεμελιωτής της Θεωρίας της Εξέλιξης μέσω της Φυσικής Επιλογής. Η μνήμη του τιμάται από τους Ανθρωπιστές στις 12 Φεβρουαρίου, για να τονισθεί η συμβολή του στην επιστήμη και την κατανόηση του κόσμου μας.

Ο Αναγεννησιακός Ανθρωπισμός ή Ουμανισμός υπήρξε πνευματικό ρεύμα στο τέλος του Μεσαίωνα. Στόχευε δε, στην πολιτιστική και εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του θεοφοβικού μοντέλου που επικρατούσε ως τότε. Χαρακτηρίζεται από την επιστροφή στα αρχαία κείμενα, ως ένα μοντέλο ζωής, γραφής και σκέψης. Σύμφωνα με ιστορικούς, ο πρώτος Ανθρωπιστής αυτής της εποχής ήταν ο Φραγκίσκος Πετράρχης. O Πολωνός Κοπέρνικος εισηγήθηκε μια διαφορετική εξήγηση για την κίνηση των πλανητών (οι πλανήτες γύρω από τον Ήλιο και όχι γύρω από τη Γη), η οποία ήταν αντίθετη με τις δογματικές απόψεις της εποχής. Η Εκκλησία πολέμησε την επιστημονική σκέψη, και του Κοπέρνικου και άλλων πρωτοπόρων επιστημών, όπως του Γαλιλαίου και του Τζορντάνο Μπρούνο. Η κριτική στον Χριστιανισμό έγινε πιο έντονη κατά τον 17ο και 18ο αιώνα.[21]
Διαφωτισμός

Τον 17ο αιώνα, ο Αθεϊσμός ήταν ασυνήθιστος και υπό δίωξη, ωστόσο η κριτική στην Εκκλησία όλο και αυξανόταν. Ο πιο διάσημος άθεος της εποχής είναι ο Ζαν Μεσλιέ (Jean Meslier), ιερέας που, μετά τον θάνατο του, ανακάλυψαν τις εκθέσεις του που υποστήριζαν την αθεΐα. Τον επόμενο αιώνα, παρά τις απαγορεύσεις, η αμφισβήτηση της θρησκείας έγινε εντονότερη. Ορισμένοι ηγέτες προστάτεψαν το νέο πνευματικό ρεύμα, όπως ο Φρειδερίκος Β' της Πρωσίας. Από τον 19ο αιώνα, παρότι υπήρξε επιστροφή της Θρησκείας, ξεχωρίζει η μορφή του Δαρβίνου και της θεωρίας του περί καταγωγής των ειδών. [22]
Φιλοσοφία του Ανθρωπισμού

Ανθρωπισμός είναι στην ουσία μια μεγάλη ομάδα φιλοσοφιών που απλώνονται σε διάφορα πεδία, κυρίως τα ακόλουθα: ηθικό, μεταφυσικό, επιστημολογικό και πολιτικό. Όλα έχουν κοινή στόχευση, την ευημερία του Ανθρώπου και της αξιοπρέπεια του. Ο Ανθρωπισμός βασίζεται στις δυνατότητες του Ανθρώπου και υποστηρίζει πως μπορεί να λύσει κάθε είδους προβλήματα που αντιμετωπίζει χρησιμοποιώντας την ανθρώπινη Λογική και τα επιτεύγματα της επιστημονικής προσέγγισης των καταστάσεων.[23]

Ως ηθική φιλοσοφία, ακολουθεί την Ηθική οικουμενικότητα, δηλαδή ότι οι κύριες ηθικές αξίες ισχύουν σε όλους τους ανθρώπους ανεξαρτήτως φυλής, φύλου, θρησκείας ή εθνότητας. Είναι σε αντίθεση με τον Ηθικό μηδενισμό (που δηλώνει πως τίποτα δεν είναι ηθικό ή ανήθικο) και τον Ηθικό σχετικισμό (ο οποίος δηλώνει πως κανένας δεν είναι αντικειμενικά σωστός ή λάθος). Η Ηθική Οικουμενικότητα βασίζεται στην κοινή Ανθρώπινη Κατάσταση (human condition) [δηλαδή τα κοινά χαρακτηριστικά όλων των ανθρώπων όπως γέννηση, ανάπτυξη, θνητότητα και άλλα]. Γενικά η Ηθική Οικουμενικότητα δηλώνει την πίστη στην αξία και αξιοπρέπεια όλων των ανθρώπων, και την ικανότητα τους να ξεχωρίσουν το καλό από το κακό.[24]

Στη μεταφυσική ο ανθρωπισμός πιστεύει στη Φυσιοκρατία. Εκτιμά ότι κάθε υπερφυσικό φαινόμενο είναι μύθος, δεν υπάρχει οτιδήποτε άλλο έξω από τη Φύση, ούτε υπήρξε ποτέ (δεν πιστεύει στο "πρώτο Κινούν"). Εκτιμά ότι η πίστη, και ο θεϊσμός, είναι απαράδεκτη βάση για δράση και αντιστρατεύται ο,τι είναι ασύμβατο με τη λογική και τα εμπειρικά δεδομένα.

Σαν επιστημονική φιλοσοφία, ο Ανθρωπισμός υποστηρίζει την επιστημονική μεθοδολογία ενώ δεν αποδέχεται την ακρίβεια ισχυρισμών που στερούνται εμπειρικών δεδομένων[25].

Στην πολιτική φιλοσοφία, ο Ανθρωπισμός τονίζει την ατομική ελευθερία και υπευθυνότητα, τις ανθρώπινες αξίες, την ενσυναίσθηση και την ανάγκη για ανεκτικότητα και συνεργασία. Είναι πολέμιος κάθε αυταρχικής πολιτικής. Εκτιμά πως ο Άνθρωπος πρέπει να είναι υπεύθυνος για τη ζωή του, και για τις κοινότητες που σχηματίζει και ζει.[26]
Διδασκαλία Ανθρωπισμού στα σχολεία.

Παρόλο που οι σύνδεσμοι Ανθρωπιστών υποστηρίζουν πως δεν πρέπει να γίνεται διδαχή και κατήχηση στα σχολεία, δεν είναι αντίθετοι σε ένα πρόγραμμα όπου να διδάσκονται τις θρησκείες οι μαθητές επί ίσοις όροις χωρίς να υποβοηθάται μια εξ αυτών. Σε μια σειρά από χώρες, όπως Αγγλία, Ιρλανδία, ΗΠΑ, ο ανθρωπισμός είναι μέρος της διδασκαλίας.[27] Οι ανθρωπιστικές οργανώσεις συνήθως προσφέρουν βοηθήματα στους δασκάλους, προσανατολισμένα στις ανάγκες της κάθε ηλικιακής ομάδας μαθητών,[28] ενώ οι Ανθρωπιστές του Ηνωμένου Βασιλείου παρέχουν πλήρη ενημέρωση για δασκάλους και μαθητές.[29]
Σύγχρονος ανθρωπισμός
Οι Ανθρωπιστές εμπιστεύονται την Επιστημονική μέθοδο και απορρίπτουν τα υπερφυσικά δόγματα, για κατανόηση του Κόσμου.

Ο σύγχρονος ανθρωπισμός προσπαθεί να συνδυάσει την προσπάθεια για κατανόηση του κόσμου βασιζόμενη στην επιστήμη και τη λογική, ενώ ταυτόχρονα υιοθετεί την ηθική στάση ζωής βασιζόμενη στον Χρυσό Κανόνα,[30][31] με στόχο την Κοινωνική Δικαιοσύνη.[32] Πιο συγκεκριμένα, οι επιδιώξεις των Ανθρωπιστών είναι: Διαχωρισμός Κράτους Εκκλησίας, Δικαίωμα στην Ευθανασία, Δικαιώματα των ΛΟΑΤΙ, αλληλεγγύη στους μετανάστες και πρόσφυγες, προστασία ζώων, περιβαλλοντικά θέματα,[33] αντιμετώπιση της παγκόσμιας φτώχειας και τερματισμό των πολέμων.[34]
Στάσεις Ανθρωπιστών σε διάφορα θέματα

Στο υπαρξιακό ερώτημα "Ποιος/Τι είμαι;" ο ανθρωπιστής Dan Barker απαντά: "Είσαι ένας έλλογος άνθρωπος. Η ζωή σου έχει αξία από μόνη της. Δεν είσαι δεύτερης τάξης κάτοικος του σύμπαντος, όπου αντλείς το νόημα της ζωής από κάποιον έξω από σένα. Δεν είσαι εκ φύσεως κακός, είσαι εκ φύσεως άνθρωπος, έχοντας τη θετική δυνατότητα να βοηθήσεις να γίνει ο κόσμος γύρω σου πιο ηθικός, πιο ειρηνικός, πιο ευχάριστος. Εμπιστεύσου τον εαυτό σου". [35]

Στην ανησυχία "πώς βρέθηκα εδώ;" οι Βρετανοί ανθρωπιστές απαντάνε με βάση την επιστημονική φυσιοκρατική εξήγηση. "Μετά τη μεγάλη έκρηξη (big bang) δημιουργήθηκαν τα άστρα και πλανήτες. Στη Γη υπήρξαν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για να εμφανιστεί ζωή με βάση τον άνθρακα. Αρχικά ήταν σαν "σούπα" χημικών ενώσεων και σταδιακά οργανώθηκαν σε κύτταρα και οργανισμούς. Εκατομμύρια χρόνια εξέλιξης μέσω φυσικής επιλογής, έτυχε να παραγάγουν τον Homo Sapiens, το είδος σου! Ένα είδος ανάμεσα σε αναρίθμητα άλλα είδη. Και εσύ είσαι ένα ξεχωριστό άτομο του είδους σου, μόνο και μόνο επειδή οι γονείς σου σε συνέλαβαν! Δεν υπάρχει άλλος λόγος!" [36]
Ο γνωστός Ανθρωπιστής Stephen Fry

Στο ερώτημα "Τι γίνεται μετά τον θάνατο", ο Στίβεν Φράι απαντά πως η άποψη πως υπάρχει μια άυλη ψυχή η οποία μετά τον θάνατο μας επιβιώνει ξανά σε άλλο σώμα ή στους ουρανούς όπου επιβραβεύεται ή τιμωρείται αναλόγως των πράξεων του ανθρώπινου σώματος στο οποίο κατοικούσε προηγουμένως, δεν υποστηρίζεται από καμιά είδους απόδειξη ή έστω ένδειξη. Ο θάνατος είναι φυσικό επακόλουθο της ζωής και είναι χρήσιμο να το αποδεχτούμε και να συμφιλιωθούμε μαζί του. Έτσι θα μπορέσουμε να βρούμε νόημα και στόχο, στη διάρκεια της ζωής μας, και να εκμεταλλευτούμε όσο καλύτερα τον χρόνο μας πράττοντας το καλό παρά το κακό. Έτσι όταν πεθάνουμε, θα ζούμε στα έργα που έχουμε κάνει και στις αναμνήσεις των άλλων των οποίων ήμασταν κομμάτι της ζωής τους. Η φυσική μας υπόσταση θα διαλυθεί,και τα διάφορα χημικά μόρια θα συντελέσουν στη διατήρηση ή δημιουργία άλλων μορφών ζωής.Έτσι,επιτυγχάνεται ο κύκλος της ζωής.[37]

Αντιπροσωπευτικό της ανθρωπιστικής σκέψης φαίνεται να είναι το απόφθεγμα, το οποίο αποδίδεται στον Επίκουρο και βρέθηκε σε αρκετούς Ρωμαϊκούς τάφους, ενώ συχνά αναγράφεται στους τάφους ανθρωπιστών σήμερα: Non fui, fui, non sum, non curo (Δεν ήμουν, ήμουν, δεν είμαι, δεν με νοιάζει).[38]

Τι κάνει κάτι ηθικό ή ανήθικο; είναι μια συχνή ερώτηση που αντηχεί τη φράση λογοτεχνικού ήρωα του Φ. Ντοστογιέφσκι: «Αν δεν υπάρχει θεός, όλα επιτρέπονται».[39] Συνήθως αρκετοί διαβάζουν τις Γραφές ή κάποια ανώτερη αρχή η οποία θα τους αποκαλύψει τις σταθερές επιταγές και εντολές του κάποιου Θεού. Οι ανθρωπιστές έχουνε διαφορετική προσέγγιση. Σκέφτονται προσεκτικά τα δεδομένα της κάθε περίστασης και χρησιμοποιώντας κριτική σκέψη και ενσυναίσθηση αναλογίζονται τις συνέπειες της κάθε τους επιλογής στη ζωή τους και στη ζωή των άλλων. Σέβονται τα δικαιώματα ή τις επιθυμίες όσων συνδέονται με την κάθε περίσταση και προσπαθούν να ακολουθήσουν τον πιο ευγενικό δρόμο που προκαλεί το μικρότερο κακό. Συνοπτικά, χρησιμοποιούν τη λογική, εμπειρία και ενσυναίσθηση αντί για τους κανόνες τους οποίους δογματικά υποστηρίζουν οι θρησκείες. Η ηθική προέρχεται από την ύπαρξη των ανθρώπων, δεν δίνεται από κάποιον εξωτερικό παράγοντα. Η μακρόχρονη δε εμπειρία χιλιάδων χρόνων εξέλιξης, έχει αναπτύξει και αποκρυσταλλώσει ηθικούς κανόνες με τους οποίους τα μέλη των ανθρώπινων κοινωνιών συμβιώνουν αρμονικά. Η ανθρωπότητα πρέπει να είναι περήφανη που ανάπτυξε ιδανικά όπως Ελευθερία, Δικαιοσύνη, Ισότητα και προσπαθεί να ζήσει με αυτά.[40]
Εθνικές και Διεθνείς Ενώσεις Ανθρωπιστών

Οι ανθρωπιστές είναι οργανωμένοι σε μια πλειάδα ομίλων οι οποίοι παγκόσμια συγκροτούν τη Διεθνή Ανθρωπιστική και Ηθική Ένωση- ΔΑΗΕ (The International Humanist and Ethical Union) [1], ενώ πανευρωπαϊκά συγκροτούν την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Ανθρωπιστών (European Humanist Federation) [2]. To 2002, τα μέλη της ΔΑΗΕ στο Άμστερνταμ διακήρυξαν τις αναθεωρημένες θέσεις της Διεθνούς Ένωσης, γνωστές ως "Διακήρυξη του Άμστερνταμ[41], οι οποίες αντικατέστησαν τις προηγούμενες του 1952.[3]

Μεγαλύτερος αναλογικά με το μέγεθος του πληθυσμού, είναι Όμιλος Ανθρωπιστών της Νορβηγίας, (Norwegian Humanist Association) (νορβηγικά: Human-Etisk Forbund‎, HEF) με 84,300 μέλη[42], οι οποίοι συνιστούν το 1.7% του γενικού πληθυσμού[43]

Στην Ελλάδα, ενταγμένες στην Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Ανθρωπιστών είναι η Ένωση Αθέων, η Ένωση Ουμανιστών/-τριών Ελλάδας (ΕΝΩ.ΟΥΜ.Ε) και η Δελφική Εταιρεία.[44]

Στην Κύπρο δραστηριοποιείται ο Όμιλος Ανθρωπιστών Κύπρου[4][5], ο οποίος είναι ενταγμένος στην Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία και την Παγκόσμια Ανθρωπιστική και Ηθική Ένωση.
Σημειώσεις

«The Happy Human Symbol».
Nicolas Walter's Humanism – What's in the Word (London: Rationalist Press Association, 1997 ISBN 0-301-97001-7) gives an account of the evolution of the meaning of the word humanism from the point of view of a modern secular humanist.
See for example the 2002 Amsterdam Declaration <http://iheu.org/humanism/the-amsterdam-declaration/> issued by the International Humanist and Ethical Union
The British Humanist Association's definition of Humanism
«History of Humanism». Cork Humanists. Ανακτήθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου 2016.
Humanism. Its Roots and Development. What humanism consists of. 22/9/2003. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2016-11-04. Ανακτήθηκε στις 02/10/16.
Veugelers, Wiel (2011). Linking Autonomy and Humanity (PDF). AW Rotterdam, The Netherlands: Sense Publishers. σελ. 9. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 11 Αυγούστου 2017. Ανακτήθηκε στις 2 Οκτωβρίου 2016.
«Epicurus».
Robin Grinter and Anna Whitehead (2010). «EXPLORING HUMANISM» (PDF). British Humanist Association. British Humanist Association.
Lamont, Corliss (1997). THE PHILOSOPHY OF HUMANISM (PDF). New York: Humanist Press. σελ. 34.
«Humanism in Ancient Greece». Ανακτήθηκε στις 2 Οκτωβρίου 2016.
«The ancient World». British Humanist Association. British Humanist Association. Ανακτήθηκε στις 3 Οκτωβρίου 2016.
Sloan, Garry (15 Μαρτίου 2001). «Lucretius: The Roman Poet of Humanism». www.liberator.net/. Ανακτήθηκε στις 3 Οκτωβρίου 2016.
«Humanism in Ancient Rome».
«The Ancient World».
«Humanism and Buddhism».
Jerryson, Michael (2010). (2010). Buddhist Warfare. New York: Oxford University Press. σελ. 24. ISBN 978-0-19-539483-2.
«Humanism and Buddhism».
Goodman, Lenn Evan (2003). Islamic Humanism. Oxford: Oxford University Press. σελ. 155. ISBN ISBN 0-19-513580-6. Check |isbn= value: invalid character (βοήθεια).
THE RISE AND FALL OF ISLAMIC SCIENCE:. 2002.
«HISTORY OF HUMANISM».
«History of Humanism».
«THE HISTORY AND PHILOSOPHY OF HUMANISM AND ITS ROLE IN UNITARIAN UNIVERSALISM». 24 Σεπτεμβρίου 1995.
«Humanism».
«Επίκουρος. Επιστημονικός Ανθρωπισμός και Ευδαιμονία, Χρήστος Γιαπιτζάκης – 24γράμματα, Εκδοτικός Οίκος» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 26 Δεκεμβρίου 2020.
«The Humanist Philosophy in Perspective».
Berman, Rachael (24 Μαΐου 2017). «Ireland's First Ever Humanism Lesson Plans Launched in Eighty-One Primary Schools». The Humanist. Ανακτήθηκε στις 18 Μαΐου 2017.
«Lessons on Humanism» (PDF). Humanist Association of Ireland. Humanist Association of Ireland. Ανακτήθηκε στις 27 Μαΐου 2017.
«Understanding Humanism». Understanding Humanism. Humanist UK. Ανακτήθηκε στις 27 Μαΐου 2017.
«The Golden Rule». New Statesman. Ανακτήθηκε στις 3 Οκτωβρίου 2016.
«The Golden Rule». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Δεκεμβρίου 2016.
«The Golden Rule & Social Justice».
«BHA campaigns – an overview».
«The Humanist Manifest II». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Ιουνίου 2015.
Dan Barker Losing Faith in Faith: From Preacher to Atheist
«A humanist discussion of… DEATH AND OTHER BIG QUESTIONS» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 4 Ιουνίου 2016. Ανακτήθηκε στις 17 Μαΐου 2017.
«"What should we think about death?" Narrated by Stephen Fry - That's Humanism!». Ανακτήθηκε στις 18 Μαΐου 2017.
«Epicurus». British Humanist Association. Ανακτήθηκε στις 18 Μαΐου 2017.
«If god does not exist everything is permitted – Dostoevsky». Ανακτήθηκε στις 19 Μαΐου 2017.
«WHAT MAKES SOMETHING RIGHT OR WRONG?» (PDF). Ανακτήθηκε στις 19 Μαΐου 2015.
«Διακήρυξη του Άμστερνταμ στο καταστατικό των Ανθρωπιστών Κύπρου». Ανακτήθηκε στις 3 Οκτωβρίου 2016.
«Trus- og livssynssamfunn utanfor Den norske kyrkja, 1. januar 2013». Statistics Norway (στα Norwegian Bokmål). Ανακτήθηκε στις 17 Μαρτίου 2014.CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link)
«Population». Statistics Norway. Ανακτήθηκε στις 1 Σεπτεμβρίου 2012.

«Μέλη Ευρωπαϊκής Ανθρωπιστικής Ομοσπονδίας». Ανακτήθηκε στις 3 Οκτωβρίου 2016.

Εξωτερικοί Σύνδεσμοι

«Humanism» Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάννικα 13 (11η έκδοση) 1911
In Our Time with Melvyn Bragg. Humanism. BBC Radio discussion with Tony Davies, Department of English, University of Birmingham; Lisa Jardine, Professor of Renaissance Studies, Queen Mary College, University of London and Honorary Fellow of Kings College Cambridge; Simon Goldhill, Reader in Greek Literature and Culture at Kings College Cambridge.
American Humanist Association
International Humanist and Ethical Union
The British Humanist Association

Περαιτέρω Μελέτη

A. C. Grayling (2013) The God Argument, The case against Religion and for Humanism Bloomsbury, London, ISBN 978-1620401903
Jean Paul Sartre (1946) Existentialism and Humanism, Les Editions Nagel, ISBN 978-0413313003
Corliss Lamont (1997) THE PHILOSOPHY OF HUMANISM 8th Edition, AMHERST, NEW YORK ISBN 0-931779-07-3

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License