Υψίφωνος ή σοπράνο (ιταλικά: soprano) ονομάζεται η ερμηνεύτρια του λυρικού θεάτρου, η οποία τραγουδά στις υψηλότερες νότες που μπορεί να αποδώσει με φυσιολογικό τρόπο ένας ενήλικας άνθρωπος.
Για βιολογικούς λόγους που σχετίζονται με τις ορμόνες της εφηβείας, σε τόσο υψηλές οκτάβες μπορεί να εκταθεί μόνο μια γυναικεία φωνή. Κατά το παρελθόν υπήρξαν και άνδρες υψίφωνοι, οι καστράτοι, αυτοί όμως ήταν αποτέλεσμα μιας χειρουργικής πρακτικής που σήμερα είναι απαγορευμένη (ευνουχισμός).
Στη μεγάλη πλειονότητα των οπερατικών έργων, ο γυναικείος πρωταγωνιστικός ρόλος έχει γραφτεί πάνω στις ικανότητες των υψιφώνων. Ως εκ τούτου, δεν είναι παράξενο πως αυτό το είδος φωνής έχει αναδείξει τις μεγαλύτερες ντίβες του κλασικού τραγουδιού: Μαρίκα Παπαγκίκα, Μαρία Κάλλας, Τζόαν Σάδερλαντ, Γκαλίνα Βισνέφσκαγια, Μονσερά Καμπαγιέ είναι μονάχα μερικά χαρακτηριστικά ονόματα.
Κατηγορίες υψιφώνων
Ανάλογα με τις νότες που αποδίδουν τελειότερα και άλλα επιμέρους χαρακτηριστικά της φωνής τους, οι υψίφωνοι είθισται να χωρίζονται σε: λυρικές κολορατούρα, δραματικές κολορατούρα, λυρικές, σουμπρέτες, σπίντο, δραματικές, βαγκνερικές δραματικές.
Αυτός ο διαχωρισμός δεν είναι απόλυτος, αλλά αφορά σε μεγάλο βαθμό την αντιστοίχιση με κάποιους ρόλους που έχουν ιδιαίτερες απαιτήσεις - πολλές υψίφωνοι λοιπόν ανήκουν σε παραπάνω της μίας κατηγορίες. Πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα γι' αυτό υπήρξε η Μαρία Κάλλας, η οποία συμβατικά κατατάσσεται στις «δραματικές κολορατούρα» αλλά σύμφωνα με το μαέστρο Τούλιο Σεραφίν μπορούσε να τραγουδήσει τα πάντα.
Αναλυτικότερα, οι κατηγορίες είναι οι εξής:
| Κατηγορία | Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά φωνής | Παραδείγματα | Χαρακτηριστικοί ρόλοι |
|---|---|---|---|
| Κολορατούρα (Coloratura) |
Εξαιρετικά ευέλικτη, μπορεί να τραγουδήσει με φυσικότητα σε ακραία υψηλές νότες και να «χρωματίσει» τη μελωδία με περίτεχνους καλλωπισμούς. Διακρίνεται σε λυρική και δραματική κολορατούρα - η δεύτερη έχει μεγαλύτερη ένταση. | Μαρία Κάλλας Τζόαν Σάδερλαντ Λουτσία Ποπ Έμμα Σάππλιν |
Αλτσίνα - Αλτσίνα Κλεοπάτρα - Ιούλιος Καίσαρ Λεϊλά - Αλιείς μαργαριταριών Κονστάνς - Απαγωγή από το σεράι Βιολέτα - Λα Τραβιάτα Αμπιγκέηλ - Ναμπούκο |
| Λυρική (Lirico) |
Ζεστή και μεστή, δυνατή, αλλά λίγο βαθύτερη και όχι τόσο ευέλικτη όσο η κολορατούρα. Αποδίδει ιδανικά σε ρόλους «ενζενί», δηλ. της καλόκαρδης και ανίσχυρης γυναίκας που αναζητά την ευτυχία. | Βικτόρια ντελς Άνχελς Μονσερά Καμπαγιέ Κίρι Τε Κανάουα |
Ευρυδίκη - Ορφέας & Ευρυδίκη (του Γκλουκ) Μανόν Λεσκώ - Μανόν Αντωνία - Παραμύθια του Χόφμαν Λίζα - Ντάμα πίκα Νέντα - Παλιάτσοι Παμίνα - Ο Μαγικός Αυλός |
| Σουμπρέτα (Soubrette) |
Νεανική, ελαφριά και γλυκιά, ιδανική για τον ομώνυμο ρόλο της αφελούς δεσποινίδας που είναι ανά πάσα στιγμή έτοιμη να μπλέξει σε ρομαντικές περιπέτειες. Οι περισσότερες λυρικές υψίφωνοι περνούν από αυτό το στάδιο μέχρι να ωριμάσει το ηχόχρωμά τους. | Χέλι Μέσλαϊν Λίζα Ότο Ντον Άπσοου |
Μπιόντα - Απαγωγή από το σεράι Δέσποινα - Έτσι κάνουν όλες Μαρτσελίνα - Φιντέλιο Νορίνα - Δον Πασκουάλε Παπαγκένα - Ο Μαγικός Αυλός Σουζάνα - Οι γάμοι του Φίγκαρο |
| Σπίντο (Spinto) |
Έχει το λυρισμό της λυρικής υψιφώνου, αλλά είναι πιο «σκοτεινή» και μπορεί εύκολα να «σπρωχτεί» (spinto) προς τα κάτω, ώστε να επιτύχει μεγαλύτερη δραματικότητα. | Λεοντίν Πράις Ρενάτα Τεμπάλντι Ραντμίλα Μπακόσεβιτς |
Αΐντα - Αΐντα Μπατερφλάι - Μαντάμ Μπατερφλάι Μαργαρίτα - Μεφιστοφελής Φλόρια Τόσκα - Τόσκα Δεισδαιμόνα - Οθέλος (του Βέρντι) Σαντούτσα - Καβαλερία Ρουστικάνα |
| Δραματική (Drammatico) |
Βαθύτερη απ' τις υπόλοιπες, αλλά υπερέχει σε φυσική δύναμη και δραματικότητα. Ειδικά οι λεγόμενες βαγκνερικές μπορούν να τραγουδήσουν τόσο δυνατά που ακούγονται πάνω από μια πλήρη ορχήστρα. | Μπίργκιτ Νίλσον Τζέσι Νόρμαν Κάρετα Μάτελα |
Σέντα - Ο Ιπτάμενος Ολλανδός Έλσα - Λόενγκριν Ιζόλδη - Τριστάνος & Ιζόλδη Ζιγκλίντε - Βαλκυρία Μαντλέν - Αντρέα Σενιέ Αριάδνη - Αριάδνη εν Νάξω |
| Φωνές της όπερας |
|---|
 |
| Υψίφωνος (♀) |
 |
| Μεσόφωνος (♀) |
 |
| Κοντράλτο (♀) - Κοντρα-τενόρος (♂) |
 |
| Τενόρος (♂) |
 |
| Βαρύτονος (♂) |
 |
| Βαθύφωνος (♂) |
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
