Γιαν Όορτ

 

Ο Γιαν Χέντρικ Όορτ (Jan Hendrik Oort, 28 Απριλίου 1900 – 5 Νοεμβρίου 1992) ήταν Ολλανδός αστρονόμος με πολλές και σημαντικές συνεισφορές στην επιστήμη του, και ένας από τους πρωτοπόρους της ραδιοαστρονομίας[1]. Μετά τον θάνατό του ο αστροφυσικός Σουμπραμανιάν Τσαντρασεκάρ (Βραβείο Νόμπελ 1983) σχολίασε: «Η μεγάλη δρυς της Αστρονομίας έπεσε και αισθανόμαστε χαμένοι χωρίς τη σκιά της.»[2]

Βίος και έργο

Ο Όορτ γεννήθηκε στη μικρή πόλη Φράνεκερ του Φρίσλαντ και φοίτησε στο Χρόνινγκεν με τον Γιακόμπους Καπτέυν, που πλησίαζε τότε στο τέλος της σταδιοδρομίας του. Ο Καπτέυν έπεισε τον νεαρό φοιτητή να ασχοληθεί με την αστρονομία αντί της φυσικής, μεταδίδοντάς του τον προβληματισμό σχετικά με τη δομή του Γαλαξία. Ο τίτλος της διδακτορικής διατριβής του νέου αστρονόμου ήταν Οι αστέρες υψηλής ταχύτητος. Το 1927 επιβεβαίωσε τη θεωρία του Μπερτίλ Λίντμπλαντ ότι ο Γαλαξίας περιστρέφεται, αναλύοντας τις κινήσεις των αστέρων[3]. Το 1935 διορίσθηκε στο Αστεροσκοπείο του Λέιντεν, όπου διευθυντής τότε ήταν ο Δανός Έιναρ Χέρτζσπρουνγκ. Ο Όορτ συναρπάσθηκε από την ανακάλυψη του Καρλ Τζάνσκι ότι ραδιοκύματα έρχονταν από το Σύμπαν και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ασχολήθηκε με το νέο πεδίο της ραδιοαστρονομίας, χρησιμοποιώντας αρχικώς μία παλαιά κεραία πολεμικού ραντάρ που είχαν αφήσει οι Γερμανοί.
Ραδιοχάρτης του Γαλαξία μας βασισμένος στη γραμμή εκπομπής του υδρογόνου στα 21cm, όπως σχεδιάσθηκε από τον Όορτ και τους συνεργάτες του το 1958.

Κατά τη δεκαετία 1950-1960, κατάφερε να εξασφαλίσει τους πόρους για ένα νέο ραδιοτηλεσκόπιο στο Dwingeloo της ανατολικής Ολλανδίας, ώστε να ερευνήσει το κέντρο του Γαλαξία. Ο Ολλανδός αστρονόμος πρότεινε την τεχνική της συμβολομετρίας των ραδιοκυμάτων, ώστε να επιτευχθεί υψηλότερη γωνιακή διακριτική ικανότητα, μία τεχνική που δοκιμάσθηκε πειραματικά για πρώτη φορά από τον σερ Μάρτιν Ράιλ στο Κέμπριτζ και τον Joseph Pawsey στο Σίδνεϋ.

Ο Γιαν Χέντρικ Όορτ υπήρξε αλλοδαπό μέλος της βρετανικής Βασιλικής Εταιρείας και της Σοβιετικής/Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών. Απεβίωσε στο Λέιντεν σε ηλικία 92 ετών. Ο γιος του, Κοέν Όορτ (γενν. 1928), έγινε σημαντικός οικονομολόγος, που το 1990 τέθηκε επικεφαλής της λεγόμενης «Επιτροπής Όορτ» με αντικείμενο τη ριζική αναδόμηση της ολλανδικής φορολογικής νομοθεσίας.

Μερικές από τις ανακαλύψεις του

Το 1924 ανακαλύπτει τη γαλαξιακή άλω, ένα σύνολο αστέρων που περιφέρονται περί τον Γαλαξία μας έξω από τον δίσκο του[4].
Το 1927 υπολογίζει την απόσταση του κέντρου του Γαλαξία σε 5900 παρσέκ (19.200 έτη φωτός) από τη Γη, προς την κατεύθυνση του αστερισμού Τοξότη.[3]
Το 1932, μετρώντας τις κινήσεις των αστέρων στον Γαλαξία, είναι ο πρώτος που βρίσκει ενδείξεις για την ύπαρξη σκοτεινής ύλης, υπολογίζοντας ότι η μάζα στο γαλαξιακό επίπεδο πρέπει να είναι μεγαλύτερη από αυτή της ορατής ύλης[5][6][7]. Θεωρητικά η ύπαρξη σκοτεινής ύλης προτάθηκε για πρώτη φορά από τον Φριτς Τσβίκυ την ίδια περίπου εποχή.
Αποδεικνύει ότι η μάζα του Γαλαξία μας είναι της τάξεως των 100 δισεκατομμυρίων ηλιακών μαζών.

Αναμνηστική πλάκα στο σπίτι όπου γεννήθηκε ο Όορτ στο Φράνεκερ.

Το 1950 προτείνει ότι οι κομήτες μακράς περιόδου προέρχονται από μία σφαιροειδή περιοχή στις εσχατιές του Ηλιακού Συστήματος.
Ανακαλύπτει ότι το φως του Νεφελώματος «του Καρκίνου» είναι πολωμένο, παραγόμενο από ακτινοβολία συγχρότρου.

Τιμητικές διακρίσεις

Μετάλλιο Bruce της Αστρονομικής Εταιρείας του Ειρηνικού (1942)
Χρυσό Μετάλλιο της Βασιλικής Αστρονομικής Εταιρείας (1946)
Gouden Ganzeveer (1960)
Βραβείο Vetlesen (1966)
Μετάλλιο Καρλ Σβάρτσιλντ της Γερμανικής Αστρονομικής Εταιρείας (Astronomische Gesellschaft) το 1972
Βραβείο Μπαλζάν (1984)

Ονομάσθηκαν προς τιμή του

Το Νέφος του Όορτ.
Οι σταθερές του Όορτ, που προσδιορίζουν την περιστροφή του Γαλαξία.
Ο αστεροειδής 1691 Όορτ, που ανακαλύφθηκε το 1956.

Αναμνηστική πλάκα στο σπίτι όπου γεννήθηκε ο Όορτ στο Φράνεκερ.

Χαρακτηριστικές εργασίες του

Oort, J.H. (1924): «Note on the Difference in Velocity between Absolutely Bright and Faint Stars», Proceedings of the National Academy of Sciences, τόμος 10, σελ. 253. doi:10.1073/pnas.10.6.253.
Rougoor, G.W., Oort, J.H. (1960): «Distribution and Motion of Interstellar Hydrogen in the Galactic System with Particular Reference to the Region within 3 Kiloparsecs of the Center», Proceedings of the National Academy of Sciences, τόμος 46:1. doi:10.1073/pnas.46.1.1.
Oort, J.H. (1970): «Galaxies and the Universe: Properties of the universe are revealed by the rotation of galaxies and their distribution in space», Science, τόμος 170, σσ. 1363–1370. doi:10.1126/science.170.3965.1363. PMID 17817459.

Παραπομπές

Woltjer, Lodewijk (Νοέμβριος 1993). «Obituary: Jan H. Oort». Physics Today 46 (11): 104–105. doi:10.1063/1.2809110.
van de Hulst, H. C. (1994), «Jan Hendrik Oort (1900–1992)», Quarterly Journal of the Royal Astronomical Society 35 (2): 237–242
J. H. Oort (1927-04-14), «Observational evidence confirming Lindblad's hypothesis of a rotation of the galactic system», Bulletin of the Astronomical Institutes of the Netherlands 3 (120): 275–282
J. H. Oort; Arias, B; Rojo, M; Massa, M (June 1924), «On a Possible Relation between Globular Clusters and Stars of High Velocity», Proc Natl Acad Sci U S A. 10 (6): 256–260, doi:10.1073/pnas.10.6.256, PMID 16586938
http://imagine.gsfc.nasa.gov/docs/teachers/galaxies/imagine/hidden_mass.html
http://www.esa.int/esaSC/SEMBPC2PGQD_index_0.html

Ken Freeman, Geoff McNamara (2006). In Search of Dark Matter. Springer. ISBN 978-0-387-27616-8. «Η ιστορία της εμφανίσεως του προβλήματος της σκοτεινής ύλης, από την αρχική της ανακάλυψη υπό του Jan Oort»

Πηγές

Βαγγέλης Μαγκίρης: «Jan Oort (1900-1992): Ο χαρτογράφος του Γαλαξία», Περισκόπιο της Επιστήμης, Ιανουάριος 1994, σελ. 16