Ο Πέτερ (ή Πίτερ) Λέλυ (ολλανδικά: Peter Lely - εμφανίζεται επίσης και με τα ονόματα Lilly, Lilley, Lylly και Lelij[8] -, 14 Σεπτεμβρίου 1618 – 30 Νοεμβρίου 1680) ήταν Ολλανδός ζωγράφος της Χρυσής Ολλανδικής Εποχής στη ζωγραφική και συλλέκτης έργων τέχνης, ο οποίος σταδιοδρόμησε κυρίως στην Αγγλία, όπου έγινε ζωγράφος της βασιλικής Αυλής.
Portrait of a Lady in Blue holding a Flower
Diana Kirke, later Countess of Oxford
Portrait of Henriette of France
Drawings
Portrait of a man wearing a turban
Βιογραφία και έργο
Νύμφες σε πηγή
Ο Πέτερ Λέλυ γεννήθηκε ως Πίτερ φαν ντερ Φες (Pieter van der Faes) στο Ζοστ της Βεστφαλίας (Γερμανία) από Ολλανδούς γονείς, [9] όπου ο πατέρας του, Γιόχαν φαν ντερ Φες (Johan van der Faes) ήταν αξιωματικός που υπηρετούσε στον στρατό του τότε Εκλέκτορα του Βρανδεμβούργου, ενώ η μητέρα του, Αμπιγκέιλ φαν Φλιτ (Abigail van Vliet) καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια της Ουτρέχτης.[10] Ο Μπράντον Χέντερσον αναγράφει ότι ο τόπος γέννησης του καλλιτέχνη είναι το "Soest, κοντά στην Ουτρέχτη"[8] αλλά αυτό πιθανόν οφείλεται στο γεγονός ότι κοντά στην Ουτρέχτη, από όπου ήταν η μητέρα του, υπάρχει ένα μικρό χωριό με αυτό το όνομα, όπως ισχυρίζεται και ο Λάιονελ Καστ, στηριζόμενος στο βιογραφικό βιβλίο του Άρνολντ Χαουμπράκεν,[10] ο οποίος, όμως, κάνει λάθος αναφέροντας ότι ο Λέλυ "μετέβη στην Αγγλία με τη συνοδεία του πρίγκηπα Γουλιέλμου της Οράγγης, ο οποίος νυμφεύτηκε την πριγκίπισσα Μαρία το 1643", ωστόσο ο γάμος αυτός έγινε στις 2 Μαΐου 1641.[8] Ο Λέλυ πιθανότατα πήγε στην Αγγλία περί το 1643,[11] ενώ άλλες πηγές αναφέρουν ως έτος άφιξής του στη χώρα το 1641.[12]
Ο νεαρός Πέτερ σπούδασε ζωγραφική στο Χάαρλεμ[11], όπου πιθανότατα Δασκαλός του ήταν ο Πίτερ ντε Χρέμπερ[12] Το όνομα που ο ίδιος υιοθέτησε κατά την περίοδο της νεότητάς του (Lely) πιθανολογείται ότι προέρχεται από το αέτωμα της πατρικής του κατοικίας στη Χάγη, το οποίο έφερε ως διακοσμητικό εραλδικό κρίνο (lily).[11][10]
Ολοκληρώνοντας την εκπαίδευσή του στο Χάαρλεμ, αναφέρεται ότι έγινε μέλος στη Συντεχνία του Αγίου Λουκά της πόλης το 1637 υπό το όνομα "Λέλυ".[13] Φθάνοντας στην Αγγλία και επηρεασμένος από τον ολλανδικό κλασικισμό, συνέχισε να ζωγραφίζει θρησκευτικές σκηνές, τοπία και σκηνές από τη μυθολογία και την ιστορία, επηρεασμένος από τον Άντονι βαν Ντάικ και την ολλανδική μπαρόκ τεχνοτροπία.[8] Ωστόσο, σύντομα διαπίστωσε ότι η αγγλική αγορά δεν ενδιαφερόταν για πίνακες με τη θεματολογία αυτή, ενώ, αντίθετα, υπήρχε έντονο το ενδιαφέρον για την προσωπογραφία.[13] Αρχικά εργάστηκε για τον επιτυχημένο προσωπογράφο και έμπορο έργων τέχνης Τζωρτζ Γκέλντορπ (George Geldorp) και, όπως αναφέρει ο συγγραφέας Μπένμπριγκ Μπάκεριτζ (Bainbrigg Buckeridge) στο έργο του The Art of Painting, and the Lives of the Painters (1706, σελ. 445), ο Λέλυ "σύντομα διαπίστωσε ότι η πρακτική ενασχόλησης με την προσωπογραφία ενθαρρυνόταν περισσότερο εδώ και στράφηκε στην προσωπογραφία. Σε μικρό χρονικό διάστημα θεωρήθηκε τόσο επιτυχημένος, ώστε ξεπέρασε όλους τους συγχρόνους του στην Ευρώπη".[12] Η επιτυχία του αυτή είχε ως συνέπεια να διαδεχθεί τον Άντονι βαν Ντάικ, ο οποίος είχε αποβιώσει τον Δεκέμβριο του 1641, ως Αυλικός ζωγράφος του Βασιλέα Καρόλου Α΄, αφού πρώτα έγινε, το 1647, μέλος στην Εταιρεία Worshipful Company of Painter-Stainers (ζωγράφων - βαφέων). Ζωγράφισε ένα ομαδικό πορτρέτο των τέκνων του Καρόλου Α΄, για το οποίο η βιογράφος Νταϊάνα Ντέθλοφφ (Diana Dethloff) αναγράφει στο λήμμα για τον Λέλυ στο "Oxford Dictionary of National Biography (2004-2014)" ότι ήταν έντονα επηρεασμένο από τον βαν Ντάικ.[12]
Ο Κάρολος Α΄ εκτελέστηκε ύστερα από τον αγγλικό εμφύλιο πόλεμο και την ανάληψη της εξουσίας από τον Όλιβερ Κρόμγουελ στις 30 Ιανουαρίου 1649, αλλά η σταδιοδρομία του δεν διακόπηκε, καθώς τέθηκε στην υπηρεσία του Κρόμγουελ, του οποίου δημιούργησε το πορτρέτο.[12] Παράλληλα αγόρασε μεγάλο μέρος των πινάκων της συλλογής του Καρόλου Α΄ (1649 - 1653), ενώ το 1651 έκανε αίτηση στο Κοινοβούλιο για τη διακόσμηση του Ουάιτχολ με πίνακες ζωγραφικής.[11]
Με την παλινόρθωση της μοναρχίας στην Αγγλία το 1660 ο Λέλυ ονομάστηκε Principal Painter in Ordinary στην Αυλή του Καρόλου Β΄, ενώ του δόθηκε και τιμητική επιχορήγηση £200 ανά έτος, προνόμιο που απολάμβανε και ο βαν Ντάικ στην Αυλή των Στούαρτ, ενώ εξαιρέθηκε από την καταβολή φόρων.[12] Το 1662 ο Λέλυ αναγορεύτηκε επίσημα Άγγλος πολίτης και το 1669 έλαβε τον τίτλο του "ιππότη" και προσέθεσε το "Σερ" στο όνομά του.[11] Ο πρόσφατος ερευνητής του Λέλυ και του έργου του, Μπράντον Χέντερσον, αναγράφει ότι ο Λέλυ είναι από τους ζωγράφους που, σε αντίθεση με άλλους αλλοδαπούς καλλιτέχνες, όπως οι βαν Ντάικ και Χανς Χολμπάιν, έτυχε της μικρότερης δυνατής προσοχής, καθώς έχουν γραφεί ελάχιστα γι' αυτόν, ενώ διοργανώθηκε μόνον μία έκθεση αποκλειστικά με έργα του (το 1978), ενώ δεν έχει καταρτιστεί ακόμη Catalogue Raisone των έργων του, αν και το 1951 ο Ronald Brymer Beckett στο έργο του "Lely" κατέγραψε το μεγαλύτερο τμήμα των πινάκων του.[8] Κατά τον Χέντερσον, οι λόγοι γι' αυτά είναι (α)Ο μεγάλος αριθμός πινάκων με "λεία", γυαλιστερά πορτρέτα μισονυσταγμένων αισθησιακών καλλονών και περουκοφόρων αυλικών που συνδέονται με την Αυλή της μοναρχικής παλινόρθωσης του Καρόλου Β΄, πολλοί από τους οποίους, ωστόσο, αποδίδονται στο προσωπικό του πολυπρόσωπου εργαστηρίου που διατηρούσε. (β)Ο Λέλυ θεωρήθηκε απλά μιμητής του προκατόχου του, Άντονι βαν Ντάικ και έχει συχνά υποστεί κριτική γι' αυτό, και του καταλογίζεται η έλλειψη σύλληψης της ομοιότητας μοντέλου - πίνακα (γ)Η μόδα της εποχής, που απαιτούσε τη χρήση περουκών, φαντάζει τερατωδώς τεχνητή, φθάνοντας στα όρια της καρικατούρας.[8]
Ο Edward Montagu, 1ος Κόμης του Σάντουιτς
Ωστόσο, η ζήτηση για τα έργα του ήταν υψηλή και ο ίδιος, όπως και το πολυπρόσωπο εργαστήριό του, ευημερούσαν. Συνήθως, όταν ο Λέλυ ολοκλήρωνε τη ζωγραφική της κεφαλής ενός μοντέλου του, το πορτρέτο συμπληρωνόταν από μαθητές στο εργαστήριό του και αυτό είχε ως συνέπεια τη δημιουργία τεράστιου αριθμού έργων, αν και η ποιότητα των πορτρέτων αυτών ποικίλλει[13]. Ο Καστ αναγράφει ότι "κάθε Κυρία στην Αγγλία ανέμενε να απεικονιστεί κατά τον ίδιο τρόπο και δύσκολα ανευρισκόταν αριστοκρατική κατοικία, η οποία δεν διέθετε πορτρέτα του Λέλυ". Δεν έτυχαν, όμως, της ίδιας αποδοχής τα πορτρέτα των ανδρών, αν και ανάμεσά τους βρίσκονται μερικές από τις καλύτερες προσωπογραφίες του.[10]
Ανάμεσα στα γνωστότερα έργα του είναι η σειρά δέκα πορτρέτων Κυριών της βασιλικής Αυλής, που είναι γνωστά υπό την επωνυμία "Οι καλλονές του Ουίνδσορ" (Windsor Beauties), που παλαιότερα βρίσκονταν στο κάστρο του Ουίνδσορ και σήμερα έχουν μετακινηθεί στο Αυλικό ανάκτορο του Χάμπτον (Hampton Court Palace). Τα πορτέτα αυτά έχουν υποστεί αρκετές κριτικές, ιδιαίτερα για την ελλιπή τους αισθητική, αλλά ο Καστ αναφέρει ότι "παρέμεναν δημοφιλή ως την εποχή του".[10]
Ύστερα από τη ναυτική νίκη στη ναυμαχία του Λόουεστοφτ (Lowestoft) το 1665 κατά τη διάρκεια του Β΄ Αγγλοολανδικού Πολέμου, ο Δούκας της Υόρκης ανέθεσε στον Λέλυ να ζωγραφίσει πορτρέτα των ναυάρχων και των πλοιάρχων που είχαν λάβει μέρος στη ναυμαχία. Η σειρά αυτή των δώδεκα πορτρέτων είναι γνωστή ως Flagmen of Lowestoft[10] και η πλειονότητά τους βρίσκεται σήμερα στο Ναυτικό Μουσείο του Γκρίνουιτς. Το πιο γνωστό έργο του που δεν είναι πορτρέτο είναι οι Νύμφες στην πηγή.
Ο Λέλυ απεβίωσε στις 30 Νοεμβρίου 1680, καθισμένος στο καβαλέτο του, ενώ ζωγράφιζε το πορτρέτο της Δούκισσας του Σόμερσετ. Ως αιτία θανάτου αναφέρεται η αποπληξία, πιθανότατα οφειλόμενη στον μεγάλο φόρτο εργασίας.[13] Τάφηκε στον ναό του Αγίου Παύλου στο Κόβεντ Γκάρντεν. Η συλλογή του, στην οποία περιλαμβάνονταν έργα των Πάολο Βερονέζε, Τιτσιάνο, Κλωντ Λορραίν και Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς και μυθώδη αριθμό σχεδίων, βγήκε σε πλειστηριασμό μετά τον θάνατό του, συγκεντρώνοντας το εκπληκτικό για την εποχή ποσόν των £26.000.[10] Ορισμένα από τα έργα που προέρχονταν από τη συλλογή του Καρόλου Α΄ τα επαναπόκτησε η Βασιλική Συλλογή.
Φωτοθήκη
Έργα του Πέτερ Λέλυ
Ο Κόμης και η Κόμισσα του Όξφορντ
Ο Σερ Ρόμπερτ Ουόρσλεϊ (Robert Worsley), 3ος βαρονέτος
Η Λαίδη Μαίρη Φέιν (Lady Mary Fane)
Η Βασίλισσα Μαρία Β΄
Πορτρέτο άνδρα, πιστεύεται ότι είναι ο Τζωρτζ Μπουθ, Λόρδος Delamere, 1660
Πορτρέτο της Λαίδης Ελίζαμπεθ Στρίκλαντ (Elizabeth Strickland, πατρικό Pile)
Η Αικατερίνη της Μπραγκάντζα , βασίλισσα της Αγγλίας Catherine of Braganza, 1665
Πορτρέτο Λαίδης με μπλε κουρτίνα, περί το 1660
Ο Άμπραχαμ Κώλεϋ (Abraham Cowley), περί το 1665-66
Δύο Κυρίες της οικογένειας Λέικ (Lake), 1650
Η Νταϊάνα Κίρκε (Diana Kirke), μέλλουσα Κόμισσα της Οξφόρδης, 1665
Αγόρι - βοσκός
Κάρολος Β΄ της Αγγλίας, περί το 1675
Τζέιν Χάουαρντ (Jane Howard), Δούκισσα του Νόρφολκ
Ντάντλεϊ, θυγατέρα του Σερ Χένρυ Νορθ, Μπαρτ., Σύζυγος του Σερ Τόμας Κάλλουμ ]
Ο Σερ Τόμας Φάνσαου του Τζένκινς και η σύζυγός του, Μάργκαρετ
Μπάρμπαρα Πάλμερ (πατρ. Βίλλιερς) του Κλίβελαντ και ο γιος της, Τσαρλς Φιτζρόι, ως Παναγία Βρεφοκρατούσα
Ο Σερ Γουίλιαμ Άσμπερνχαμ (William Ashburnham)
Πορτρέτο της Μάργκαρετ Χιουζ (Margaret Hughes) περ. 1670.
Παραπομπές
Γερμανική Εθνική Βιβλιοθήκη, Κρατική Βιβλιοθήκη του Βερολίνου, Βαυαρική Κρατική Βιβλιοθήκη, Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας: Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 26 Απριλίου 2014.
«Peter Lely». RKDartists. 49235.
(Αγγλικά) SNAC. w6gf1v3q. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
(Αγγλικά) Find A Grave. 10250. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
Biografisch Portaal. 26221745. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
artist list of the National Museum of Sweden. 12 Φεβρουαρίου 2016. kulturnav.org/45d9b88d-26be-46b3-b59a-e1980ce872ea. Ανακτήθηκε στις 27 Φεβρουαρίου 2016.
Web umenia. www.webumenia.sk/autor/5786. Ανακτήθηκε στις 7 Απριλίου 2018.
Brandon Henderson, Sir Peter Lely (1618-1680): Dutch Classicist, English Portraitist, and Collector, Universal-Publishers, 24 Ιουλ 2008, σελ. 9 κ. ε.
Ellis Waterhouse, Painting in Britain, 1530-1790, 1953, Penguin Books (Yale History of Art series)
Lionel Henry Cust, Dictionary of National Biography, 1885-1900, Volume 33, σήμερα κοινό κτήμα, Wikisource
Encyclopedia Britannica, Sir Peter Lely
John Simkin, Sir Peter Lely, Spartacus Educational
Μουσείο Γκεττύ, Peter Lely
Πηγές
Bainbrigg Buckeridge, The Art of Painting, and the Lives of the Painters (1706)
Diana Dethloff, Peter Lely : Oxford Dictionary of National Biography (2004-2014)
Lionel Henry Cust, Dictionary of National Biography, 1885-1900, Volume 33: Lely Peter
Brandon Henderson, Sir Peter Lely (1618-1680): Dutch Classicist, English Portraitist, and Collector, Universal-Publishers, 24 Ιουλ 2008
Millar, Oliver 'Lely, Sir Peter' (inc. bibliography) Grove Dictionary of Art, [London: 1996 rpr. 2002] vol. 19, pp. 119–125
Millar, Oliver 'Sir Peter Lely 1618-80' [London]: National Portrait Gallery, 1978.
Waterhouse, Ellis. Painting in Britain 1530 to 1790. Fourth Edition, New York, Viking Penguin, 1978.
Whinney, Margaret and Millar, Oliver English Art 1625 - 1714 Oxford: Clarendon Press, 1957.
Δείτε επίσης
Ζωγραφική της ολλανδικής Χρυσής Εποχής
Κατάλογος Ολλανδών ζωγράφων
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
The Oliver Millar Archive; research papers of Oliver Millar, British art historian and a leading authority on Peter Lely
Self-portrait from the National Portrait Gallery
Biography from the J. Paul Getty Museum
Biography from the National Maritime Museum, Greenwich
Biography from the Web Gallery of Art
Sir Peter Lely at the WikiGallery.org
History collection from Frits Lugt's Les marques de collections de dessins & d'estampes
Nympths by a Fountain from the Dulwich Picture Gallery
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
