Ο Φρανς Φλόρις (φλαμανδικά: Frans Floris, επίσης αναφέρόμενος και ως Frans Floris de Vriendt) ήταν Φλαμανδός ζωγράφος, γνωστός κυρίως για τους ιστορικών θεμάτων πίνακές του και τα πορτρέτα του. Υπήρξε ηγετική μορφή στο κίνημα της Αναγεννησιακής φλαμανδικής ζωγραφικής, η οποία είναι γνωστή ως Ρωμανισμός (Romanism). Οι Ρωμανιστές ταξίδευαν στην Ιταλία για να μελετήσουν τα έργα των ηγετικών μορφών της ιταλικής Αναγεννησιακής ζωγραφικής, όπως οι Μιχαήλ Άγγελος, Ραφαήλ και οι μαθητές τους. Η τέχνη τους ενσωμάτωσε αυτές τις ιταλικές επιρροές στην παράδοση της βορειοευρωπαϊκής ζωγραφικής.[5][6]
Βίος
Ο Φλόρις γεννήθηκε στην Αμβέρσα. Οι πηγές διίστανται σχετικά με την ακριβή χρονολογία γέννησής του: Αναφέρεται το 1516[7], το 1519[8][9] και το 1520[10][11], που είναι και η πιθανότερη χρονολογία. Ήταν γόνος διακεκριμένης οικογένειας καλλιτεχνών, της οποίας αρχικά το επώνυμο ήταν ντε Φρίιντ (de Vriendt). Οι παλαιότεροι γνωστοί πρόγονοι της οικογένειας Φλόρις - ντε Φρίιντ (τότε αποκαλούνταν μόνον ντε Φρίιντ) ήταν κάτοικοι Βρυξελλών και εξασκούσαν την τέχνη του λιθοδόμου και του κόπτη οικοδομικών λίθων, που περνούσε από πατέρα σε γιο. Ένας από τους προγόνους του Φρανς έγινε, το 1406, μέλος της Συντεχνίας των λιθοδόμων των Βρυξελλών. Ένα μέλος της οικογένειας, ο Γιαν Φλόρις ντε Φρίιντ έφυγε από τη γενέθλια πόλη του και εγκαταστάθηκε στην Αμβέρσα κατά τα μέσα του 15ου αιώνα. Το πατρωνυμικό "Φλόρις" έγινε το κανονικό όνομα της οικογένειας κατά τις επόμενες γενεές, ωστόσο η μορφή ντε Φρίιντ μπορεί ακόμη να ανευρεθεί σε επίσημα έγγραφα μέχρι τα τέλη του 16ου αιώνα.[12]
Οι αδελφοί του Φλόρις ήταν διακεκριμένοι καλλιτέχνες. Ο πλέον διάσημος εξ αυτών ήταν ο Κορνέλις Φλόρις ντε Φρίιντ (Cornelis Floris de Vriendt), αρχιτέκτονας και γλύπτης και ένας από τους σχεδιαστές του Δημαρχείου της Αμβέρσας. ο Γιάκομπ Φλόρις ήταν ζωγράφος και υαλογράφος και ο Γιαν Φλόρις κεραμίστας.[12] Ο Γιαν ταξίδεψε στην Ισπανία για να τελειοποιήσει την τέχνη του αλλά απεβίωσε νωρίς.
Τεκμηριωμένες μαρτυρίες για τον βίο του Φρανς Φλόρις σπανίζουν. Τα περισσότερα εξ όσων γνωρίζουμε για τη νεότητα και την εκπαίδευσή του προέρχονται από τον πρώιμο βιογράφο Κάρελ φαν Μάντερ στο βιβλίο του Het Schilder-boeck (Το βιβλίο των ζωγράφων). Έχοντας έκταση δέκα σελίδων, το βιογραφικό του είναι ένα από τα εκτενέστερα του φαν Μάντερ.[13] Σύμφωνα με αυτόν, ο Φρανς ξεκίνησε ως μαθητευόμενος στη γλυπτική, αλλά αργότερα την εγκατέλειψε για χάρη της ζωγραφικής. Ο Φλόρις πήγε στη Λιέγη, όπου σπούδασε ζωγραφική με τον επιφανή ζωγράφο Λαμπέρ Λομπάρ (Lambert Lombard). Η επιλογή του Λομπάρ ως δασκάλου του αποτέλεσε έκπληξη, καθώς η Αμβέρσα ήταν το πολιτιστικό κέντρο της εποχής και σε αυτήν ζούσαν πολλοί επιφανείς ζωγράφοι. Πιθανόν να επέλεξε τον Λομπάρ επειδή ο αδελφός του, Κορνέλις, ήταν καλός φίλος του Λομπάρ, με τον οποίον είχαν συναντηθεί στη Ρώμη γύρω στα 1538. Είναι επίσης πιθανόν ο Φλόρις να εκπαιδεύτηκε και στην Αμβέρσα ως ζωγράφο, πριν ξεκινήσει την εκπαίδευσή του με τον Λομπάρ. Το 1539-40 ο Φλόρις γίνεται "Δάσκαλος" στη Συντεχνία του Αγίου Λουκά της Αμβέρσας.[6]
Ο Λομπάρ ενθάρρυνε τον Φλόρις να σπουδάσει στην Ιταλία. Ταξίδεψε στη Ρώμη πιθανόν γύρω στα 1541 ή 1542 και τον συνάρπασε η τότε σύγχρονη ιταλική ζωγραφική (ιδιαίτερα οι Μιχαήλ Άγγελος και Ραφαήλ) καθώς και η κλασική γλυπτική και τέχνη της Ρώμης. Κρατούσε σημειωματάριο με σκίτσα, από τα οποία αργότερα οι μαθητές του θα δημιουργήσουν χαρακτικά. Επισκέφθηκε και άλλες πόλεις στην Ιταλία, περιλαμβανομένων των Μάντοβα και Γένοβα.[6]
Επιστρέφοντας στην Αμβέρσα γύρω στα 1545, ο Φλόρις άνοιξε εργαστήριο κατά τα ιταλικά πρότυπα.[6] Έγινε ηγετική μορφή ζωγράφου ιστορικών θεμάτων και απέκτησε το προσωνύμιο "Φλαμανδός Ραφαήλ".[14] Απολάμβανε της προστασίας διακεκριμένων προσωπικοτήτων, όπως του ευκατάστατου τραπεζίτη της Αμβέρσας Νίκλαας Γιόνγκελινκ (Niclaes Jonghelinck), για την οικία του οποίου ζωγράφισε δέκα συνθέσεις με θέμα τον μύθο του Ηρακλή και επτά συνθέσεις με θέμα τις φιλελεύθερες τέχνες. Ζωγράφισε, επίσης, 14 μεγάλα πάνελ για το ανάκτορο Beaumont του δούκα του Άαρσχοτ (Aarschot). Οι τοπικοί ευγενείς, συμπεριλαμβανομένων των Ιπποτών του Τάγματος του Χρυσόμαλλου Δέρατος, ο πρίγκηπας της Οράγγης και οι κόμητες του Έγκμοντ και του Χορν (αργότερα ηγέτες της Ολλανδικής Επανάστασης) επισκέφθηκαν τον Φλόρις στην κατοικία του, προσειλκυσμένοι όχι μόνον από την καλλιτεχνική του φήμη αλλά και από την ικανότητά του να συζητά "με μεγάλη διορατικότητα και κρίση για οποιοδήποτε θέμα".[15] Κινήθηκε, επίσης, προς τον κύκλο των ηγετικών μορφών των Αναγεννησιακών Ουμανιστών, όπως οι Αβραάμ Ορτέλιους, Κριστόφ Πλαντέν, Λούκας ντε Χέερε, Λαμπέρ Λομπάρ, Ντομίνικους Λαμψόνιους και Χιερόνυμους Κοκ. Αυτή η ομάδα λογίων και καλλιτεχνών ήταν η πρώτη που ανέπτυξε θεωρίες επί της τέχνης και του ρόλου των καλλιτεχνών στις Κάτω Χώρες.[16] Το 1549 οι Αρχές της πόλης της Αμβέρσας ανέθεσαν στον Φλόρις να σχεδιάσει τις διακοσμήσεις για τη θριαμβευτική είσοδο του Καρόλου Ε΄ και του Ινφάντη Φιλίππου.[6]
Η οικία-ανάκτορο του Φλόρις στην Αμβέρσα, απεικόνιση του Γιόζεφ Λίννινγκ
Ο αδελφός του Κορνέλις σχεδίασε για λογαριασμό του ένα ανάκτορο στην Αμβέρσα με πρόσοψη από γαλάζιο ασβεστόλιθο και πολυτελείς διακοσμήσεις, όπως καλυμμένους με επιχρυσωμένο δέρμα τοίχους στην κρεβατοκάμαρα.[13] Η πρόσοψη σχεδιάστηκε από τον ίδιο τον Φρανς. Πρόθεσή του, κατά τη σχεδίαση της πρόσοψης, ήταν να καταδείξει την υψηλή θέση των καλλιτεχνών στην κοινωνία. Ζωγράφισε την πρόσοψη με επτά προσωποποιήσεις που συμβόλιζαν τις αρετές και τις ικανότητες ενός καλλιτέχνη: Ακρίβεια (Diligentia), Εξάσκηση (Usus), Εργασία (Labor), Επιμέλεια (Industria), Εμπειρία (Experientia), Έπαινος (Lauda) και Αρχιτεκτονική (Architectura). Πάνω από το κατώφλι της κεντρικής πόρτας ένα ανάγλυφο αναπαριστούσε τις επιστήμες (οι επτά φιλελεύθερες τέχνες μαζί με τη ζωγραφική και την αρχιτεκτονική) ως τις βασικές συνιστώσες της ανθρώπινης κοινωνίας. Ο ανώνυμος δημιουργός μονογραμμάτων "TG" έφτιαξε σκίτσο της πρόσοψης το 1576.[17] Ο Γιόζεφ Λίννιγκ έφτιαξε ένα σχέδιο του ανακτόρου τον 19ο αιώνα, αλλά εκείνη την εποχή οι περισσότερες διακοσμήσεις της είχαν πλέον εξαφανιστεί. Ο ζωγράφος εξέφρασε παρόμοιες ιδέες με τον πίνακά του "Η Αφύπνιση των Τεχνών" (βλ. Φωτοθήκη), σήμερα στο Μουσείο Ponce του Πουέρτο Ρίκο.[18]
Το 1547 ο Φλόρις νυμφεύτηκε την Κλάρα Μπάουντεβαϊνς και το ζευγάρι απέκτησε μια κόρη και δυο γιους. Οι δυο γιοι του, Φρανς και Μπάπτιστ αργότερα εκπαιδεύτηκαν ως ζωγράφοι από τον πατέρα τους. Ο Μπάπτιστ πέθανε νέος, ενώ ο Φρανς μετακόμισε στην Ιταλία, όπου είχε επιτυχημένη σταδιοδρομία.[15]
Ο Φρανς Φλόρις ήταν γνωστό ότι εργαζόταν σκληρά, όπως αποδεικνύει και το ρητό του Als ick werck, dan leef ick: als ick spelen gae, dan sterf ick. (Όταν εργάζομαι ζω, όταν παίζω πεθαίνω). Ο φαν Μάντερ θυμάται πάντα τον Φλόρις στο εργαστήριό του να εργάζεται σε μια μεγάλη παραγγελία, στην οποία θα συνέχιζε την εργασία του μέχρι αργά τη νύχτα και, όταν τον έπαιρνε ο ύπνος, οι μαθητές του του έβγαζαν τα παπούτσια και τον έβαζαν στο κρεβάτι πριν φύγουν. Ο φαν Μάντερ σημειώνει τον Φρανς Μέντον, ο οποίος ισχυριζόταν ότι ο Φλόρις ήταν πολύ αγαπητός στους μαθητές του, επειδή τους άφηνε περισσότερες ελευθερίες από κάθε άλλο δάσκαλο στην Αμβέρσα. Όταν μια μικρή ομάδα μαθητών του συναντήθηκαν μετά τον θάνατό του, κατάφεραν να καταρτίσουν ένα κατάλογο με 120 μαθητές του.[19] Ο φαν Μάντερ θυμάται επίσης ότι στο τέλος της ζωής του ο Φλόρις είχε καταχρεωθεί και είχε αρχίσει να πίνει.[13] Τα χρέη του μάλλον σχετίζονταν με το υψηλό κόστος ζωής που είχε επιλέξει να διάγει, καθώς και την επίδραση των "εικονοκλαστών" (Beeldenstorm), κινήματος καταστροφής πινάκων που άρχισε το 1560 και έφτασε στο απόγειό του το 1566. Κατά την περίοδο αυτή, πολλές "καθολικές" εικόνες θρησκευτικού περιεχομένου και εκκλησιαστικές διακοσμήσεις καταστράφηκαν, κυρίως από πλήθη Καλβινιστών, ως τμήμα της "προτεσταντικής αναμόρφωσης". Λέγεται ότι ο Φλόρις ποτέ δεν συνήλθε από το σοκ που του προκάλεσε η θέαση της καταστροφής των έργων του. Αντίθετα, "πήρε την κατιούσα" τόσο στην προσωπική όσο και στην επαγγελματική του ζωή. Η απογοήτευσή του ήταν τόσο μεγάλη, που αρνήθηκε ακόμα και να αποκαταστήσει τα έργα του όταν η "εικονοκλασία" σταμάτησε. Πρακτικά σταμάτησε να ζωγραφίζει το 1566 και στη θέση του, ως ηγέτιδας μορφής στη δημιουργία ιστορικών πινάκων ήρθε η νέα γενιά ζωγράφων, ανάμεσα στους οποίους διακρίθηκε περισσότερο ο Μέρτεν ντε Φος.[20] Ο φαν Μάντερ θυμάται, επίσης, ότι καθώς εργαζόταν σε μια μεγάλη παραγγελία για τον μεγάλο ηγούμενο της Ισπανίας, ο Φλόρις ασθένησε και απεβίωσε την 1η Οκτωβρίου 1570 στην Αμβέρσα. Οι πίνακές του για τον μεγάλο ηγούμενο ολοκληρώθηκαν από τους βοηθούς του στο εργαστήριο, Φρανς Πάουρμπους τον πρεσβύτερο και τον Κρισπίν φαν ντερ Μπρουκ (Crispin van den Broeck). Ο Λαμψόνιους συνέθεσε ποιήματα γι' αυτόν, όπως και ο ζωγράφος - ποιητής Λούκας ντε Χέερε, που, σύμφωνα με τον φαν Μάντερ, ήταν μαθητής του.[13]
Μαθητές
Ο φίλος του Φλόρις Ράικερτ Ερτς ως Άγιος Λουκάς. Ο ίδιος ο Φλόρις είναι αυτός που τρίβει τα χρώματα.
Το Ολλανδικό Ίδρυμα Ιστορίας της Τέχνης (RKD-Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis) έχει καταγράψει τους εξής καλλιτέχνες ως μαθητές του Φρανς Φλόρις: Γιόος ντε Μπέερ (αργότερα δάσκαλο του Άμπραχαμ Μπλούμερτ (Abraham Bloemaert)), Χέορχε Μπόμπα (George Boba) Χέντρικ φαν ντεν Μπρουκ Μάρτεν φαν Κλέφε, Αμπρόσιους Φράνκεν Ι (Ambrosius Francken I), Φρανς Φράνκεν Ι (Frans Francken I), Φρανς Μέντον (Frans Menton) και Ίσαακ Κλες φαν Σβάνενμπουρχ (Isaac Claesz van Swanenburg).[21]
Ο φαν Μάντερ καταγράφει 26 μαθητές του Φλόρις, αλλά είναι πιθανόν να διέθετε μέχρι και 120 βοηθούς. Ο κατάλογός του περιλαμβάνει τους Κρισπάιν φαν ντερ Μπρουκ, Γιoύστους φαν Χεντ, Μάρτεν φαν Κλέφε και τον αδελφό του Χέντρικ φαν Κλέφε, Λούκας ντε Χέιρε, Αντόνι Μπλόκλαντ φαν Μόντφοορτ (Anthonie Blocklandt van Montfoort), Τόμας φαν Ζίρικζεϊ (Thomas van Zirickzee), Σίμον φαν Άμστερνταμ (Simon van Amsterdam), Ίσαακ Κλες φαν Σβάνενμπουρχ, (Isaac Claesz van Swanenburg ή Isaack Claessen Cloeck), Φρανς Μέντον (Frans Menton), Χέορχε Μπόμπα (George Boba), τους τρεις αδελφούς Φράνκεν (Francken) Γερούν (Jeroen), Φρανς (Frans) και Αμπρόσιους (Ambrosius), Γιόος ντε Μπέερ (Joos de Beer), Χανς ντε Μάιερ φαν Χέρενταλς (Hans de Maier van Herentals), Άπερτ Φράνσεν φαν Ντελφτ (Apert Francen van Delft), Λόις φαν Μπράσσελ (Lois van Brussel), Τόμας φαν Κούλεν (Thomas van Coelen), Χανς Ντέλμανς φαν Αντβέρπεν (Hans Daelmans van Antwerpen), Έβερτ φαν Άμερσφοορτ (Evert van Amersfoort), Χέρμαν φαν ντερ Μαστ (Herman van der Mast), Ντάμιεν φαν ντερ Χάουντε (Damiaen van der Goude), Γερούν φαν Φισσενάκεν (Jeroen van Vissenaken), Στέφεν Κρούνενμποργκ όιτ ντεν Χάχε (Steven Croonenborgh uyt den Hage) και Ντιρκ Φερλάεν φαν Χέρλεμ (Dirck Verlaen van Haerlem).[13]
Ο μακροσκελής κατάλογος μαθητών και βοηθών δείχνει ότι ο Φρανς Φλόρις είχε, με την επιστροφή του στην Αμβέρσα, υιοθετήσει τις πρακτικές των εργαστηρίων που είχε δει στην Ιταλία. Στηριζόταν σε μεγάλο αριθμό βοηθών, που είχαν έρθει από ολόκληρη τη νότια και τη βόρεια Ολλανδία, ακόμη και από τη Γερμανία. Ο Φλόρις επινόησε και εξέλιξε τη χρήση των "κεφαλών σπουδής", που ήσαν πραγματικών διαστάσεων αναπαραστάσεις ανθρώπινων κεφαλών, που ζωγράφιζε σε πάνελ με ελαιοχρώματα. Αυτές στη συνέχεια δίνονταν στους βοηθούς του, είτε για πιστή αντιγραφή ή για πιο ελεύθερες προσαρμογές. Ο ρόλος των βοηθών του δεν είναι πάντα σαφής και μπορεί να εκτεινόταν από τον επιχρωματισμό των "κεφαλών σπουδής" ως τη δημιουργία τοπίων στο περιθώριο. Αντέγραφαν, επίσης, τις συνθέσεις του, είτε σε χρώμα είτε σε χαρτί, για μελλοντική αναπαραγωγή από χαράκτες.[6]
Έργο
Γενικά
Σχετικά λίγες δημιουργίες του Φλόρις έχουν διασωθεί, πιθανόν επειδή πολλές από αυτές καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια της περιόδου της "εικονοκλασίας" στην Αμβέρσα κατά το δεύτερο ήμισυ του 16ου αιώνα. Ο παλαιότερος πίνακάς του είναι "Ο Άρης και η Αφροδίτη παγιδευμένοι από τον Ήφαιστο", σήμερα στην Πινακοθήκη του Βερολίνου (Gemäldegalerie, Berlin), χρονολογούμενος από το 1547.
Ο Φλόρις είναι ιδιαίτερα γνωστός για τα ρετάμπλ του, συνθέσεις με μυθολογικά και αλληγορικά θέματα και, σε μικρότερο βαθμό, για τα πορτρέτα του. Διαδραμάτισε σοβαρότατο ρόλο στην εισαγωγή και εξέλιξη της θεματολογίας και του είδους (genre) μυθολογικού και αλληγορικού περιεχομένου στη Φλάνδρα. Ήταν ένας από τους πρώτους Φλαμανδούς καλλιτέχνες που ταξίδεψαν στην Ιταλία για να μελετήσουν τις πιο πρόσφατες εξελίξεις στην τέχνη, καθώς και τα κλασικά κειμήλια της Ρώμης. Οι κύριες επιρροές που άντλησε προέρχονται από τον Μιχαήλ Άγγελο, από τον οποίο "δανείστηκε" το ηρωικό ύφος και το γυμνό του Ραφαήλ, τον οποίο μιμήθηκε αναπτύσσοντας ένα "ανάγλυφο" ιδίωμα. Εν τούτοις, δεν εγκατέλειψε την παραδοσιακή φλαμανδική τεχνική της χρήσης των ελαιοχρωμάτων, η οποία του επέτρεψε να συγχωνεύει τις λεπτομερείς και περιγραφικές σκηνές με την ριζοσπαστική νέα οπτική γλώσσα, στην οποία οι καλλωπισμοί είχαν περιοριστεί στο ελάχιστο και το γυμνό έπαιζε πρωταρχικό ρόλο.[22]
Οι πρώτες εργασίες του Φλόρις, περί το 1545, δείχνουν πολύ καθαρά την επίδραση της διαμονής του στην Ιταλία. Εμφανίζουν ομοιότητες με τις εργασίες άλλων Ρομανιστών, όπως ο Λαμπέρ Λομπάρ και ο Πίτερ Κούκε φαν Ελστ (Pieter Coecke van Aelst). Αργότερα το ύφος του γίνεται ολοένα και πιο μνημειώδες. Οι συνθετικές του ικανότητες βελτιώνονται και δείχνει μεγαλύτερη δεξιοτεχνία στη διάταξη των μορφών. Μετά το 1560 οι εργασίες του γίνονται περισσότερο μανιεριστικές και η "γλυπτική" διαχείριση των μορφών παραχωρεί τη θέση της σε μια πιο "ζωγραφική" προσέγγιση. Η παλέτα του εξελίσσεται προς τη μονοχρωμία. Αργότερα φαίνεται ότι επηρεάζεται από τη "Σχολή του Φονταινεμπλώ", καθώς οι μορφές του γίνονται πιο κομψές και οι εργασίες του γενικά περισσότερο εκλεπτυσμένες.[12]
Όπως ο αδελφός του Κορνέλις μπόρεσε να ασκήσει επιρροή στη σύγχρονή του αρχιτεκτονική σε ολόκληρη τη Φλάνδρα μέσω των εκδοτών της Αμβέρσας, η εργασία του Φλόρις διαδόθηκε ευρέως μέσω χαρακτικών που δημιούργησαν οι κορυφαίοι χαράκτες της Αμβέρσας.[12][23] Οι Ιερώνυμος Κοκ, Φίλιπ Χάλλε και Κορνέλις Κορτ ήταν οι κύριοι δημιουργοί χαρακτικών που συνέβαλαν σε αυτή την προσπάθεια, αλλά και άλλοι, όπως οι Γιαν Βίριξ, Μπαλτάζαρ φαν ντεν Μπος, Πήτερ φαν ντερ Χάιντεν, Φρανς Χάους, Ντίρικ Φόλκερτς. Οι Κόορνχερτ και Γιαν Σάντελερ Ι επίσης δημιούργησαν χαρακτικά από εργασίες του Φρανς Φλόρις. Ο Φλόρις έφτιαξε, επίσης, και τα αρχικά σχεδιάσματα για μια σειρά χαρακτικών που κατασκευάστηκαν στην Αμβέρσα.[12]
Πορτρέτα
Ο Φλόρις ήταν πολύ επιδέξιος πορτρετίστας αλλά, πιθανόν λόγω της χαμηλής αποδοχής αυτού του είδους τέχνης στην "ιεραρχία" των μορφών τέχνης, ζωγράφισε μόνον μερικά (περίπου 12) πορτρέτα. Θεωρείται ακόμη ως ανανεωτής του είδους, καθώς εισήγαγε ένα νέο επίπεδο εκφραστικότητας και τονισμένης ψυχολογικής κατάστασης. Πρωτοπόρησε σε δύο τύπους εικόνων κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1540: Εκφραστικά πορτρέτα καθισμένων μοντέλων και σπουδές σε κεφαλές, ζωγραφισμένες σε πάνελς. Μέχρι το 1562 οι ξεχωριστές αυτές σπουδές είχαν γίνει ένα είδος προτύπου, που μαρτυρούσε τη δημιουργική του μεγαλοφυΐα καθώς και τις πρακτικές του εργαστηρίου του, που είχε εισαγάγει από την Ιταλία. Παρ' ότι οι σπουδές σε κεφαλές προορίζονταν για δική του χρήση ή για τους μαθητές και τους βοηθούς του στο εργαστήριο, μερικές δημιουργήθηκαν σαφώς ως αυτόνομα έργα τέχνης. Οι γρήγορες, εκφραστικές πινελιές στα πάνελς αυτά υποδεικνύουν ότι ζωγράφισε ορισμένες κεφαλές ως δημιουργικές σπουδές, προσδοκώντας έτσι, κατά κάποιον τρόπο, τις προσωπογραφίες (tronies, παλ. ολλανδ.= πρόσωπα) των καλλιτεχνών του 17ου αιώνα. Οι σπουδές αυτές έγιναν συλλεκτικές για τους τοπικούς εραστές της τέχνης, ενώ μαρτυρούν την αυτο-συνειδητή καλλιτεχνική κουλτούρα της Αμβέρσας, όπου εκτιμήθηκαν περισσότερο για την κατασκευή τους παρά για την προπαρασκευαστική τους αξία.[24]
Η διασωζόμενη αυτοπροσωπογραφία του Φλόρις
Ο Φλόρις δημιούργησε και την αυτοπροσωπογραφία του, αλλά το πρωτότυπό της έχει χαθεί και διασώζεται μόνον μέσω ενός αντιγράφου που υπάρχει στο Kunsthistorisches Museum της Βιέννης. Περιέλαβε και μερικές αυτοπροσωπογραφίες του σε έργα θρησκευτικού περιεχομένου (εικόνα πιο πάνω), όπου απεικονίζεται μαζί με τον φίλο του Ράικερτ Ερτς (μορφή του Αγίου Λουκά) ως ο τεχνίτης που τρίβει τα χρώματα, και στη σύνθεση "Η θυσία του Ιησού" (βλ. εικόνα πιο πάνω), όπου, πίσω από το δεξιό βραχίονα του Ιησού έχει τοποθετήσει την αυτοπροσωπογραφία του, που παρουσιάζεται εκτός κλίμακας σε σχέση με τις άλλες κεφαλές γύρω του. Η συμπερίληψη της αυτοπροσωπογραφίας του στο έργο αυτό μαρτυρεί ότι αυτός ο πίνακας είχε μεγάλη προσωπική σημασία για τον ίδιο τον καλλιτέχνη. Έχει παρατηρηθεί ότι ύστερα από την εικονοκλαστική (Beeldenstorm) περίοδο, οι Φλαμανδοί καλλιτέχνες άρχισαν να τοποθετούν αυτοπροσωπογραφίες στις θρησκευτικής φύσεως συνθέσεις τους, για να καταδείξουν την προσωπική τους δέσμευση στο συγκεκριμένο μήνυμα που οι συνθέσεις τους προσπαθούσαν να περάσουν.[25]
Ο Φλόρις ζωγράφισε και μερικά οικογενειακά πορτρέτα. Παράδειγμα είναι το "οικογενειακό πορτρέτο" που σήμερα βρίσκεται στο Κρατικό Μουσείο Wuyts-Van Campen en Baron Caroly στο Λίερ του Βελγίου. Κατά παράδοση πιστευόταν ότι απεικόνιζε την οικογένεια Μπέρχεμ (Berchem), μια διακεκριμένη οικογένεια. Ωστόσο, αυτό δεν γίνεται πλέον άκριτα δεκτό. Ο πίνακας φέρει δύο επιγραφές, μια στην ίδια την εικόνα και μία στην αρχική της κορνίζα. Η πρώτη διακρίνεται σε ένα πορτρέτο που κρέμεται στον τοίχο πίσω από τις ανθρώπινες μορφές. Αναφέρει ότι ο άνδρας που εικονίζεται απεβίωσε στις 10 Ιανουαρίου 1559, σε ηλικία 58 ετών. Η δεύτερη είναι γραμμένη λατινικά, στο επάνω και στο κάτω τμήμα του πλαισίου (κορνίζας) και το κείμενό της μπορεί να αποδοθεί ως εξής: "Όπως στη ζωή δεν μπορεί να υπάρξει τίποτα πιο ευτυχισμένο από ό,τι ένας γάμος σε αρμονία και ένα κρεβάτι χωρίς διχόνοια, δεν υπάρχει τίποτα πιο ευχάριστο από το να δει τους απογόνους ενός ατόμου σε αρμονία να απολαμβάνουν ειρηνικά με άσπιλη φροντίδα, 1561". Ο πίνακας, έτσι, χρησίμευε ως αναμνηστικό του αποβιώσαντος πατέρα και ταυτόχρονα ως έκφραση αισθημάτων ομόνοιας μεταξύ των απογόνων του. Ο Φλόρις απεικονίζει όλα τα μέλη της οικογένειας, που εκτελούν και ακούουν ένα μουσικό κονσέρτο, που τονίζει τη σημειολογία της ομόνοιας, δηλ. της αρμονίας μέσα στην οικογένεια.[26]
Φωτοθήκη
Έργα του Φρανς Φλόρις
Η Αφύπνιση των Τεχνών. Μουσείο Ponce, Πουέρτο Ρίκο
Πορτρέτο γηραιάς κυρίας. Μουσείο Καλών Τεχνών της Καν
Η πτώση του Ανθρώπου. Malmö konstmuseum, Μάλμε, Σουηδία
Η Ύστατη Κρίση. Kunsthistorisches Museum, Βιέννη.
Η θυσία του Ιησού Χριστού, που προστατεύει το ανθρώπινο γένος. Μουσείο του Λούβρου
Ο Άγιος Λουκάς ζωγραφίζει την Παναγία. Καθεδρικός ναός Σιντ Μπάαφ, Γάνδη
Η Αγία Οικογένεια. Ανάκτορο Καλών Τεχνών της Λιλ, Λιλ, Γαλλία
Η Αφροδίτη στο εργαστήριο του Ηφαίστου. Πινακοθήκη Βερολίνου
Σπουδή στην κεφαλή μιας γυναίκας. Kunsthistorisches Museum, Βιέννη
Ζευγάρι αγκαλιασμένο. Μουσείο Φιτζγουίλιαμ, Κέιμπριτζ
Πορτρέτο μιας οικογένειας. Κρατικό Μουσείο Wuyts-Van Campen en Baron Caroly, Λίερ, Βέλγιο
Πορτρέτο άνδρα με κόκκινο κεφαλόδεσμο. Εθνικό Μουσείο Μπρούκενταλ, Σίμπιου, Ρουμανία
Πορτρέτο τριανταπεντάχρονης γυναίκας. Μουσείο Πράδο, Μαδρίτη
Παραπομπές
RKDartists. rkd.nl/explore/artists/28385. Ανακτήθηκε στις 23 Αυγούστου 2017.
«Encyclopædia Britannica» (Αγγλικά) biography/Frans-I-Floris. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
(Δανικά, Αγγλικά) Kunstindeks Danmark. 1557. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
(Αγγλικά) SNAC. w6w38pf2. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
Ilja M. Veldman. "Romanism." Grove Art Online. Oxford Art Online. Oxford University Press. Web. 26 March 2015
Carl Van de Velde. "Frans Floris I." Grove Art Online. Oxford Art Online. Oxford University Press. Web. 26 March 2015
Ketterer Kunst
Οίκος Christie's
Bibliotheque National de France
Encyclopédie Larousse
Karel van Mander Schilderboek στην Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren της Koninklijke Bibliotheek (Βασιλικής Ολλανδικής Βιβλιοθήκης)
Carl Van de Velde. "Floris." Grove Art Online. Oxford Art Online. Oxford University Press. Web. 26 Μαρτίου 2015
Ολόκληρο το βιογραφικό από τον φαν Μάντερ στην Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren
Google books: Michaud Frères Biographie universelle ancienne et moderne ou Histoire, par ordre alphabétique, de la vie publique et privée de tous les hommes qui se sont fait remarquer par leurs écrits, leurs actions, leurs talents, leurs vertus ou leurs crimes: FL-FR, 1816, σελ. 101
Frans Jozef van den Branden, Geschiedenis der Antwerpsche Schilderschool, Antwerp: J.-E. Buschmann, 1883
Jeroen Vandommele, p. 255
Jeroen Vandommele, p. 263-265
Jozef Linnig, The house of Frans Floris at Musea en Erfgoed Antwerpen (Dutch)
Isaack Claessen Cloeck, in Frans Floris biography in Karel van Mander's Schilderboeck, 1604 (Dutch)
Edward H. Wouk, p. 61-62
Biographical details of Frans Floris at the Netherlands Institute for Art History (Dutch)
Edward H. Wouk, p. 43
Carl Van de Velde. "Cornelis Floris II. Grove Art Online. Oxford Art Online. Oxford University Press. Web. 26 March 2015
Edward H. Wouk, σσ. 45-46
Edward H. Wouk, σσ. 41-44
Van de Velde Carl, 'Frans Floris, De familie van Berchem' στο Openbaar Kunstbezit Vlaanderen
Δείτε επίσης
Κατάλογος Φλαμανδών ζωγράφων
Πηγές
Jeroen Vandommele, Als in een spiegel, Vrede, kennis en gemeenschap op het Antwerpse Landjuweel van 1561, Hilversum (Dutch)
Edward H. Wouk, Frans Floris’s Allegory of the Trinity (1562) and the Limits of Tolerance, Art History 10/2014; 38(1), σσ. 39-76
Περαιτέρω ανάγνωση
Liedtke , Walter A. (1984). Flemish paintings in the Metropolitan Museum of Art. New York: The Metropolitan Museum of Art. ISBN 0870993569. (see index: Floris, Frans I).
Ger Luijten "Frans Floris, Volume 21 of The new Hollstein Dutch & Flemish etchings, engravings and woodcuts, 1450-1700", Sound & Vision, 2011
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
