Τρόμπα μαρίνα

Η τρόμπα μαρίνα (ιτ. tromba marina - θαλασσινή τρομπέτα σε ελεύθερη απόδοση στα ελληνικά) είναι έγχορδο μουσικό όργανο, η χρήση του οποίου άνθισε την εποχή του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης σε χώρες της κεντρικής Ευρώπης. Αποτελείται από τριγωνικό σώμα ξύλινης κατασκευής και φέρει μία χορδή, καθιστώντας τη άμεσο απόγονο του πολύ παλαιότερου μονόχορδου. Η τρόμπα μαρίνα παίζεται με δοξάρι, με τα δάκτυλα του αριστερού χεριού να αγγίζουν ελαφρά τη χορδή κατά μήκος της σε διάφορα σημεία, τρόπος παρόμοιος μ' αυτόν που χρησιμοποιείται για την παραγωγή αρμονικών στην κιθάρα και άλλα έγχορδα όργανα. Το όνομά της οφείλεται στον χαρακτηριστικό, χάλκινο ήχο της -αποτέλεσμα της ασυνήθιστης κατασκευής του καβαλάρη (ή γέφυρα)-, αλλά και της εικοτολογικής ομοιότητάς της με το μεσαιωνικό μεγάφωνο, το οποίο χρησιμοποιούνταν στη ναυσιπλοΐα της μεσαιωνικής εποχής.

Κατασκευαστικά στοιχεία

Το τριγωνικό σώμα του οργάνου αποτελείται από τρία κομμάτια ξύλου, τα οποία ενώνονται στην κορυφή με τον λεγόμενο κλειδοκράτορα, ο οποίος συχνά φέρει ξυλόγλυπτη μορφή, όπως και στη βιόλα ντα γκάμπα. Εναλλακτικές κατασκευές περιλαμβάνουν περισσότερα κομμάτια ξύλου, ιδιαιτέρως για την ταστιέρα (επίσης και λαιμός ή μανίκι). Το κάτω μέρος του οργάνου είναι ανοιχτό, αν και κάποια ιστορικά όργανα φέρουν οπές εν είδη ηχείων (τα αντίστοιχα αυτιά σε σχήμα ƒ στο βιολί). Η μία και μοναδική του χορδή (χορδίζεται σε Ντο1 (32.703 Hz)) διατρέχει το μήκος του οργάνου, από τον χορδοστάτη και διαμέσω του καβαλάρη μέχρι την κορυφή. Ο καβαλάρης, είναι στερεωμένος χαλαρά πάνω στο ηχείο (ακουμπώντας σε μια μεταλλική ή γυάλινη πλακέτα) και έτσι, καθώς η χορδή δονείται, δημιουργείται ένας βόμβος, ο οποίος ακριβώς ευθύνεται για το χαρακτηριστικό χάλκινο χρώμα. Το κατασκευαστικό αυτό στοιχείο συναντάται και σε άλλα όργανα, με πιο συγγενές αυτό της βιέλας με μανιβέλα (hurdy gurdy) και του ινδικού σιτάρ, στα οποία οι χορδές εφάπτονται σε οστέϊνη επιφάνεια.

Σε αντίθεση με τα περισσότερα τοξωτά έγχορδα όργανα, το δοξάρι στην τρόμπα μαρίνα κινείται στο άνω μέρος (την αντίστοιχη ταστιέρα στο βιολί), ενώ το όργανο ακουμπά συνήθως στο έδαφος. Από τοιχογραφίες και άλλες εικαστικές αναφορές εικάζεται ότι το σχήμα υπήρξε ευμετάβλητο, όπως επίσης και το μέγεθός της, το οποίο φτάνει σε μήκος περίπου τα δύο μέτρα. Σε άλλες παραλλαγές του οργάνου υπάρχουν περισσότερες χορδές, οι οποίες όμως λειτουργούν με συμπαθητικό τρόπο, προσδίδοντας έτσι περισσότερους αρμονικούς στο ηχόχρωμα, όπως και σε πλείστα άλλα όργανα (π.χ. βιόλα ντ' αμόρε, σιτάρ, σαράγγι κλπ).

Ιστορικά στοιχεία

Η τρόμπα μαρίνα από το έργο L' Harmonie Universelle (1637) του μουσικοθεωρητικού Μαρέν Μερσέν, με εμφανείς τις οδηγίες δακτυλοθεσίας και αριθμημένες κατασκευαστικές παραπομπές.

Η τρόμπα μαρίνα περιγράφεται εκτενώς στο έργο του Μίχαελ Πρετόριους Μουσικό Σύνταγμα (1618), ο οποίος μας πληροφορεί πως το μήκος της είναι περί τα 2,10 μέτρα, ενώ σε άλλες αναπαραστάσεις εμφαίνονται οι θέσεις της δακτυλοθεσίας με τα αντίστοιχα ονόματα των μουσικών φθόγγων (βλ. εικόνα).

Στη μεσαιωνική Γερμανία, όταν η τρομπέτα υπήρξε σε ευρεία χρήση στην εκκλησία, οι μοναχές υποκατέστησαν την απαγορευμένη γι' αυτές τρομπέτα με την τρόμπα μαρίνα, προσδίδοντάς της και το όνομα Nonnengeige (κατά λέξη μετάφραση βιολί της καλόγριας). Στη Γαλλία του 17ου αιώνα, όπως προκύπτει από τα λογιστικά βιβλία του 1662, οι Βασιλικοί Σταύλοι (Grande Ecurie du Roi) διέθεταν μπάντα με πέντε τρόμπες μαρίνες και κρομόρνες. Παρά το λαοφιλές του οργάνου, το οποίο μαρτυρείται από δεκάδες προγράμματα συναυλιών, αγγελίες σε εφημερίδες και αναφορές σε άλλα γραπτά, περί τα μέσα του 18ου αιώνα, η τρόμπα μαρίνα είχε πλέον υποπέσει σε αχρηστία και παιζόταν ενίοτε από πλανόδιους μουσικούς στους δρόμους και τα πανηγύρια. Ο δε κριτική εναντίον της, από θεωρητικούς και μουσικούς της εποχής, είναι σχεδόν παροιμιώδης: ο Dom Caffiaux περιγράφει τον ήχο της ως "ανυπόφορο", ενώ ο Εκτόρ Μπερλιόζ, σε γραπτό του το 1859, παρομοιάζει την τρόμπα μαρίνα με το "όστρακο του τρίτωνα, ικανό για να τρομάζει τους γαϊδάρους". Στις μέρες μας η τρόμπα μαρίνα, όπως τα περισσότερα μεσαιωνικά και αναγεννησιακά μουσικά όργανα, έχουν αναβιώσει χάρη στα ολοένα και αυξανόμενα μουσικά συγκροτήματα, τα οποία ειδικεύονται στην εν λόγω μουσική.

Ρεπερτόριο

Παρά το σπάνιο του χαρακτήρα της, η τρόμπα μαρίνα εμφανίζεται να κατέχει τη δική της θέση στο ρεπερτόριο της δυτικής μουσικής. Σ' αυτό περιλαμβάνονται έργα του Ζαν Μπατίστ Λουλί, του Αλεσσάντρο Σκαρλάττι και μερικών ακόμη -μετρημένων στα δάκτυλα- συνθετών, από τα τέλη του 16ου αιώνα μέχρι τις αρχές του 21ου. Ξεχωριστή ίσως θέση καταλαμβάνει ένα κοντσέρτο του Αντόνιο Βιβάλντι, στο οποίο συμπεριλαμβάνονται (μεταξύ αρκετών σολιστικών οργάνων) δύο βιολιά με την ένδειξη in tromba marina. Προφανώς η ένδειξη αναφέρεται σε κάποιον τρόπο παιξίματος του οργάνου, χωρίς ωστόσο οι ειδικοί να έχουν καταλήξει σε κάποιο διαπιστωμένο συμπέρασμα· η πιθανότερη επεξήγηση θα αντιστοιχούσε στην τεχνική sul tasto, δηλαδή εκτέλεση με το δοξάρι να κινείται κοντά ή πάνω στην ταστιέρα, κάτι που συνάδει τρόπον τινά με τον τρόπο παιξίματος της τρόμπας μαρίνας, αλλά επίσης συμφωνεί και με το χαμηλόφωνο ηχητικό πλαίσιο του έργου, λαμβάνοντας υπ' όψη και τα υπόλοιπα, χαμηλόφωνα όργανα (σαλυμώ, θεόρβη, μαντολίνο κ.α.).

Πηγές

Adkins, Cecil, "Trumpet marine". The New Grove Dictionary of Music and Musicians, London 1995
Baines, Anthony, "Tromba marina". The Oxford Companion to Musical Instruments, Oxford 1992 ISBN 0-19-311334-1
Chisholm, Hugh, ed. (1911), "Tromba marina". Encyclopædia Britannica (11th ed.). Cambridge University Press.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Tromba Marina - Μελέτη οργανολογίας
Tromba Marina

Μουσικά όργανα